Omgevingsanalyse en participatief proces

Transcriptie

1 Subsidieaanvraag lokale kinderarmoedebestrijding LANAKEN Omgevingsanalyse en participatief proces Kinderen in armoede zijn steeds kinderen van ouders in armoede. 1 Armoede wordt enerzijds uitgedrukt aan de hand van de armoederisicogrens. Volgens deze maatstaf lopen mensen een risico op armoede als hun inkomen lager is dan een bepaalde norm, een inkomen dat men associeert met een aanvaardbare levensstandaard. De norm of armoederisicogrens komt in België en Europa overeen met 60 procent van de mediaan van alle inkomens. Maar armoede is meer dan een tekort aan inkomen. De financiële moeilijkheden zijn tegelijk vaak oorzaak en gevolg van uitsluiting op verschillende domeinen zoals tewerkstelling, onderwijs, huisvesting, gezondheid of maatschappelijke participatie. De indicatoren die Kind en Gezin hanteert om te bepalen of een kind geboren wordt in een kansarm gezin brengen deze multidimensionaliteit in kaart. Een gezin wordt als kansarm beschouwd als het op minstens drie van volgende zes criteria zwak scoort: het maandinkomen van het gezin, de opleiding en de arbeidssituatie van de ouders, de ontwikkeling van de kinderen, de huisvesting en de gezondheidssituatie van het gezin. Om het probleem van kinderarmoede in de kern aan te pakken dienen we verder te kijken dan enkel het kind en zijn familie. Hun situatie wordt ook beïnvloed door de gemeenschap waarin ze wonen, de omgeving waarin de ouders werken en de maatschappij waarin ze leven. In de omgevingsanalyse voor Lanaken zetten we eerst een aantal objectieve cijfers op een rijtje aangevuld met het aanbod dat er binnen Lanaken reeds bestaat, maar ook de noden, problemen die veldwerkers/ mensen in armoede zelf ervaren. Vervolgens sluiten we het beleidsplan af met een aantal beleidsdoelstellingen actieplannen acties. 1 Verslag STUDIO kinderarmoede 30 november december

2 1.Armoede in beeld - Lanaken - Inhoud 2 Hoofdstuk 01 Inwoners met inkomen onder de armoedegrens Inkomensniveau Wettelijke armoedegrens Europese armoedegrens Hoofdstuk 02 Inwoners met een verhoogd risico op armoede Arbeidsmarkt en werkloosheid Personen in problematische schuldsituaties Personen die energie moeilijk kunnen betalen Sociale huisvesting Personen op het wachtregister en ambtshalve geschrapten Personen van vreemde herkomst Hoofdstuk 03 Kinderen en jongeren met een verhoogd risico op armoede Geboorten en jongeren in de gemeente Kinderen geboren in kansarmoede Kinderen in gezin zonder werk en jongeren zonder werk Kinderen in verschillende gezinnen Jongeren en diversiteit Onderwijskansarmoede Hoofdstuk 04 Indicatorenset Kinderarmoedebarometer 2 Steunpunt Sociale Planning Armoede in beeld Lanaken meten en weten om te plannen 07 mei

3 Hoofdstuk 01 Inwoners met inkomen onder de armoedegrens In dit eerste hoofdstuk presenteren we een aantal indicatoren die een schatting kunnen geven van het aantal mensen dat in armoede leeft. Op basis van de fiscale inkomensgegevens schetsen we een beeld van de financiële draagkracht van de inwoners. Deze cijfers zijn vooral interessant om de financiële draagkracht van de eigen gemeente te vergelijken met andere gemeenten. Daarna focussen we op het aantal inwoners dat moet rondkomen met een beperkt inkomen. Het aantal armen in een gemeente is afhankelijk van de gehanteerde norm om armoede te bepalen. Dit kan op verschillende manieren. Een eerste manier is om te kijken naar het aantal inwoners met een inkomen ter hoogte van de wettelijke armoedegrens. Om hiervan een idee te krijgen, kijken we naar het aantal leefloners in de gemeente en naar het aantal inwoners met een andere sociale bijstandsuitkering ter hoogte van het leefloon, zoals de inkomensvervangende tegemoetkoming personen met een handicap en de inkomensgarantie ouderen. Een andere manier om armoede in kaart te brengen, gebeurt door gebruik te maken van indicatoren die de Europese armoedegrens 3 benaderen. Deze grens ligt hoger dan de wettelijke armoedegrens en sluit beter aan bij wat iemand nodig heeft om op een menswaardige manier deel te nemen aan de maatschappij. Om een idee te krijgen van het aantal inwoners in armoede kijken we naar uitkeringen of tegemoetkomingen die de Europese armoedegrens als inkomensgrens hanteren: het voorkeurtarief in de ziekteverzekering en de Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden (THAB). 3 De Europese armoedegrens wordt bepaald als 60% van het mediaan gestandaardiseerd beschikbaar huishoudinkomen van een land. 3

4 Inkomensniveau Op basis van de fiscale gegevens krijgen we zicht op de financiële draagkracht van de inwoners van Lanaken. In het inkomstenjaar 2011 bedraagt het gemiddeld netto belastbaar inkomen per inwoner in Lanaken Dit is gemiddeld in vergelijking met het Limburgse gemiddelde van In het Vlaams Gewest bedraagt het netto belastbaar inkomen gemiddeld Een genuanceerder beeld van het inkomensniveau krijgen we aan de hand van het mediaaninkomen. Dit is de waarde van het middelste inkomen van alle inkomensaangiften: de helft van de gezinnen verdient meer, de andere helft verdient minder dan het mediaaninkomen. In Lanaken bedraagt het mediaaninkomen Dit is lager dan het Limburgse mediaaninkomen ( ). Het mediaaninkomen van het Vlaams Gewest ligt op Een laatste indicator - het aandeel inkomens lager dan schetst een beeld van de aanwezigheid van gezinnen die beschikken over een beperkt of lager inkomen. In Lanaken is 44,3 % van alle inkomensaangiften lager dan Dat is gemiddeld in vergelijking met het Limburgse aandeel van 42,9 %. Het aandeel inkomensaangiften < euro in het Vlaams Gewest bedraagt 42,3 %. De gegevens over fiscale inkomsten hebben echter hun beperkingen. Ze worden opgesteld op basis van de aangiften in de personenbelastingen. Een aangifte kan echter ingevuld worden door één of twee personen. Om zicht te krijgen op het aantal personen die in armoede leven, kijken we beter naar het aantal inwoners met een inkomen onder de wettelijke of Europese armoedegrens. 4

5 Wettelijke armoedegrens Er zijn verschillende sociale bijstandsuitkeringen die het inkomen opkrikken naar de wettelijke armoedegrens. Naast het leefloon is dit het geval met de inkomensgarantie voor ouderen en de inkomensvervangende tegemoetkoming voor personen met handicap. De som van alle bijstandsuitkeringen geeft een idee van het aantal mensen dat moet rondkomen met een inkomen ter hoogte van het leefloon 4. Dit cijfer is echter altijd een onderschatting. Niet iedereen die recht heeft op een uitkering maakt daar effectief gebruik van. Ook zitten alleen de rechthebbenden in de statistieken en niet de eventuele personen ten laste. En tenslotte ligt de wettelijke armoedegrens lager dan het bedrag dat algemeen aanvaard wordt als armoedegrens. Leefloners 5 Alleen wanneer men geen eigen toereikend inkomen en/of andere bestaansmiddelen heeft, komt men in aanmerking voor een leefloon. Het leefloon vult dat inkomen aan tot de wettelijke armoedegrens. Een leefloon wordt slechts toegekend na een intensief sociaal onderzoek waarvan een inkomens- en vermogensonderzoek een belangrijk deel van uitmaakt. Lanaken telt in januari leefloners of equivalente leefloners. Tussen 2002 en 2013 steeg het aantal leefloners van 30 naar 98 (figuur 01.02). Het aantal leefloners per 100 inwoners op actieve leeftijd (18-64 jaar) ligt in Lanaken met 0,60 hoger dan Limburg (0,48). In het Vlaams Gewest is 0,81 % van de inwoners op actieve leeftijd afhankelijk van een leefloon. Het aandeel leefloners in Lanaken steeg tussen 2002 en 2013 van 0,19 % naar 0,60 % (figuur 01.03). Figuur Evolutie aantal leefloners in Lanaken Figuur Evolutie aantal leefloners per 100 inwoners op actieve leeftijd (%) In Lanaken is in januari ,1% van de leefloners van het mannelijke geslacht. Figuren en geven een overzicht van de leeftijdsverdeling 6 en de categorieën van de leefloners (alleenwonend, samenwonend, met gezin ten laste) in Lanaken. 4 Het bedrag van het leefloon (op maandbasis) bedraagt sinds 1 september ,91 voor een samenwonende persoon, 817,36 voor een alleenstaande en 1.089,82 voor een samenwonende persoon met gezin ten laste. 5 Het recht op leefloon kan voortvloeien uit het recht op maatschappelijke integratie (RMI)' of uit het recht op maatschappelijke hulp (RMH) (equivalent leefloon). Als we het in dit rapport over leefloners hebben, is het de som van beiden. 5

6 Figuur Leefloners naar leeftijd (%) in Lanaken 6 Het leefoon wordt pas toegekend aan personen die minstens 18 jaar oud zijn. Alleen in uitzonderlijke gevallen (ontvoogd, tienerzwangerschap, kinderen ten laste, ) kunnen inwoners jonger dan 18 jaar er beroep op doen. 6

7 Figuur Leefloners naar categorie (%) in Lanaken 7

8 Ouderen met inkomensgarantie De inkomensgarantie voor ouderen (IGO) is een uitkering voor ouderen vanaf 65 jaar die pensioengerechtigd zijn maar van wie het inkomen onder de wettelijke armoedegrens valt. Via de inkomensgarantie wordt hun pensioen aangevuld tot dat niveau. 7 Begin januari 2013 wonen er in Lanaken 174 ouderen met een inkomensgarantie (IGO of GIB) (figuur 01.06). Dat is 3,6 % van alle 65-plussers in Lanaken. Lanaken scoort hiermee lager dan Limburg (4,2 %). In het Vlaams Gewest heeft 4,8 % van alle 65-plussers een inkomensgarantie (figuur 01.07). Figuur Evolutie aantal ouderen met een inkomensgarantie in Lanaken Figuur Evolutie aantal ouderen met inkomensgarantie per plussers (%) Personen met een handicap met een inkomensvervangende tegemoetkoming De inkomensvervangende tegemoetkoming wordt toegekend aan personen met een handicap (ouder dan 21 jaar) van wie het verdienvermogen serieus is aangetast of van wie de zelfredzaamheid verminderd is. Er wordt rekening gehouden met het inkomen van andere personen in het huishouden. De bedragen leunen aan bij de wettelijke armoedegrens. Eind 2013 telt Lanaken 290 inwoners met een inkomenvervangende tegemoetkoming voor personen met een handicap (figuur 01.08). Dat is 1,43 % van de bevolking ouder dan 21 jaar, veel hoger dan Limburg (0,97 %). In het Vlaams Gewest bedraagt dat aandeel (0,94 %) (figuur 01.09). 7 Degenen die genoten van het gewaarborgd inkomen voor bejaarden (GIB) vóór kunnen ervan blijven genieten, indien dit voordeliger is dan de IGO. Als we spreken over 'ouderen met een inkomensgarantie' bedoelen we alle ouderen met een GIB of IGO. 8

9 Figuur Evolutie aantal personen handicap met inkomensvervangende tegemoetkoming in Lanaken Figuur Evolutie aantal personen handicap met inkomensvervangende tegemoetkoming t.o.v. het aantal inwoners ouder dan 21 jaar (%) 9

10 Europese armoedegrens Om een beeld te krijgen van het aantal inwoners dat moet rondkomen met een inkomen onder de Europese armoedegrens, bekijken we enkele uitkeringen en tegemoetkomingen die deze armoedegrens als inkomensgrens hanteren: het voorkeurtarief in de ziekteverzekering en de Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden (THAB). Voorkeurtarief in de ziekteverzekering Het aantal mensen dat recht heeft op het voorkeurtarief in de ziekteverzekering, geeft ons een idee van het aantal inwoners in een gemeente dat over een relatief laag inkomen beschikt. Minstens 13,3 % van de inwoners van Lanaken heeft een inkomen onder de Europese armoedegrens 8. In 2013 zijn er in Lanaken individuen 9 die hun recht op voorkeurtarief in de ziekteverzekering opnemen. Lanaken scoort hiermee gemiddeld in vergelijking met het Limburgse gemiddelde (14,1 %) (Vlaams Gewest 13,3 %). (figuur 01.11) Het aantal personen met het voorkeurtarief in de ziekteverzekering steeg in Lanaken tussen 2008 en 2013 van naar (figuur 01.10). In diezelfde periode steeg het aandeel van alle inwoners in Lanaken van 11,6 % naar 13,3 %. In Limburg steeg het aandeel personen dat moet rondkomen met een inkomen onder de Europese armoedegrens in diezelfde periode van 13,3 % naar 14,1 %. Figuur Evolutie aantal individuen met recht op voorkeurtarief in ziekteverzekering in Lanaken Figuur Evolutie aantal individuen met recht op voorkeurtarief in ziekteverzekering per 100 inwoners (%) In Lanaken gaat het om mannen (44,3 %) en vrouwen (55,7 %). Onderstaande figuren geven een overzicht van het aantal individuen dat hun recht op verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering opneemt naar leeftijd. Figuur geeft het aandeel per leeftijdsgroep ten opzichte van alle individuen met een voorkeurstarief. Figuur geeft het aandeel inwoners met een voorkeurstarief weer ten opzichte van alle individuen met die leeftijd in de gemeente. 8 Het bedrag van de Europese armoedegrens voor België bedraagt op maandbasis voor een alleenstaande, voor een alleenstaande ouder met kind en euro voor een gezin (2 volwassenen en 2 kinderen ouder dan 14 jaar. 9 Zowel titularissen als personen ten laste. 10

11 Figuur Inwoners met een voorkeurtarief in de ziekteverzekering naar leeftijd (% t.o.v. alle inwoners met voorkeurtarief) in Lanaken Figuur Aandeel van het aantal inwoners dat een voorkeurtarief in de ziekteverzekering heeft, per leeftijdcategorie (%) 11

12 Tegemoetkoming Hulp aan Bejaarden (THAB) De tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden wordt toegekend aan de persoon met een handicap van 65 jaar of ouder die vanwege een vermindering van de zelfredzaamheid bijkomende kosten te dragen heeft. Bij de berekening van de tegemoetkoming wordt er rekening gehouden met de inkomsten van de persoon met een handicap en de andere personen in het huishouden. Bepaalde vrijstellingen worden evenwel toegepast op die inkomsten. De ouderen aan wie deze tegemoetkoming wordt toegekend, hebben wellicht ook recht op het voorkeurtarief in de ziekteverzekering. Daarom kunnen we de cijfers van beide tegemoetkomingen niet zomaar optellen. In 2013 hadden 474 ouderen van jaar in Lanaken een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden. Dit aantal steeg tussen 2010 en 2013 van 406 naar 474 (figuur 01.14). Dit brengt het aandeel 65-plussers met THAB in 2013 op 9,9 %. Hiermee scoort Lanaken lager dan Limburg (11,9 %). Voor heel Vlaanderen bedraagt dit aandeel (8,9 %). Figuur Evolutie aantal 65-plussers met tegemoetkoming hulp aan bejaarden in Lanaken Figuur Evolutie 65-plussers met tegemoetkoming hulp aan bejaarden t.o.v. alle 65-plussers (%) 12

13 Hoofdstuk 02 Inwoners met een verhoogd risico op armoede In dit tweede hoofdstuk hebben we aandacht voor groepen met een verhoogd risico op armoede. We bekijken het aantal personen zonder werk, met schulden of die energie moeilijk kunnen betalen in de gemeente. Ook brengen we het aantal kandidaat-huurders van een sociale woning, personen op het wachtregister en ambtshalve geschrapten in kaart. Tot slot kijken we naar het aantal personen van vreemde herkomst in de gemeente. Niet iedereen van deze groepen leeft in armoede. Wel lopen ze een verhoogd risico om in armoede terecht te komen. Alle indicatoren die ons iets kunnen leren over de kwetsbare positie van kinderen en jongeren, brengen we in een volgend hoofdstuk samen. Arbeidsmarkt en werkloosheid Arbeid is een belangrijk instrument in de strijd tegen armoede. Het hebben van een betaalde job werkt als een buffer tegen inkomensarmoede en geeft zin aan het bestaan, verhoogt de eigenwaarde en levert status en identiteit. Arbeidsparticipatie is echter niet altijd en voor iedereen een hefboom om uit armoede te geraken. Niet alle armen zijn immers activeerbaar voor de arbeidsmarkt. Denk maar aan personen die ziek, invalide of gepensioneerd zijn. Een tweede groep is al aan het werk: de 'working poor. Flexibele jobs, deeltijds en tijdelijk werk of jobs met een loon onder of ter hoogte van de armoedegrens, verkleinen vanzelfsprekend het armoederisico niet. Een derde groep armen zou in principe wel kunnen werken maar staat in de praktijk zeer ver van de arbeidsmarkt af: mensen met ernstige psychische aandoeningen, verslavingen, een complexe armoedeproblematiek, Alleen een activering die oog heeft voor de totale context waarin ze leven, de materiële problemen waarmee ze hebben af te rekenen en de balans tussen hun draaglast en draagkracht, kan hun situatie verbeteren. Werkzaamheidsgraad, werkloosheidsgraad en werkgelegenheidsgraad Aan de hand van enkele indicatoren schetsen we een beeld van de arbeidsmarkt op vlak van werkloosheid, werkzaamheid en werkgelegenheid. Een eerste indicator is de werkzaamheidsgraad en leert ons in welke mate de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) effectief aan het werk is. De werkzaamheidsgraad in Lanaken (61,3 %) is in 2012 lager dan het Limburgse gemiddelde (64,2 %). In Vlaanderen bedraagt de werkzaamheidsgraad 66,2 %. De werkloosheidsgraad bekijkt het aantal werkzoekenden ten opzichte van de beroepsbevolking (iedereen die zich aanbiedt op de arbeidsmarkt als werkende of als werkzoekende). De werkloosheidsgraad in Lanaken is met 8,3 % gemiddeld in vergelijking met het Limburgse gemiddelde (7,4 %). Het Vlaamse aandeel bedraagt 6,9 %. Een laatste indicator die we hier bekijken is de jobratio (of werkgelegenheidsgraad). Deze geeft aan in welke mate er in een gemeente jobs zijn voor de bevolking op beroepsactieve leeftijd. Met 47,9 jobs per 100 inwoners scoort Lanaken lager dan Limburg (61,9). In Vlaanderen zijn er 67,4 jobs per 100 inwoners op beroepsactieve leeftijd. 13

14 Figuur Werkzaamheidsgraad, werkloosheidsgraad en jobratio (%) Onderstaande figuren geven de evolutie van de werkzaamheidsgraad en werkloosheidsgraad van Lanaken weer, vergeleken met Limburg en het Vlaams Gewest. Figuur Evolutie van de werkzaamheidsgraad (%) Figuur Evolutie van de werkloosheidsgraad (%) 14

15 Niet-werkende werkzoekenden In 2013 telt Lanaken gemiddeld niet-werkende werkzoekenden. Dat is 6,6 % van het aantal inwoners op actieve leeftijd (18-64 jaar), gemiddeld in vergelijking met het Limburgse gemiddelde (5,9 %). Het Vlaamse gemiddelde bedraagt 5,6 %. Figuur en geven de evolutie van het aantal en aandeel werkzoekenden tussen 2000 en 2013 weer. Figuur Evolutie aantal niet-werkende werkzoekenden in Lanaken Figuur Evolutie aantal niet-werkende werkzoekenden per 100 inwoners op actieve leeftijd (%) Als we een aantal kenmerken van de niet-werkende werkzoekenden in Lanaken vergelijken met Limburg, valt op dat ten opzichte van alle werkzoekenden: het aandeel jonge werkzoekenden (< 25 jaar) met 20,7 % lager dan het Limburgse gemiddelde is, het aandeel laaggeschoolde werkzoekenden (44,0 %) in Lanaken lager dan Limburg is, en het aandeel langdurig werklozen (langer dan twee jaar) met 24,5 % hoger dan Limburg is. Figuur Aandeel jonge, laaggeschoolde of langdurig niet-werkende werkzoekenden (% t.o.v. alle nwwz) 15

16 Personen in problematische schuldsituaties Personen met schulden lopen een verhoogd risico om in armoede terecht te komen. Als het inkomen hoog genoeg is om de gemaakte schulden af te lossen, is er geen probleem. Pas wanneer schulden niet kunnen worden terugbetaald, ontstaan er problemen. Problematische schuldsituaties kunnen een oorzaak zijn van armoede of net het gevolg ervan. Eind 2013 waren er in Lanaken 107 kredietnemers met minstens één achterstallig, nietgeregulariseerd krediet (zie figuur 02.07). Dat betekent dat de kredietnemer nog geen regeling getroffen heeft met de bank of de kredietinstelling voor de verdere afbetaling. Ten opzichte van alle uitstaande kredieten in Lanaken is dat 4,5 %. Het gaat om consumptiekredieten en hypothecaire kredieten samen. Lanaken scoort hiermee hoger dan het Limburgse gemiddelde (3,5 %). Figuur Evolutie aantal kredietnemers met minstens één achterstallig, nietgeregulariseerd krediet in Lanaken Figuur Evolutie aantal kredietnemers met minstens één achterstallig, nietgeregulariseerd krediet t.o.v. het aantal kredietnemers (%) Inwoners die geconfronteerd worden met een overmatige schuldenlast of ernstige financiële moeilijkheden, kunnen beroep doen op de procedure van collectieve schuldenregeling. Deze cijfers zijn een indicatie voor de meest extreme vorm van schuldenoverlast. In Lanaken zijn er 183 dossiers collectieve schuldenregeling in juni Dit aantal komt van 92 in Dat zijn er 7,1 per inwoners, lager dan het Limburgse gemiddelde (8,5 dossiers per inwoners). 16

17 Figuur Evolutie aantal dossiers collectieve schuldenregeling in Lanaken Figuur Evolutie aantal dossiers collectieve schuldenregeling (per inwoners) 17

18 Personen die energie moeilijk kunnen betalen Om zicht te krijgen op het aantal personen in de gemeente die moeilijkheden hebben bij het betalen van energie, kijken we naar twee indicatoren: het aantal sociale contracten elektriciteit en het aantal klanten met een budgetmeter. Klanten met een sociaal contract zijn diegene die 'gedropt' werden door een leverancier op de vrije markt. Bij deze klanten heeft de leverancier het leveringscontract opgezegd. Indien de afnemer (ten laatste tien dagen voor het einde van de opzegtermijn) geen nieuwe elektriciteitsleverancier heeft gevonden, wordt de distributienetbeheerder van de klant zijn nieuwe leverancier en krijgt hij dus een sociaal contract. Het gaat hier in tegenstelling tot wat de term zou kunnen doen vermoeden, niet om klanten met een sociale maximumprijs. Sommige inwoners met een laag inkomen betalen minder dan anderen voor hun elektriciteit en gas. Hun leverancier rekent hen de sociale maximumprijs aan. We beschikken echter niet over bruikbare cijfergegevens om zicht te krijgen op het aantal klanten, die een sociale maximumprijs voor elektriciteit betalen. In 2013 telt Lanaken 378 sociale contracten voor elektriciteit. Dit is een stijging in vergelijking met 2009, toen Lanaken 365 sociale contracten voor elektriciteit telde. De jaarlijkse evolutie stellen we voor in figuur Figuur Evolutie aantal sociale contracten elektriciteit in Lanaken Figuur Evolutie aandeel elektriciteitsklanten met een budgetmeter in Lanaken (%) Een sociale leverancier kan bij zijn klanten een budget- of stroombegrenzer plaatsen bij niet-betaling van de elektriciteitskosten. Een budgetmeter laat toe het energieverbruik op te volgen via een systeem van herlaadkaarten die de klant eerst voor een bepaald bedrag moet opladen. Het aantal klanten met een budgetmeter in Lanaken bedraagt eind Dit aantal daalt tot 167 klanten met een budgetmeter in Dat is 1,5 % van alle elektriciteitsklanten. In Limburg bedraagt dit aandeel 1,6 %. 18

19 Sociale huisvesting Kandidaat-huurders sociale woning Voor kandidaat-huurders van een sociale woning komt het recht op betaalbaar wonen in het gedrang. Door het tekort aan sociale huisvesting komen ze op een wachtlijst terecht. Eind 2012 telt Lanaken 290 kandidaat-huurders voor een sociale woning. Zij staan ingeschreven op de wachtlijsten van de sociale huisvestingsmaatschappijen om een sociale woning of appartement te huren. Dit aantal evolueert van 218 in 2009 tot 290 eind Ten opzichte van het aantal private huishoudens stijgt het aandeel in Lanaken van 2,1 % naar 2,7 %. In vergelijking met Limburg is het aantal huurders op een wachtlijst van een sociale woning lager. Figuur Evolutie aantal kandidaathuurders in Lanaken Figuur Evolutie van het aantal kandidaat-huurders t.o.v. het aantal private huishoudens (%) Sociale woningen en huurders Sociale huurwoningen zorgen ervoor dat sociale huurders hun recht op wonen kunnen realiseren via betaalbare en doorgaans kwaliteitsvolle woningen. Voor mensen die wachten op een sociale woning (kandidaat-huurders) kan het recht op wonen in het gedrang komen. Huren in de sociale sector kan het verschil maken tussen onder of boven de armoedegrens leven. Op 31 december 2007 telt Lanaken 259 sociale wooneenheden. Dit aantal evolueert tot 278 wooneenheden eind 2012 (figuur 02.15). Ten opzichte van alle private huishoudens in de gemeente is dat 2,6 %. Lanaken scoort verhoudingsgewijs lager dan het Limburgse aandeel (5,5 %). In Vlaanderen bedraagt het aandeel 5,5 %. 19

20 Figuur Evolutie sociale wooneenheden in Lanaken Figuur Evolutie sociale huisvesting 20

21 Personen op het wachtregister en ambtshalve geschrapten Door het gebrek aan een duidelijk statuut, lopen sommige personen extra risico om in bestaansonzekerheid terecht te komen. Personen op het wachtregister Kandidaat-vluchtelingen die een asielaanvraag doen, worden ingeschreven op het wachtregister van een gemeente. Pas als een persoon met een asielaanvraag erkend wordt als vluchteling, wordt hij ingeschreven in het bevolkingsregister. Afgewezen asielzoekers blijven ingeschreven in het wachtregister, ook als hun verblijf illegaal geworden is. Pas als vastgesteld wordt dat de persoon niet meer op het aangegeven adres verblijft, wordt men geschrapt van het wachtregister. Lanaken telt 198 personen ingeschreven op het wachtregister op Per inwoners is dat 7,71 en scoort Lanaken veel hoger dan Limburg (3,10). Figuur Evolutie aantal personen op het wachtregister in Lanaken Figuur Evolutie aantal personen op het wachtregister (per inwoners) Ambtshalve geschrapten Elke inwoner met een wettig verblijfsstatuut is in principe ingeschreven op het bevolkingsregister van een gemeente. Wanneer iemand niet meer verblijft op het adres waar men is ingeschreven en indien er geen nieuwe verblijfsplaats vastgesteld kan worden, kan een gemeente een persoon ambtshalve schrappen uit de bevolkingsregisters. Eénmaal een persoon ambtshalve geschrapt wordt, verliest hij zijn domicilie en hiermee ook het recht op sociale bijstand. Als de ambtshalve schrapping niet het gevolg is van een overlijden maar van een problematische situatie, creëert deze administratieve ingreep een domino-effect van opeenvolgende uitsluitingen. In Lanaken werden er in de loop van personen ambtshalve geschrapt. Met 3,75 ambtshalve schrappingen per inwoners, scoort Lanaken veel hoger dan Limburg (2,13). Het aantal schrappingen per inwoners in Vlaanderen lag op 2,87. 21

22 Figuur Evolutie aantal ambtshalve geschrapten in Lanaken Figuur Evolutie van het aantal ambtshalve geschrapten (per inwoners) 22

23 Personen van vreemde herkomst Personen van vreemde herkomst lopen een hoger armoederisico dan autochtone personen, al zijn er binnen de groep personen van vreemde herkomst grote verschillen. In België ligt het armoederisico het hoogst bij personen van Marokkaanse origine: meer dan de helft (54%) heeft een inkomen onder de armoedegrens. Ook bij Oost-Europeanen (36%), personen van Turkse origine (33%) en Zuid- Europese herkomst (22%) ligt het armoederisico een stuk hoger dan bij de autochtone Belgen (12%). Daarom bekijken we de aanwezigheid van personen van vreemde herkomst in de gemeente. Ook staan we stil bij de werkzaamheidsgraad en werkloosheidsgraad van personen van vreemde herkomst in de gemeente. Personen van vreemde herkomst Lanaken telt op inwoners met een andere dan de Belgische herkomst. Het aantal inwoners met vreemde herkomst evolueerde tussen 2007 en 2013 van naar personen. Op basis van de gegevens uit het Rijksregister definiëren we mensen van vreemde herkomst als volgt: mensen die niet de Belgische nationaliteit hebben; mensen die Belg zijn maar bij hun geboorte geen Belg waren; en mensen die Belg zijn, dat al waren bij hun geboorte maar waarvan minstens één ouder bij geboorte niet-belg was. Begin 2013 bedraagt in Lanaken het aandeel inwoners met niet-belgische herkomst onder de bevolking 39,9 %, hoger dan het Limburgse gemiddelde (24,0 %). Het aandeel personen van vreemde herkomst steeg in Lanaken van 35,3 % in 2007 naar 39,9% in In Limburg steeg het aandeel personen van vreemde herkomst in diezelfde periode van 20,7 % naar 24,0 %. (figuur 02.20) Figuur Evolutie aantal personen vreemde herkomst in Lanaken Figuur Evolutie aantal personen vreemde herkomst t.o.v. alle inwoners (%) Figuur en figuur geven een overzicht van het aantal en aandeel personen met een andere dan de Belgische herkomst, onderverdeeld in herkomstgroepen. 23

24 24

25 Figuur Personen vreemde herkomst naar herkomstgroep (%) 25

26 Werkzaamheidsgraad en werkloosheidsgraad van personen vreemde herkomst Analyses van de Studiedienst van de Vlaamse Regering op de gegevens van de Kruispuntbank Sociale Zekerheid wijzen op een verschil tussen de werkzaamheids- en werkloosheidsgraad van inwoners met de Belgische herkomst en van inwoners van vreemde herkomst. 10 Als eerste indicator bekijken we de werkzaamheidsgraad 11 en maken hierbij een onderscheid tussen inwoners Belgische herkomst, met herkomst van EU-land en met herkomst van niet-eu-land. In 2012 is de werkzaamheidsgraad van personen van Belgische herkomst in Lanaken 63,6 %. Bij de inwoners met de herkomst van een andere land van de Europese Unie bedraagt de werkzaamheidsgraad 28,8 %, bij de inwoners van niet-eu-herkomst 25,5 %. In het Vlaams Gewest bedragen de aandelen respectievelijk 75,1 %, 55,6 % en 46,9 % (figuur 02.23). Figuur Werkzaamheidsgraad naar herkomst (%) Figuur Werkloosheidsgraad naar herkomst (%) De werkloosheidsgraad bij personen van Belgische herkomst bedraagt in Lanaken 5,6 % (Vlaams Gewest: 3,5 %). Bij de inwoners van EU-herkomst is dat 11,8 %, bij degenen van buiten de EU 16,0 %. In Vlaanderen is dat 6,9 % en 14,4 %. 10 Meer achtergrond bij de analyses en meer gedetailleerde gegevens zijn terug te vinden in de 'Lokale inburgeringsen integratiemonitor' van de Studiedienst van de Vlaamse Regering op 11 Werkenden zijn personen die door de Sociale Zekerheid gekend zijn als werkend in loondienst, als zelfstandige of als helper van een zelfstandige. Belangrijke opmerking hierbij is dat er werkenden zijn die geen band hebben met de Belgische sociale zekerheid en daardoor ook niet gekend zijn als werkend. Het gaat bijvoorbeeld om uitgaande grensarbeiders, werknemers die werken bij een organisatie of onderneming die geen bijdragen verschuldigd zijn aan de Belgische sociale zekerheid en internationale ambtenaren en diplomaten. 26

27 Hoofdstuk 03 Kinderen en jongeren met een verhoogd risico op armoede In dit hoofdstuk verleggen we onze focus naar kinderen en jongeren. Kinderarmoede is echter geen fenomeen dat op zichzelf staat. Het is een som van alle sociale uitsluitingsmechanismen, die we in de eerste twee hoofdstukken in kaart brachten. Ook hier proberen we op basis van de beschikbare gegevens op gemeentelijk niveau kinderen in armoede of met een verhoogd risico op armoede in kaart te brengen. Starten doen we met een korte demografische schets van het aantal jongeren in de gemeente. Verder brengen we het aantal kinderen geboren in armoede in kaart en kijken we naar de werksituatie van de ouders en jongeren. Vervolgens bekijken we enkele gegevens die erop kunnen wijzen dat het recht op een gezin in gevaar kan komen. Ook staan we stil bij de diversiteit onder de kinderen in de gemeente. Tot slot bekijken we gegevens die ons iets leren over het risico op onderwijskansarmoede. Geboorten en jongeren in de gemeente Vooraleer we focussen op kinderen met verhoogd risico op armoede, staan we stil bij enkele demografische gegevens. Geboortes In de loop van 2012 zijn er in Lanaken 247 geboortes, 11 minder dan een jaar eerder (figuur 03.01). Per inwoners in de gemeente geeft dat 9,65 geboortes. Dit geboortecijfer ligt voor Lanaken lager dan het Limburgse gemiddelde (10,35) (figuur 03.02). In het Vlaams Gewest zijn er 10,79 kinderen geboren per inwoners in de loop van Figuur Evolutie aantal geboorten in Lanaken Figuur Evolutie van het aantal geboorten (per inwoners) Evolutie en prognoses van het aantal jongeren Op telt Lanaken inwoners jonger dan 25 jaar. Het aantal jongeren daalt van in 2000 naar in 2013, een afname van 152 jongeren (<25 jaar) (figuur 03.03). 27

28 Figuur Evolutie van het aantal jongeren naar leeftijdscategorie (absolute cijfers) Figuur Prognose van het aantal jongeren naar leeftijdscategorie (absolute cijfers) De bevolkingsprojecties van de Studiedienst van de Vlaamse Regering voorspellen hoe het aantal jongeren de komende jaren zal evolueren. De projecties lopen tot en met Het voorspelde aantal jongeren (< 25 jaar) in Lanaken daalt van in 2013 naar in Tien jaar later bedraagt het aantal min-25-jarigen (figuur 03.04). 28

29 Kinderen geboren in kansarmoede Kinderen die opgroeien in armoede vertrekken al van bij de geboorte vanuit een ongelijke startpositie. We bekijken achtereenvolgens het aandeel kinderen dat geboren wordt in een kansarm gezin, het aantal kinderen dat recht heeft op een voorkeurstarief in ziekteverzekering en het aantal leefloners met kinderen ten laste. Geboorten in kansarme gezinnen Via Kind & Gezin krijgen we een beeld van het aantal geboorten in kansarme gezinnen. De regioteamleden van Kind & Gezin toetsen elke geboorte 12 op zes criteria 13 (laag inkomen, lage opleiding ouders, zwakke arbeidssituatie ouders, vertraagde ontwikkeling van de kinderen, slechte huisvesting en zwakke gezondheid). Wanneer een gezin op drie of meer criteria scoort, wordt het als kansarm beschouwd. In Lanaken vond in ,16 % van alle geboorten plaats in een kansarm gezin. Lanaken scoort hoger in vergelijking met het Limburgse aandeel (11,04 %). Limburg scoort op haar beurt hoger dan het Vlaams Gewest (10,45 %) (figuur 03.05). Figuur Evolutie geboorten in kansarme gezinnen (%) Figuur geeft een overzicht van de afzonderlijke indicatoren die gebruikt worden om te bepalen of een gezin kansarm is. De percentages in de figuur zijn het aandeel van alle kansarme geboortes die scoren op de afzonderlijke indicatoren. De samengestelde indicator arbeid-inkomen-opleiding is het aandeel van alle kansarme geboortes die op alle drie deze socio-economische factoren tegelijk scoren. 12 Het geboortecijfer van Kind & Gezin ligt hoger dan het officiële geboortecijfer. Kind & Gezin registreert immers alle geboorten, ook de geboorten van kinderen bij ouders zonder een legaal verblijfsstatuut. 13 Meer info over de kansarmoederegistratie van Kind & Gezin: 14 De cijfers over het aandeel geboorten in kansarme gezinnen zijn voortschrijdende gemiddeldes over drie jaar. 29

30 Figuur Aandeel van alle kansarme geboortes die scoren op volgende indicatoren (%) Aantal jonge kinderen met recht op voorkeursregeling in ziekteverzekering Als kinderen in een gezin leven met een inkomen onder de Europese armoedegrens, hebben zij recht op verhoogde tussenkomst in de terugbetaling van hun medische kosten 15. Daarom gebruiken we het aantal 0 tot en met 4 jarigen met recht op voorkeursregeling in de ziekteverzekering als indicator voor kinderarmoede. We bekijken de cijfers ten opzichte van alle 0-4-jarigen in de gemeente. Lanaken telt in jarigen met recht op voorkeursregeling in de ziekteverzekering. Ten opzicht van alle kinderen (0-4 jaar) in de gemeente is dat 7,1 %, gemiddeld in vergelijking met het Limburgse aandeel (7,7 %). In het Vlaams Gewest heeft 9,4 % van alle 0-4-jarigen recht op de voorkeursregeling. 15 Voor sommige personen en hun personen ten laste wordt de verhoogde tegemoetkoming automatisch toegekend. Bijvoorbeeld voor iedereen die een sociale uitkering geniet, zoals een leefloon, een inkomensgarantie voor ouderen, een toelage voor persoon met handicap, Anderen krijgen de tegemoetkoming pas na aanvraag, bijvoorbeeld WIGW's, personen met handicap, al meer dan een jaar volledig werklozen of arbeidsongeschikten, eenoudergezinnen,. Deze categorieën komen in aanmerking als het gezinsinkomen onder een jaarlijks grensbedrag ligt. Maar ook alle andere gezinnen met een inkomen onder dit bedrag kunnen in aanmerking komen na aanvraag. Meer info over de verhoogde tegemoetkoming en wie in aanmerking komt: 30

31 Figuur Evolutie aantal kinderen (0-4 jaar) met recht op voorkeursregeling in ziekteverzekering in Lanaken Figuur Evolutie aantal kinderen (0-4 jaar) met recht op voorkeursregeling in ziekteverzekering t.o.v. alle kinderen (0-4 jaar) (%) Kijken we niet enkel naar de kinderen jonger dan vijf jaar, maar naar alle jongeren (0-19 jaar), zien we dat Lanaken 466 jongeren met een voorkeurtarief in ziekteverzekering telt, 9,3 % van alle min-20- jarigen in de gemeente. Lanaken scoort hiermee lager dan Limburg. In het Vlaams Gewest bedraagt het aandeel jongeren met recht op voorkeurtarief in de ziekteverzekering 11,2 %. Figuur Evolutie kinderen (0-19 jaar) met recht op voorkeursregeling in ziekteverzekering (absolute cijfers) in Lanaken Figuur Evolutie van het kinderen (0-19 jaar) met recht op voorkeursregeling in ziekteverzekering (%) 31

32 Kinderen in gezin zonder werk en jongeren zonder werk Kinderen en jongeren in een gezin zonder werk Kinderen waarvan geen van beide ouders werken, lopen een zeer hoog risico om in armoede op te groeien. Via gegevens uit de Kruispuntbank Sociale Zekerheid kunnen we een zicht krijgen op de werksituatie van de ouders van minderjarige kinderen. Enige voorzichtigheid bij het interpreteren van deze gegevens is op zijn plaats! De Kruispuntbank Sociale Zekerheid deelt elke persoon in in één van volgende categorieën: werkend, werkzoekend, niet beroepsactief of andere. Onder de niet-beroepsactieven vallen onder meer personen met uitkeringen (volledige loopbaanonderbrekers, voltijdse bruggepensioneerden, vrijgestelde werkzoekenden, ). De categorie andere is een restcategorie waaronder onder meer niet-werkenden vallen (huismannen, - vrouwen, geschorste werkzoekenden, ). Maar ook personen voor wie het niet mogelijk is de arbeidsmarktpositie te bepalen omdat ze bijvoorbeeld niet aangesloten zijn bij de Belgische zekerheid. Voor gemeenten met veel grensarbeiders kunnen de resultaten daardoor erg vertekend zijn. Figuur Kinderen (0-17 jaar) naar werksituatie ouders (%) In Lanaken leeft 33,3 % van alle minderjarigen in een gezin zonder werk. Dit wil zeggen dat geen van beide ouders werkt of wanneer het gaat om een alleenstaande ouder, deze geen werk heeft. Lanaken scoort hiermee veel hoger dan Limburg (15,3 %). In het Vlaams Gewest leeft 11,2 % van alle minderjarigen in een gezin zonder werk. Figuur bekijkt het aandeel kinderen in een gezin zonder werk per leeftijdscategorie. 32

33 Figuur Kinderen in een gezin zonder werk naar leeftijdscategorie (%) Jongeren bedreigd in hun recht op werk Voor bepaalde groepen die de schoolbanken verlaten hebben en zich op de arbeidsmarkt begeven, komt het recht op werk in het gedrang. Naast de jeugdwerkloosheidsgraad, kijken we naar twee risicofactoren voor het vinden van werk bij jonge werkzoekenden: laaggeschoold zijn (zonder diploma hoger secundair onderwijs) en langdurig werkloos zijn (langer dan één jaar). De jeugdwerkloosheidsgraad zet het aantal niet-werkende werkzoekenden van jaar af ten opzicht van de beroepsbevolking (15-24 jaar). In Lanaken bedraagt de jeugdwerkloosheidsgraad in ,0 %, gemiddeld in vergelijking met het Limburgse gemiddelde van 18,4 % (figuur 03.01). In het Vlaams Gewest bedroeg de werkloosheidsgraad 16,3 %. Tussen 2003 en 2012 steeg de jeugdwerkloosheidsgraad van 16,0 % naar 18,0 % (figuur 03.13). Figuur Evolutie van de jeugdwerkloosheidsgraad (%) Figuur Evolutie aantal niet-werkende werkzoekende jongeren (15-24 jaar) in Lanaken 33

34 Gegevens van de VDAB schetsen een beeld van het aantal jonge werkzoekenden in de gemeente. In Lanaken bedraagt het aantal jonge niet-werkende werkzoekenden (15-24 jaar) in 2013 gemiddeld 226 jongeren (figuur 03.14). Het niet hebben van een diploma hoger secundair onderwijs kan de aansluiting van jongeren op de arbeidsmarkt bemoeilijken. In 2013 telt Lanaken 88 laaggeschoolde, niet-werkende werkzoekende jongeren. Ten opzichte van alle jongeren (18-24 jaar) in de gemeente is dat 4,0 %. Hiermee scoort de gemeente gemiddeld in vergelijking met het Limburgse gemiddelde (4,2 %). In Vlaanderen bedraagt dat aandeel 4,0 %. Figuur Evolutie aantal laaggeschoolde, niet-werkende werkzoekenden (18-24 jaar) in Lanaken Figuur Evolutie van het aandeel laaggeschoolde, niet-werkende werkzoekenden (18-24 jaar) t.o.v. alle jongeren jaar (%) Een andere risicofactor die het vinden van werk voor jongeren bemoeilijkt, is de langdurige werkloosheid. Wie langdurig werkloos blijft, ziet zijn kansen op werk immers afnemen. In 2013 is 2,4 % van de jongeren in Lanaken langer dan één jaar werkzoekend. In absolute cijfers gaat het om 53 niet-werkende werkzoekenden (18-24 jaar) die langer dan een jaar op zoek zijn naar werk. In vergelijking met Limburg scoort de gemeente gemiddeld in vergelijking met Limburg (2,5 %). In Vlaanderen is het aandeel langdurig niet-werkende werkzoekenden onder de jongeren 2,1 %. 34

35 Figuur Evolutie aantal langdurig nietwerkende werkzoekenden (18-24 jaar) in Lanaken Figuur Evolutie van het aandeel laaggeschoolde, niet-werkende werkzoekenden (18-24 jaar) t.o.v. alle jongeren jaar (%) 35

36 Kinderen in verschillende gezinnen In dit hoofdstuk bekijken we de verschillende gezinstypes waarin kinderen opgroeien. We besteden bijzondere aandacht aan kinderen die opgroeien in een éénoudergezin. Onder meer door de moeilijke combinatie van ouderschap en inschakeling op de arbeidsmarkt lopen zowel de ouders als de kinderen meer risico op armoede. We staan ook stil bij het aantal jongeren in de bijzondere jeugdbijstand. Ook voor hen kunnen de functies van het gezin in gevaar komen. Gezinstypes in kaart Op 1 januari 2013 telt Lanaken private huishoudens. Als we de private huishoudens in Lanaken verder onderverdelen in een aantal types, zien we dat 26,7 % van alle huishoudens bestaat uit een gehuwd paar met thuiswonende kinderen. Daarnaast zijn 5,5 % van alle huishoudens een ongehuwd paar met thuiswonende kinderen. Eenoudergezinnen maken 8,0 % van alle private huishoudens in Lanaken uit. 36

37 Figuur Huishoudens naar type (%) in Lanaken 37

38 Kinderen en jongeren naar positie in het huishouden In Lanaken is 64,0 % van alle inwoners (jonger dan 18 jaar) een kind bij een gehuwd paar en 18,5 % is een kind bij een niet-gehuwd, samenwonend paar. 13,5 % van alle minderjarigen groeit op bij een alleenstaande ouder. 38

39 Figuur Jongeren (0-17 jaar) naar positie in het huishouden (%) in Lanaken 39

40 Kijken we enkel naar de jongste leeftijdsgroep (0-2 jaar) zien we dat 50,8 % van de kinderen woont bij een gehuwd paar en 32,9 % bij een niet-gehuwd paar. 8,1 % van alle 0-2-jarigen woont bij een alleenstaande ouder. 40

41 Figuur Jongeren (0-2 jaar) naar positie in het huishouden (%) in Lanaken Kinderen met een alleenstaande ouder Kinderen met een alleenstaande ouder lopen een hoger risico op maatschappelijke kwetsbaarheid. Lanaken telt begin minderjarige kinderen met een alleenstaande ouder, in 2007 waren er dit 599. Hiermee leeft 13,5 % van alle minderjarigen in een gezin met een alleenstaande ouder. Dit aandeel is hoger dan het Limburgse gemiddelde (12,3 %). 41

42 Figuur Evolutie aantal minderjarige kinderen bij een alleenstaande ouder in Lanaken Figuur Evolutie van het aantal kinderen bij een alleenstaande ouder t.o.v. alle minderjarigen (%) Bekijken we enkel de 0-2-jarigen, dan stijgt het aantal kinderen met een alleenstaande ouder van 43 in 2007 naar 62 in Het aandeel stijgt in diezelfde periode van 7,2 % naar 8,1 %. Jongeren onder maatregel bijzondere jeugdbijstand Voor jongeren onder een maatregel in de bijzondere jeugdbijstand kunnen de functies van het gezin in gevaar komen. Voorzieningen van de bijzondere jeugdzorg zijn private organisaties die minderjarigen begeleiden of opvangen. Er worden diverse begeleidingsvormen aangeboden. Jongeren komen er terecht via de intersectorale toegangspoort (en dan is het vrijwillig) of via een jeugdrechter. In dat laatste geval is de maatregel opgelegd door de jeugdrechter ter bescherming tegen een problematische opvoedingssituatie of in het kader van een als misdrijf omstreden feit. Omdat een jongere gedurende een jaar in meerdere soorten voorzieningen begeleiding kan hebben, zijn dubbeltellingen in de cijfers onvermijdelijk. In de loop van 2012 waren er in Lanaken 166 begeleidingen door een voorziening van de bijzondere jeugdbijstand voor jongeren gedomicilieerd in de gemeente. Ten opzichte van alle minderjarigen in Lanaken is dat 3,7 %. Dat is gemiddeld in vergelijking met het Limburgse aandeel van 3,5 %. 42

43 Figuur Evolutie aantal begeleidingen bijzondere jeugdbijstand in Lanaken Figuur Evolutie van het aantal begeleidingen bijzondere jeugdbijstand t.o.v. het aantal minderjarigen (%) 43

44 Jongeren en diversiteit In dit onderdeel staan we stil bij de herkomst van kinderen en jongeren in de gemeente. Niet alle kinderen van vreemde herkomst leven in armoede, wel lopen ze meer risico om in armoede terecht te komen. Kinderen en jongeren naar herkomst op telt Lanaken jongeren (0-24 jaar) met een andere dan de Belgische herkomst, 587 meer dan in Het aandeel jongeren met niet-belgische herkomst bedraagt hiermee 53,3 %, hoger dan het Limburgse gemiddelde (34,3 %). Om de herkomst van de jongere te bepalen, kijken we naar de nationaliteit bij de geboorte van de jongere én naar de nationaliteit bij geboorte van de vader en/of de moeder. Is één van die nationaliteiten een andere dan de Belgische, dan beschouwen we de jongere als 'van niet-belgische herkomst'. Figuur Evolutie aantal 0-24-jarigen niet-belgische herkomst in Lanaken Figuur Evolutie aandeel jongeren (0-24 jaar) niet-belgische herkomst (%) Figuur geeft een overzicht van jongeren niet-belgische herkomst naar herkomstgroep. 44

45 Figuur Jongeren niet-belgische herkomst naar herkomstgroep (%) Als we binnen de groep jongeren enkel kijken naar de kinderen jonger dan drie jaar, zien we dat in Lanaken dit aantal stijgt van 345 naar 446 (figuur 03.32). Het aandeel kinderen met een vreemde herkomst onder de min-driejarigen bedraagt 58,3 %. Dit aandeel is in Lanaken hoger dan het Limburgse gemiddelde (37,2 %). 45

46 Figuur Evolutie het aantal 0-2-jarigen niet-belgische herkomst in Lanaken Figuur Evolutie van het aandeel jongeren (0-2 jaar) niet-belgische herkomst (%) Figuur geeft een overzicht van het aantal 0 tot 3 jarigen naar herkomstgroep. Figuur Kinderen (0-2 jaar) niet-belgische herkomst naar herkomstgroep (%) 46

47 Taal binnen het gezin Eén van de kenmerken die Kind & Gezin bij de geboorte van kinderen registreert, is de taal die de moeder met het kind spreekt. Zo krijgen we zicht op de taal die binnen de gezinnen gesproken wordt, waar in een bepaald jaar een kind geboren werd. Dit is de opvoedingstaal waarin het kind overwegend wordt grootgebracht. Wanneer er meerdere talen worden gesproken, kiest Kind & Gezin voor de taal die overheerst tussen het kind en de ouder. Van alle moeders die in een kind kregen, spreekt in Lanaken 17,4 % overwegend een andere taal dan het Nederlands met hun kind. Voor heel Limburg is dit 21,0 %. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van de meest voorkomende talen bij geboorten in 2012 voor de gemeente Lanaken. Figuur Geboorten naar taal die moeder met het kind spreekt (%) Het aantal leerlingen in het kleuter-, lager en secundair onderwijs met een andere thuistaal, komen in het volgend onderdeel aan bod. 16 De cijfers over het aandeel geboorten in kansarme gezinnen zijn voortschrijdende gemiddeldes over drie jaar. 47

48 Onderwijskansarmoede Lanaken telt in leerlingen in het kleuteronderwijs, leerlingen in het lager onderwijs en leerlingen in het secundair onderwijs. Het gaat om leerlingen die in de gemeente wonen, ongeacht van in welke gemeente ze naar school gaan. Om de onderwijskansen van alle leerlingen te garanderen, schuift het Vlaamse financieringsdecreet voor het basis- en secundair onderwijs enkele indicatoren naar voren, op basis waarvan scholen extra middelen ter beschikking krijgen. Het gaat om volgende vier kenmerken van de leerling: laag opleidingsniveau van de moeder; de gezinstaal is niet het Nederlands; leerling woont in een buurt met hoge mate van schoolse vertraging; leerling heeft een schooltoelage. Deze vier kenmerken vormen samen de onderwijskansarmoede-indicator (OKI). De onderwijskansarmoede-indicator geeft afhankelijk van het aantal kenmerken waarop een leerling scoort, een score tussen 0 en maximum vier. De gemiddelde onderwijskansarmoede-indicator van alle leerlingen in gemeente laat ons toe, om de gemeente te positioneren ten opzichte van de provincie en Vlaanderen. In Lanaken bedraagt de gemiddelde score op de onderwijskansarmoede-indicator van de leerlingen in het kleuteronderwijs 0,41. In het lager onderwijs bedraagt die 0,45 en in het het secundair onderwijs 0,65. Onderstaande figuur vergelijkt de gemiddelde score van Lanaken met die van Limburg. Figuur Onderwijskansenarmoede-indicator voor kleuter-, lager en secundair onderwijs Een eerste indicator die gebruikt wordt om de onderwijsarmoede-indicator op te bouwen, is het aandeel leerlingen met een moeder met een laag opleidingsniveau 17. In Lanaken heeft 17,4 % van de kleuters een moeder met maximaal een diploma lager secundair onderwijs. Bij de leerlingen van het lager onderwijs is dat 19,4 %, in het secundair 26,7 %. Figuur vergelijkt Lanaken met Limburg. 17 We spreken van een moeder met een laag opleidingsniveau als de moeder maximaal het lager secundair onderwijs heeft afgewerkt. Is het opleidingsniveau van de moeder onbekend, scoort de leerling niet op dit kenmerk. 48

49 Figuur Aandeel leerlingen met laag opgeleide moeder (%) Figuur Aandeel leerlingen met andere thuistaal (%) De gezinstaal 18 verschilt van de onderwijstaal voor 8,9 % van de kleuters in Lanaken. In het lager onderwijs is de thuistaal voor 7,1 % van de leerlingen in de gemeente niet het Nederlands. In het secundair is dat aandeel 5,9 % (figuur 03.38). 1,4 % van de kleuters, 1,6 % van de leerlingen lager onderwijs en 7,5 % van de leerlingen secundair in Lanaken, woont in een buurt met hoge mate van schoolse vertraging 19 (figuur 03.39). Een laatste leerlingenkenmerk is het aandeel leerlingen met een schooltoelage (figuur 03.40). In het kleuteronderwijs ontvangt 13,4 % een schooltoelage, in het lager 17,3 % en in secundair 24,7 %. 18 De taal die de leerling in het gezin spreekt is niet het Nederlands als de leerling in het gezin met niemand Nederlands spreekt. Telt het gezin meer dan drie gezinsleden (de leerling niet meegerekend) is de thuistaal niet-nederlands als er met maximum één gezinslid Nederlands gesproken wordt. Broers en zussen worden hierbij als één gezinslid beschouwd. 19 Op basis van de woonplaats wordt bij elke leerling gekeken naar het percentage 15-jarigen met minstens 2 jaar schoolse vertraging in de buurt waar de leerling woont. Na rangschikking van alle leerlingen uit het basisen het secundair onderwijs op basis van dit kenmerk, worden enkel die leerlingen in het hoogste kwartiel beschouwd als leerlingen die in een buurt met hoge mate van schoolse vertraging wonen. Dit betekent dat 25 % van alle leerlingen zal scoren op dit kenmerk. De bepaling gebeurt apart voor basis- en secundair onderwijs 49

50 Figuur Aandeel leerlingen in buurt met hoge mate van schoolse vertraging (%) Figuur Aandeel leerlingen met schooltoelage (%) 50