Projectomschrijving Dat drinkt Niet!

Projectomschrijving Dat drinkt Niet! GGD Hollands Noorden 2013/2014

1. Toelichting naam van de interventie De oorsprong van de naam Dat drinkt Niet! is te vinden in een eerdere interventie, namelijk Dat rookt Niet!. Deze interventie richt zich op de preventie van roken onder basisschoolleerlingen van groep 7/8 door middel van peer educatie. Door het succes van deze interventie is een overstap gemaakt naar alcohol, waarbij dezelfde methode wordt gebruikt. Voor de overstap is de naam veranderd van Dat rookt Niet! naar Dat drinkt Niet!. De betekenis van de projectnaam is met name te vinden in het woord dat. Met dat wordt getracht aan te geven dat alcohol drinken vaak niet alleen beïnvloed wordt door het individu, maar ook door zijn/haar omgeving: ouders, broers of zussen, vrienden en vriendinnen, op sportclubs, op school etc. Hierdoor heeft de naam Dat drinkt Niet! een diepere en meer uitgebreide betekenis dan wanneer het bijvoorbeeld Jij drinkt Niet! zou heten. 2. Doel van de interventie Dat drinkt Niet! heeft als algemeen doel het voorkomen van alcoholgebruik bij kinderen onder de 18 jaar. Om dit doel te bereiken worden ouders actief betrokken door middel van een Alcohol Nee Contract en diverse informatie, zoals folders en een hersenscan van een jongere die op jonge leeftijd alcohol heeft gedronken. Het is de bedoeling dat de ouders het contract met hun kind doornemen, tekenen en eventueel terugsturen naar de GGD voor het vervolgtraject. Expliciete doelen De volgende expliciete doelen zijn omschreven: - De leerlingen kennen de risico s van alcoholgebruik voor hun 18 de jaar vooral ten aanzien van de ontwikkelingen van de hersenen - De leerlingen vormen een eigen mening omtrent de toekomst van eigen gebruik - De leerlingen weten dat vroegtijdig alcohol drinken verslavend kan zijn - Ouders/verzorgers betrekken bij de meningsvorming over drinken voor je 18 de - Het ondertekenen van het Alcohol Nee Contract 3. Doelgroep van de interventie De doelgroep voor Dat drinkt Niet! zijn leerlingen van groep 7 en/of 8 op basisscholen. Uit onderzoek blijkt dat kinderen steeds jonger in aanraking komen met alcohol en het ook steeds eerder gaan drinken. Wanneer voorlichting wordt gegeven voordat de grootste groep gaat experimenteren, blijkt dat dit effect kan hebben op het drinkgedrag van kinderen; oftewel: niet gaan drinken voor minimaal hun achttiende jaar. Prevalentie en spreiding Alcohol is het genotmiddel dat door jongeren in heel Nederland het meest wordt gebruikt. Nederlandse jongeren staan zelfs op nummer één in Europa met vaak alcohol drinken en zij drinken ook bijna het meest per keer (Hibell et al., 2004). Uit het Peilstationsonderzoek Jeugd en Riskant Gedrag 2007 blijkt dat van alle leerlingen in het voortgezet onderwijs 79% ooit alcohol heeft gedronken. In groep 7 en 8 van de basisschool heeft ruim een derde van de leerlingen (36%) al eens gedronken, waarbij meer jongens dan meisjes dat gedaan hebben (jongens: 43% en meisjes 28%). Op 12-jarige leeftijd heeft ruim de helft van de leerlingen in het voortgezet onderwijs ervaring met het drinken van alcohol. De daarop volgende jaren neemt het alcoholgebruik snel toe. Op 15-jarige leeftijd heeft 89% al eens alcohol gedronken. 1

Jongeren beginnen ook steeds jonger met het drinken van alcohol. Zestien procent zegt 11 jaar of jonger geweest te zijn toen zij hun eerste alcoholische drankje dronken, bijna tweemaal zoveel jongens (20%) als meisjes (12%). Op 14-jarige leeftijd zijn de aanvankelijke sekseverschillen verdwenen. De meeste scholieren beginnen met drinken als zij tussen de 11 en 15 jaar oud zijn; 85 procent van de leerlingen heeft op 15-jarige leeftijd of jonger kennis gemaakt met alcohol. Ruim één derde (36%) van de leerlingen van het voortgezet onderwijs heeft in de maand voorafgaand aan het onderzoek wel eens 5 glazen of meer bij één gelegenheid gedronken (het zogenaamde binge drinken) (Monshouwer et al., 2007). Regionale verschillen Uit cijfers van het CBS uit de periode 2004-2007 blijkt dat de hoogste percentages overmatige en zware drinkers zich bevinden in Kennemerland (20,6%) en Hollands Noorden (20,4%). In geen enkele regio in Nederland liggen de uitkomsten significant boven het landelijk gemiddelde (CBS, 2008). Onder Hollands Noorden valt ook de regio West-Friesland. De jongerenenquête van de GGD Westfriesland (nu onderdeel van GGD Hollands Noorden) uit 2005 heeft laten zien dat 71% van de West-Friese jongeren wel eens alcohol heeft gedronken en 64% heeft in de afgelopen vier weken alcohol gedronken. De meeste keren wordt de alcohol thuis met anderen gedronken (65%), bij anderen thuis (60%) en in een discotheek (40%). De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol hebben gedronken is twaalf jaar. Bijna één op de drie jongeren is in de afgelopen vier weken minimaal één keer dronken geweest. Een opvallend punt is het overmatige alcoholgebruik (vijf of meer alcoholische drankjes tijdens één gelegenheid) onder de West- Friese jongeren. In de afgelopen vier weken heeft in totaal 43% van de jongeren volgens deze norm overmatig alcohol gebruikt. Slechts 11% van deze jongeren denkt zelf teveel te drinken (Adriaensens, et al., 2006). Het Regionale Plan van Aanpak De West-Frisse Jeugd Vanaf 2007 staat in West-Friesland de preventie van alcohol hoog op de politieke agenda. De toenmalige GGD Westfriesland heeft voor de nota s lokaal gezondheid in 2006 een nota alcohol, nog ff niet geschreven met aanbevelingen voor preventie, regelgeving en handhaving. Deze nota is leidend geweest in het convenant Jeugd en Alcohol wat op 5 november 2007 getekend is met alle burgemeesters van West- Friesland, Schagen en met Binnenlandse Zaken. In principe is dit de start geweest voor het traject De Westfrisse Jeugd met de volgende drie pijlers: - Regelgeving en handhaving - Preventie, hulpverlening en bewustwording - Communicatie De GGD Hollands Noorden, Bureau Jeugdzorg, de Brijder Verslavingszorg en de GGZ Westfriesland en het Westfriesgasthuis (alcoholpoli) zijn de organisaties die activiteiten uitvoeren op het gebied van preventie, hulpverlening en bewustwording in samenwerking met andere partijen op het gebied van alcoholpreventie. Dat drinkt Niet! is onderdeel van het preventieaanbod op het gebied van alcoholgebruik onder West-Friese jongeren. De missie is een West-Frisse jeugd: fris in plaats van alcohol én fris in plaats van een kater hebben of gestresst, gedeprimeerd of stoned zijn. De West-Frisse jeugd in West-Friesland is in 2013 samengegaan in In control of alcohol/drugs met Noord Kennemerland en Kop van Noord-Holland. 2

4. Omschrijving van de interventie 4.1Methodiek Voor het project Dat drinkt Niet! wordt gebruik gemaakt van een informatieve gastles, een Alcohol Nee Contract en een informatiepakket voor de ouders. Het principe van de informatieve gastles is gebaseerd op peer-educatie. Dit betekent dat de informatieve gastlessen worden gegeven door peers (vertaald als leeftijdgenoot, gelijke). In het geval van dit project zijn dat leerlingen uit klas 4 vwo van een middelbare school in de regio. De vwo-leerlingen krijgen een introductie op de school over het project en er wordt achtergrondinformatie uitgedeeld. Zij volgen daarna een presentatietraining en stellen zelf de informatieve gastles samen onder deskundige begeleiding vanuit de GGD. De informatieve gastles wordt in groepjes van twee of drie leerlingen gegeven. Tijdens de informatieve gastles komen verschillende onderwerpen aan bod, zoals de herkomst van alcohol, het verschil tussen gewoonte en verslaving, de gevolgen van het drinken van alcohol voor je achttiende, de schadelijke stoffen die in alcohol zitten en redenen om wel of niet te gaan beginnen met het drinken van alcohol. Tevens wordt aandacht besteed aan de eigen ervaringen met het drinken van alcohol van de basisschoolleerlingen en het vormen van een eigen mening. De GGD adviseert de vwo-leerlingen om aan de hand van een PowerPoint presentatie de gastles te geven. De vwo-leerlingen moeten zelf contact opnemen met de basisschool en vragen of er een laptop, beamer of digibord op de basisschool aanwezig is. Het tweede onderdeel van het project is het Alcohol Nee Contract en een informatiepakket voor de ouders. Aan het einde van de informatieve gastles krijgen de basisschoolleerlingen een envelop mee met allerlei informatie voor de ouders als ook het Alcohol Nee Contract van het Trimbos Instituut inclusief een terugstuurexemplaar van de GGD. Met behulp van dit contract beloven de jongeren om minimaal tot hun achttiende geen alcohol te gaan drinken. Het is de bedoeling dat zij het contract samen met hun ouders doornemen en tekenen. Wanneer zij dit terugsturen naar de GGD, voorzien van naam en adres, volgt en ondersteunt de GGD deze leerlingen drie jaar bij het volhouden van hun afspraak. Dit doet de GGD door deze leerlingen elk jaar een kleine attentie te sturen. Het derde jaar krijgen de leerlingen een evaluatieformulier toegestuurd met de vraag of ze wel of niet zijn gaan drinken en wat daar de reden van is geweest. Protocol/handleiding Voor het project is een draaiboek beschikbaar waarin de diverse handelingen staan beschreven. Daarnaast is ook een presentatiemap ontwikkeld voor de vwo-leerlingen. In deze map staat diverse informatie voor het geven de informatieve gastles. Locatie van uitvoering De interventie wordt uitgevoerd op de basisscholen. De middelbare school leerlingen komen daar langs en houden hun presentatie voor de informatieve gastles over alcohol en alcoholgebruik. De presentatietraining 3

wordt door werknemers van een Logopedisch Centrum gegeven op de middelbare school van de leerlingen. Lijst met aangehaalde literatuur Adriaensens, L., Duin-de Boer, E.G.A.M., Waardenburg, C.M. (2006). Jongerenenquête West-Friesland 2005: Een onderzoek naar tweede- en vierdeklassers in het voortgezet onderwijs via E-MOVO. GGD Westfriesland. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2008). CBS-Statline: achterliggende cijfers bij drinkers 2004-2007. GGD-regio periodegemiddelde. Bekeken op 8 mei 2009 via http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl&pa=71775ned&d1=32&d2=a&d3=a&hd =080729-1355&HDR=T,G1&STB=G2 Monshouwer, K., Verdurmen, J., Dorsselaer, S. van, Smit, E., Gorter, A. & Vollebergh, W. (2007). Jeugd en riskant gedrag 2007: Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut. Hibell, B., Andersson, B., Bjarnason, T., Ahlström, S., Balakireva, O., Kokkevi, A., et al. (2004). The ESPAD report 2003; Alcohol and Other Drugs use Among Students in 35 European Countries. Stockholm: The Swedish Counsil for Information on Alcohol and Other Drugs (CAN) and the Pompidou Group at the Council of Europe. 4

Project Dat drinkt Niet! schooljaar 2013-2014 Werkplan en tijdspad project Dat drinkt Niet! Atlas College, locatie Copernicus september oktober 2013 Inschrijven op project 16 oktober 2013 Introductiebijeenkomst door de GGD oktober december 2013 Powerpoint presentatie maken 16 december 2013 Presentatietraining januari, februari en maart 2014 Contact met basisschool, gastlessen en evaluatieformulier juni 2014 Afsluiting project Maatschappelijke stage De school heeft een klas doorgegeven en met jullie gaan wij ook het project Dat drinkt Niet! uitvoeren door middel van een maatschappelijke stage. De GGD Hollands Noorden begeleidt je in dit traject en zorgen ook voor een school waar je met een vriend of vriendin de informatieve gastles gaat geven. Alvast heel veel succes!. Introductiebijeenkomst door de GGD Op 16 oktober is de GGD projectleider aanwezig op de school om het project te introduceren. Jullie geven je e-mailadres en de projectleider heeft via de mail ook contact met jullie. Via de mail krijgen jullie de informatiemap opgestuurd. Hou jullie mail dus goed in de gaten! Opdracht: in de maanden oktober en november maakt ieder koppel een PowerPoint presentatie met behulp van de informatiemap en andere informatiebronnen. Powerpoint presentatie maken Je gaat in de maanden oktober en november aan de slag met je presentatie. Maak hierbij niet alleen gebruik van deze informatie, maar gebruik ook informatie van internet, boeken, posters, folders enzovoort. Houd hierbij rekening met een goede opbouw van een presentatie (Kop-rompstaart en verschillende leerstijlen, informatie hier over kom je tegen in dit schrijven. Denk bijvoorbeeld ook aan filmpjes, plaatjes, toneelstukjes, quiz, stellingen enzovoort. Opdracht: Als de PowerPoint presentatie klaar is, stuur je de presentatie ter beoordeling op naar Gea Breebaart (gbreebaart@ggdhollandsnoorden.nl) en Dinah Timmer (dtimmer@ggdhollandsnoorden.nl) Presentatietraining Op 16 december krijg je van twee medewerkers van het Logopedisch Centrum een presentatietraining. Zij gaan de PowerPoint presentaties bekijken, er worden oefeningen gedaan voor je spraak en houding en je gaat met je groepje een oefenpresentatie houden voor de camera. Locatie: Rabobank Hoorn Datum: 16 december 2013 Tijd: 9.00 uur tot ongeveer 16.30 uur. Wat neem je mee? 1. Je informatiemap die je opgestuurd hebt gekregen via de mail 2. Je powerpoint presentatie op usb-stick 3. Je powerpoint presentatie afgedrukt op papier (6 sheets op 1 pagina bijvoorbeeld) 5

Opdrachten: Na afloop van de presentatietraining vul je het evaluatieformulier in en lever je in bij de trainer van het Logopedisch Centrum. Je past je PowerPoint presentatie waar dat nodig is aan. Rooster met gastlessen: De planning met de gastlessen komt binnen in je mailbox. Houd je mailbox dus goed in de gaten! Misschien krijg je de planning ook al tijdens de presentatietraining. Houd je aan deze planning en ga niet onderling ruilen. Gastlessen De gastlessen zijn in januari, februari en/of maart. Elk koppel geeft in totaal 2 of 3 informatieve gastlessen. Voor de gastles Twee tot drie weken voorafgaand aan de gastlessen moet je een aantal zaken voorbereiden. Opdrachten: Contact opnemen met de leerkracht van de groep(en) (telefonisch of per e-mail). Houd je rooster dus goed in de gaten en schrijf eventueel in je agenda wanneer je contact op moet nemen. Je vertelt de leerkracht wat je gaat doen en wat je nodig hebt (beamer/laptop/schoolbord/digibord). Je PowerPoint presentatie is eventueel aangepast naar aanleiding van de presentatietraining. Je krijgt van de GGD een herinneringsmail voor de gastlessen. De leerkracht krijgt ook een herinneringsmail. De gastles Zorg dat je ruim van tevoren aanwezig bent (ongeveer een half uur), zodat je de gastles goed kunt voorbereiden. Je neemt mee: Usb-stick, hand-out en andere spullen voor de gastles (bijvoorbeeld de ranjaproef, kleine prijsjes voor iedereen). Informatiebrief met interessante websites voor de ouders en het Alcohol Nee Contract Na de gastles Uitdelen van de informatiebrieven aan de leerlingen, bedoeld voor de ouders. De leerkracht ontvangt digitaal het evaluatieformulier, vult dit in en bespreekt dit met jullie. De leerkracht stuurt het ingevulde evaluatieformulier via de mail terug naar de GGD. Via de mail krijg je na elke gastles zelf ook een evaluatieformulier. Je vult het evaluatieformulier in en mailt het terug naar dtimmer@ggdhollandsnoorden.nl Dit doe je voor jezelf en dus niet samen. Naast het evaluatieformulier krijg je ook een declaratieformulier voor de gemaakte reiskosten. Vergeet hiervoor niet de trein- en/of buskaartjes te bewaren, zonder kaartje kan je geen geld terug ontvangen. Als je gebruik maakt van een OV-chipkaart, kan je een overzicht van transacties uitprinten en bijvoegen. Je past je PowerPoint presentatie aan naar aanleiding van de opmerkingen van de leerkracht vóór de volgende gastles. Afsluiting In de maand mei of juni zal een feestelijke afsluitingsbijeenkomst plaatsvinden. Hierbij worden jullie allemaal uitgenodigd en ook jullie docenten. Tijdens deze bijeenkomst zal de projectleider de resultaten van het project presenteren waarna jullie allemaal een certificaat zullen ontvangen en een leuke attentie. 6

Informatieve les Dat drinkt Niet! Belangrijke wijziging Drank- en Horecawet per 1 januari 2014 Per 1 januari 2014 wordt de legale drinkleeftijd verhoogd van 16 jaar naar 18 jaar. De minimumleeftijd voor het verkopen en schenken van alcohol aan jongeren gaat omhoog van 16 jaar naar 18 jaar. Het gaat om zwakalcoholhoudende dranken met minder dan 15% alcohol. Voor sterke drank met 15% alcohol of meer is de minimumleeftijd al 18 jaar. Naar aanleiding van deze leeftijdswijziging wordt het project Dat drinkt Niet! ook aangepast. Algemene informatie Leerlingen uit groep 7 en/of 8 worden al jong geconfronteerd met de maatschappelijke norm dat het drinken van alcohol normaal is. Anders dan vroeger, toen men alleen bij een feestelijke gelegenheid dronk, drinken veel volwassenen regelmatig als zij thuiskomen, bij het eten of voor het slapen gaan een drankje met alcohol. Ook op televisie is regelmatig het gebruik van alcohol te zien. De boodschap vanuit de maatschappij is dubbel. Enerzijds is het duidelijk dat veel problemen zoals geweld, criminaliteit en dodelijke ongevallen in het verkeer samenhangen met alcohol, anderzijds wordt alcohol steeds weer geassocieerd met gezelligheid en feestjes. Onder een deel van de jeugd bestaat het idee dat (veel) alcohol drinken stoer en spannend is. Om leerlingen voor te bereiden op deze normen en maatschappelijke invloed en om hen de gelegenheid te geven om hun eigen standpunt te kiezen ten opzichte van (veel) alcohol drinken is goede en tijdige voorlichting van belang met de boodschap: GEEN ALCOHOL VOOR JE 18 de!. In West-Friesland is een groot project gaande namelijk De West-Frisse Jeugd. Dat drinkt Niet! wordt specifiek ingezet voor herhaling en het overbrengen van de boodschap, Geen alcohol voor je 18 de! De GGD Hollands Noorden nodigt jullie uit door te geven dat de basisschoolleerling samen met ouders/verzorgers een alcohol nee contract kunnen ondertekenen. Het ondertekende Alcohol Nee contract kunnen zij eventueel terugsturen naar de GGD. Onder de teruggestuurde alcohol nee contracten wordt een loting gedaan. De gelukkigen ontvangen een cadeautje als blijk van waardering. De gastles wordt gegeven door jouw groepje van twee personen. Vooraf hebben jullie informatie verzameld en een presentatietraining gevolgd. Doelstellingen Wat kan er tijdens de informatieve les aan de orde komen en in hoeveel tijd? In principe zou de informatieve gastles in ongeveer 1 uur besproken kunnen worden in groep 7 en/of 8. De volgende onderdelen komen aan de orde, met andere woorden: de doelstellingen van de informatieve les zijn: Weten dat vroegtijdig drinken verslavend is Weten de risico s van alcoholgebruik onder hun 18 de jaar, vooral ten aanzien van de ontwikkelingen van de hersenen Ouders betrekken bij de meningsvorming over niet gaan drinken voor 18 jaar Een mening hebben over niet gaan drinken voor hun 18 de jaar en deze kunnen uiten Het ondertekenen van het Alcohol Nee Contract (niet-drinken afspraak) Achtergrondinformatie Voor het juist kunnen geven van de informatieve gastles is het belangrijk dat je genoeg achtergrondinformatie en kennis hebt over de volgende zaken: Wetswijziging per 1 januari 2014. Legale drinkleeftijd wordt verhoogd van 16naar 18 jaar. Kennis over de risico s van alcoholgebruik Weten dat alcohol drinken verslavend is. Weten verschil tussen gewoonten en verslaving. Weten wat de persoonlijke gevolgen en risico s zijn van alcohol drinken voor de gezondheid en het uiterlijk. Weten welke schadelijke stoffen er in alcohol zitten en de werking ervan. Weten welke factoren de mening over alcohol drinken kunnen beïnvloeden. Weten wat een Alcohol Nee Contract inhoudt. 7

Deze achtergrondinformatie zoek je in eerste instantie zelf op (via internet, bibliotheek, etc) en aan de hand daarvan maak je je presentatie. Presentatietraining In december krijg je de presentatietraining met de volgende onderdelen: Verschillende leerstijlen. Structuur presentatie. Inhoud presentatie. Verstaanbaarheid presentatie. Korte oefenpresentatie informatieve gastles Dat drinkt Niet!. Oefeningen verstaanbaarheid. Na de presentatietraining pas je jouw presentatie waar dat nodig is aan en dan ben je klaar voor het daadwerkelijk geven van de informatieve gastles op de basisscholen. Vergeet aan het eind van je presentatie niet iets te vertellen over het Alcohol Nee contract. Verder in dit schrijven vind je hier informatie over. Voorbeeldles basisschoolleerlingen groep 7/8 De informatieve gastles Opzet voor een voorbeeldles In jouw les moet je minimaal aandacht besteden aan de volgende onderwerpen: Weten dat de legale drinkleeftijd verhoogd wordt van 16 jaar naar 18 jaar Weten dat alcohol drinken verslavend is; Weten welke schadelijke stoffen er in alcohol zitten en de werking ervan; Wat de persoonlijke gevolgen en risico s zijn voor de gezondheid en het uiterlijk; Weten welke factoren de mening over alcohol drinken kan beïnvloeden; Dat de basisschoolleerling zelf een mening heeft over niet gaan drinken voor hun 18 de en dat ook kan uiten; Ouders bij de meningsvorming betrekken over dat hun kinderen niet gaan drinken voor 18 jaar. Materialen die je in een informatie-envelop tijdens de presentatietraining krijgt per leerling zijn: Een brief voor de ouders van de leerlingen, dat zij worden uitgedaagd om samen met hun kind een alcohol nee contract te ondertekenen, dit te kopiëren en naar de GGD te sturen; Alcohol nee contract om te ondertekenen Interessante websites voor ouders Twee weken vóór de gastles Je neemt 2 weken voor de gastles contact op met de school. Je stelt jezelf voor en je vraagt of een computer en beamer of digibord aanwezig is om je presentatie op PowerPoint te kunnen uitvoeren. Tijdens dit gesprek kun je ook andere afspraken maken, bijvoorbeeld of je de PowerPoint van tevoren naar de leerkracht moet sturen. Beginsituatie Sommige leerlingen hebben al eens (stiekem) alcohol gedronken. Dat kan al een breezertje zijn maar ook misschien al een glaasje bier. Op school wordt er misschien al aandacht besteed door middel van het project Alcohol, een ander verhaal. Dit zou je kunnen vragen. Dat is alleen maar goed, want herhalen van de boodschap is prima. Je vraagt aan de leerlingen of zij al eens een keertje wat gedronken hebben en wat zij toen gedronken hebben. Dit inventariseer je bijvoorbeeld door de antwoorden op het bord te schrijven. Maar je houdt toch je eigen verhaal! Door de basisschoolleerlingen direct te betrekken bij de 8

presentatie, zorg je voor een ontspannen en open sfeer in de klas. Probeer gedurende je presentatie af en toe weer een vraag te stellen aan de leerlingen, betrek ze bij je verhaal. Vraag ze bijvoorbeeld voordat je de sheet laat zien of zij weten wat een verslaving is of hoelang het duurt voor één standaardglas alcohol uit je lichaam is, dat soort zaken. Doelen Aan het eind van de informatieve les weten de leerlingen: Dat alcohol verslavend is; Welke gevaarlijke stoffen er in alcohol zitten en de werking ervan; Wat de persoonlijke gevolgen en risico s zijn voor de gezondheid en het uiterlijk; Wat hun mening is over niet gaan drinken voor hun 18 de jaar en dit ook kunnen uiten; Hoe het alcohol nee contract te ondertekenen; 9

Didactische opbouw van de gastles Inleiding (10 minuten) Je vertelt eerst je naam en waarom je de informatieve gastles geeft. Je geeft aan wat je van plan bent zoals de inhoud van je informatieve les. Je zou dit op het bord kunnen schrijven zowel voor de leerlingen, zij weten waar de les over gaat, en voor jezelf, dat je structuur behoudt in je verhaal. Je kunt ook nog aan de leerlingen vragen wat zij al over alcohol weten. Je kan eventueel ook vertellen over je eventuele eigen (negatieve!!) ervaringen met alcohol. Als je geen alcohol drinkt kan je dit ook vertellen. Kern In de kern van je gastles kunnen de volgende punten aan bod komen: Is alcohol drinken verslavend? (15 minuten) Je kunt hier je eigen tekst voor gebruiken over het verschil tussen gewoonte en verslaving. Misschien is het leuk om met de leerlingen een aantal gewoonten te benoemen. De antwoorden kunnen op het bord worden geschreven! Welke schadelijke stoffen zitten in alcohol en wat is de werking hiervan (20 minuten) Pure alcohol is ethanol. Ethanol is een bijtende stof, die de slijmvliezen van maag, slokdarm, keel en darm kan beschadigen. Ethanol wordt door de lever in aceetaldehyde omgezet. Aceetaldehyde wordt vervolgens afgebroken tot de onschadelijke stoffen kooldioxide en water. Het is belangrijk niet teveel achter elkaar te drinken, want dan blijft de alcohol en ook de aceetaldehyde veel te lang in je lichaam. Aceetaldehyde is namelijk nog giftiger dan alcohol en heeft verschillende schadelijke effecten op de organen. Alcoholhoudende dranken bevatten naast alcohol talloze chemische verbindingen. Zo worden er aan verschillende dranken geur-, kleur- en smaakstoffen en conserveringsmiddelen toegevoegd. Ook de gebruikte pesticiden, om ongedierte op bijvoorbeeld druivenranken te bestrijden, zijn terug te vinden in de uiteindelijke alcoholische drank. Sommige van deze toevoegingen hebben een giftige en irriterende werking. Let wel op dat deze informatie misschien ingewikkeld is voor de basisschoolleerlingen. Deze informatie zou je kunnen ondersteunen met bijvoorbeeld een plaatje van het menselijk lichaam en de weg van alcohol door je lichaam. Tegen de giftige werking van alcohol is een gezond lichaam bestand als er matig wordt gedronken: niet meer dan 1 a 2 drankjes voor een vrouw per dag en niet meer dan 2 a 3 voor een man. Omdat alcohol ook verslavend kan zijn, is het belangrijk geen dagelijkse gewoonte te maken van alcoholgebruik. Welke gevolgen heeft alcoholgebruik voor de leerlingen met name de hersenen? Alcohol is extra ongezond tijdens de groei (laten zien van hersenplaatje) Slechtere school-, studie- en werkprestaties Meer kans op onveilig vrijen Vaker ongelukken en agressie Black out Kans op alcoholvergiftiging Verschillende meningen omtrent wel/niet gaan alcohol gaan drinken (15 minuten) Je kunt aan de leerlingen een aantal vragen stellen: 1. Zijn er situaties bij de leerlingen bekend waar wordt gedronken? 2. Wordt er thuis gedronken en wanneer? 3. Drinken oudere broers of zussen? 4. Wie heeft er wel eens een drankje aangeboden gekregen? 5. Hoe ga je met zo n situatie om? 6. Wat vind je ervan dat je niet mag drinken voor je 18 de jaar? 10

Uitleg alcohol nee contract (10 minuten) Als leerlingen niet van plan zijn te gaan drinken, kunnen ze dat vastleggen in een alcohol nee contract wat zij kunnen ondertekenen samen met hun ouders. De ondergetekende alcohol nee contract kan eventueel teruggestuurd worden naar de GGD, dit is overigens niet verplicht om te doen. Onder de teruggestuurde alcohol nee contracten wordt een loting gehouden en de gelukkigen krijgen een leuk cadeautje als blijk van waardering. In een brief aan de ouders, wordt dit ook uitgelegd. Interactief gedeelte Het is voor de basisschoolleerlingen leuk om betrokken te worden bij de presentatie. Dit kan je doen door bijvoorbeeld tussendoor vragen te stellen aan de leerlingen. Maar je kan bijvoorbeeld ook aan het begin en eind een kennisquiz doen met dezelfde vragen om te kijken of de leerlingen goed geluisterd hebben én wat geleerd hebben. Ook kan je bepaalde stellingen voorleggen aan de basisschoolleerlingen om naar hun mening te vragen. Daarnaast kan je bijvoorbeeld ook de ranjaproef uitvoeren (zie uitleg Ranjaproef). Je mag ook zelf creatief zijn en iets bedenken, zolang het maar te maken heeft met alcohol (en de negatieve gevolgen daarvan). Afsluiting (5 minuten) Je bedankt de leerlingen voor hun aandacht en wenst iedereen veel succes dat ze niet gaan drinken voor hun 18 de jaar! Vervolgens leg je uit dat zij een alcohol nee contract kunnen ondertekenen met hun ouders. Tips voor een goede presentatie: Goede voorbereiding Je hebt kennis van waar je over praat Niet teveel tekst op de slides, hou het overzichtelijk Gebruik niet te moeilijke woorden, de informatie moet begrijpelijk zijn voor leerlingen van groep 7en/of 8 Gebruik van ondersteunende plaatjes / filmpjes om (moeilijke) informatie begrijpelijker te maken Betrek de leerlingen bij je presentatie 11

Ranjaproef De ranjaproef is een proefje die je kunt uitvoeren ter illustratie van de hoeveelheid alcohol die in standaardglazen zit. De belangrijkste boodschap van de ranjaproef is dat in elk standaardglas evenveel alcohol zit! Een borrelglas is veel kleiner dan een bierglas, maar de hoeveelheid alcohol in de glazen is hetzelfde. Dit komt natuurlijk doordat in een borrel meer alcohol zit. Verdere uitleg hierover kun je hieronder vinden. De ranjaproef is geen verplicht onderdeel van de gastles, maar wel een leuke toevoeging. Benodigdheden o Bierglas o Wijnglas o Borrelglas o Grote en kleine vaas/glazen o Maatdopje o Ranja (donkere kleur zoals groen of rood) De glazen Zet het bierglas, wijnglas en het borrelglaasje zo neer dat alle leerlingen deze kunnen zien. Vraag bij elk glas of de leerlingen weten wat voor glas het is. Leg uit wat een standaardglas betekent. Als je een biertje, wijntje of borrel besteld in de kroeg krijg je het altijd in zo een soort glas. Vraag per glas hoeveel milliliter drank erin kan en hoeveel procent er in bier, wijn en sterke drank zit. Reken uit hoeveel pure alcohol dat is: Bier: 250 ml en 5% alcohol (5 procent van 250) = 12.5 ml pure alcohol Wijn: 100 ml en 12.5% alcohol = 12.5 mol pure alcohol Sterke drank: 35 ml en gemiddeld 35% alcohol = 12.5 ml pure alcohol (alles boven de 15% wordt sterke drank genoemd) Schenk 12.5 ml ranja in het maatdopje en doe dit in het bierglas. Herhaal dit voor het wijnglas en het borrelglaasje. Schenk er water bij en vraag aan de leerlingen in welk glas de meeste pure alcohol zit. Het goede antwoord is: in alle glazen evenveel. Het maakt dus niet uit of je een borrel, biertje of wijntje drinkt, je krijgt evenveel alcohol binnen. Met de borrel kan het wel zo zijn dat je er eerder iets van merkt omdat er weinig water in zit en erg geconcentreerd is. Daarnaast drinken jongeren de borrels vaak ook als shotje en drinken hem in een keer leeg. Daardoor wordt de alcohol snel opgenomen in het bloed. Verschil jongen/meisje Zet de grote en de kleine vaas zo neer dat iedereen ze kan zien. De grote vaas staat voor een jongens lichaam en de kleine voor het meisjes lichaam. Jongens hebben meer lichaamsvocht dan meisjes, meisjes hebben meer vetweefsel. Bij een jongen en meisjes met dezelfde lengte en gewicht heeft de jongen dus altijd meer lichaamsvocht. Vertel dat de jongen en het meisje samen naar de kroeg gaan en een biertje gaan drinken. Laat dat zien door 1 dopje (met 12 ml ranja) in beide vazen te doen. Doe daar water bij en laat zien wat er gebeurd. De ranja in de grote vaas is veel lichter dan de ranja in de kleine vaas. De alcohol in het lichaam van het meisje is dus veel geconcentreerder en zij wordt dus veel sneller dronken. Belangrijk! Als je niet helemaal snapt hoe de ranjaproef werkt, vraag dit dan even na of kies voor een andere leuke activiteit in de gastles. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat de proef verkeerd uitgevoerd wordt of de verkeerde informatie wordt gegeven. 12

Hersenactiviteit jeugd Hersenactiviteit bij geheugentaak 15 jarige jongen drinkt veel, jong begonnen Hersenactiviteit bij geheugentaak 15 jarige jongen drinkt niet 13

Achtergrondinformatie alcohol www.alcoholinfo.nl Onderdeel van de landelijke alcoholmatigingscampagne Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind, in opdracht van de overheid uitgevoerd door het Trimbos-instituut. www.dgsg.nl Onderwijspreventieprogramma over alcohol, roken en drugs, opgezet door het Trimbos-instituut. www.trimbos.nl Website van landelijk instituut voor preventie. www.brijder.nl Website van verslavingszorgorganisatie Brijder. www.ggdhollandsnoorden.nl Website van de GGD op het gebied van het project Jeugd, Alcohol en Drugs. www.alcoholbeleid.nl Website van STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, onafhankelijk instituut dat zich inzet voor effectief alcoholbeleid en voor publieke bewustwording van de gezondheidsrisico s van alcohol. Onder andere ook uitleg over Drank en Horecawet. www.alcoholzwangerschap.nl Website van STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, over zwangerschap en alcohol www.uwkindenalcohol.nl Advies over alcohol en opvoeding. Hier zijn ook leuke filmpjes te vinden over bijvoorbeeld alcohol en de hersenen. Informatie over de risico s en dergelijke. www.polikliniekjeugdenalcohol.nl Website ontwikkeld door de pilotziekenhuizen. www.watalcoholmetjedoet.nl Website over alcohol en opvoeding. Op deze site zijn foto s te zien van de hersenactiviteit tijdens een geheugentaak van een 15- jarige jongen die niet drinkt en van een 15-jarige jongen die vaak drinkt. 14