Gemeente Amsterdam September 2010 Rapportage Internationals in Amsterdam - kwalitatieve fase -
Internationals in Amsterdam Rapportage September 2010 Studie in opdracht van: Gemeente Amsterdam Kamer van Koophandel Amsterdam ORAM Uitgevoerd door: Ernst & Young Real Estate Advisory Services Antonio Vivaldistraat 150 1083 HP Amsterdam +31 88 4070813 reas@nl.ey.com Copyright Ernst & Young Real Estate Advisory Services B.V. 2010 2
Inhoudsopgave 1 Management Samenvatting 5 2 Inleiding 7 2.1 Aanpak van het onderzoek 7 2.2 Eerder kwantitatief onderzoek 8 3 Voorstudie positie en waardering van Amsterdam in internationaal perspectief 10 3.1 De aantrekkelijkheid van Amsterdam 10 3.2 Specifieke positie en waardering van Amsterdam 11 3.3 Samenvatting literatuurstudie 19 4 Het speelveld aan belanghebbenden 21 4.1 Overzicht van het speelveld aan belanghebbenden 21 4.2 Amsterdam portal 22 4.3 Werkgeversbelangen 23 4.4 Faciliterende dienstverlening 23 4.5 Social networks 24 4.6 Samenvatting speelveld belanghebbenden 25 5 Meningen en ervaringen van internationals 26 5.1 Opzet online discussies en focusgroepen 26 5.2 Redenen om voor Amsterdam te kiezen 28 5.3 Waardering van Amsterdam per onderwerp 29 6 Conclusies en aandachtspunten 33 6.1 Conclusies 33 6.2 Aandachtspunten 34 Bijlage 1: Gebruikte literatuur 36 Bijlage 2: Overzicht geïnterviewde personen 37 Bijlage 3: Overzicht opgestarte online discussies 38 3
Overzicht van figuren Figuur 1: Ernst & Young aanpak onderzoeksvragen... 7 Figuur 2: Buitenlandse hoogopgeleide werknemers worden aangetrokken door het aanwezige ondernemingsklimaat (schaal 1-10)... 10 Figuur 3: Het is gemakkelijk goede huisvesting tegen een redelijke prijs te vinden... 11 Figuur 4: Huisvestingskosten (in US$)... 12 Figuur 5: Huisvestingskosten als percentage van besteedbaar inkomen... 13 Figuur 6: Tevredenheid van inwoners met gezondheidszorg... 13 Figuur 7: Aantal huisartsen, artsen en verplegers per 100.000 inwoners... 14 Figuur 8: Tevredenheid met culturele voorzieningen... 14 Figuur 9: Tevredenheid met openbaar vervoer... 15 Figuur 10: Aantal internationale scholen per 100.000 inwoners... 16 Figuur 11: Kwaliteit onderwijssysteem... 16 Figuur 12: Verplichte contributie voor werknemers... 18 Figuur 13: De nationale cultuur staat open voor buitenlandse ideeën (schaal 1-10)... 19 Figuur 14: Overzicht van belanghebbenden die zich richten op internationals... 22 Figuur 15: Proces van werven van internationals in de internationale concurrentiestrijd... 25 Figuur 16: Leeftijdsverdeling deelnemers focusgroepen... 27 Overzicht van tabellen Tabel 1: Pro's en contra's voor internationals om naar Amsterdam te komen... 6 Tabel 2: Quality of living... 11 Tabel 3: Beste steden op het gebied van quality of life voor werknemers... 11 Tabel 4: Prijs transport in verschillende Europese steden (in US$)... 15 Tabel 5: Deelnemers focusgroepen naar land van herkomst... 27 Overzicht van boxen Box 1: Short stay beleid in Amsterdam... 12 4
1 Management Samenvatting De gemeente Amsterdam, de ondernemersvereniging Amsterdam (ORAM) en de Kamer van Koophandel Amsterdam hebben de ambitie uitgesproken om de aantrekkingskracht van de regio Amsterdam voor internationals en internationale ondernemingen in Amsterdam te verbeteren. Om dit doel te kunnen bereiken is Ernst & Young gevraagd om de behoeften en benodigdheden van deze groep internationals te inventariseren en mogelijke knelpunten met betrekking tot het woon- en leefklimaat in de regio Amsterdam te identificeren. Internationals worden gedefinieerd als personen woonachtig in Amsterdam en (alleen) in het bezit van een niet- Nederlands paspoort. De groep internationals omvat subgroepen als expats, free movers en studenten. Eerder onderzoek laat zien dat 1 van de 8 inwoners van Amsterdam (12%) kan worden gekwalificeerd als een international. Dit is een substantieel gedeelte van de Amsterdamse bevolking. Deze studie door Ernst & Young omvat de volgende onderzoeksvragen: Hoe ervaren internationals het leven en werken in Amsterdam? Welke knelpunten kunnen worden geïdentificeerd? Welke verbeteringen kunnen worden doorgevoerd? Om de onderzoeksvragen van deze studie te kunnen beantwoorden is gebruik gemaakt van vier verschillende informatiebronnen: 1. Onderzoek van bestaande studies en rapporten; 2. Online discussies op meerdere sociale-netwerk websites en discussie fora van websites voor internationals; 3. Interviews met meerdere stakeholders, zoals HR managers van internationale bedrijven; 4. Een drietal focusgroep discussies met internationals in Amsterdam. Het aantal internationals in Amsterdam neemt toe. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door nieuwe groepen internationals. Dit zijn personen die niet altijd naar Amsterdam uitgezonden worden door het bedrijf waarvoor zij in het land van herkomst werkzaam zijn, maar in plaats daarvan naar de stad Amsterdam komen voor bijvoorbeeld de universiteit of een aantrekkelijke internationale werk- en leefomgeving. Deze groep internationals maakt op eigen initiatief een bewuste keuze voor Amsterdam en wordt gekenmerkt door flexibiliteit en een lager besteedbaar inkomen. Amsterdam scoort relatief goed op bestaande quality of life indices, gebaseerd op aspecten als kosten voor levensonderhoud, onderwijs, gezondheidszorg and recreatie mogelijkheden, waaronder culturele voorzieningen. Gebaseerd op de focusgroepdiscussies (met ongeveer 30 deelnemers in totaal), de online discussies, de interviews met stakeholders en het literatuuronderzoek, is de uitkomst van deze studie dat internationals naar Amsterdam komen en Amsterdam waarderen om de volgende redenen: De kwaliteit van leven en de culturele voorzieningen; De work-life balance ; De centrale locatie binnen Europa, waardoor andere belangrijke bestemmingen binnen Europa gemakkelijk te bereiken zijn. Met de introductie van het Expatcenter, een one-stop-service voor internationals waarbij ze zich kunnen registreren voor gemeentelijke doeleinden en waar de internationals een verblijfsvergunning kunnen aanvragen, zijn specifieke 5
knelpunten, met name ten aanzien van formaliteiten, voor de internationals (kenniswerkers) in Amsterdam effectief gereduceerd. Uit dit onderzoek blijkt dat, volgens de internationals, veranderingen op de volgende vlakken de tevredenheid van de internationals in Amsterdam kunnen verhogen: De beschikbaarheid van betaalbare appartementen, waarbij kwaliteit en locatie belangrijker worden geacht dan de oppervlakte van het appartement; De klantgerichtheid van de verschillende dienstverlenende organisaties en bedrijven; De beschikbaarheid van informatie in de Engelse taal. Deze belangrijkste pro s en contra s van Amsterdam volgend internationals zijn kort weergegeven in Tabel 1. Tabel 1: Pro's en contra's voor internationals om naar Amsterdam te komen Troeven (pro s) Quality of Life, Balans tussen werk en leven Gezonde leefstijl (op de fiets) Open, uitdagend, hoger onderwijssysteem met een internationale sfeer Culturele faciliteiten Zorgpunten (contra s) Servicegerichtheid en gastvrijheid gericht op de international en zijn/haar eventuele familie ( red carpet feeling ) Engelstaligheid burgerdienstverlening zoals Belastingsdienst, nutsbedrijven Transparantie huizenmarkt, inzicht rechten huurders, intermediairs, services van woningaanbieders Uitleg bij openbaar vervoer, routekaarten in trams ontbreken De stad Amsterdam en haar stakeholders, zoals ORAM en de Kamer van Koophandel Amsterdam, kunnen maatregelen nemen om de aantrekkingskracht van Amsterdam te verbeteren. Deze maatregelen zouden zich moeten richten op het aanbieden van transparante (Engelstalige) informatie over huisvesting en gezondheidszorg, de beschikbaarheid van betaalbare huisvesting, het aanbieden van diensten voor de gehele familie van de international en het ontwikkelen van een business school in de regio Amsterdam. Aandacht voor softe factoren, zoals vriendelijkheid, openheid, het maken van contact en informele sociale netwerken zorgen ervoor dat de international zich meer thuis voelt in Amsterdam, wat uiteindelijk zal leiden tot een verhoogde aantrekkelijkheid van Amsterdam. 6
2 Inleiding De Gemeente Amsterdam/Economische Zaken heeft recentelijk een koers gekozen waarbij in de beleidsontwikkeling vier thema s centraal staan: Human Capital, Connectiviteit, Ondernemerschap en Kennis en Innovatie. Het aantrekken en behouden van hoogwaardig human capital in Amsterdam is een voorwaarde van de kennisintensieve economie waarmee Amsterdam zich internationaal wil profileren en aantrekkelijk wil zijn als vestigingsplaats voor internationale bedrijven en organisaties. De aanwezigheid van een pool van internationals is daarvoor belangrijk. De Gemeente Amsterdam (Economische Zaken, Expatcenter, dienst Wonen), de Kamer van Koophandel en de ondernemersvereniging Amsterdam (ORAM) willen hiertoe de aantrekkingskracht van de Amsterdamse regio voor internationals en het internationale bedrijfsleven vergroten. Hiertoe dienen de behoeftes van deze doelgroepen nader onderzocht te worden, knelpunten geïdentificeerd te worden en waar mogelijk beleidsaanpassingen voorgesteld. De Gemeente Amsterdam heeft de eerste fase van het onderzoek afgerond, waarbij de kwantitatieve demografische kenmerken van de internationals (aantallen, nationaliteiten, economische bijdrage) in kaart zijn gebracht. Met de tweede fase, dit onderzoek, wil de gemeente een kwalitatieve verdiepingsslag geven aan de analyse. Deze rapportage geeft antwoord op de volgende vragen: Wat vinden internationals van het werken, wonen en leven in Amsterdam? Wat zijn de knelpunten? Waar kan verbetering aangebracht worden? Er wordt ingegaan op marktontwikkelingen, ervaringen en belevenissen van internationals op het gebied van onder andere huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs. 2.1 Aanpak van het onderzoek Onze aanpak van het onderzoek wordt in Figuur 1 schematisch getoond en bestaat uit vier onderdelen. Kick off Opzet en afbakening onderzoek Input vanuit bestaande studies en beleidsdocumenten Stap 1 Literatuuronderzoek van studies naar het vestigingsklimaat voor expats in Amsterdam, Nederland en andere metropolen in het buitenland Stap 2 Marktconsultatie door gesprekken met stakeholders en HR managers van bedrijven in de regio Amsterdam en gesprekken met sectorexperts van Ernst & Young (zoals Human Capital) Input vanuit belangrijke stakeholdergroepen Stap 3 Organisatie van focusgroepen live en/of online via sociale media zoals LinkedIn en Facebook Stap 4 Opstelllen eindrapportage welke een concreet beeld geeft van de internationals in Amsterdam (incl. een lijst van verbeterpunten en suggetties voor beleidsaanpassingen) Figuur 1: Ernst & Young aanpak onderzoeksvragen 7
Stap 1 Literatuuronderzoek Het doel van deze stap is om in kaart te brengen welke issues ten aanzien van het vestigingsklimaat voor internationals en expats reeds geïdentificeerd en bekend zijn en welke maatregelen al genomen zijn om op deze issues in te spelen. Stap 2 Marktconsultatie stakeholders Het doel van deze stap is om belangrijke stakeholdergroepen in kaart te brengen die gericht zijn op het signaleren en oplossen van knelpunten, met name in de regio Amsterdam, bij het aantrekken en vasthouden van internationals. Stap 3 Marktconsultatie internationals In deze stap zijn de bevindingen van de stappen 1 en 2 in belangrijke mate aangevuld en gevalideerd door het leggen van direct contact met internationals in de regio Amsterdam door middel van het organiseren van online focusgroepen en drie focusgroep-bijeenkomsten. Door middel van deze focusgroepen zijn effectief standpunten, maar ook de achterliggende argumenten voor de standpunten, van verschillende (doel)groepen van internationals achterhaald. In de volgende hoofdstukken worden de resultaten van deze stappen gepresenteerd. Op 1 juni 2010 zijn de eerste resultaten van het onderzoek gepresenteerd tijdens de ORAM spring summit internationals, waarbij ook de film Great Expatations voor het eerst aan het publiek is getoond. 2.2 Eerder kwantitatief onderzoek Uit recent onderzoek van Decisio (2010), in opdracht van de gemeente Amsterdam, is gebleken dat er in Amsterdam bijna 90.000 internationals wonen. Dat is 12% van de Amsterdamse bevolking. Het totale aandeel internationals in Amsterdam bleef de afgelopen vijf jaar stabiel. Het aantal nieuwe internationals (korter dan een jaar wonende in Amsterdam) is wel sterk toegenomen. Uit het onderzoek blijkt dat één op de zeven internationals niet langer dan één jaar in Amsterdam woont, en dat de helft van de internationals na drie jaar nog steeds in Amsterdam gevestigd is. Dit duidt op een relatief groot verloop, waarbij de vraag is of en hoe de internationals langer voor Amsterdam behouden kunnen worden. De groep nieuwe internationals kan worden ingedeeld in verschillende categorieën: Free movers: nieuwe internationals die op basis van een EU- nationaliteit 1 in Nederland verblijven (ongeveer 54% van de nieuwe internationals). Deze groep free movers zijn niet alleen het meest talrijk, ze neemt ook het snelst in aantal toe; Kennismigranten/ expats: nieuwe internationals die op basis van een kennismigrantenvisum in Nederland verblijven met als herkomst bijvoorbeeld India of China (ongeveer 9% van de nieuwe internationals); Arbeidsmigranten: nieuwe internationals die in Nederland arbeid in loondienst komen verrichten met een bruto jaarinkomen van minimaal de bijstandsnorm (ongeveer 3% van de nieuwe internationals); Familiemigranten: nieuwe internationals die in Nederland verblijven bij een familie- of gezinslid (ongeveer 14% van de nieuwe internationals); Studenten: nieuwe internationals die studeren aan een instelling voor voortgezet of beroepsonderwijs (ongeveer 5% van de nieuwe internationals); Overig: alle nieuwe internationals die niet in één van bovengenoemde subsegmenten kunnen worden geplaatst (ongeveer 15% van de nieuwe internationals). Groot-Brittannië, de VS en Duitsland zijn de landen waaruit in 2008 het grootste aantal nieuwe internationals afkomstig was. Onder kennismigranten zijn India en de VS het meest vertegenwoordigd; bij de free movers is 1 Incl. Zwitserland en EER landen Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. 8
Bulgarije een sterke stijger. Onder de kennismigranten, familiemigranten en free movers is 80% niet ouder dan 35 jaar. Op basis van het onderzoek van Decisio (2010) kan worden gesteld dat als de stijging van het aantal nieuwe internationals met dezelfde snelheid doorzet als de laatste drie jaar (gemiddelde stijging van 15% per jaar), er in 2020 circa 20.000 internationals als nieuwkomer in Amsterdam kunnen worden verwacht. Om deze groep in de toekomst te faciliteren, is het van belang de behoeften en issues van de internationals te kennen. Op welke terreinen doet Amsterdam het goed en wat zijn punten waarop het zich zou kunnen verbeteren? 9
3 Voorstudie positie en waardering van Amsterdam in internationaal perspectief In dit hoofdstuk wordt de waardering van het vestigingsklimaat in Amsterdam in internationaal perspectief geplaatst, op basis van enkele relevante studies. Op deze manier wordt op bondige wijze een beeld geschetst van hoe Amsterdam scoort in vergelijking tot andere steden in Europa op voor internationals belangrijke vestigingsplaatsvoorwaarden, zoals huisvesting en gezondheidszorg. Dit maakt het mogelijk om de uitkomsten van de interviews, focusgroepen en online discussies in een kader te plaatsen. Het tweede doel van dit hoofdstuk is om op basis van bestaande bronnen met betrekking tot internationals in Europese en Nederlandse steden aan te geven wat internationals als knelpunten ervaren. 3.1 De aantrekkelijkheid van Amsterdam Internationals worden aangetrokken door steden die goede arbeidsmogelijkheden en een aantrekkelijk woonklimaat bieden. Uit Figuur 2 blijkt dat het Nederlandse ondernemingsklimaat aantrekkelijk is voor hoogopgeleide buitenlanders. Uit informatie van de IND (2008) blijkt dat er in de top 10 van bedrijven en instellingen in Amsterdam met het grootste aantal kennismigranten in dienst, er acht uit het buitenland afkomstig zijn. Internationale bedrijven hebben dus vaak internationals in dienst. Zwitserland 9,12 Verenigd Koninkrijk Nederland 6,71 7,15 Frankrijk Oostenrijk 6,08 6,00 België Duitsland 4,92 5,19 Spanje 4,26 Figuur 2: Buitenlandse hoogopgeleide werknemers worden aangetrokken door het aanwezige ondernemingsklimaat (schaal 1-10) (Bron: IMD, 2010) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Amsterdam is mede aantrekkelijk voor buitenlandse ondernemingen, met name Europese sales & marketing operaties en hoofdkantoren vestigen zich graag in Amsterdam. Het vestigingsklimaat voor deze groepen bedrijven is mede van invloed voor het vestigingsklimaat voor internationals, daar zij hier vaak een baan vinden. Omgekeerd is de aanwezigheid van internationals, hoogopgeleide internationaal georiënteerde arbeidskrachten, van belang als vestigingsplaatsfactor voor deze internationale bedrijven, inclusief Nederlandse bedrijven. Om de aantrekkelijkheid van een stad te meten wordt vaak de quality of life gebruikt. Quality of life is een breed begrip dat op verschillende manieren gemeten kan worden. Indicatoren van quality of life zijn, onder andere, kosten van levensonderhoud, gezondheidszorg, werkgelegenheid, criminaliteit en de aanwezigheid van publieke en commerciële diensten. Ook factoren als het aanbod van culturele voorzieningen worden meegenomen. Tabel 2 en Tabel 3 geven een indicatie van de quality of life voor internationals in verschillende Europese steden. Volgens de quality of living index, opgesteld door Mercer (2009) is Wenen de meest aantrekkelijke stad om te wonen, gevolgd door Zürich en Genève. Volgens de European Cities Monitor van Cushman & Wakefield (2009) is 10
Barcelona de meest aantrekkelijk stad voor werknemers om te wonen en werken op het gebied van quality of life, gevolgd door Genève en München. In beide rankings valt Amsterdam niet binnen de top 5, en in de European Cities Monitor valt Amsterdam zelfs buiten de top 10. Tabel 2: Quality of living Ranglijst Europese steden (New York = 100) Tabel 3: Beste steden op het gebied van quality of life voor werknemers 1. Wenen 108.6 1. Barcelona 1.13 2. Zürich 108.0 2. Genève 0.82 3. Genève 107.9 3. München 0.68 4. Dusseldorf 107.2 4. Oslo 0.65 5. München 107.0 5. Madrid 0.63 6. Frankfurt 106.8 6. Stockholm 0.59 7. Bern 106.5 7. Parijs 0.57 8. Kopenhagen 106.2 8. Kopenhagen 0.56 9. Amsterdam 105.7 9. Zurich 0.54 10. Brussel 105.4 10. Hamburg 0.53 11. Berlijn 105.0 11. London 0.47 12. Luxemburg 104.6 12. Amsterdam 0.46 Bron: Mercer, 2009 Bron: Cushman & Wakefield European Cities Monitor, 2009 3.2 Specifieke positie en waardering van Amsterdam In de volgende paragrafen wordt specifiek op een aantal factoren ingegaan die belangrijk zijn voor internationals om zich in Amsterdam te vestigen en waar in de gesprekken met stakeholders, de online discussies en de focusgroepen nader op is ingegaan. Deze worden waar mogelijk in een internationale context geplaatst en verduidelijkt met de ervaringen en meningen van internationals welke genoemd zijn in bestaande onderzoeken uit binnen- en buitenland. 3.2.1 Huisvesting Uit het onderzoek van de Europese Unie (2010) over de perceptie ten aanzien van de kwaliteit van leven, komt duidelijk naar voren dat inwoners van Amsterdam de huizenmarkt als een knelpunt ervaren (Figuur 3). Amsterdam staat op plaats 72 van de 75 steden, waarbij slechts 8% van de respondenten aangeeft het (sterk) eens te zijn met de stelling dat het gemakkelijk is om goede huisvesting tegen een redelijke prijs te vinden in Amsterdam. Alleen inwoners van Parijs, München en Londen zijn minder tevreden met de huisvesting in de stad. Met name in Berlijn, maar ook in Brussel en Madrid is de perceptie over betaalbare en goede huisvesting duidelijk positiever. Amsterdam 2 6 41 44 7 Berlijn 14 37 32 9 9 Brussel 3 14 33 38 12 Sterk mee eens London 4 10 21 60 4 Mee eens Mee oneens Madrid 6 27 31 16 21 Sterk mee oneens München 1 5 41 48 5 Weet niet Parijs 02 19 77 1 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 3: Het is gemakkelijk goede huisvesting tegen een redelijke prijs te vinden (Bron: EU, 2010) 11
Huisvesting is ook het hoofdonderwerp van een studie van Ernst & Young en Regioplan (2005). In dit onderzoek zijn de woonwensen van expats in de Randstad onderzocht. De beschikbaarheid en met name de betaalbaarheid van de woningen is een probleem. Dit geldt vooral voor expats waar het bedrijf niet meebetaalt aan relocatie services en aan de huisvestingskosten. De Gemeente Amsterdam heeft voor deze problematiek het short stay beleid (zie Box 1) ontwikkeld. Box 1: Short stay beleid in Amsterdam Voor werknemers van internationale bedrijven is het extra lastig om snel aan goede woonruimte te komen (Gemeente Amsterdam, 2009). Om internationals die voor een korte periode in Amsterdam verblijven van dienst te zijn, heeft de gemeente Amsterdam het short stay beleid ontwikkeld. In het kort bestaat het short stay beleid uit het structureel aanbieden van een zelfstandige woning voor tijdelijke bewoning aan één huishouden voor een aaneensluitende periode van tenminste één week en maximaal zes maanden. Boven een periode van zes maanden is er sprake van wonen volgens de Huisvestingswet; het gebruik van een woning met als doel daar langere tijd de meeste tijd hoofdverblijf te houden. In Amsterdam mag maximaal 5% van de geliberaliseerde huurwoningen worden onttrokken ten behoeve van short stay. Alleen in stadsdeel Centrum geldt een afwijkend percentage van 15%. Daarnaast is short stay alleen mogelijk in woningen met een huur boven de huurliberalisatiegrens ( 646, 53 per 1 juli 2010). Internationals zijn volgens de definitie ingeschreven in het GBA en dus langer dan zes maanden aanwezig. Dit betekent dat het short stay beleid zoals hier gedefinieerd in vele gevallen geen oplossing biedt voor de internationals. Wanneer we huisvestingsprijzen vergelijken van 3-kamer appartementen nabij het centrum, valt op dat de kosten hiervan in Amsterdam onder het gemiddelde van de geselecteerde steden ligt (US$ 1480 in Amsterdam, gemiddeld US$1767). In alle grote Europese steden zijn de kosten voor een 3-kamer appartement nabij het centrum hoog (zie Figuur 4). 3000 2500 2290 2140 2510 2000 1500 1000 1480 1030 1530 1310 1900 1610 1500 1150 1180 1450 1540 1800 1220 1160 1600 1270 770 500 0 Amsterdam Barcelona Brussel Frankfurt Geneve Londen Madrid Milaan Parijs Wenen Gemiddelde huur 3-kamer appartement, ongemeubileerd Gemiddelde lokale huur Figuur 4: Huisvestingskosten (in US$) (Bron: UBS, Prices and Earnings, 2009). Wanneer we echter de huisvestingskosten als percentage van het besteedbare inkomen in verschillende Europese landen met elkaar vergelijken (Figuur 5), blijkt dat in Nederland ongeveer 30% van het inkomen wordt besteed aan 12
huisvesting. Vergeleken met andere Europese landen is dit relatief hoog. Uit deze gegevens blijkt dus dat de huisvestingskosten in Amsterdam in vergelijking met andere Europese steden niet extreem hoog zijn, maar dat het vinden van huisvesting tegen een redelijke prijs als een knelpunt wordt ervaren en dat een relatief groot gedeelte van het percentage besteedbaar inkomen wordt besteed aan huisvesting. 35,0% 30,0% 25,0% 30,0% 27,3% 20,0% 15,0% 12,0% 14,9% 17,7% 16,2% 10,0% 5,0% 0,0% Figuur 5: Huisvestingskosten als percentage van besteedbaar inkomen (Bron: EU, 2009) België Frankrijk Nederland Oostenrijk Spanje Verenigd Koninkrijk 3.2.2 Gezondheidszorg Uit onderzoek van de Europese Unie (2010) ontstaat een positief beeld over de gezondheidszorg in de hoofdstad. De voorzieningen op het gebied van gezondheidszorg in Amsterdam worden door 88% van de respondenten positief gewaardeerd (Figuur 6). Amsterdam behaalt hiermee de 15 e plaats van de 75 onderzochte steden (EU, 2010). Amsterdam 42 46 7 2 4 Berlijn 36 48 12 3 4 Brussel 37 50 7 3 4 Zeer tevreden Londen 32 46 10 7 4 Tevreden Ontevreden Madrid 19 50 21 7 3 Zeer ontevreden München 54 36 5 2 4 Weet niet Parijs 22 57 11 3 8 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 6: Tevredenheid van inwoners met gezondheidszorg (Bron: EU, 2010) Wanneer we kijken naar het aantal inwoners in relatie tot het aantal medische beroepsbeoefenaren (doktoren, verplegers en huisartsen) (Figuur 7), komt naar voren dat Nederland een relatief hoog aantal artsen en verplegers per 100.000 inwoners kent. Een ander beeld ontstaat wanneer we het aantal huisartsen internationaal vergelijken. Op dit gebied scoort Nederland in vergelijking met andere landen laag met gemiddeld bijna 53 huisartsen op 100.000 inwoners. Daarmee illustreert Figuur 7 dat de toegang tot het Nederlandse medische systeem via huisartsen beperkter is dan in andere landen. Er moet echter wel rekening gehouden worden met het feit dat het gaat om het aantal personen werkzaam in de medische sector. Met name verplegend personeel, zal vaak een parttime baan kunnen hebben. 13
1600 1505 1400 1341 1200 1000 800 781 793 635 744 833 600 400 423 348 342 393 374 376 499 385 Huisartsen 200 177 99 167 53 153 213 77 67 52 Artsen Verplegers 0 Figuur 7: Aantal huisartsen, artsen en verplegers per 100.000 inwoners (Bron: WHO, 2009) België Duitsland Frankrijk Nederland Oostenrijk Spanje Verenigd Zwitserland Koninkrijk De mening van internationals over de gezondheidszorg in Nederland is veelal negatief. In onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) geven veel expats in Den Haag en Rotterdam aan niet tevreden te zijn over de gezondheidszorg. Vooral de respondenten die in aanraking zijn gekomen met de zorg geven vaak een laag cijfer. Hun slechte ervaring wijten zij onder meer aan taalbarrières, bureaucratie en verschillen in omgangsvormen. De expats zijn dus minder tevreden over de gezondheidszorg dan inwoners van Amsterdam. 3.2.3 Culturele voorzieningen Wat betreft het aanbod van culturele voorzieningen behaalt Amsterdam van 75 onderzochte steden een zevende plaats in het onderzoek van de Europese Unie (2010). Figuur 8 laat zien dat maar liefst 94% van de respondenten (zeer) tevreden is met het aanbod van culturele voorzieningen in Amsterdam. Amsterdam 66 28 10 4 Berlijn 68 26 213 Brussel 31 49 5 2 13 Zeer tevreden Londen 63 28 31 5 Tevreden Ontevreden Madrid 26 56 9 3 6 Zeer ontevreden München 71 23 0 6 Weet niet Parijs 55 38 313 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 8: Tevredenheid met culturele voorzieningen (Bron: EU, 2010) In onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) geven kennismigranten aan het uitgaansleven en culturele voorzieningen in zowel Den Haag als Rotterdam weinig bruisend te vinden. Hiervoor wijken ze vaak uit naar Amsterdam. In onderzoek van Ruigrok Netpanel (2008a) komt naar voren dat 90% van de internationals in Amsterdam (zeer) tevreden is met de musea in Amsterdam en 82% is (zeer) tevreden over de cafés in Amsterdam. Op dit punt scoort Amsterdam onder de internationals beter dan Rotterdam en Den Haag. 14
3.2.4 Bereikbaarheid en transport Ten aanzien van openbaar vervoer zijn Amsterdammers tevreden tot zeer tevreden (Figuur 9). Dit geldt voor maar liefst 82% van de respondenten. Amsterdam staat hiermee op de 17 e plaats van de 75, zo blijkt uit onderzoek van de EU. Amsterdam 27 55 9 3 7 Berlijn 25 43 18 8 6 Brussel 18 47 16 10 9 Zeer tevreden Londen 28 48 12 7 6 Tevreden Ontevreden Madrid 22 56 14 4 4 Zeer ontevreden München 42 44 9 2 3 Weet niet Parijs 22 61 11 4 2 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 9: Tevredenheid met openbaar vervoer (Bron: EU, 2010) Internationals in Amsterdam zijn ook tevreden over het vervoer in de stad (Ruigrok Netpanel, 2008a). 82% is (zeer) tevreden over het transport per trein, 69% over het transport met de bus. Over taxi s zijn de internationals minder positief: 38% is hier (zeer) tevreden over. Om het vervoer in verschillende Europese steden met elkaar te vergelijken zijn in Tabel 4 de prijzen voor bus/ tram/ metro, taxi en trein weergegeven. Hieruit blijkt dat de prijzen voor bus/ tram/ metro in Amsterdam één van de hoogste van Europa zijn. Alleen Frankfurt en Londen hebben hogere prijzen voor deze vervoersmiddelen. Ook de prijzen voor een rit met de taxi zijn één van de hoogste van Europa; enkel de tarieven in Genève zijn hoger. Wat betreft de tarieven voor treinvervoer behoren de tarieven in Nederland tot de middenmoot van Europa. Tabel 4: Prijs transport in verschillende Europese steden (in US$) Bus, Tram, Metro¹ Taxi² Trein³ Amsterdam 2,73 19,61 36,83 Barcelona 1,77 11,53 36,57 Brussel 2,00 15,32 25,36 Frankfurt 3,01 15,36 71,26 Genève 2,60 24,71 65,01 Londen 3,60 17,09 89,12 Madrid 1,31 11,33 37,26 Milaan 1,31 12,64 32,82 Parijs 2,05 15,69 49,47 Wenen 2,22 19,18 40,05 Bron: UBS, Prices and Earnings 2009 1: Prijs van een enkele reis voor een trip van ongeveer 10 km 2: Prijs van een rit in de stad van ongeveer 5 km 3: Prijs van een enkele reis voor een reis van ongeveer 200 km. 15
3.2.5 Onderwijs De aanwezigheid van internationale scholen is van belang voor internationals die met hun gezin naar Amsterdam komen. In de regio Amsterdam bevinden zich zeven internationale scholen 2. In Figuur 10 is het aantal internationale scholen in verschillende Europese steden weergegeven. Uit de figuur blijkt dat vooral Genève en Wenen een groot aanbod van internationale scholen per 100.000 inwoners heeft. Amsterdam bevindt zich met 0,47 op hetzelfde niveau als Frankfurt en scoort beter dan Parijs en London. 2 1,76 1,6 1,2 1,27 0,8 0,77 0,47 0,47 0,4 0,28 0,18 0,14 0,08 0 Genève Wenen Brussel Frankfurt Amsterdam Barcelona Milaan Parijs Londen Figuur 10: Aantal internationale scholen per 100.000 inwoners (alleen English-medium internationale scholen) (Bron: International Comparisons 2009/2010) In Figuur 11 wordt de kwaliteit van het gehele nationale onderwijssysteem van verschillende landen beoordeeld. Zwitserland bevindt zich op een hoog niveau, maar ook Nederland wordt positief beoordeeld. Spanje Verenigd Koninkrijk Duitsland Frankrijk Oostenrijk Nederland België Zwitserland 3,38 4,57 4,66 4,83 4,92 5,17 5,6 6,03 0 1 2 3 4 5 6 7 Figuur 11: Kwaliteit onderwijssysteem (Het onderwijssysteem voldoet aan de eisen van een concurrerende economie (schaal 0-7) (Bron: World Economic Forum, Global Competitiveness Report 2009-2010) Ook in onderzoeken van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) en Research voor Beleid (2008) dat betrekking heeft op kennismigranten in respectievelijk Rotterdam en Den Haag en Arnhem/ Nijmegen zijn respondenten tevreden over het educatieve systeem. Uit het verslag van de door de Dutch Expat Foundation georganiseerde bijeenkomst (de Amsterdam Metropool Conferentie 28 mei 2010) over knelpunten rondom internationale uitzendingen komt naar voren dat er sprake is van plaatsgebrek op betaalbare internationale scholen. Uit recente 2 Deze internationale scholen zijn: The Japanese School of Amsterdam, L Ecole Francaise d Amsterdam, The British School of Amsterdam, Amsterdam International Community School, The International School of Amsterdam, International School Almere en Letterland Almere. 16
gegevens van de Amsterdam International Community School (AICS) blijkt dat de wachtlijsten op de school nog steeds een probleem zijn. Om aan de alle aanvragen te kunnen voldoen heeft de AICS recent meer klassen geopend, maar ook op dit moment (september 2010) staan er nog kinderen op de wachtlijst. De aantallen aanvragen nemen elk jaar toe. 3.2.6 Dienstverlening bij het opstarten in Amsterdam Internationals die in Nederland arriveren, moeten verschillende praktische zaken regelen wanneer zij aankomen, zoals de inschrijving bij de gemeente en de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) en het aanvragen van een burgerservicenummer (BSN). Ook het openen van een bankrekening en het afsluiten van een telefoon- en Internetabonnement behoren tot de zaken die in de eerste paar weken na de aankomst in Nederland worden geregeld. Hierbij kunnen internationals tegen allerlei problemen aanlopen. Ervaringen met publieke dienstverleners Inmiddels bestaan in verschillende gemeenten zogenaamde expat desks of expat centers. In Amsterdam is in 2008 het Expatcenter Amsterdam opgericht om knelpunten met betrekking tot inschrijving bij de gemeente en de IND op te lossen. In het Expatcenter zijn loketten van de IND en de gemeentes Amsterdam, Amstelveen, Almere en Haarlemmermeer gevestigd, om de internationals een one-stop service aan te bieden. Het expatcenter biedt een verkorte procedure voor kennismigranten. Het voorbeeld van Amsterdam is inmiddels nagevolgd door de Rotterdam Expat Desk, het Leiden Expat Center, de Xpat Desk Den Haag en het Expat Center Brabant. Al deze centra bieden expats diensten variërend van informatie over de dienstverlening van overheden tot de mogelijkheid van inschrijving bij gemeentelijke instellingen en de IND. De meningen van internationals met betrekking tot informatievoorziening verschillen per onderwerp. In het onderzoek van Ruigrok NetPanel (2008a) komt naar voren dat de expats tevreden zijn over de verkregen informatie over vrijetijdsvoorzieningen (46%). Minder tevreden zijn ze over de verkrijgbare informatie over een werk- en verblijfsvergunning (respectievelijk 33% en38%). De helft van de expats is ontevreden over de verkregen informatie over huisvesting. Op meerdere onderwerpen blijkt dat informatievoorziening in het Engels als een knelpunt wordt ervaren. Een aanbeveling die de kennismigranten in Rotterdam en Den Haag doen is dat zij graag meer en betere informatievoorziening vanuit gemeentelijke instanties in het Engels willen ontvangen (Erasmus Universiteit Rotterdam, 2010). Uit de verslagen van zowel de Rotterdam Conferentie(2010) als van de Amsterdam Metropool Conferentie (2010) blijkt dat de deelnemers informatievoorziening voor internationals als een knelpunt ervaren. Zo werd er opgemerkt dat documentatie en informatie bij nutsbedrijven alleen in het Nederlands aanwezig is en dat informatie met betrekking tot sociale zekerheid, pensioenen en belastingen erg ingewikkeld is. Wat betreft banken lopen de ervaringen uiteen. ABN AMRO bank heeft bijvoorbeeld een speciale desk voor de internationals, terwijl een andere bank er bewust voor kiest om dit niet te doen. 3.2.7 Belastingen De belastingdruk in Nederland is relatief hoog in vergelijking met andere Europese landen, zoals blijkt uit Figuur 12. Om tegemoet te komen aan de extra kosten die internationals moeten maken om in Nederland een leven op te bouwen en voor werkgevers om internationals aan te nemen, is de 30% regeling ingesteld. Deze regeling is enkel van toepassing op uitgezonden werknemers (managers en specialisten) dus niet op internationals die al woonachtig waren in Nederland voordat zij bij een instelling aan het werk gingen. 17
Frankrijk Nederland 23,83 23,17 Duitsland 20,30 Oostenrijk 17,93 België 13,00 Verenigd Koninkrijk Spanje Zwitserland 6,34 6,05 7,24 Figuur 12: Verplichte contributie voor werknemers (als percentage van een inkomen gelijk aan het GDP per capita) (Bron: IMD, 2009) 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 De 30% regeling is een Nederlandse belastingregeling die het aantrekkelijk maakt voor internationals om naar Nederland te komen en voor werkgevers om internationals aan te nemen. De regeling houdt in dat, indien de werknemers aan bepaalde voorwaarden voldoen, de werkgever 30% van het brutoloon belastingvrij kan uitbetalen. Uit het verslag van de Amsterdam Metropool Conferentie blijkt dat er enkele aandachtspunten bestaan met betrekking tot de 30% regeling: er werd opgemerkt dat de aanvraag van de 30% regeling veel tijd in beslag neemt (zes weken) en dat de 30% regeling ingewikkeld is, bijvoorbeeld in relatie tot het pensioen. 3.2.8 The Dutch Wanneer in onderzoeken ervaringen van internationals met de Nederlanders worden besproken, komt in onderzoeken naar voren dat internationals de geringe servicegerichtheid van Nederlanders als negatief ervaren. In onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) geven internationals in Rotterdam de gastvrijheid in Rotterdam een rapportcijfer van 6,9 en in Den Haag een gemiddelde van 6,7. In onderzoek van IOSA-NL (international organisations staff assocations in the Netherlands) uit 2005 onder medewerkers van internationale organisaties komt naar voren dat driekwart van de medewerkers Nederland zou willen verlaten. De respondenten gaven aan dat culturele factoren de belangrijkste redenen vormden om uit Nederland te vertrekken. Volgens het IOSA-rapport impliceerde dit dat Nederland het gastheerschap niet goed vervulde. Ook werd opgemerkt dat Nederland niet bekend staat om haar servicegerichtheid. Wanneer wordt gevraagd naar de openheid van de Nederlandse cultuur voor buitenlandse ideeën (Figuur 13), staat Nederland bovenaan de ranglijst. Bestuurders uit het bedrijfsleven vinden dus dat Nederland een open cultuur heeft. Deze perceptie is dus niet altijd in overeenstemming met de ideeën van de internationals in, die veelal om culturele redenen Nederland land willen verlaten. 18
Nederland 8,16 Verenigd Koninkrijk België Oostenrijk Spanje Zwitserland Duitsland 6,90 6,61 6,32 6,30 6,18 6,06 Frankrijk 5,15 Figuur 13: De nationale cultuur staat open voor buitenlandse ideeën (schaal 1-10) (Bron: IMD, 2010) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Een belangrijke attractiviteit voor de internationds, de new amsterdammers, wordt door hoogleraar Favell uit California (Eurostars and Eurocities; free movement and mobility in Europe) genoemd en betreft de aantrekkelijke balans tussen werk en privé. Deze wordt enerzijds bepaald door een vrije en open managementstijl die kansen biedt aan meedenkende medewerkers die gewend zijn initiatief te nemen en verantwoordelijkheid te dragen. Anderzijds ontstaat daardoor vrijheid en begrip en ruimte voor een privé leven. 3.3 Samenvatting literatuurstudie Voorgaande internationale vergelijking van de concurrentiekracht van Amsterdam op voor internationals belangrijke aspecten kunnen als volgt worden samengevat. Huisvesting wordt door de internationals als een knelpunt ervaren. Uit een internationale vergelijking blijkt dat huisvestingskosten in Amsterdam vergelijkbaar zijn met andere Europese steden, desondanks worden de beschikbaarheid en betaalbaarheid van de huisvesting in Amsterdam als negatief beoordeeld. Het aandeel van het besteedbaar inkomen van inwoners van Nederland dat wordt besteed aan huisvesting is hoog (30%) vergeleken met andere Europese landen (12-27%). Als geheel heeft Nederland goede medische voorzieningen met een relatief groot aantal doktoren en verplegers vergeleken met andere Europese landen.desondanks zijn de expats in Den Haag en Rotterdam weinig positief over de gezondheidszorg in Nederland. Redenen hiervoor zijn taalbarrières, de informele omgangsvormen, onbegrip voor het Nederlandse huisartsen systeemen het lage aantal huisartsen per 100.000 inwoners. Op het gebied van culturele voorzieningen scoort Amsterdam goed. Zowel Amsterdammers als internationals zijn tevreden met het aanbod. De transportmogelijkheden in Amsterdam worden door de internationals positief gewaardeerd. De prijs van tram/metro/bus tickets en taxi s is echter relatief hoog verleken met andere Europese steden. Wat betreft onderwijs heeft Amsterdam een gemiddeld aantal internationale scholen. Vergeleken met andere Europese steden zijn er zijn echter een aantal knelpunten die betrekking hebben op de kosten voor private internationale scholen en gebrek aan capaciteit voor nieuwe leerlingen. Wat betreft opstarten in Amsterdam worden de ervaringen met overheden (gemeente, landelijke overheid en IND) vaak als minder positief ervaren. Met de komst van het Expatcenter in Amsterdam is dit verbeterd. Informatievoorziening blijft een probleem, wat onder andere veroorzaakt wordt doordat informatie over bijvoorbeeld nutsvoorzieningen alleen in het Nederlands aanwezig is. Taal blijkt vaak een barrière bij de aankomst in Amsterdam. 19
Uit internationale bronnen blijkt dat de internationale openheid van Nederland en de Nederlanders hoog ingeschat wordt. Uit Nederlandse bronnen blijkt echter ook dat internationals in Nederland de Nederlanders niet altijd als gastvrij ervaren. Een aantrekkelijke work life bance is een belangrijke aantrekkelijkheid van Amsterdam. In de volgende hoofdstukken zal op basis van gesprekken met internationals en professionals die in het dagelijks werk te maken hebben met internationals, inzicht gegeven worden in hoe Amsterdam gewaardeerd wordt door internationals. 20
4 Het speelveld aan belanghebbenden Internationals zijn belangrijk voor de regio Amsterdam. Zij zijn veelal hoger opgeleid en zijn daarmee van belang voor de groeiende groep bedrijven die sterk internationaal opereren vanuit Amsterdam. Daarbij gaat het zowel om Nederlandse als om internationale bedrijven. Ook in economische zin vormen de ruim 90.000 internationals (13.000 nieuwkomers in 2008) een belangrijke waarde voor de regio Amsterdam en voor Nederland. Veel partijen richten zich in Amsterdam op de internationals, zetten zich in voor de belangen van de internationals en/of hebben zelf een direct of indirect belang bij de internationals. Bij verder voortgaande internationalisering wordt het voor internationale bedrijven belangrijker om op de lokale arbeidsmarkt (bijvoorbeeld in Amsterdam) arbeidskrachten aan te kunnen trekken met internationale achtergrond, ervaring en belangstelling. Hierdoor is er een verschuiving zichtbaar van de traditionele expat veelal met hoge kwalificaties en dito salaris die naar Amsterdam wordt uitgezonden door een bedrijf, naar de international die naar Amsterdam komt omdat de stad een aantrekkelijk perspectief biedt op het gebied van banen, studie en toekomst. Dit nieuwe type international is groter in aantal, staat relatief meer aan het begin van zijn of haar carrière en heeft mede daardoor een lager bestedingspatroon dan de traditionele expat. Hierdoor wordt er ook minder beroep gedaan op de relocatiebureaus. De traditionele expat neemt relatief in belang af doordat het voor bedrijven (voornamelijk in specifieke sectoren als de financiële dienstverlening en consultancy), steeds minder noodzakelijk is om expats naar Nederland te halen. Technologische innovaties maken het mogelijk om vanuit het thuisland toch internationale werkzaamheden uit te voeren zonder fysiek in het land aanwezig te zijn. Door deze trends en ontwikkelingen wordt het steeds belangrijker om naast bedrijven ook individuele personen aan te trekken naar de regio Amsterdam. Hierbij wordt de aantrekkelijkheid van de stad om te wonen en te leven (quality of life) steeds belangrijker. Dit hoofdstuk gaat in op het brede speelveld van belanghebbenden. Daarbij wordt ook ingegaan op het internationaal dynamische proces dat de positie bepaalt van Amsterdam in de internationale concurrentiestrijd om het aantrekken van talent uit het buitenland en de rol die belanghebbenden in dit proces spelen. 4.1 Overzicht van het speelveld aan belanghebbenden Zowel overheden als het bedrijfsleven hebben een belang bij het aantrekken en behouden van de groep internationals in Amsterdam. Dit kan zowel een direct als een indirect belang zijn. Op beleidsmatig niveau wordt er middels maatregelen en door het stimuleren van een efficiënte samenwerking door publieke en private partijen naar gestreefd om het woon-, leef- en werkklimaat voor internationals in Amsterdam te verbeteren. Daarnaast zijn er partijen die direct inspelen op de internationals door op meer uitvoerend niveau specifieke diensten en producten aan te bieden. In beide gevallen gaat het om zowel overheidsgerelateerde taken of diensten als om de private sector. Het gezamenlijke doel en belang voor deze partijen is een aantrekkelijk vestigingsklimaat te creëren voor de internationals en hun werkgevers. Deze laatste bestaan met name uit in de regio Amsterdam gevestigde Nederlandse en internationale bedrijven. Deze partijen zijn ingedeeld volgens de volgende vier categorieën: 1. Amsterdam portal (Overheden) 2. Werkgeversbelangen 3. Faciliterende dienstverlening 4. Social networks Een overzicht van een groot aantal van deze partijen wordt weergegeven in Figuur 14. 21
Amsterdam portal (Overheden) Privé personen Expatcenter Amsterdam inbusiness Gemeenten (Amsterdam, Almere, Amstelveen, Haarlemmermeer) Ministeries: Justitie, VROM, EZ, SZW IND Faciliterende dienstverlening Internationale scholen Universiteiten Makelaars Banken Uitzendbureau s Verzekeraars Overige dienstverlener RelocationAgencies Ziekenhuizen (AMC, Amstelland) Woningcorporaties Consultants (tax/legal/other) Vestigings- Klimaat Internationals Werkgeversbelangen ORAM Kamer van Koophandel Expat foundation (HR managers) Stichting Internationaal Onderwijs Bilaterale KVK samcham/ JCC/ DNHK) Agentschap NL/NFIA Consultants(tax/legal/other) Socialnetworks Amsterdam International Crossings Amsterdam Bright City Expat networks/fora (Access, Expatica) Figuur 14: Overzicht van belanghebbenden die zich richten op internationals Het doel van een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationals is het beste gediend met een efficiënte en evenwichtige samenwerking tussen alle verschillende partijen. De verschillende partijen spelen daarbij de volgende rollen: Verstrekken van een goede informatie en ondersteuning ten aanzien van formaliteiten bij binnenkomst (Amsterdam Portal); Verlenen van ondersteunende dienstverlening die het leven van de internationals kunnen vergemakkelijken en daarmee bijdragen aan een positief vestigingsklimaat (faciliterende dienstverlening); Waarnemen van mogelijke belemmeringen in het vestigingsklimaat voor internationals en communiceren hierover naar betrokken overheden en andere relevante partijen (Werkgeversbelangen); Communicatie over het vestigingsklimaat voor internationals in Amsterdam tussen internationals onderling in binnen en buitenland en communicatie naar overheden over knelpunten ten aanzien van het vestigingsklimaat (Social networks). Zoals uit de dikte van de pijlen in het figuur valt af te lezen blijkt is er vooral veel interactie tussen de eerste drie groepen onderling, terwijl het juist de sociale netwerken zijn die een belangrijke rol spelen voor de uitstraling en waarneming van het vestigingsklimaat naar de (potentiële) internationals zelf. In de volgende paragrafen wordt nader op deze groepen en hun rol ingegaan. 4.2 Amsterdam portal Op beleidsmatig niveau zetten verschillende overheden zich in, en spreken zich uit, voor het aantrekken van internationals. De gemeente Amsterdam slaat zoveel mogelijk de handen ineen met de naburige gemeenten Almere, Amstelveen en Haarlemmermeer om zich te profileren als internationaal aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven en internationals die de hele regio (metropool) als integraal woon- en werkgebied beschouwen. Tegelijkertijd is de gemeente verantwoordelijk voor regels ten aanzien van het huisvestingsbeleid welke van invloed zijn op de beschikbaarheid van geschikte huisvestingsmogelijkheden voor internationals. Eén van de grootste uitdagingen waarvoor overheidspartijen zich gesteld zien, is om ervoor te zorgen dat beleid (en uitvoering) van de verschillende regelgevers zoveel mogelijk op elkaar afgestemd is. Dit is een belangrijke succesfactor voor internationals die moeite hebben te begrijpen dat overheden enerzijds internationals actief 22
werven en zeggen te faciliteren en anderzijds complexe procedures in stand houden of niet altijd tegemoet komen aan behoeften als het verstrekken van informatie in het Engels voor nieuwkomers in Nederland. Op uitvoerend niveau zijn verschillende overheidsdiensten gericht op de uitvoering van regelgeving, zoals de IND die belast is met het toekennen van verblijfsvergunningen. In het expatcenter Amsterdam werken IND en de vier betrokken gemeenten intensief samen bij de begeleiding van kenniswerkers. Daarnaast werven verschillende ministeriële en gemeentelijke diensten pro-actief bedrijven voor Nederland. 4.3 Werkgeversbelangen Inmiddels zijn er verschillende private (en publiek-private) belangenvertegenwoordigers die in een aantal gevallen speciaal voor dit doel zijn opgericht en die zich met name in het belang van de werkgevers bezig houden met het vestigingsklimaat voor internationals. Hieronder vallen organisaties als de ondernemersvereniging Amsterdam (ORAM), de Kamer van Koophandel Amsterdam en bilaterale kamers van koophandel, zoals de American Chamber of Commerce (AmCham) en de Japanese Chamber of Commerce (JCC). Voor de bedrijven/wergevers die zij vertegenwoordigen is de beschikbaarheid van hoger opgeleid personeel een belangrijke locatiefactor. De werkloosheid is in Nederland relatief beperkt met 5-6. Verwacht kan worden dat de beschikbaarheid van buitenlands talent bij het weer aantrekken van de economie Nederland van groot belang kan zijn als de werkloosheid verder gaat dalen. De partijen in deze categorie hebben een meer algemeen karakter of een meer specifieke focus, zoals de Expat Foundation, die zich specifiek richt op de HRM managers van internationaal opererende bedrijven en recent een conferentie georganiseerd heeft samen met de Kamer van Koophandel en het Expat Center over de knelpunten rondom internationale uitzendingen. Daarbij is men vooral gericht op de inrichting en uitvoering van procedures ten aanzien van bijvoorbeeld het aanvragen van BSN nummers en werk- en verblijfsvergunningen. Het is van belang dat zoveel mogelijk partijen de handen ineen slaan om knelpunten tijdig te signaleren en met overheden mee te denken en mogelijke oplossingen aan te dragen en met private partijen samen te werken aan een transparante dienstverlening die bijdraagt aan een positief vestigingsklimaat voor internationals. 4.4 Faciliterende dienstverlening Er zijn diverse individuele marktpartijen, zoals relocation agencies, makelaars, banken en verzekeraars, die inspelen op de specifieke behoeften van internationals. Hetis van belang dat deze partijen ervaringen en knelpunten ten aanzien het bedienen van de expat markt delen met de belangengroepen en met de beleidsmakers. De internationals hebben baat bij voldoende transparantie van de markt, waarbij het aanbod minimaal ook in de Engelse taal beschikbaar is. Dit is niet altijd in het belang van specifieke aanbieders van diensten, die baat hebben bij de bestaande intransparantie, waaraan zij hun bestaan kunnen ontlenen. Woningcorporaties kunnen een belangrijke rol spelen, binnen de regels welke door overheden zijn opgesteld, om in te spelen op de huisvestingsbehoeften van internationals 3. Gedacht kan worden aan het aanbieden van moderne studio s met een goede prijs/kwaliteit verhouding. Informatie over dit aanbod moet minimaal ook in het Engels aangeboden worden. Internationals die via een bedrijf in Amsterdam komen werken, krijgen vaak de hulp van een relocatiebedrijf bij het opstarten in Amsterdam. Doordat een relocatiebedrijf de internationals begeleidt, worden er door de internationals minder problemen ervaren bij bijvoorbeeld de inschrijving bij de gemeente en het aanvragen van een BSN nummer. Soms worden huisvesting, verzekeringen en belastingaangifte voor de expat via het bedrijf geregeld. Local hires, personen die vanuit Nederland bij een bedrijf komen werken en hierdoor geen gebruik maken van een 23