Bedrijfsbegeleiding en sectorinformatie pluimvee Inhoud Vleessector... 1 Fokkerij... 1 Subfok... 2 Fokbroederij... 2 Opfokvermeerdering... 3 Vermeerdering... 3 Broederij... 4 Vleeskuikens... 4 Legsector... 4 Fokbroederij en fokkerij... 4 Leg broederij... 5 Opfok legvermeerdering... 5 Legvermeerdering... 6 Opfok leg... 6 Leg... 6 Vleessector Fokkerij In de fokkerij worden bewuste keuzes gemaakt met welke dieren er verder zal worden gefokt. In feite zijn alle schakels hierna, tot aan het vleeskuiken, vermeerderingsstappen en vindt hierbij geen of nauwelijks selectie meer plaats. De genetische eigenschappen van alle kippen in de hele piramide van de vleessector worden dus bepaald in de fokkerij. De manier van fokkerij die momenteel gebruikt wordt, de fok van hybriden, oftewel het kruisen van verschillende lijnen, is relatief jong. Pas in de jaren '50 van de vorige eeuw werd deze manier van fokkerij ontwikkeld in de USA. Door het kruisen van lijnen zijn de nakomelingen doorgaans vitaler en hebben betere productie-eigenschappen dan de dieren van de zuivere lijn zelf. In feite is dit het omgekeerde van inteelt. Echter om kruisingen te maken is het wel essentieel dat er zuivere lijnen beschikbaar zijn. Deze zuivere lijnen worden in stand gehouden en continu verbeterd door de fokkerijorganisaties.
Omdat één dier in de fokkerij uiteindelijk aan de basis staat voor miljoenen (!) vleeskuikens is het logisch dat alleen de allerbeste fokdieren gebruikt worden. En omdat het bijzonder dure kippen zijn, zijn de fokbedrijven over het algemeen gesitueerd in pluimvee arme gebieden en worden de dieren in speciale stallen gehuisvest waar zo min mogelijk ziektekiemen binnen kunnen komen. Vaak houdt een fokkerij-organisatie z n zuivere lijnen op een aantal plaatsen in de wereld in stand. Dit dient als risicospreiding, om de kans op verlies van waardevol genetisch materiaal zo klein mogelijk te maken. Waren er vanaf de jaren '60 tot aan de jaren '80 nog tientallen fokbedrijven, tegenwoordig houden slechts enkele megaconcerns zich met de fokkerij bezig. Bedrijven zoals Aviagen (Arbor Acres, L.I.R., Ross), Cobb-Vantress (Cobb/Hybro) en Hubbard bepalen de markt. Al deze fokkerijorganisaties beschikken over eigen dierenartsen, die o.a. de veterinaire begeleiding op de fokbedrijven uitvoeren. Subfok In de subfokkerij vindt vermeerdering plaats van de in de fokkerij geselecteerde zuivere lijnen en worden de eerste hybriden (kruisingen van zuivere lijnen) gevormd. De subfokkerij bestaat uit overgrootouderdieren en grootouderdieren. Allemaal bekeken vanuit het vleeskuiken, vandaar de benamingen. Het eindproduct van de subfok is het vleeskuikenouderdier, de uiteindelijke vaders en moeders van het vleeskuiken. In de subfokkerij is het precies werken. Meerdere lijnen die zich op 1 bedrijf bevinden mogen absoluut niet door elkaar gehaald worden. Dit geeft een veel minder resultaat dan de beoogde uitgekiende kruisingen En ziektes moeten juist bij deze waardevolle dieren buiten de deur gehouden worden. Het Veterinair Centrum begeleidt diverse grootouderdier (GPS) bedrijven. Dit zijn zowel opfok- als productiebedrijven. De werkzaamheden die het VCS op (opfok-)grootouderdierbedrijven uitvoert zijn o.a.: advisering bij het maken van entschema's advisering bij het maken van monitoringsprogramma's vaccinaties monsternames klinische inspecties (exportcontroles) Het Veterinair Centrum Someren heeft inmiddels een jarenlange ervaring met het begeleiden van grootouderdierbedrijven. Fokbroederij De fokbroederij vormt de schakel tussen subfok en vermeerdering. In deze broederij worden de eieren, gelegd door de grootouderdieren uitgebroed, waaruit de toekomstige (vleeskuiken)ouderdieren geboren worden. Strikte hygiëne-eisen zijn essentieel op een broederij waar dagelijks tienduizenden kuikens uitkomen, die nog een heel leven als ouderdier te gaan hebben. De pluimveedierenartsen van het VCS voeren op een fokbroederij de volgende werkzaamheden uit: advisering bij de uitvoering van broederijvaccinaties
advisering bij en het uitvoeren van monsternames Opfokvermeerdering Op de opfokvermeerderingsbedrijven worden de eendagskuikens, afkomstig uit de fokbroederij, opgefokt tot een leeftijd van ongeveer 20 weken. Daarna gaan ze naar het vermeerderingsbedrijf en worden het vleeskuikenouderdieren genoemd. Tijdens de opfokperiode wordt veel aandacht besteed aan preventie van ziekten. Enerzijds betekent dit zeer hygiënisch werken om ziekten buiten de deur te houden. Met name voor ziekten die via het ei op de nakomelingen overgedragen kunnen worden (zoals Mycoplasma's en Salmonella's) is dit essentieel. Anderzijds wordt er tijdens opfok veelvuldig gevaccineerd. Vaccinatie tijdens opfok wordt uitgevoerd om de volgende redenen: de dieren tijdens de opfokperiode te beschermen tegen ziekten de dieren tijdens de productieperiode te beschermen tegen ziekten de nakomelingen (vleeskuikens) van de vleeskuikenouderdieren te beschermen tegen ziekten Van oudsher zitten er in de regio rond Someren veel (opfok-) vermeerderingsbedrijven en het VCS heeft door de jaren heen een uitgebreide expertise op dit gebied opgebouwd. Bij de begeleiding van opfokbedrijven houdt het VCS zich bezig met: advisering bij het maken van entschema's advisering bij het maken van monitoringsprogramma's het uitvoeren van vaccinaties het uitvoeren van monsternames Vermeerdering Vindt er in de subfok al een kruising van lijnen plaats, in de vermeerdering gebeurt dit opnieuw. Vader en moeder stammen allebei van andere lijnen (of kruisingen van lijnen) af. Door deze dieren op het vermeerderingsbedrijf aan elkaar te paren ontstaat de ideale mix: een vleeskuiken met goede productie-eigenschappen. Vooral de aanleg van spieren wordt vanuit de vaderlijn overgeërfd. In de moederlijn moet ook met eiproductie rekening gehouden worden (zonder broedeieren immers ook geen vleeskuikens!) en gaat het dus niet alleen om vleesaanzet. Op het vermeerderingsbedrijf worden relatief weinig vaccinaties uitgevoerd. Vaccinaties vinden doorgaans alleen in het begin van de ronde plaats of in bepaalde gevallen periodiek tijdens de ronde. Begeleiding door het VCS op vermeerderingsbedrijven kan bestaan uit: klinische inspecties (exportcontroles) het uitvoeren van monsternames (waaronder de periodieke verplichte monsternames) advisering bij het maken van entschema's (tijdens de productie periode, maar ook voor een nieuw koppel in opfok!) het uitvoeren van vaccinaties Met name bij ziekteproblemen en periodieke monsternames is het bezit van een eigen laboratorium een groot voordeel. Het laboratorium van het VCS heeft dan ook een scala aan testen beschikbaar, speciaal toegespitst op pluimvee.
Broederij In deze broederij worden de vleeskuikens geboren. Broedeieren worden aangeleverd vanaf de vermeerderingsbedrijven. Vleeskuikens worden na uitkomst afgeleverd op de vleeskuikenbedrijven. Net zoals in de fokbroederij wordt ook hier onder uiterst hygiënische omstandigheden gewerkt. De werkzaamheden van het VCS richten zich voor broederijen voornamelijk op: begeleiding bij problemen, o.a. d.m.v. laboratoriumonderzoek op eendagskuikens Vleeskuikens Op een regulier vleeskuikenbedrijf groeien de vleeskuikens van 1 dag oud in ongeveer 6 weken uit tot slachtrijpe kippen. Vleeskuikens zijn topsporters die onder goede omstandigheden onvoorstelbaar hard kunnen groeien. De bedrijven zijn tegenwoordig groot, de vleeskuikenhouder is manager geworden die zich bezig houdt met belangrijke kengetallen zoals gewichten, voerconversie, groei, voeropname, enz. Kuikengezondheid speelt een belangrijke rol om tot goede technische resultaten te komen. Het VCS begeleid vleeskuikenbedrijven hierbij. De intensiteit van begeleiding is wisselend per bedrijf en wordt bepaald door de ondernemer zelf. In het korte leven van een vleeskuiken is het voor de pluimveehouder belangrijk om bij ziekteproblemen voor het juiste medicijn te kunnen kiezen. D.m.v. het inzetten van een kweek en een gevoeligheidstest kan het meest geschikte medicijn gekozen worden. Het eigen laboratorium van het VCS biedt hierbij een groot voordeel. Kweken kunnen direct ingezet worden en dus snel afgelezen worden. Dit betekent geen verlies van (kostbare) tijd. Op de vleeskuikenbedrijven houdt het VCS zich bezig met: het uitvoeren van vaccinaties (o.a. de verplichte NCD vaccinatie) het uitvoeren van monsternames (o.a. het reguliere bloedonderzoek aan het einde van de ronde) advisering bij het maken van entschema's advisering omtrent management Legsector Fokbroederij en fokkerij Wereldwijd komen er nog maar een handje vol rassen legkippen voor.verschillende fokkerijinstellingen leggen zich toe op de selectie en de fokkerij van legkippen. Belangrijke legrassen zijn: Bovans (Wit en Goldline) Hisex (Wit en Bruin) Hy-line (Bruin, W-36, W-98, Silver) Lohmann (LSL, Bruin, Traditioneel, etc) en andere.
Leg broederij Op een leg-broederij worden broedeieren van leg-moederdieren in 21 dagen uitgebroed. De broedeieren worden na ontvangst ontsmet en ingelegd in broedkasten. Na 18 dagen worden de eieren overgelegd in uitkomstkasten, zodat de kuikens op dag 21 van de broedladen afgeraapt kunnen worden. De eendagskuikens worden na uitkomst gesekst en krijgen op de broederij een vaccinatie tegen de ziekte van Marek en veelal een vaccinatie tegen Infectieuze Bronchitis. In overleg met een dierenarts wordt er een keuze gemaakt in het type vaccin wat er gebruikt wordt op de broederij. De vaccinaties dienen aan te sluiten op de verdere opfok van de hennen. Veelal verzorgt de leg-broederij tevens de verdere opfok van de hennen. In overleg met een dierenarts worden standaard vaccinatieschema's gemaakt. Afhankelijk van de wensen van de afnemende leg pluimveehouder wordt dit schema gewijzigd of aangevuld. Tevens wordt ingespeeld op de actuele ziektedruk. Opfok legvermeerdering De in opfok legvermeerdering worden eendagskuikens opgefokt in 17 weken tijd tot leg vermeerderingshennen en hanen. De eendagskuikens zijn afkomstig vanuit een fokbroederij. In de opfok krijgen de dieren een groot aantal vaccinaties te verwerken. De vaccinaties zijn ter bescherming van infectieziekten van: de hen/haan zelf tijdens de opfok de hen/haan zelf tijdens de productie (na 17 weken) ten behoeve van de nakomelingen. Belangrijk is dat de dieren goed beschermd op een leeftijd van 17 weken naar een vermeerderingsbedrijf worden gebracht. Normaal gesproken worden er namelijk op het vermeerderingsbedrijf geen vaccinaties meer uitgevoerd. Tijdens de opfok worden de meeste vaccinaties uitgevoerd door het vaccin (vaak levende virusdeeltjes of bacteriën) op te lossen in water. Deze oplossing wordt dan via het drinkwater, via een spray of een nevel aan de dieren toegediend. De dieren nemen het vaccin dan op via de darmen, de oogslijmvliezen of de luchtwegen. Tevens krijgen de hennen tijdens de opfok enkele vaccinaties door middel van een injectie. Veelal is het vaccin dan dood, en worden meerdere vaccins gecombineerd in één injectie. Het opfokken van deze vermeerderingsdieren dient uiterst hygiënisch te gebeuren. Insleep van salmonella's (Se en St) of mycoplasma galisepticum kan er voor zorgen dat het koppel geruimd dient te worden. De taken van een dierenarts advies omtrent management en hygiëne in overleg met de opfokorganisatie opstellen een passend vaccinatieschema uitvoeren van de wettelijk verplichte NCD vaccinaties periodieke controle gezondheidstatus uitvoeren verplichte monsternames t.b.v. salmonella en mycoplasma onderzoek
Legvermeerdering In de leg vermeerdering worden door vermeerderingshennen en -hanen broedeieren geproduceerd. Deze hennen en hanen zitten over het algemeen in scharrelstallen. Per 10 hennen is er 1 haan bijgeplaatst. Vermeerderingshennen worden maandelijks verplicht onderzocht op Mycoplasma galisepticum antistoffen en op Salmonella's. Een dierenarts controleert maandelijks de dieren op besmettelijke dierziekten (de zogenaamde exportcontrole). Een goede productie (aantal broedeieren) en een goede bevruchting (bevruchtingspercentage) zijn belangrijk voor de vermeerderaar. De broedeieren worden op broedladen gelegd, en naar een broederij vervoerd. Alle broedeieren dienen gestempeld te worden, zodat de herkomst van de broedeieren altijd te herleiden is. Opfok leg Op opfoklegbedrijven worden eendagskuikens in 17 weken opgefokt tot een legkip. De opfoklegkippen krijgen gedurende deze 17 weken een groot aantal vaccinaties toegediend. Dit ter preventie van een aantal ziekten die voorkomen in de opfok zelf (zoals de ziekte van Gumboro) en voor in de latere productie op het legbedrijf. De opfoklegkippen worden gehuisvest in groepskooi-, voliére en scharrelstallen. In nauw contact met een opfokbegeleider en de pluimveehouder wordt het vaccinatieschema vastgesteld en uitgevoerd. Leg Legbedrijven zijn de bedrijven waar de legkippen eieren leggen voor de consumptie. De legkippen komen op 17 weken leeftijd vanaf een opfoklegbedrijf op het legbedrijf. Zij leggen op een leeftijd van ongeveer 20 weken hun eerste eitje. De dieren blijven ruim een jaar lang op het legbedrijf en leggen daarbij 350 tot soms wel 500 eieren. Hierbij zijn er verschillende huisvestingssystemen mogelijk zoals voliére- en scharrelstallen. Daarnaast kunnen de kippen soms buiten lopen in zogenaamde Freiland-systemen. De pluimveedierenartsen van het Veterinair Centrum Someren begeleiden legpluimveebedrijven. Veel voorkomende problemen zijn daarbij bijvoorbeeld: bloedluis bacteriële infecties zoals E.Coli afwijkende ei-productie of ei-kwaliteit als gevolg van vooral virale infecties waaronder bijvoorbeeld Infectieuze Bronchitis (IB) en Turkey Rhino Tracheïtis(TRT). Samen met de pluimveehouder wordt gekeken hoe de problemen verholpen kunnen worden en of er eventueel preventieve maatregelen genomen kunnen worden. Tot slot verzorgen de dierenartsen de georganiseerde bloedonderzoeken op het einde van de productie. Hierbij nemen de dierenartsen bloedmonsters af bij elke koppel legkippen voordat zij het legbedrijf verlaten en wordt gecontroleerd of het koppel nog vrij is van Salmonella. Deze bezoeken zijn zeer informatief, de legpluimveehouder en de dierenarts evalueren hierbij de afgelopen ronde.
Eventueel is het op dat moment nog mogelijk om het vaccinatieschema van de nieuwe koppel hennen (die dan nog in opfok zitten) in gezamenlijk overleg aan te passen. De taken van de pluimveedierenarts op legbedrijven veterinaire bedrijfsbegeleiding zowel curatief als preventief uitvoeren verplichte onderzoeken einde productie gesprekspartner voor andere diergezondheidszaken