Naar een duurzame energievoorziening De schone taak van aardgas 1
2
We staan voor belangrijke keuzes De wereld staat voor dringende keuzes. Neem het energievraagstuk. De wereldbevolking groeit in korte tijd van zes naar negen miljard bewoners. Is er straks voldoende energie voor iedereen? En tegelijk: is die energie schoon en duurzaam genoeg om de klimaatproblemen het hoofd te bieden? Makkelijke oplossingen zijn er niet, want de energie van de toekomst moet niet alleen duurzaam zijn, maar ook betaalbaar en volop beschikbaar. Bovendien is haast geboden - we moeten nu stappen zetten. Die stappen moeten ook nog eens zoveel mogelijk ruimte laten voor verschillende duurzame energieoplossingen. Zo kan de consument ook in de toekomst zelf blijven kiezen tussen energievormen. Welke keuzes kan Nederland nù maken om straks over voldoende schone en betaalbare energiebronnen te beschikken? Welke alternatieven liggen tijdig binnen ons bereik? Nederland heeft een bijzondere positie, het is een echt gasland. Vijftig jaar geleden werd bij Slochteren een van de grootste gasvelden ter wereld ontdekt. Daarom maakt aardgas een belangrijk deel uit van onze huidige energiemix. En we hebben een wijdvertakt gastransportnetwerk onder de grond. Miljoenen huishoudens, bedrijven en elektriciteitscentrales worden zo van energie voorzien. Deze uitgangspositie vormt een ideale basis voor een duurzame energievoorziening in de toekomst. Dit boekje schetst hoe we daar in drie stappen kunnen komen: schoon schoner schoonst. Paul van Gelder CEO Gasunie 3
De basis voor duurzaam 4
Aardgas: schoon en efficiënt Aardgas (CH4) zit scheikundig zo simpel in elkaar, dat het de meeste energie levert met de minste uitstoot van broeikasgas CO2. Daarom is het veruit de schoonste fossiele brandstof. Aardgas bevat geen zwavel en er komt bij verbranding geen fijnstof vrij, zoals bijvoorbeeld bij kolen. Hierdoor levert aardgas een flinke bijdrage aan de beperking van de CO2-uitstoot en aan de verbetering van de luchtkwaliteit. Een groot deel van de beperking van CO2-uitstoot in de afgelopen tien jaar in Europa is te danken aan de inzet van aardgas. Gascentrale schoner en meer energie g Gas 1 GWh thermische energie 200 ton CO 2 Kolen 1 GWh thermische energie 360 ton CO 2 0,36 MWh elektriciteit 0,45 GWh elektriciteit Stroom voor 106 huishoudens Stroom voor 132 huishoudens Een huishouden dat stroom uit een kolencentrale krijgt geleverd, produceert twee keer zoveel CO2 als een huishouden dat diezelfde hoeveelheid stroom uit een gascentrale krijgt. Gas levert bovendien meer elektriciteit. 5
Nederland heeft een uniek gastransportnetwerk In Nederland ligt onder de grond een hoogwaardig gastransportnetwerk van 12.500 km: de afstand van Amsterdam tot Tokio. Daar wordt dagelijks gas doorheen gepompt naar miljoenen gebruikers bijna alle huishoudens in Nederland zijn aangesloten. Het is een stabiele spil in de energievoorziening. Dit landelijke gastransportnet werkt als een gasrotonde, met internationale pijpleidingaansluitingen, opslaginstallaties, installaties voor aanvoer van vloeibaar aardgas en tal van andere voorzieningen. Dit garandeert de aanvoer en verspreiding van gas tot in de verre toekomst. Gasrotonde stap 1: schoon APX We werken volop aan de gasrotonde om de volgende stappen te zetten voor verduurzaming van de energievoorziening. 6
Efficiënt energietransport Het landelijke gastransportsysteem vervoert op een flink koude dag zo n 500 miljoen m 3 aardgas. Dat is een hoeveelheid energie die gelijkstaat aan 200 treinwagons volgeladen met kolen, elk uur van de dag. Bovengronds zou zo n transport enorm veel ruimte in beslag nemen. Bovendien is gastransport veilig en efficiënt. Als het gaat om kapitaalinvestering is transport van energie in de vorm van gas bijna twintig keer goedkoper dan in de vorm van elektriciteit. Gastransport: goedkoop, veilig en onzichtbaar Gastransport: goedkoopst, veiligst en onzichtbaar Gastransport ondergronds zuinig, schoon, eenvoudig, goedkoop en veilig Energietransport bovengronds traag, belastend voor omgeving Elektriciteitsnet investeringskosten hoog, ruimtebeslag groot Energietransport via ondergrondse aardgasleidingen is het goedkoopst, het veiligst en minst belastend voor de omgeving. Meer dan de helft van het transport van energie in Nederland vindt onzichtbaar plaats, onder de grond. 7
8
Aardgas is ruim voorradig Aardgas is de ruggengraat van de Nederlandse energievoorziening. Zestig procent van de elektriciteit in centrales wordt met aardgas opgewekt. Uitgaande van de huidige winbare voorraden kan Nederland tot ver na 2050 op eigen aardgas rekenen. Nieuwe technieken maken het mogelijk straks nog meer gas te winnen, bijvoorbeeld in de Noordzee. Dit betekent dat de werkelijke voorraden nog veel groter zijn. Bovendien is het Nederlandse gasnet via verschillende aanvoerroutes aangesloten op de enorme wereldgasvoorraden. Het International Energy Agency spreekt van voorraden die goed zijn voor nog zeker tweehonderd jaar. Aardgas garandeert dus een stabiele energievoorziening voor de lange termijn. Aandeel gas in de energiemix 2010 Olie 6% Kolen 20% Biomassa 5% Uranium 4% Wind 4% Zon 1% Aardgas 60% 60% van de energie e vooror elektriciteit te it is saf afkomstig van aardgas as in 2010 9
10
Bewezen gasreserves en verbrui Bewezen gasreserves en verbruik 180.000 mld m 3 Bewezen reserves Verbruik in 2030 6200 4300 mld m 3 700 1300 mld m 3 mld m 3 mld m 3 54 mld m3 Wereld Europa Nederland Volgens het International Energy Agency zijn de bewezen en geschatte voorraden gas wereldwijd voldoende voor tenminste tweehonderd jaar. 11
Energietransitie tot 2030 12
Aardgas wordt steeds groener Aardgas kan gemengd worden met duurzaam, gecertificeerd groen gas, dat gemaakt wordt uit biologisch afval zoals gft of restafval uit de landbouw. Omdat Nederland al over zo n krachtig aardgastransportnetwerk beschikt, kan groen gas makkelijk bijgemengd en landelijk geleverd worden. In 2020 kan het aandeel groen gas in de Nederlandse gaslevering vijf procent zijn. Dat staat gelijk aan het gasverbruik van meer dan een miljoen huishoudens. Groen gas CO2- opname Mest, gft etc. Vergistinginstallatie Bijmenging in gasnet Levering via landelijk gasnet Groen gas is 100% klimaatneutraal, het concurreert niet met de productie van voedsel. Groengascertificaten garanderen de herkomst. 13
14
Efficiënter energiegebruik Micro-wkk halveert elektriciteitsrekening Verbruik gemiddeld huishouden* Micro- wkk: een CV die de warmte ook omzet in stroom. 1200 1000 totaal 2200 jaar Warmte-kracht omvormer Gas Elektra Elektra Met micro-wkk Verwarming 1300 totaal 1800 jaar 500 Gas Warm water Gas Elektra *3500 kwh stroom en 1600 m 3 gas Technologie ontwikkelt zich steeds verder, waardoor zeer efficiënt energieverbruik mogelijk wordt. Een voorbeeld is de HRe-ketel, die naast warmte ook elektriciteit levert. De elektriciteit die je zelf niet nodig hebt in je huishouden, wordt teruggeleverd aan het netwerk. Als alle huishoudens zo n mini-centrale op gas hebben, levert dit een enorme energiebesparing op. Alle energie uit aardgas wordt dan benut. 15
Klimaatdoelstellingen binnen handbereik Europa wil in 2020 de uitstoot van CO2 met twintig procent hebben verminderd ten opzichte van 1990. Nederland streeft eveneens naar twintig procent CO2-reductie in 2020. Een combinatie van aardgas met nieuwe technologie is de goedkoopste en snelste oplossing. Bovendien verduurzaamt aardgas zichzelf door de combinatie met groen gas. g Kosten 2008-2030 122 mld 96 mld Basis gas Inzet op efficiëntie, energiebesparing met een groot aandeel groen gas Basis elektriciteit Inzet op een combinatie van windenergie, kolen met deels CO 2 -afvang. Nederland kan kiezen uit verschillende mogelijkheden om te voldoen aan nationale en Europese klimaatdoelstellingen. Om toe te groeien naar een duurzamere samenleving zijn veel investeringen nodig in de hele keten; van productie van gas en elektriciteit tot aan het verbruik bij eindverbruikers. 16
Als we zoveel mogelijk met behulp van gas aan de klimaatdoelstellingen werken (gasgestookte centrales, HRe-ketels, rijden op aardgas) kost ons dat de minste investeringen. In vergelijking met bijvoorbeeld een situatie waarin we voorrang geven aan elektrische auto s, kernenergie en kolencentrales met afvang van CO2 zijn we dan ruim 25 miljard euro goedkoper uit voor de komende twintig jaar. Bovendien zijn oplossingen met gas aantoonbaar technologisch haalbaar. Gasrotonde stap 2: schoner HRE APX De gasrotonde is in staat nieuwe duurzame vormen van gas op te nemen, zoals groen gas, en dit landelijk beschikbaar te stellen. 17
Duurzame energievoorziening na 2030 18
Het aandeel groen gas wordt steeds groter Groen gas kan straks ook worden gemaakt in speciale grote centrales. In 2030 kan dan het aandeel van het duurzame groen gas oplopen tot ongeveer twintig procent, in 2050 kan het, uitgaande van beschikbare hoeveelheden biomassa zelfs, vijftig procent bedragen. Gasrotonde stap 3: schoonst SMART GRID APX Gas is de ruggengraat van de duurzame energievoorziening. 19
Gas in slimme energienetwerken Energie wordt steeds vaker door bedrijven en huishoudens zelf opgewekt. Huishoudens beschikken over zonnepanelen en kleine windturbines en hebben steeds vaker een HRe-ketel. Energiesystemen raken steeds meer met elkaar verweven. Computertechnologie stelt consumenten in staat interactief en intelligent met hun energie om te gaan. In zogenaamde smart energy grids (slimme energienetwerken) worden vraag en aanbod van warmte, gas en elektriciteit slim op elkaar afgestemd. Alle beschikbare energie wordt zo optimaal benut. Gas blijft ook binnen dit intelligente systeem de stabiele basis die pieken en dalen in de vraag opvangt. Smart grid Smartgrid Duurzame energiecentrale Snel op- en af te schakelen dmv. aardgas Aardwarmte installaties bij tuinders Opslag Opslag Zonne-energie van bedrijven, kantoren en woningen Aardwarmtepomp Windmolens WKK W K wkk Micro wkkk cro WK W Centrale Digitale marktplaats voor vraag en aanbod TAP Hybride warmtepomp CV P TEM 12 8 10 4 6 0 2 KWH 6 144 16 u 22 24 BOD 18 20 AAN G VRAA Elektrische auto (opslag) Slimmeservice meter;gateway; Energy schakelt apparaten aan bij lage energieprijs Een intelligent energienetwerk met meerdere aanbieders en een belangrijke rol voor aardgas. 20
Aardgas is onderdeel van de duurzame mix Het energieaanbod van zon en wind is duurzaam, maar niet altijd stabiel. De zon schijnt immers niet altijd en het waait niet continu. Maar er is wel altijd vraag naar energie. Aardgas kan de energievoorziening stabiel te houden. Aardgascentrales kunnen zich direct aanpassen aan de energievraag door een tandje bij te zetten of juist wat gas terug te nemen. Daardoor kunnen zij pieken en dalen in de energievraag opvangen. Aardgas helpt ons optimaal te profiteren van kostbare duurzame energie. Duurzame bronnen van energie kunnen zich zo verder ontwikkelen. Door de flexibele positie te midden van allerlei andere energiebronnen maakt aardgas de energietransitie mogelijk en biedt het consumenten keuzevrijheid. Aardgas ondersteunt zon en wind ma di wo do vr za zo Energievraag Aanbod zon en wind Snel op- en afschakelbare elektriciteitscentrales op aardgas vullen energievraag aan Zon en wind leveren alleen energie afhankelijk van het weer 21
22
Zo zien we de toekomst Europa zal de komende jaren steeds meer leunen op groen gas en de gasvoorraden van landen buiten Europa. Nederland wil daar een centrale rol in vervullen. Als gasrotonde kan Nederland een logistiek knooppunt worden voor de opslag en het transport van gas uit verschillende aanvoerrichtingen. Dat geeft Nederland een onafhankelijke positie en maakt een gegarandeerde energievoorziening mogelijk. Tegelijkertijd opent gas de mogelijkheid voor een relatief snelle en betaalbare verduurzaming. Door grotere efficiëntie en een toenemende beschikbaarheid van groen gas, zonne- en windenergie verduurzaamt de gasrotonde steeds verder. Dit vormt een concrete visie voor een langetermijnbeleid om duurzame doelen echt waar te maken. Het is een uitdagende taak waar beleidsmakers van nu, maar vooral de generaties van straks mee aan de slag kunnen. Gas is en blijft de logische partner voor duurzame andere energiebronnen: het is de schone taak van aardgas. 23
N.V. Nederlandse Gasunie Postbus 19 9700 MA Groningen communicatie@gasunie.nl www.gasunie.nl uitgave januari 2011 24 GUN430.0111