MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER 08/09-2010 INGENIEURSMAGAZINE Willy Claes wil samenwerken over associaties heen Opleiding industrieel ingenieur verhuist naar universiteit Vier Vlaamse hogescholen bij Frisian Solar Challenge Wereld aan je voeten maakt scholieren warm voor techniek en wetenschap VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 48, nummer 08-09, augustus-september 2010 maandelijks tijdschrift, verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor HASSELT 1- P2A8632
Commentaar I-mag Ingenieursmagazine is een uitgave van de Vlaamse Ingenieurskamer vzw Lid van World Federation of Engineering Organisations (WFEO) van de UNESCO. Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.P.P.) VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Bart Demol MSc, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem HOOFDREDACTEUR Ing. Noël Lagast MSc EINDREDACTIE Luc Vander Elst REDACTIERAAD Ing. I. Born MSc - Ing. B. Demol MSc Ing. H. Derycke MSc - Ing. K. De Wever MSc Ing. N. Lagast MSc - Ing. G. Roymans MSc Ing. W. Samyn MSc - Ing. L. Wezenbeek MSc REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel. +32 3 259 11 00 - Fax +32 3 259 11 01 Website: www.vik.be - e-mail: ing@vik.be Doorlopend open van 08.30 uur tot 17.00 uur Voor advertentieruimte of redactionele bijdragen: mail naar redactie@vik.be. LIDMAATSCHAPSBIJDRAGEN rek.nr.: 406-0098501-56 62,00 voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden 34,00 voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid; voor gepensioneerden 17,00 voor studenten-industrieel ingenieur 79,00 voor leden woonachtig in het buitenland 580,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers 280,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel. +32 11 80 90 90 - Fax +32 11 80 90 95 Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. COVER Willy Claes UHasselt Promotie 2010 op de startbaan Vandaag verwelkomen we de nieuwe lichting ingenieurs. In 2009 verkoos één op vier om voort te studeren of te doctoreren. Waar zullen de 1500 nieuwe collega's van 2010 terechtkomen? Hoe snel geraken zij aan de slag? Kortom: hoe verloopt hun zoektocht naar de job van hun leven en hoe goed betaalt die job? Op 7 september lanceert de VIK samen met KVIV opnieuw de startbaanenquête die een antwoord geeft op al die vragen. Eén zaak is zeker, de pas gepromoveerde masters bruisen van energie en zelfvertrouwen bij de start van hun loopbaan. Zij staan klaar om de maatschappelijke uitdagingen van morgen aan te pakken. De VIK zal inspelen op de verwachtingen en noden van de jonge generatie om hen reële toegevoegde waarde te bieden. De VIK biedt een netwerk van ervaren ingenieurs die starters graag met raad en daad bijstaan. Met de loopbaanenquête 2010 geven we een representatief beeld van de potentiële evolutie in de ingenieurswedde. De interactieve salarissimulatietool staat nu online: www.vik.be/simulatie. De Vlaamse Ingenieurskamer verheugt zich over het besluit van de Vlaamse regering om de opleiding van de industrieel ingenieurs te integreren in de universiteiten. Op die manier zullen de diploma s van de in Vlaanderen opgeleide industrieel ingenieurs in Europa niet meer ter discussie staan. De VIK waardeert de inspanning die de Vlaamse regering op financieel vlak wil doen om onderzoek en ontwikkeling binnen de opleiding voort te stimuleren, zodat de kwaliteit van de Vlaamse ingenieurs tot de Europese top zal behoren. Hoewel de Vlaamse Ingenieurskamer de huidige budgettaire situatie onderkent, betreurt zij dat het tijdspad daarvoor (tot 2024) niet synchroon loopt met het plan VIA (Vlaanderen in Actie) 2020. Zij dringt er dan ook op aan te onderzoeken of dat mogelijk kan worden versneld. De VIK stelt vast dat de Vlaamse regering de eigenheid van het profiel van de industrieel ingenieur ook voor de toekomst onderkent en dringt er bij de universiteiten op aan om de opleiding van industrieel ingenieur onder te brengen in een aparte faculteit, zodat die eigenheid ook in de toekomst gewaarborgd blijft. De VIK dringt er nogmaals op aan om de master voor industrieel ingenieurs - zoals elders in Europa - op 120 studiepunten te brengen en om voldoende tijd voor bedrijfsstages in te lassen in de opleiding, zodat onze bedrijven en vooral onze kmo s industrieel ingenieurs ter beschikking krijgen die onmiddellijk inzetbaar zijn. De VIK wil graag meehelpen om een onafhankelijke stageregulator te installeren om de kwaliteit van de bedrijfsstages te waarborgen. De VIK zal nauwgezet blijven toezien op de uitwerking van de decreetteksten. Ook de blijvende inzetbaarheid in de hele ingenieurscarrière ligt ons na aan het hart. Met VIK Vorming zorgen wij daarom voor een up-to-date vormingsaanbod in elke fase van je beroepsloopbaan. Namens de Vlaamse Ingenieurskamer wens ik onze nieuwe collega's alvast een schitterende ingenieurscarrière toe. Ing. Paul BERTELS MSc Gedelegeerd bestuurder Oproep aan de nieuwe collega's: Engageer je in jouw vereniging, in de regionale afdelingen of binnen de studiegroepen. Het is boeiend en tegelijk helpt het je bij je persoonlijke ontwikkeling. Je carrière vaart er wel bij. Registreer je alvast op www.ie-start.be en teken in op de nieuwsbrief die het best bij jou past. 3 I-mag augustus-september 2010
Inhoud Commentaar Promotie 2010 op de startbaan... 03 Inhoudstafel... 04 Opleiding industrieel ingenieur verhuist naar de universiteit Brandpunt...................................................... 05 Voortrekker van associatieoverschrijdende samenwerking Brandpunt...................................................... 06 Ing. Kurt Dupon MSc in zijn sas bij Katoen Natie Technologie..................................................... 10 Modern Times Technologie..................................................... 12 Groep T in de prijzen op World Automotive Congress Centrum Onderwijs............................................... 14 De haventredmolenkraan Centrum Senioren................................................ 16 Museum Ons mijnverleden Centrum Senioren................................................ 16 In de kijker: Passiefhuizen, de bouwstandaard van morgen Afdeling Waasland................................................ 17 Nieuws van de afdelingen.............................................................. 18 Jonge ingenieurs samen in Glasgow Netwerk....................................................... 28 Statutaire algemene vergadering Netwerk....................................................... 29 Vier Vlaamse hogescholen op Frisian Solar Challenge Netwerk....................................................... 30 De wereld aan je voeten! Netwerk....................................................... 33 VIK-puzzelaar 97 en oplossing puzzelaar 95 Denken & doen................................................. 34 Activiteiten van de studiegroepen Studiegroepen................................................... 35 Fellow in integraal onderhoudsmanagement VIK Vorming.................................................... 43 Piping & engineering VIK Vorming.................................................... 43 Eurocode 7 / Duurzaam bouwen VIK Vorming.................................................... 44 WPS en, PQR s en lasserkwalificaties volgens ASME IX VIK Vorming.................................................... 45 Inzicht in lastechniek VIK Vorming.................................................... 45 Cursusoverzicht VIK Vorming.................................................... 46 I-mag augustus-september 2010 4
brandpunt BRANDPUNT Opleiding industrieel ingenieur verhuist naar de universiteit VIK is verheugd over beslissing Vlaamse regering WOMMELGEM. Vanaf het academiejaar 2013-2014 wordt de opleiding voor industrieel ingenieur, samen met andere academische hogeschoolopleidingen, geïntegreerd in de universiteiten. Daarover bereikte de ministerraad van de Vlaamse regering op vrijdag 16 juli 2010 een akkoord. De hervorming van het hoger onderwijs zet ook duidelijke lijnen uit voor het wetenschappelijk onderzoek en schept bijkomende middelen voor onderwijs en vorming én voor onderzoek en innovatie. De Vlaamse Ingenieurskamer verheugt zich over de beslissing van de Vlaamse regering. De Vlaamse regering besliste om de graden van bachelor en master van de volgende studiegebieden van de hogescholen te integreren in de universiteiten: architectuur (architecten en interieurarchitecten), gezondheidszorg (kinesisten), industriële wetenschappen en technologie (industrieel ingenieur), biotechniek (industrieel ingenieur), productontwikkeling, toegepaste taalkunde (vertalers/tolken) en handelswetenschappen/bedrijfskunde (handelsingenieur).! Van onze hoofdredacteur Op de principiële beslissingen van de Vlaamse regering volgt de voorbereiding van enkele decreten. Ze moeten tussen juni 2011 en april 2012 tot een goedkeuring leiden om de integratie van de hogeschoolopleidingen in de universiteiten wettelijk te omkaderen. De integratie is gepland vanaf het begin van het academiejaar 2013-2014. Niet integreren moet overeenstemmen met de gangbare internationale studieduur voor ingenieurs: vijf jaar (3+2) of 300 studiepunten; de studieduurverlenging moet ruimte geven voor meer bedrijfsstage; de VIK wil graag meehelpen om een onafhankelijke stageregulator te organiseren om de kwaliteit van de bedrijfsstage te waarborgen; de industrieel ingenieur moet zijn eigen profiel en zijn complementariteit met de burgerlijk ingenieur behouden; de VIK dringt er bij de universiteiten op aan om de opleiding van de industrieel ingenieur onder de brengen in een aparte faculteit aan de universiteit. Budgettair kader De Vlaamse regering keurde eveneens het budgettair kader goed, dat loopt van 2012 tot 2024 en een investering inhoudt in onderwijs en onderzoek, bovenop het zogenaamde constant beleid. Op basis van het aantal inschrijvingen voor het academiejaar 2009-2010 zijn er in totaal 21.534 studenten bij het integratieproces betrokken: 2.733 uit het studiegebied architectuur, 991 uit het studiegebied gezondheidszorg, 8.435 uit het studiegebied industriële wetenschappen en technologie, 580 uit de biotechniek, 362 uit de productontwikkeling, 3.142 uit de toegepaste taalkunde en 5.290 uit het studiegebied handelswetenschappen en bedrijfskunde. In de praktijk zal de integratie niet (altijd) leiden tot een fysieke verplaatsing van de opleidingen uit de hogescholen. De UA bijvoorbeeld zal wél fysiek verplaatsen en nieuwe gebouwen optrekken. De universiteiten worden verantwoordelijk voor onder meer: het onderwijs- en onderzoeksbeleid; de kwaliteitszorg voor onderwijs en onderzoek; het personeelsbeleid; de uitreiking van de diploma s. De volgende opleidingen (master) integreren niet in de universiteit: nautische wetenschappen (397 studenten) van de Hogere Zeevaartschool Antwerpen, de opleiding audiovisuele en beeldende kunst (1.834 studenten) en de opleiding muziek en podiumkunsten (4.040 studenten). Die opleidingen blijven het domein van de hogescholen en worden omgevormd tot school of arts aan de hogeschool met medebestuur van de universiteiten. Wat gebeurt er na de integratie van de opleiding industrieel ingenieurs? De Vlaamse Ingenieurskamer heeft er bij herhaling op gewezen dat studies van academisch niveau thuishoren aan een universiteit. Zij beargumenteerde haar standpunten daarover uitvoerig in een brochure die in 2000 werd uitgeven. We hernemen enkele belangrijke items: de studieduur van de geïntegreerde opleiding van industrieel ingenieur Van 2014 tot 2024 gaat er 225,9 miljoen euro extra naar het Vlaams hoger onderwijs. Het gaat om gedeelde financiële inspanningen van Vlaams minister van onderwijs, Pascal Smet, en Vlaams minister voor innovatie, Ingrid Lieten. Tegen 2014 zal er bijkomend 42 miljoen euro in het hoger onderwijs in Vlaanderen worden geïnvesteerd, waarvan 29,1 miljoen euro vanuit het departement van minister Smet en 12,9 miljoen euro door minister Lieten. In 2024 zal dat oplopen tot 121,1 miljoen euro voor onderwijs en vorming en 104,9 miljoen euro voor wetenschap en innovatie. Er zal dus 225,9 miljoen euro extra naar het Vlaams hoger onderwijs gaan. Tekst: Ing. Noël LAGAST MSc 5 I-mag augustus-september 2010
brandpunt Voortrekker van associatieoverschrijdende samenwerking Een gesprek met Willy Claes, associatievoorzitter van de Associatie Universiteit-Hogescholen Limburg DIEPENBEEK. Minister van Staat Willy Claes is voorzitter van de Associatie Universiteit-Hogescholen Limburg. Een associatie is een samenwerkingsverband tussen een universiteit met een of meer hogescholen. Enkele weken voor de ministerraad van de Vlaamse regering een akkoord bereikte om de academische hogeschoolopleidingen vanaf het academiejaar 2013-2014 in de universiteiten te integreren hadden we met hem een gesprek in de Universiteit Hasselt. Willy Claes is de vierde associatievoorzitter met wie I-mag een gesprek had.! Van onze hoofdredacteur Wat is de rol van de associatievoorzitter? Een associatievoorzitter moet niet in de eerste plaats een technicus zijn, maar iemand die de vertegenwoordigers van de verschillende onderwijsinstellingen van de associatie, probeert te motiveren én bij het academiseringsproces én, zo mogelijk, bij een verdiept samenwerkingsproces. Hij moet bovendien de economische en pedagogische belangen van zijn subregio bij zijn collegaassociatievoorzitters verdedigen, voor zover het nodig is. Verdeling van fondsen is slechts één voorbeeld. Maar het voornaamste blijft mijn inziens toch de motivatie. In vergelijking met de andere associaties zijn we eerder een bescheiden associatie. Met bescheiden bedoel ik een eerder kleine universiteit, geassocieerd met twee hogescholen. Onze toekomst is weliswaar beloftevol expansief, maar onze associatie is kwantitatief veel kleiner dan de overige vier. (Nota van de redactie: voor het academiejaar 2009-2010 telde de Universiteit Hasselt 2.224 studenten, de K.U.Leuven had 29.124 studenten, de UGent 27.247, de UA (Antwerpen) 10.505 en de VUB 8.031). Vindt u de vorming van associaties een goede zaak? Absoluut. Ik denk dat het nuttig was om een brug te slaan tussen de universiteiten en de hogescholen. Maar begrijp me niet verkeerd: de brug is geen eeuwige constructie. Wel lijkt me een samenwerking tussen de hogeronderwijsinstellingen een duurzaam gegeven dat een lang leven is beschoren. Als ik terugblik, mag ik stellen dat de associaties tot op heden geslaagd zijn in hun opdrachten. Ik geef toe dat het niet altijd gemakkelijk was. Dat merk je, als je er de snelle wissel van sommige associatievoorzitters op nagaat. De associaties zijn vrij jong. Ze ontstonden bij de invoering van de bachelor-masterstructuur in 2003 en zijn het concrete resultaat van het Bologna-proces. De functies en bevoegdheden van de associaties zijn trouwens vastgelegd in het structuurdecreet van 4 april 2003. Ik denk dat het nuttig was om een brug te slaan tussen de universiteiten en de hogescholen. Maar begrijp me niet verkeerd: de brug is geen eeuwige constructie. Wel lijkt me een samenwerking tussen de hogeronderwijsinstellingen een duurzaam gegeven dat een lang leven is beschoren. I-mag augustus-september 2010 6
BRANDPUNT Met het Bologna-proces als basis smeden we een band tussen hogescholen en universiteiten. Hebt u uw taak van associatievoorzitter niet onderschat? Toen men mij daarvoor aanzocht, verzekerde men mij dat de functie niet veel van mijn tijd zou vergen: een halve dag per week zou ruim voldoende zijn, zo heette het. De dagelijkse praktijk heeft spoedig uitgewezen dat een ernstige invulling van de job minimaal twee dagen per week vergt. Ik beklaag me daar helemaal niet over. Integendeel, het is een boeiende opdracht, die rechtstreeks verband houdt met de vorming van jonge generaties en die een waarde toevoegt aan het economisch bestel van de Vlaamse regio in Europa. Vrij vlug na mijn aantreden als voorzitter ontstond er trouwens een boeiend debat over de toekomstige structuur van het hoger onderwijs in Vlaanderen. Zo werd ik ook een oud-strijder van de Commissie-Soete, u voldoende bekend als de ministeriële commissie van voormalig minister van onderwijs en vorming, Frank Vandenbroucke. Ook dat vergde veel werk en tijd, maar het was boeiend, leerzaam en vruchtbaar. Recent namen we - op initiatief van de Vlaamse regering - deel aan het maatschappelijke debat over de globale problematiek van het hoger onderwijs in Vlaanderen. Nadien werden de associatievoorzitters uitgenodigd op de debatten van de onderwijscommissie ad hoc van het Vlaams Parlement. Om u maar te zeggen: een associatievoorzitter wordt zowel binnenshuis als buitenshuis gevorderd. Hoe zien het beleidsplan en de visie van de Associatie Universiteit-Hogescholen Limburg er uit, als het gaat over de integratie van de tweecycliopleidingen in de universiteit? Onze associatie heeft zich vanaf de start der debatten ondubbelzinnig uitgesproken ten gunste van de integratie, als vooraf meerdere voorwaarden uit de Soeterapporten gerealiseerd zijn. Er is vandaag geen wet of decreet waarin wordt gesteld dat de opleiding van industrieel ingenieur of van een andere tweecycliopleiding van een hogeschool, in de universiteit terechtkomt. Ik zeg u dat vandaag, maar het is best mogelijk dat dit binnenkort er helemaal anders uit ziet De integratie is bijgevolg nog geen feit. Uit het recent maatschappelijk debat is trouwens ook gebleken dat de meningen over de integratie uiteenlopen. (Nota van de redactie: het interview vond plaats op 14 juni; de ministerraad van 16 juli 2010 besliste om alle academische hogeschoolopleidingen vanaf 2013 in de universiteiten te integreren.) Academisering houdt volgens de VIK integreren in. Wat is uw mening hierover? Academiseren houdt in dat men de academische opleidingen in de hogescholen op universitair niveau verdiept, in die zin dat aan het kwalitatief hoogstaand onderwijs dat aan de meeste hogescholen wordt verstrekt, een even hoogstaand kwalitatief onderzoeksbeleid wordt gekoppeld. Dat is de reden waarom men, vertrekkend van het Bologna-proces, probeert een band te smeden tussen de hogescholen en de universiteiten. De universiteiten moeten de hogescholen bij de academiseringsopdracht begeleiden. De Nederlands-Vlaamse Accreditatie orga - nisatie (NVAO) zal dat uiteraard controleren en beoordelen, omdat ze instaat voor de accreditatie. Vandaar de logische vraag: als men de tweecycliopleidingen aan de hogescholen op universitair niveau tilt, waarom ze dan niet in de universiteit brengen? En zou het niet beter zijn om een binaire structuur aan ons hoger onderwijs te geven? Een binaire structuur betekent in dit geval: academische opleidingen aan de universiteiten en professionele opleidingen aan de hogescholen. De integratie zit trouwens al in het structuurdecreet ingebakken. We leven in een internationaal georiënteerde wereld. De Europese Unie is allang geen virtueel begrip meer. Wil men de industrieel ingenieurs in deze geglobaliseerde werkwereld meer beroepskansen geven, dan zal men de internationaal gangbare trend moeten volgen. Ons planetair dorp dwingt ons daartoe. Is de integratie ook niet aan een betere financiering gekoppeld? De gezamenlijke ingenieursopleiding gaat van start en de associatieoverschrijdende structurele coöperatie doet zijn intrede. Een betere financiering lijkt me een absolute noodzaak, als men die complexe integratieoperatie wil doen slagen. Zelfs met de nodige rationalisatie moet het financieringsdecreet worden aangepast en moeten de financiële middelen ruim worden verhoogd. We hebben in Hasselt inzake rationalisatie en optimalisatie al een eerste structurele stap gezet. Vanaf september 2010 gaat immers een gezamenlijke ingenieursopleiding van start. Studenten van het departement toegepaste ingenieurswetenschappen van de XIOS Hogeschool Limburg en van het departement industriële wetenschappen en technologie van de Katholieke Hogeschool Limburg (KHLim) volgen dan samen de opleiding voor industrieel ingenieur. Dat is des te meer uniek, omdat 7 I-mag augustus-september 2010
theoretisch de kunstopleidingen bij de hogescholen blijven, maar ze zouden hun bevoegdheden ter zake moeten afstaan aan een school of arts, waarin de universiteiten zouden zetelen en waarin zij bepaalde bevoegdheden zouden uitoefenen, onder andere inzake research en doctoraten. Allicht zal politiek voor die formule geopteerd worden. De toekomst zal moeten uitwijzen of die optie werkbaar zal blijken voor opleidingen, waarvan niemand de complexiteit en de specificiteit ontkent. Doorstromingstabel van bachelor naar master. Aan kwalitatief hoogstaand academisch onderwijs moet een onderzoeksbeleid worden gekoppeld. beide departementen tot hogescholen behoren die deel uitmaken van verschillende associaties: de KHLim behoort tot de associatie rond de K.U.Leuven en XIOS tot de associatie rond de Universiteit Hasselt. Voor beide departementen gaat het telkens over een 400-tal studenten industrieel ingenieur. Op 15 september 2010 begint er ook een gezamenlijke opleiding voor audiovisuele en beeldende kunst, namelijk de kunstopleiding van de Provinciale Hogeschool Limburg die tot onze associatie behoort en die van de Katholieke Hogeschool Limburg die tot de associatie van de K.U.Leuven behoort. We zijn dus de voortrekker van een associatieoverschrijdende structurele coöperatie die indirect ook twee universiteiten bij elkaar brengt. Limburg is daarmee ook een voortrekker van het rationalisatie- en optimalisatieplan. Ik geef toe dat ik die vorm van geavanceerde samenwerking had onderschat. Vele zaken moeten worden samengebracht en over talrijke elementen moeten worden akkoorden gesloten. Zo is er een financieel akkoord nodig, men moet overeenkomen inzake het curriculum, inzake inzet van het onderwijzend personeel, over de instelling waar de student zich moet inschrijven, over het examenreglement en over een aantal technische aspecten, zoals het te gebruiken elektronisch leersysteem, enz. Om u maar te zeggen dat het geen eenvoudige klus is om een geavanceerde samenwerking uit te werken. Is er een algemeen akkoord over de integratie? We gaan akkoord om de tweecycliopleidingen van de hogescholen in de universiteit te integreren. Maar uit het recent gevoerd maatschappelijk debat en uit de discussies in het Vlaams Parlement is gebleken dat niet iedereen onze mening over de integratie deelt. Unanimiteit is ver te zoeken! Formeel kan ik stellen dat de vijf associatievoorzitters achter de integratie van de opleiding voor industrieel ingenieur staan. Over de integratie van het kunstonderwijs zijn de meningen verdeeld. Tijdens het maatschappelijk debat hebben de associaties van Leuven en Hasselt voor de integratie van het kunstonderwijs gepleit. De universiteiten Gent, Antwerpen en Brussel daarentegen hebben een andere formule ontwikkeld. Zo zouden Academiseren houdt in dat men de academische opleidingen in de hogescholen op universitair niveau verdiept, in die zin dat aan het kwalitatief hoogstaand onderwijs dat aan de meeste hogescholen wordt verstrekt, een even hoogstaand kwalitatief onderzoeksbeleid wordt gekoppeld. Wie reikt de diploma s uit van de geïntegreerde opleidingen? Integratie van een opleiding betekent dat de hogeschool zijn opleiding aan een universiteit afstaat. De universiteit wordt dan ook verantwoordelijk voor de opleiding die ze overneemt en dat omvat niet enkel de opleiding zelf, maar ook de officiële bewijsstukken : de diploma s. Wat is uw mening over de studieduur voor industrieel ingenieur? We leven in een internationaal georiënteerde wereld. De Europese Unie is allang geen virtueel begrip meer. Wil men de industrieel ingenieurs in deze geglobaliseerde werkwereld meer beroepskansen geven, dan zal men de internationaal gangbare trend moeten volgen. Ons planetair dorp dwingt ons daartoe. Als ik vanuit een positieve gedachtegang vertrek, dan kom ik voor de opleiding van industrieel ingenieur en wellicht ook voor andere opleidingen tot een studieduur die de optelsom is van drie jaar bachelor en twee jaar master. Dat zal geld kosten en ook een aanpassing vereisen van het opleidingsconcept. De gemeenschap zal daarvoor een inspanning moeten doen. Ik denk dat we ter zake geen tijd meer te verliezen hebben. Dat is zeker het geval voor de industrieel ingenieurs. Een vergelijkende studie van opleidingen van ingenieurs in Europa dwingt ons tot de I-mag augustus-september 2010 8
BRANDPUNT conclusie van een onvermijdelijke studieduuraanpassing. Zeer weinigen betwisten de noodzaak van een verdere verdieping van de Europese Unie, waarbinnen het principe van vrije circulatie van burgers een consequente toepassing krijgt in alle domeinen. Dat veronderstelt onder andere dat het obstakel van de verschillende opleidingen, graden en diploma s wordt opgeruimd. Daarbij hoort ook de studieduur! Ik benadruk evenwel de absolute noodzaak om het profiel van de industrieel ingenieur bij de toekomstige opleiding in de universiteit te bewaren. Er worden daarover totaal ongefundeerde verhalen verspreid, vooral in kringen die de integratiegedachte vijandig gezind zijn. Het mag volstaan te wijzen op de sluitende garanties, ons bij herhaling verstrekt door de bevoegde universitaire autoriteiten. Een vergelijkende studie van opleidingen van ingenieurs in Europa dwingt ons tot de conclusie van een onvermijdelijke studieduuraanpassing. Ziet u nog een oplossing voor het parlementair reces? In principe zou de integratie nog voor het parlementair reces door de ministerraad kunnen worden goedgekeurd, maar ik betwijfel het, want we zijn nog niet eens toe aan een oplossing voor het kunstonderwijs! (lacht hartelijk). Er is natuurlijk een fameus kostprijsje aan verbonden en in tijden van beperkte financiële ruimte is dat wel een probleem. Men zal stapsgewijze moeten werken. Men zal minstens twee volle legislaturen nodig hebben om de financiële middelen ter beschikking te stellen én voor de hogescholen én voor de universiteiten, alsook om de andere voorwaarden concreet te realiseren. Want op dat punt heeft de Commissie-Soete, trouwens zeer terecht, enkele voorwaarden geformuleerd die moeten gerealiseerd zijn, vooraleer men tot concrete integratie kan overgaan. Ik som er enkele op: de financiering: de hogescholen die voortaan enkel instaan voor professionele opleidingen, moeten meer financiële middelen ter beschikking krijgen om te overleven; het statuut van het personeel, met behoud van verworven rechten; de profielen van de opleiding: ik verwijs naar mijn commentaar hiervoor; de kwestie van het bestuur, van het beleid: in welke mate worden de hoge- Willy Claes Willy Claes ( Hasselt 1938) is licentiaat politieke en diplomatieke wetenschappen (VUB 1960). Hij was achtereenvolgens volksvertegenwoordiger (1968-1994), minister van Nationale Opvoeding (1971-1973), minister van Economische Zaken (1973-1974) en opnieuw minister van Economische Zaken van 1977 tot 1981. Hij is sinds 1983 minister van Staat. Van 1988 tot 1992 was hij vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken. In de periode 1994-1995 was hij secretaris-generaal van de NAVO. Hij is voorzitter van de Associatie Universiteit-Hogescholen Limburg. Willy Claes is een dossierkenner Dat mochten we al in 1972 ondervinden, toen hij ons als minister van onderwijs ontving ter gelegenheid van de problematiek rond de toenmalige technisch ingenieurs (de latere industrieel ingenieurs). Hij is een uitstekende muziekkenner en een graag beluisterde pianist en dirigent voor klassieke muziek. NL scholen nog betrokken in het beleid van de opleidingen die in de universiteit zijn opgenomen; hoe een structurele band tussen academische en professionele opleidingen bewaren? Dat is slechts een beperkte opsomming van enkele problemen die bij decreet moeten worden geregeld. De associaties zijn zeker nog niet aan het einde van hun opdracht, wat niet betekent dat zij een eeuwige opdracht te volbrengen hebben! Trouwens, let er eens op: de opleiding van de ingenieur volgt een cyclische geschiedenis. Tekst: Ing. Noël LAGAST MSc Foto s: UHASSELT en XIOS HOGESCHOOL LIMBURG. 9 I-mag augustus-september 2010
technologie TECHNOLOGIE Gezond boerenverstand blijft belangrijk Ing. Kurt Dupon MSc voelt zich na vijftien jaar nog altijd in zijn sas bij Katoen Natie Ing. Kurt Dupon MSc Ben je meteen bij de groep van ingenieurs gestart? Je kon de ingenieurs bij Katoen Natie op één hand tellen. Van engineering was nog minder sprake. Ik begon als co-operationeel leidinggevende die met een ploeg van arbeiders een logistieke operatie in goede banen moest leiden. Daar kwam veel techniek bij te pas. Na een kleine twee jaar groeide ik door naar de nieuwe afdeling Projects en engineering, die toen exponentieel gegroeid is met de aanwerving van een vijftiental ingenieurs ineens. Vanaf dan is onze business sterk geïnternationaliseerd en is onze groep een gezond amalgaam geworden van bio-, industrieel en burgerlijk ingenieurs. Die geeft een goede mix van specifieke kennis in de groep. Vervolgens kwam ik bij de bedrijfsingenieurs, van de kleine tot de internationale projecten. Binnen de 100% dochter Logistics, general contracting and engineering nv werd ik nadien director en kwam ik in de raad van Bestuur. Wij hanteren hier een heel vlakke structuur, met weinig hiërarchie. Ik zit met een twintigtal mensen tussen de andere ingenieurs in een landschapkantoorruimte. Dat stimuleert korte communicatielijnen. Cargo handling Wat doet jullie business unit precies? Katoen Natie produceert zelf niks. Wij zijn een logistieke firma, doen cargo handling from A to B voor plastic halffabrikaten, auto-onderdelen, consumer goods, sportartikelen, doe-het-zelf, enzovoort. Katoen Natie probeert logistieke waarde toe te voegen aan het product van de klant door kwalitatieve en kwantitatieve controles en correcties. Onze business unit staat in voor de bouw en ontwikkeling van alle industriële projecten van Katoen Natie zelf, van a tot z: concept, ontwikkeling, plaatsing, toepassing, IT-communicatie, enzovoort. Dat gaat van een klein kantoor tot een volledige industriële installatie voor verpakking of transport. Wij doen het conceptueel traject, de uitvoering laten we meestal over aan contractoren. Onze mengeling van bio-, burgerlijk en industrieel ingenieurs geeft een goede mix van specifieke kennis. Eén projectmanager is er van het eerste commerciële contact met de klanten zelf bij en bouwt nadien project op. Hij is er dus bij van de start tot de oplevering van de installatie. In veel bedrijven moeten verschillende teams op elkaar afgestemd worden. Wij doen projecten in binnen- en buitenland. Dat vraagt een grote flexibiliteit. De bereidheid om kort, middellang of lang in het buitenland te verblijven, is een essentiële vereiste. Economische recessie Voelen jullie het effect van de economische recessie? Katoen Natie bouwt sinds een goede twee jaar tijdelijk geen nieuwe installaties meer. Daaraan voel je dat de logistieke sector last heeft van de economische recessie. De productiebedrijven zijn niet meer aan het uitbreiden, anders zou er bijkomende logistieke ruimte nodig zijn. Maar er zijn weinig grote nieuwe projecten en ik heb het gevoel dat dat nog een tijd zal duren. En is er toch een nieuw project, dan is het zo goed als altijd in het Midden-Oosten in de petrochemie of de zwaardere industrieën. I-mag augustus-september 2010 10
TECHNOLOGIE Jurylid derde ITM-awards Met welke projecten zijn jullie nu dan vooral bezig? Ons belangrijkste project op het ogenblik is Loghidden City, de grootste logistieke terminal van Katoen Natie in de wereld met een oppervlakte van ongeveer 250 hectare in de Waaslandhaven. Het project is gestart in 2000 en er is nu ongeveer 75 hectare ontwikkeld en bebouwd. De bouwstop bij Katoen Natie geeft ons de tijd en de ruimte om bepaalde realisaties in vraag te stellen en aan re-engineering te doen. In een tijd van hoogconjunctuur hebben we daar geen ruimte voor. Zo Er waren al Industrial technical management awards voor process en voor manufacturing engineers en de uitreiking is naar logistic engineers uitgebreid, zegt Kurt Dupon. We zoeken daarin jaarlijks naar een laureaat die ons inziens de Best practice in logistics kan voorleggen. De mix van juryleden voor de drie awards maakt het een gezonde groep. Het is leuk dat we de realisaties uit verschillende invalshoeken bekijken. Die kruisbestuiving maakt van de jurering een verrijkend proces. Soms zijn er natuurlijk hevige discussies tussen de verschillende visies, maar we komen er altijd wel uit. Voor logistics is de award dit jaar naar een proces gegaan dat gewonnen heeft door de eenvoud zelf. Het winnende bedrijf vond automatisering nodig, maar heeft zich de vraag gesteld of het wel moest automatiseren om te automatiseren. Het heeft integendeel een stap terug gezet en is geëindigd met een down-to-earth-systeem dat feilloos functioneert. Dat idee beviel ons zeer. DVE Visitatiecommissie Master in industrial sciences Kurt Dupon maakte vorig academiejaar als domeindeskundige deel uit van de visitatiecommissie voor hogescholen en universiteiten die de Masters in industrial sciences opleiden. Mij werd onder meer gevraagd om aandacht te besteden aan de infrastructuur in de scholen. Is die er in voldoende mate of niet, is hij verouderd of up-to-date? Dat is me goed meegevallen, hoewel een onderwijsinrichting natuurlijk niet zomaar altijd de nieuwste state-of-the-arttechnologie kan kopen. De hogescholen volgen de technologische evoluties vrij goed. Het docentenkorps is vrij goed mee geëvolueerd. De grootste lacune zit in de netwerking van de alumni; die is nagenoeg nergens voldoende aanwezig. Business schools als Vlerick zijn precies daarop geënt. Het Vlaams onderwijs scoort nog altijd heel hoog ten opzichte van wat ik bijvoorbeeld bij Europese collega s zie, maar wij leveren twee soorten industrieel ingenieurs af en dat krijg je in het buitenland niet uitgelegd. We moeten zonder de minste twijfel naar de vijfjarige opleiding. Een eenjarige master in industrial sciences lijkt internationaal nergens naar. Bovendien sta ik toch sceptisch tegenover te academische opdrachten waarbij studenten verplicht worden om een diepgaand, maar te theoretisch onderzoek te doen dat vaak kadert binnen het werkdomein van een professor. We moeten erover waken dat die opdrachten goed gekaderd worden binnen het werkveld van de toegepaste ingenieurswetenschappen, zodat ze een onmiddellijke return voor de industrie kunnen betekenen. DVE voeren we sinds twee jaar voor Katoen Natie grote groene-energieprojecten uit. We hebben onder meer alle daken van de logistieke installaties van Katoen Natie voorzien van in totaal 80 hectare zonnepanelen. Ingenieurs van het generalisme Wat voor iemand moet je zijn om bij Katoen Natie aan de slag te gaan? Een opleiding van ingenieur is natuurlijk een vereiste. Iemand met een kritische instelling, die goed kan analyseren en een workflow kan uittekenen. Toch zoeken we niet de typische ingenieur die gefocust is op techniek of op een specialisatie. Wij zijn zowat de ingenieurs van het generalisme. Onze mensen moeten tot op een zeker niveau van alles op de hoogte zijn. Tegelijk is dat een nadeel, want je krijgt niet meer de kans om in een bepaald vakgebied tot in de diepste details te gaan. Vanaf een bepaald niveau moeten wij voor ruggespraak terecht bij andere ingenieurs die zich wel specialiseren. Onze mensen weten dat ze in elk deelfacet van elk project bij de contracterende partijen een ingenieur zullen tegenkomen die diepere kennis van die deelaspecten heeft. De productiebedrijven zijn niet meer aan het uitbreiden, anders zou er bijkomende logistieke ruimte nodig zijn. Passen jullie een afgesproken projectmethodiek toe? We werken met het gezond boerenverstand. Dat is geen theoretisch onderbouwd model, maar die eenvoudige logica blijft voor ons belangrijk. Die wordt in de markt al te vaak over het hoofd gezien. Wij kijken erop toe dat onze mensen hun projecten uitwerken alsof ze die met hun eigen geld moeten bouwen. Onze ingenieurs worden daarom gestimuleerd om extra opleidingen te volgen, zoals Vlerick-opleidingen voor finance, om het bedrijfseconomische aspect mee te leren beheersen. Dat biedt een meerwaarde die je niet meekrijgt bij het afstuderen. Zo kunnen ze hun horizon verbreden en meer verantwoordelijkheid nemen. Dat is een leuk extra aspect aan onze job, waarvan ik vind dat het bij veel bedrijven ontbreekt bij de projectingenieur. Tekst en foto: Dirk VANDER ELST 11 I-mag augustus-september 2010
technologie MODERN TIMES MODERN TIMES Een doosje met propere energie graag Voed je toestelletjes zelf Lichaamsbeweging wordt de energiebron van de toekomst voor ipods of andere apparaten, zoals MP3-spelers of laptops. Geen batterijen meer nodig, want door piëzo-elektrische nanobedrading in kledingstukken aan te brengen, krijgen je apparaten voldoende stroom om te werken, alleen al door je eigen bewegingen. Materialen die in kledingstukken en schoenen worden verwerkt zullen de energie die het lichaam afstoot, kunnen opladen en overbrengen op toestellen. Zelfs een korte wandeling zou volstaan om apparaten van voldoende energie te voorzien. Piëzo-elektrische nanobedrading genereert elektriciteit, als ze wordt bewogen. De Amerikaanse hoogleraar Zhong Lin Wang toonde vier jaar geleden al aan dat het piëzo-elektrische effect in zinkoxide nanodraden elektriciteit kan opwekken. Nu heeft zijn team bij het Georgia Institute of Technology in Atlanta, VS, bruikbare nanogeneratoren ontwikkeld met vele duizenden nanodraden die samen voldoende elektriciteit produceren. Batterijloze microapparaatjes zullen hun energie halen uit de beweging van hun omgeving, zoals geluidsgolven of zelfs de bloedsomloop. http://www.nano.gatech.edu/ Duurzaam dansen Ook disco s en andere dansgelegenheden beginnen in te zien dat er in hun binnenruimte veel nutteloze energie wordt geproduceerd door mensen die daar vaak veel geld voor betalen. Met sustainable danceclub wil men die energie ook optimaler gaan gebruiken. Een goedgevulde dansvloer van 60 m² kan algauw 500 watt elektriciteit per uur opwekken. Hemelwatergebruik in de toiletten, biologisch afbreekbare drinkbekers en nuttig hergebruik van de warmte die de bezoekers in zo n gelegenheid toch massaal afgeven: het zijn maar enkele voorbeelden van de discotheek van de toekomst. En laat ons raden: als ze daar nu constant hardrock draaien, dan maken ze nog veel meer (energie)winst. Vraag blijft natuurlijk of die winst ook zal worden gedeeld met de feitelijke energieopwekkers? Het is nog te vroeg om nu al euforisch te worden, maar de Bloom Box lijkt toch wel beloftevol. Het Amerikaanse bedrijf Bloom Energy niet toevallig met thuisbasis in Silicon Valley heeft een relatief klein, maar revolutionair apparaat ontwikkeld dat op een milieuvriendelijke manier zelf elektriciteit opwekt. Bloom Energy haalde 400 miljoen dollar van investeerders binnen en een twintigtal grote Ameri - kaanse bedrijven testen de technologie nu al in het geheim uit. De huidige versies van de Bloom Box wegen nog tien ton. Met hun vermogen van 100 kilowatt kunnen ze een honderdtal Amerikaanse huishoudens van stroom voorzien. Het apparaat is nu ook nog veel te duur, maar Bloom Energy ziet de prijs snel dalen. Over tien jaar moet je met een kleinere versie iets groter dan een Rubik-kubus - van 3.000 dollar de elektriciteitsproductie van één huishouden aan kunnen. De Bloom Box genereert uit verschillende soorten brandstof en zuurstof via een chemische reactie elektrische energie zonder conventionele verbranding. De box heeft een zeer hoog rendement en schone emissie. De Bloom Box werkt draadloos en maakt dus de aanleg van een elektriciteitsnetwerk overbodig. De kleine elektriciteitscentrale in het doosje moet ooit in staat zijn om zijn grote broers te vervangen. Een Bloom Box zou elektriciteit voor zes tot acht eurocent per kilowattuur kunnen genereren. http://www.bloomenergy.com/ http://www.sustainabledanceclub.com/ I-mag augustus-september 2010 12
MODERN TIMES Vliegen met je auto Is het een auto? Is het een vliegtuig? Wie zal het zeggen, maar feit is dat aeronautische ingenieurs van het Massachusetts institute of technology (MIT), die ook behept waren met een pilotenvirus, in 2006 het bedrijf Terrafugia stichtten. Dat bedrijf zocht innovatieve oplossingen voor de privéluchtvaart. En de oplossing werd het Terrafugia Transition roadable aircraft. Kapitein Zeppos achterna, maar dan met de elementen land en lucht, daar waar Zeppos dat indertijd deed met land en water. De Transition is een auto, die je in dertig seconden kunt omvormen tot een privévliegtuigje of omgekeerd. Vanuit je cockpit (of is het je chauffeurszetel?) kun je de vleugels uitvouwen of inklappen. Bovendien kun je ermee op een vrij beperkte oppervlakte landen en komen ook autosnelwegen of speciaal daartoe aangelegde zijstroken van autosnelwegen in aanmerking als start- en landingsbaan. Het prototype werd al in 2008 zorgvuldig getest en haalde snelheden tot 160 kilometer per uur op de grond. Met een volle tank loodvrije benzine kan de tweezitter zowat 800 kilometer vliegen tegen een gemiddelde kruissnelheid van 185 kilometer per uur. De Amerikaanse luchtvaartautoriteiten hebben al een goedkeuring afgeleverd voor de productie van de vliegauto. Momenteel wordt hard gewerkt aan de tweede generatie en de eerste levering aan een klant mag worden verwacht in 2011. Voor zowat 145.000 euro kun je zo n Transition op de kop tikken. Hoe het moet met voorrangs- en andere verkeersregels in het luchtruim, is wellicht nog niet geheel duidelijk. http://www.terrafugia.com/ Composteer je schoenen Maar liefst duizend jaar kan het duren vooraleer je klassieke paar schoenen vergaan is. Als we dan alle schoenen over de hele wereld bekijken, dan zijn we nog wel voor enkele jaartjes gerust: schoenen breken nauwelijks af, als hun beste tijden voorbij zijn. Ondernemers met een hart voor de natuur vinden daar natuurlijk een gat in de markt en brengen dan schoenen op de markt die in amper twintig jaar tijd tot stof en as wederkeren. Zo ontstonden bijvoorbeeld de Bio-D-schoenen. Ze worden gemaakt op basis van natuurlijke materialen, zoals biologisch katoen, daim, bamboe of zelfs gerecycleerde banden. Een technisch proces vergemakkelijkt de afbreekbaarheid. EcoPure, een mix met kleine microbes, wordt aan het plastic of het rubber toegevoegd. In omstandigheden, die specifiek zijn voor composthopen of compostvaten, beginnen de microbes hun werk te doen. Ze eten alles weg wat de schoen nog bijeenhoudt. Ze doen er zowat twintig jaar over. En wees gerust: de microbes beginnen niet aan hun desastreuze werk, tenzij ze in vochtige, warme omstandigheden terechtkomen, die vergelijkbaar zijn met die van compost. Misschien wel iets minder aan te raden voor clochards, toch? http://www.simpleshoes.com/ Tekst: Luc VANDER ELST 13 I-mag augustus-september 2010
Die veranderingen zijn ook de Interna - tional Federation of Automotive Enginee - ring Societies (FISITA) niet ontgaan. De federatie groepeert organisaties en bedrijven uit de automobielsector van 38 landen van over de hele wereld. Tijdens de tweejaarlijkse congressen worden intercentra Auto van de toekomst gebruikt nieuwe materialen Groep T-ingenieurs in de prijzen op World Automotive Congress BOEDAPEST. Development and production of an advanced composite monocoque structure for a solar power race vehicle. Met die paper en presentatie trokken Diederik van Tricht, masterstudent electromechanical engineering en lid van het derde Solar Team, Ing. Brecht Van Hooreweder en prof. ir. Guido Ceulemans naar het 33ste World Automotive Congress in Boedapest. Op 3 juni 2010 tijdens de slotceremonie ontvingen ze een Student Congress Best Paper Award. De automobielindustrie staat op een keerpunt in haar geschiedenis, vertelt Brecht, ingenieur elektromechanica, doctoraatstudent en lid van het tweede Solar Team van Groep T. Eigenlijk moet de sector zichzelf helemaal opnieuw uitvinden om de uitdagingen van de radicaal veranderende markt aan te kunnen. De eisen en verwachtingen van de klanten zijn anders geworden. Er gelden nieuwe en strengere regulaties op het gebied van milieu, brandstofefficiëntie, CO2-uitstoot, veiligheid en verkeersmanagement. Nieuwe technologieën en lichtere materialen dienen zich aan. En daar komt nog eens bij dat inmiddels meer dan de helft van de wereldbevolking in steden woont, wat een andere vorm van mobiliteit met zich meebrengt en een ander type van voertuigen vereist. De huidige automobielproducenten moeten dus het roer drastisch omgooien, vindt Brecht. De aanpak en de technologieën die hen hebben groot gemaakt, voldoen niet meer. Bovendien zullen we almaar nieuwe spelers op de markt zien verschijnen met heel andere concepten en oplossingen. Jonge ingenieurs nationale topexperten uitgenodigd om hun ideeën te geven over hoe de technologie, de klanten, maar ook de overheden en structurele veranderingen in de markt de sector de volgende jaren zullen beïnvloeden. Het 33ste wereldcongres in Boedapest werd mede georganiseerd door de Vehicle Division van de Scientific Society for Mechanical Engineering (GTE) van Hongarije. Een wereldcongres was het inderdaad, bevestigt Brecht. Er waren niet minder dan 700 papers en abstracts ingediend. Dit jaar ging de aandacht speciaal naar de nog studerende en recent afgestudeerde ingenieurs. Zij werden uitgenodigd om een technische paper in te sturen over een of meer van de hoofdtopics van het congres. Dit studentencongres liep parallel met het andere. In de congress proceedings worden wel alle papers samen gepubliceerd. Composietmateriaal De presentatie van het Groep T-trio stond geprogrammeerd bij het onderdeel Development of vehicle parts and systems en daarbinnen nog eens in de subcategorie New materials, concepts and body design. Onze bijdrage in Boedapest ging over de body van de derde Belgische zonnewagen, de Umicore Inspire. Die bestond niet meer zoals bij de eerste en tweede auto uit een buizenframe in aluminium, maar wel uit een compleet nieuwe monocoque structuur van composietmateriaal. De uitdaging waarvoor het derde Solar Team van Groep T bij de start van zijn ambitieuze onderneming stond, was erg groot. Na de schitterende tweede plaats van Solar Team 2 in de Australische race waren de verwachtingen hooggespannen. Het volgende team moest en zou een nog beter presterende auto bouwen, een nog sterkere prestatie neerzetten en uiteindelijk als eerste over de meet rijden in Adelaide. Een van de belangrijkste technologische innovaties die dat mogelijk moesten maken, was een nieuw soort chassis, gemaakt uit koolstofvezel. Lichter en aërodynamischer Aan de productie van dergelijke composiete monocoque structuur ging veel en intensief studie- en rekenwerk vooraf. Het was de bedoeling om de nieuwe zon- I-mag augustus-september 2010 14
ONDERWIJS Ing. Brecht Van Hooreweder MSc bij de Leuvense zonnewagen. newagen beduidend lichter te maken, maar ook de aërodynamische weerstand naar omlaag te brengen. Op die manier zou het energieverbruik van de wagen worden gereduceerd en de prestaties verbeterd. Daar kwam nog bij dat er niet aan robuustheid of stevigheid mocht worden ingeboet. In vergelijking met de vorige edities waren de veiligheidsbepalingen voor de race 2009 nog verstrengd, aldus Diederik. Het was de bedoeling om de nieuwe zonnewagen beduidend lichter te maken, maar ook de aërodynamische weerstand naar omlaag te brengen. Op die manier zou het energieverbruik van de wagen worden gereduceerd en de prestaties verbeterd. Zodra het concept was ontwikkeld, kon de productie van start gaan. Daarover vertelt Brecht het volgende: Eerst werd een positief model gemaakt uit polyurethaanschuim, waarop lagen kunststofvezel werden gekleefd. Zo ontstond een negatieve mal waarin de vezels laag per laag werden aangebracht. We maakten gebruik van een vacuüminstallatie om te vermijden dat er lucht tussen de kunststoflagen zou blijven. Vervolgens werd de constructie in een oven gehard en ten slotte gelakt om het oppervlak perfect glad te maken. Het resultaat is een robuuste structuur van 4,3 x 1,8 m x 1,2 meter met een gewicht van slechts 48 kg. Dat is 6 kg minder dan de vorige wagen met zijn aluminium buizenframe, zegt Diederik. De nieuwe monocoque structuur zorgde ook voor een reductie van 23 % van de totale frontale oppervlakte die dan weer resulteerde in een beduidend lagere luchtweerstand. 15 Betrouwbaar en solide Dat de lichtgewicht composiete monocoque structuur van de Umicore Inspire tegen meer dan een gewoon stootje bestand was, bleek na 400 km race in Australië. Door een onverwacht hevige windstoot knalde de zonnewagen bij een snelheid van 110 km/uur tegen een boom en was de droom om als eerste te finishen in een klap vervlogen. De auto was compleet vernield, maar de cockpit heeft geen krimp gegeven, merkt Diederik op. De piloot kon vrijwel onmiddellijk veilig en heelhuids het wrak verlaten. Een beter bewijs van de betrouwbaarheid en stevigheid kun je je moeilijk voorstellen. Dat gegeven heeft zeker meegespeeld bij de beslissing van de congresjury in Boedapest. Post factum toch nog een beetje geluk bij een groot ongeluk. Tekst: Yves PERSOONS Foto s: SOLAR TEAM I-mag augustus-september 2010
centra De haventredmolenkraan dinsdag 19 oktober 2010 SENIOREN De houten tredmolenkraan is de historische voorloper van de metalen handkranen, van de hydraulische, de stoomgedreven en tot slot de elektrisch aangedreven havenkranen. De spreker schetst kort de voorgeschiedenis van het hijsen van zware voorwerpen. In 1623 is aantoonbaar één van de eerste haventredmolenkranen opgericht op de Werf in Antwerpen om er grote wijnvaten mee te laden en te lossen. De oorsprong, de bouw, de werking en de verspreiding van de verschillende types tredmolenkranen wordt aan de hand van uitvoerig iconografisch materaal toegelicht. Plaats: VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: dinsdag 19 oktober 2010 om 14 uur. Spreker: Dirk Anthierens. Kostprijs: gratis voor VIK-leden en partner; niet-leden betalen 5 euro. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: VOSEN11010. Museum Ons mijnverleden dinsdag 21 september 2010 Het zwarte goud van de Kempen Limburg is de mijnprovincie bij uitstek. Wie kent niet de steenhopen of terrils, de schachttorens, de mijngebouwen. Maar wie kent de geschiedenis van de Lim - burgse steenkool? In Beringen is een nationaal mijnmuseum in de maak. Maar Houthalen heeft al een museum in het hoofdgebouw van de mijn. Doe een sprong van honderden miljoenen jaren in het verleden. Maak kennis met het wordingsproces van onze planeet. Bekijk, betast, bewonder gestolde, opgedolven kristallen en gesteenten. Ontdek de afdruk ken van planten, vissen en schelpdieren, die in onze mijnen werden gevonden. Laat je verbazen door versteende boomstammen, restanten van dinosauriërs en uitgestorven diersoorten. Beluister het verhaal van de ontdekking van de steenkool, het afdiepen van de Limburgse mijnschachten. Beleef het gevaarvolle delven naar het zwarte goud. De doodsangsten van mijnwerkers bij gevaren voor grauwvuurontploffingen. Laat je meeslepen met de voelbare kameraadschap van onze kompels. Zing met hen, begeleid op mondharmonica, oude bekende mijnwerkersliederen. Maak kennis met oude, originele mijnmaterialen: armdikke stalen schachtkabels, zware metalen stempels, drilboren en gereedschap. Een merkwaardige collectie die gedurende meer dan 30 jaar werd verzameld door de conservator, die meteen ook een geboren verteller is. Plaats: Hoofdgebouw van de mijn, Industriepark Centrum-Zuid 1111, Houthalen. Datum: dinsdag 21 september 2010 om 14 uur. Kostprijs: 3 euro per persoon, ter plaatse te betalen. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Annuleren van een inschrijving kan tot 48 uur voor de aanvang van de activiteit gebeuren zonder kosten. Daarna is de volledige deelnameprijs verschuldigd. Maximum 25 personen. Referte: CASEN10910. I-mag augustus-september 2010 16
afdelingen ACTIVITEIT IN DE KIJKER > WAASLAND PASSIEFHUIZEN, DE BOUWSTANDAARD VAN MORGEN donderdag 30 september 2010 De aandacht voor energiezuinig bouwen groeit nog elke dag en elke lezer heeft zeker al via de media gehoord van passiefhuizen. Toch is het niet altijd voor iedereen even duidelijk hoe men die vooruitstrevende energieprestaties in de praktijk kan bereiken. Op 30 september geven onze collega Ing. Filip Delaruelle en echtgenote ons de gelegenheid om hun passiefhuis in aanbouw te bezoeken in Sint-Gillis- Waas. Definitie passiefhuis Het passiefhuisconcept wil het energieverbruik beperken door vooral de gebouwschil aan te pakken. De kracht van passief bouwen zit in de duidelijke en goed onderbouwde definitie: De nettoverwarmingsbehoefte voor de verwarming van een vierkante meter netto geconditioneerde vloeroppervlakte bedraagt per jaar 15 kwh of minder. Dat komt overeen met ongeveer 1,5 liter stookolie of 1,5 m³ gas per m² vloeroppervlakte. De n50-waarde, een maat voor de luchtdichtheid, moet kleiner zijn of gelijk aan 0,6 luchtvolumewisselingen per uur. Dat is behoorlijk ambitieus, want 5 à 15 keer strenger dan de luchtdichtheid van onze traditionele woningen. Om oververhitting tegen te gaan mag de temperatuur niet meer dan 5% van de tijd hoger zijn dan 25 C. Gebouwschil en technieken Een degelijke gebouwschil met een dik isolatiepakket en een kierdichte afwerking bespaart massa s energie. Het concept is eenvoudig: hoe minder warmte een gebouw verliest, hoe minder het verwarmd moet worden. Een passieve schil is dus een duidelijke keuze voor de juiste investeringsvolgorde. Bovendien behoren tocht, condensatie, schimmels en kille en vochtige kamers gelijk tot de voltooid verleden tijd. En die zonnepanelen? Die kunnen er binnen enkele jaartjes alsnog bovenop: zo wordt een passiefhuis meteen een nulenergiehuis. Een goed uitvoeringsdossier bevat een bundel met uitgewerkte bouwdetails: voor de uitvoerder moet het immers duidelijk zijn waar, wanneer en hoe de isolatie en de luchtdichting aangebracht moeten worden om tot een koudebrugvrije en luchtdichte constructie te komen. Op www.bouwdetails.be zijn enkele principedetails beschikbaar. Vaak stiefmoederlijk behandeld, maar wél essentieel is een ventilatieplan dat voldoende plaats voorziet voor ventilatiekanalen, ventilatietoestel, aan- en afvoeropeningen. Van idee naar realiteit Tegenover een betere kwaliteit en meer comfort staat onvermijdelijk ook een meerprijs. En die varieert aanzienlijk. Voor bouwheer, architect en ingenieur liggen hier dus grote kansen. Een compact gebouw heeft minder warmteverliesoppervlakte en zal dus minder verwarming nodig hebben. Oriëntatie Een uitgekiende plaatsing van de ramen en een doordachte indeling van de ruimtes is een absolute topprioriteit. Groepeer waar mogelijk de warme (geïsoleerde en luchtdichte) ruimtes. Ook natte ruimtes horen samen: technische leidingen en ventilatiekanalen worden zo een pak korter en verliezen minder energie. Een verstandige integratie van de energietechnieken beperkt dus niet alleen de bouwkosten, maar ook de energieverliezen Van teken- naar rekentafel Het wettelijke K-peil en E-peil hebben hun verdiensten. Het K- peil geeft ons een idee van de isolatiegraad, maar neemt luchtdichtheid en potentiële zonnewinsten niet mee in de berekening. Bij het E-peil kan een slechte gebouwschil gemakkelijk gecompenseerd worden met hernieuwbare energietechnieken. Een passiefhuis wordt doorgerekend aan de hand van het Passiefhuisprojectpakket (PHPP). De impact van verschillende ontwerpmaatregelen op het energieverbruik kan worden getoetst om zo te komen tot een logisch en kostenefficiënt evenwicht tussen de performantie van het glas en het schrijnwerk, de muur-, vloer- en dakopbouw, de ventilatievoorzieningen, Voor de geïnteresseerden organiseert Passiefhuis - platform vzw op 3 september het PassiveHouse Symposium. Acht grote thema s worden aangesneden: passieve scholen en kantoren, renovatie, zero energy, passief vastgoed, sociale en collectieve huisvesting, technieken en berekeningen.. Meer informatie op www.passivehouse.be. Voor de aanvraag van het passiefhuiscertificaat moeten alle plannen en berekeningen asbuilt worden gemaakt. Het passiefhuiscertificaat geeft u 830 euro fiscaal voordeel gedurende 10 jaar. Bezoek aan passiefhuis De woning is opgevat als een traditioneel gemetselde woning. Het bouwperceel is niet zuidgericht. De inplanting van de garage verstoort de compactheid van het gebouw, maar is onvermijdelijk, gelet op de stedenbouwkundige regels en de smalheid van het perceel. Kortom, noch de compactheid,noch de oriëntatie zijn optimaal. Ondanks die minder gunstige uitgangspositie is een passiefhuis toch mogelijk, al lijkt het uitwendig vooral gewoon en zeer weinig op het beeld dat leeft van een passiefhuis. Er wordt ingegaan op materiaalgebruik, technieken en bouwdetails. Plaats: Sint-Pauwels, gemeente Sint-Gillis-Waas (exact adres na inschrijven). Datum: donderdag 30 september 2010 om 19 uur. Kostprijs: gratis voor leden en partner, niet-leden betalen 5 euro. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Maximum 12 deelnemers. Referte: BBWLD10910. 17 I-mag augustus-september 2010
afdelingen ANTWERPEN 26-sep-10 Bezoek achter de schermen van de Zoo, Antwerpen, 13 uur 26-sep-10 Fietsen voor het wintert, VIK-huis, Wommelgem, 9 uur Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten Achter de schermen van de zoo zondag 26 september 2010 Een bezoek achter de schermen belicht de hele zoo-infrastructuur: een kijkje in de dienstingangen, de keukens, de filterzalen, Kortom: overal waar de gewone bezoeker nooit toegang krijgt. Alle vragen over de dagelijkse werking van een dierentuin met 6.000 dieren krijgen een antwoord. Wat eten die dieren, waar halen de verzorgers al het voedsel vandaan, wat met zieke dieren, wat is een stamboek en hoe werkt dat? Om veiligheidsredenen kunnen kinderen niet deelnemen. Plaats: Zoo, Koningin Astridplein 26, Antwerpen. Samenkomst om 12.45 uur achter kassa/verkooppunt. Datum: zondag 26 september 2010 om 13 uur stipt. Kostprijs: volgens normaal tarief. Betalen aan de kassa van de zoo. Als u er na inschrijving toch niet bij kunt zijn, verwittig ons dan tijdig. Het bezoek is bestemd voor volwassenen (vanaf 16 jaar) en eventueel kinderen vanaf 12 jaar onder toezicht van hun ouders. Het aantal deelnemers is beperkt tot 40 personen (twee groepen). Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: BBAWN10910. Fietsen voor het wintert zondag 26 september 2010 De VIK regionale afdeling Antwerpen, de gemeente Wommelgem en de familiale fietsclub vzw De Wommeltjes slaan op zondag 26 september 2010 de handen in elkaar en organiseren een fietstocht voor het hele gezin. Hebt u een fiets? Bent u een beetje sportief? Kom dan met het hele gezin en verken Wommelgem en omstreken. Geniet van het vele groen en de rustige wegen in de buurt. U kunt kiezen uit drie verschillende routes met afstanden van (bij benadering) 20, 40 of 60 km. U kunt starten tussen 9 en 14 uur. Nieuw: De fietstocht van 20 km wordt een fietszoektocht met talrijke prijzen voor de winnaars. Prijsuitreiking om 17.30 uur in het VIK-huis. Voor het inschrijvingsgeld krijgt u een sportverzekering van vertrek tot aankomst, een versnapering voor onderweg en een fietskaart met de aangegeven route. Bij aankomst biedt de gemeente Wommelgem een gratis drankje aan en de plaatselijke sponsor zorgt voor een dessert. Vorig jaar noteerden we 248 deelnemers!!! Plaats: vertrek en aankomst aan het VIK-huis, Herentalsebaan 643, Wommelgem. Datum: zondag 26 september 2010, inschrijven ter plaatse tussen 9 en 14 uur. Kostprijs: 2 euro per persoon, kinderen jonger dan 16 jaar gratis (ter plaatse te betalen). Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Referte: SAAWN10910. KEMPEN 20-okt-10 Regionale ledenvergadering + bezoek Royal Agio Cigars, Westerlo, 14 uur Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten Royal Agio Cigars woensdag 20 oktober 2010 Royal Agio Cigars is een toonaangevende sigarenproducent in Europa met bekende merken als Mehari s, Panter, Balmoral en De Huifkar. De Nederlandse onderneming staat al meer dan honderd jaar garant voor bijzondere introducties van nieuwe smaken en innovaties. Circa 2.400 medewerkers produceren jaarlijks op ambachtelijke wijze ruim 800 miljoen sigaren. Naast het hoofdkantoor in het Nederlandse Duizel en de grootste fabriek in Westerlo zijn er nog vestigingen in de Dominicaanse Republiek en Sri Lanka. In 2002 werd in Westerlo een nieuwe binnengoedfabriek geopend. Met 30.000 m² oppervlakte ontstond zo de grootste sigarenfabriek van Europa. De fabriek biedt werkgelegenheid aan 275 werknemers. De toepassing van de nieuwste technieken zorgt ervoor dat er geproduceerd wordt op een milieuen energievriendelijke manier. Uniek aan de fabriek is de aanwezigheid van de Agio Experience : een interactieve en boeiende rondleiding door de wereld van sigaren. PROGRAMMA 14.00 uur: Ontvangst met koffie; bedrijfsfilm en korte bedrijfsinformatie. 14.30 uur: Rondleiding in 2 of maximum 3 groepen. 16.00 uur: Afronding rondleiding in de ontvangstruimte. 17.00 uur: Regionale ledenvergadering VIK: - welkomstwoord door de voorzitter - verslag van de penningmeester - overzicht van de activiteiten door de secretaris - verkiezing voorzitter - verkiezing penningmeester - aanduiding van de stemgerechtigde leden - voorstelling van het jaarprogramma 2010-2011 Kandidaturen voor een van de functies kunnen worden ingediend bij Ing. Guido Hendrikx MSc, voorzitter van de VIKafdeling Kempen, GuidoHendrikx@telenet.be 17.30 à 17.45 uur: Einde. I-mag augustus-september 2010 18
ACTIVITEITEN Volledige tekst in I-mag juni-juli en op www.vik.be. Plaats: Royal Agio Cigars, Bell Telephonelaan 29, Westerlo. Datum: woensdag 20 oktober 2010 om 14 uur (rondleiding); 17 uur regionale ledenvergadering. Kostprijs: gratis voor VIK-leden en partner; niet-leden betalen 5 euro op rekeningnr. 418-9082131-70 van de VIKafdeling Kempen. Inschrijving vereist:vik-secretariaat. Referte: LEKPN11010. Maximum 60 deelnemers. LEUVEN-HAGELAND 18-sep-10 Bezoek huisbrouwerij De Vlier, Holsbeek, 15.45 uur 2-okt-10 Chardonnay Meerdael 22-okt-10 Weekend in de Voerstreek 28-okt-10 Bedrijfsbezoek Asco, Zaventem, 15 uur 19-nov-10 Bezoek Promat 18-feb-11 Bezoek United Anodisers 25-mrt-11 Bezoek Renier natuursteen 21-apr-11 Bezoek Toyota Diest 21-mei-11 Stadswandeling, Aarschot Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten Huisbrouwerij De Vlier zaterdag 18 september 2010 De Vlier is een kleine, charmante huisbrouwerij in Holsbeek, aan de voet van de Kesselse Bergen. Ingenieur Marc Devries en zijn vrouw Kristin richtten De Vlier op en brouwen er continu twee bieren: Kessel blond en Kessel 69. Daarbovenop wordt ook een gelegenheidsbier gebrouwen. Momenteel is dat de Holsbeekse Lentetripel. De naam van de twee vaste bieren is afkomstig van de plaats van oprichting van de huisbrouwerij: Kessel-Lo bij Leuven. De keuze van de naam voor de brouwerij vloeide voort uit de streeknaam Vlierbeek, één van de vier parochies van Kessel-Lo. Het bezoek begint met een rondleiding in de brouwerij. Marc legt uit hoe het bier gemaakt wordt. Je maakt ook kennis met de verschillende ingrediënten die gebruikt worden om het heerlijke gerstenat te brouwen. Na de rondleiding is er in het proeverijlokaal een degustatie van de verschillende bieren met uitleg over hun specifieke eigenschappen. Kristin serveert bij de bieren lekkere streekhapjes, zoals schelmenrol, zwarte pens, kipkap en kaas. De plaatsen zijn beperkt, snel inschrijven is dus de boodschap! Plaats: Brouwerij De Vlier, Leuvensebaan 219, Holsbeek. Datum: zaterdag 18 september 2010, samenkomst om 15.45 uur ter plaatse. Kostprijs: 10 euro voor VIK-leden, niet-leden betalen 15 euro. Bedrag te betalen op rekeningnummer 431-0647591-86 van de VIK-afdeling Leuven-Hageland. Inschrijving vereist:vik-secretariaat vóór dinsdag 14 september 2010. Referte: BBLVN10910. Maximum 25 deelnemers. Weekend in de Voerstreek van 22 tot 24 oktober 2010 Dit jaar vindt ons gastronomisch weekend plaats in de prachtige Voerstreek. We verblijven net over de grens in Nederland, maar het grootste gedeelte van het weekend spenderen we in de buurt van s Gravenvoeren en Teuven. Het programma? Zaterdagmorgen een bezoek aan het Pomoe - n ologisch centrum, een ambachtelijke producent van appelwijn die sinds jaren onderzoek verricht op dat gebied, uiteraard gevolgd door een degustatie! Daardoor hebben we genoeg moed opgedaan voor een zeer mooie wandeling die de verschillende aspecten van de omgeving toont. Zondag een bezoek aan de mergelgrotten van Kanne en hun indrukwekkend gangenstelsel, waar vanaf 1700 tot ongeveer 1970 kalksteen ontgonnen werd. Vanzelfsprekend hebben we voor zaterdagavond en zondagmiddag een gastronomische maaltijd voorzien. De planning ziet eruit als volgt: aankomst in Best Western Hotel Slenaken **** (www.hotelslenaken.com) op vrijdagavond 22 oktober 2010 zaterdagmorgen: een korte verkenning van s Gravenvoeren, gevolgd door een bezoek aan het Pomoenologisch centrum, inclusief degustatie zaterdagmiddag: lichte lunch in s Gravenvoeren (Gasthof Blanckthys) zaterdagnamiddag: zeer mooie wandeling in de buurt van s Gravenvoeren zaterdagavond: gastronomische maaltijd inclusief aperitief, wijnen en koffie in The Golden Horse zondagmorgen: bezoek aan de mergelgrotten van Kanne, met gids zondagmiddag: gastronomische maaltijd in Hof de Draeck in Teuven, inclusief aperitief, wijnen en koffie. We hebben een beperkt aantal kamers gereserveerd en kunnen jullie alleen maar aanraden zo snel mogelijk in te schrijven. Nota: degenen die dat wensen, kunnen vrijdagavond samen eten. Dat is NIET inbegrepen in de totaalprijs hieronder. Plaats: Voerstreek. Datum: van vrijdag 22 tot zondag 24 oktober 2010. Kostprijs: we ramen de deelnameprijs voor het weekend op 295 euro per persoon voor leden en gezinsleden en 330 euro per persoon voor niet-leden. Inbegrepen zijn: twee 19 I-mag augustus-september 2010
overnachtingen met ontbijtbuffet; het bezoek aan het Pomoenologisch centrum inclusief degustatie; lunch op zaterdagmiddag, inclusief drank; gastronomische maaltijden op zaterdagavond en zondagmiddag, inclusief aperitief, wijnen en koffie; het bezoek aan de mergelgrotten van Kanne. Bij inschrijving vragen we een voorschot van 150 euro per persoon, te storten op rekening 001-2169302-70 van KVIV Brabant met vermelding 20101022. Organisatie en inlichtingen: K VIV, ir. Daniel De Backer, Van Cutsemstraat 126, 1140 Evere, e-mail: Daniel.Debacker@lid.kviv.be, tel. 02 240 76 00, GSM 0475 72 18 00. Inschrijving vereist: aanmelden kan met een e-mail naar de organisator. Na inschrijving ontvangt u een bevestiging. Begin oktober sturen wij u verdere praktische informatie, een wegbeschrijving en de deelnemerslijst. Vermeld bij uw inschrijving steeds naam, adres, telefoonnummer, e-mail, lidnummer en details over aantal en type deelnemers. Asco Zaventem donderdag 28 oktober 2010 Asco werd in 1954 opgericht door Emile Boas senior. Het bedrijf is nog altijd in privéhanden bij de familie Boas. 23-sep-10 21-okt-10 4-nov-10 4-dec-10 LIMBURG Whisky tasting, Diepenbeek, 19 uur VIK-Space, Hangar 58, Genk, 19 uur Bezoek ASML, Veldhoven, 18.30 uur Pokeravond Inschrijven voor alle activiteiten: www.vik.be/activiteiten Whisky tasting donderdag 23 september 2010 De VIK-afdeling Limburg organiseert in samenwerking met haar jongerenafdeling een whisky tasting. De whisky tasting wordt georganiseerd door ervaren whiskykenners die bovendien ook Schotland kennen als was het hun achtertuin. Tijdens de whisky tasting maken we een rondreis door de geschiedenis van de Schotse whisky, ondersteund met beeldmateriaal. Ook krijgt u op een heldere manier uitleg over het productieproces van Schotse whisky en hoe de verschillende smaken tot stand komen. Tijdens de tasting worden er vijf single malt whisky s geproefd. Bij elke whisky krijgt u een toelichting van de betreffende distilleerderij en de streek. U kunt ook vragen stellen tijdens de proeverij over whisky of over Schotland. Asco Industries is een bedrijf in de metaalverwerkende sector en legt zich toe op het ontwerp en de productie van hoogwaardige vliegtuigcomponenten. De onderdelen zijn meestal gemaakt van titanium en hoogwaardige staallegeringen. Er werken meer dan honderd gespecialiseerde ingenieurs en ook vandaag zijn er nog openstaande vacatures. Onderzoek en ontwikkeling zijn een strategische hoeksteen van technologisch leiderschap en een sleutel tot het veiligstellen van bestellingen en consolidatie van zakelijk succes. PROGRAMMA 15.00 uur: ontvangst bezoekers 15.15 uur: een kijk in de productie 16.15 uur: Asco in woord en beeld 17.15 uur: receptie en netwerking. Plaats: Asco Industries, Weiveldlaan 2, Zaventem. Datum: donderdag 28 oktober 2010 om 15 uur. Kostprijs: gratis voor VIK-leden en partner; niet-leden betalen 5 euro. Bedrag te betalen op rekeningnummer 431-0647591-86 met vermelding Asco. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat tot uiterlijk 21 oktober 2010. Referte: BBLVN11010. Maximum 40 deelnemers. Deze whisky tasting is niet alleen interessant voor whiskyliefhebbers, maar voor iedereen die de fascinerende wereld van de Schotse whisky met zijn complexe smaken wil ontdekken. Als uw interesse geprikkeld is, twijfel dan niet en schrijf u in, want het aantal deelnemers is beperkt. Wij zijn bezorgd om uw veiligheid. De toegang voor een Bob is gratis! Plaats: De Ploeg, Steenweg 184, Diepenbeek. Datum: donderdag 23 september 2010 om 19 uur. Kostprijs: 20 euro per persoon, een Bob is gratis! Inschrijving vereist: VIK-secretariaat vóór 10 september en tegelijkertijd het bedrag betalen op rekeningnummer 451-8527851-34 van de VIK-afdeling Limburg met de vermelding whisky tasting + aantal deelnemers. Referte: FELBG10910. VIK Space 2010 donderdag 21 oktober 2010 Na de successen van VIK Space 2008 en 2009 organiseert de VIK-afdeling Limburg voor de 3de keer haar ingenieu(r)s concept: VIK Space, dóór en vóór ingenieurs. VIK Space is the space to be voor economisch, academisch en politiek Limburg en Vlaanderen. I-mag augustus-september 2010 20