Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1991-1992 22 3OO X Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van hoofdstuk X (Ministerie van Defensie) voor het jaar 1992 Nr. 84 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 10juni 1992 Inleiding Voor de verplaatsing van snel inzetbare eenheden over grote afstanden heeft de krijgsmacht behoefte aan twee grote multifunctionele trans portvliegtuigen waarmee zowel personeel als materieel kan worden vervoerd (categorie-a). Met deze vliegtuigen moet ook kunnen worden voorzien in de behoefte F-16 jachtvliegtuigen in de lucht bij te tanken. In mijn brieven van 29 augustus 1991 (TK, 1990-1991, 21 800 X, nr. 56) en 20 februari jl. (TK, 1991-1992, 22 300 X, nr. 56) heb ik onder andere die behoefte nader toegelicht. Met twee gebruikte DC 10-30 (CF) vlieg tuigen, geschikt gemaakt voor de militaire taken, kan op doelmatige wijze aan de behoefte aan categorie-a vliegtuigen worden voldaan. Tijdens het op 27 februari jl. met mij gevoerde mondeling overleg ging de Vaste Commissie voor Defensie onder voorwaarden akkoord met de verwer vingsvoorbereidlng voor de categorie-a vliegtuigen. In mijn brief van 20 mei jl. over luchttransport en de relatie met de luchtmobiele brigade (TK, 1991-1992, 22 300 X, nr. 83) ben ik op de voorwaarden met betrekking tot samenwerking met bondgenoten bij het bijtanken in de lucht en bij luchttransport ingegaan. Voorts is op 16 maart jl. tijdens de Uitgebreide Commissie Vergadering over de Evaluatienota Structuurschema Militaire Terreinen gesproken over de consequenties van de 15% reductie van het aantal starts en landingen voor de drie resterende vliegbases met F-16 jachtvliegtuigen. Voor zo ver nu mogelijk wordt aan de door de Vaste Commissie gestelde voorwaarden voldaan. Met dit situatierapport informeer ik U over de resultaten van de verwervingsvoorbereiding voor de aanschaf van twee gebruikte DC-10-30 (CF) vliegtuigen, de aanpassing van deze vliegtuigen en de resultaten van recente bespre kingen met bondgenoten over samenwerking. 213442 F ISSN0921 7371 Sdu Uitgeverij Plantijnstraat 's Gravenhage 1992
Eerste selectie Voor de verwerving van twee gebruikte DC 10-30 (CF) vliegtuigen heeft Defensie de markt van gebruikte verkeersvliegtuigen geïnventari seerd. Die markt kenmerkt zich door sterk wisselende prijzen afhankelijk van vraag en aanbod. Wil de verwerver optimaal gebruik maken van de mogelijkheden van deze markt dan zal hij snel moeten kunnen reageren. Alle gebruikers en eigenaren van DC 10-30 vliegtuigen is verzocht gegevens te verstrekken van de vliegtuigen die op het door Defensie gewenste tijdstip voor verkoop beschikbaar zijn. Daarop hebben zeven luchtvaartmaatschappijen gereageerd. - Air Afrique/Credit Lyonnais voor één DC 10-30; - KLM voor twee DC 10-30; - United Aviation Services voor twee DC 10-30 CF; - Lufthansa voortwee DC 10-30; - Finnair voor twee DC-10-30; - Martinair voortwee DC 10-30 CF; - British Airways voor twee DC 10-30. In totaal werden dertien vliegtuigen aangeboden. Op grond van de geplande wijze van inzet van de vliegtuigen voor de krijgsmacht, een geplande gebruiksperiode van 20 jaar en de op grond van de onderhoudsstatus verwachte levensduur zijn in overleg met de Afdeling Gebruikte Vliegtuigen van Douglas Aircraft Company criteria opgesteld voor een eerste selectie van de aangeboden vliegtuigen. Die werd uitgevoerd aan de hand van de door de luchtvaartmaatschappijen verstrekte gegevens. Ook werd gebruik gemaakt van bij de fabrikant McDonnell Douglas bekende gegevens van de betreffende vliegtuigen. Na vergelijking van prijs en kwaliteit werden de vliegtuigen van Martinair en British Airways geselecteerd voor verdere evaluatie. De vliegtuigen van Martinair hebben al de gewenste «Convertible Freighter» configu ratie. Ten opzichte van de andere DC-10-30 passagiersvliegtuigen zijn die van British Airways relatief jong. Bovendien beschikken ze over een verstevigde laadvloer, waardoor de modificatie naar de CF-configuratie voor deze vliegtuigen minder ingrijpend is. Tweede selectie Bij de tweede selectie zijn de overgebleven vier vliegtuigen uitgebreid technisch geëvalueerd, is de marktwaarde nader beschouwd, zijn de mogelijkheden tot ombouw van de passagiersvliegtuigen naar de CF-configuratie nagegaan en is een prijsvergelijking opgesteld. In deze fase zijn ook contractonderhandelingen gevoerd met de twee betrokken luchtvaartmaatschappijen. Daarbij heeft de Koninklijke luchtmacht zich laten assisteren door een op vliegtuigtransacties gespecialiseerd advoca tenkantoor. Bij de nadere vaststelling van de technische staat van de vliegtuigen en onderzoek van de bij de betrokken maatschappijen gebruikte technische en onderhoudsdocumentatie is het projectteam van de Koninklijke luchtmacht ondersteund door de Afdeling Gebruikte Vlieg tuigen van Douglas Aircraft Company. Na uitvoering van deze evaluatie bleken alle vier onderzochte vliegtuigen in goede staat te verkeren en overeenkomstig de vastgestelde richtlijnen te zijn onderhouden. De vlieg tuigen zijn geschikt om tot tankervliegtuig te worden omgebouwd. De passagiersvliegtuigen van British Airways moeten eerst worden omgebouwd naar een configuratie die overeenkomt met een DC 10-30
CF. Het gaat om de installatie van een grote vrachtdeur met bijbeho rende aanpassing van het omliggende rompgedeelte, versterking van de bovenste laadvloer en de installatie van een vrachtafhandelingssysteem. Een dergelijke ombouw is al op meerdere vliegtuigen uitgevoerd. Het bedrijf dat de ombouw moet uitvoeren, dient te beschikken over de benodigde ruimte, speciale gereedschappen, de licentie van McDonnell Douglas met de technische data en de certificering voor het uitvoeren van dit soort werkzaamheden van de Federal Aviation Admini stration (FAA). Tot op heden voldoet alleen de Italiaanse firma Aeronavali aan al deze voorwaarden. Dit bedrijf heeft zich gespecialiseerd in dit soort werkzaamheden. Een ander bedrijf dat wellicht deze modificatie kan uitvoeren is Pemco in de Verenigde Staten. Deze firma beschikt wel over de benodigde faciliteiten maar niet over de licentie. Bij eventuele inschakeling van andere bedrijven voor de ombouw zal rekening moeten worden gehouden met aanzienlijke meerkosten en vertraging in verband met de verwerving van de licentie en certificatie en de aanmaak van speciaal gereedschap. Van Aeronavali is een prijsopgave ontvangen voor de ombouw van de twee passagiersvliegtuigen van British Airways naar de gewenste CF-configuratie. De kosten daarvan worden geraamd op f 29 miljoen per vliegtuig. Bij de vergelijking van de vliegtuigen van Martinair en British Airways is de keuze in belangrijke mate bepaald door de gevraagde prijs, de marktwaarde van de aangeboden vliegtuigen met inbegrip van de bijbe horende uitrusting. Bij de vliegtuigen van British Airways moest ook rekening worden gehouden met de bijkomende kosten om ze in de gewenste CF-configuratie te brengen. Met de aanschaf van de twee vliegtuigen van Martinair blijken in totaal minder uitgaven te zijn gemoeid. Bovendien is de verhouding tussen de prijs en de geschatte marktwaarde van deze vliegtuigen gunstiger. Ook de geraamde levens duurkosten over een periode van 20 jaar zijn lager. Daarom is gekozen voor de aanschaf van deze vliegtuigen, waarmee f 140 miljoen (exclusief BTW) is gemoeid, rekenend met een administratieve dollarkoers van f 1,95. Invoerrechten zijn niet verschuldigd. Het aanbod van beide lucht vaartmaatschappijen geldt tot 1 juli 1992. Tankermodificatie Uitgaande van de CF-configuratie moeten de vliegtuigen worden aangepast voor het uitvoeren van militaire transporttaken en voor het in de lucht bijtanken van F-16 jachtvliegtuigen. Deze aanpassing bestaat uit: - militaire avionica, navigatie en communicatiemiddelen en een aanpassingspakket voor militair transport; - een «boom»-systeem met verlichting, aanpassing van het brandstof systeem en de elektrische en hydraulische systemen voor het gebruik van de «boom»; - een bedieningsstation met daaraan gekoppelde systemen voor het tanken in de lucht; Het bedieningsstation kan, zoals bij de KC-10 van de Amerikaanse luchtmacht het geval is, in de staartsectie van het vliegtuig worden ingebouwd. Dat vergt echter een forse ingreep in de structuur van het vliegtuig. Een eenvoudiger en goedkoper alternatief vormt een bedie ningsstation van waaruit het «boom»-systeem op afstand wordt bestuurd met behulp van videobeelden. Dergelijke bedieningsstations zijn ook toegepast in tankervliegtuigen van Israël en Venezuela. Voor de integratie van het bedieningsstation en het «boom»-systeem in de
bestaande elektrische en hydraulische systemen van de DC-10 moeten nog de nodige ontwikkelingswerkzaamheden worden verricht. De omvang en onderlinge afstemming van de werkzaamheden nodig voor de ontwikkeling, produktie en installatie van het modificatiepakket maken dit deel van het project complex. Het projectmanagement moet daarom in één hand worden gehouden. De Koninklijke luchtmacht beschikt nog over onvoldoende kennis van de DC-10 om het projectma nagement volledig in eigen beheer uit te voeren. Daarnaast verkeert McDonnell Douglas als hoofdaannemer te zeer in een monopolie-positie. De luchtmacht van de Verenigde Staten beschikt wel over voldoende kennis en ervaring om de resultaten van de ontwikkelingsinspanning en de prijsstelling van McDonnell Douglas naar waarde te kunnen beoor delen. Bovendien kan de prijsstelling worden onderworpen aan een accountantscontrole van het Amerikaanse «Defense Contract Audit Agency». Daarom zal het projectmanagement als «Foreign Military Sales» bij de Amerikaanse luchtmacht worden uitbesteed. Voor dit deel van het project zal bij de Amerikaanse overheid een «Letter of Offer and Acceptance» worden aangevraagd. Ook voor de toekomst wordt nauwe samenwerking met de Amerikaanse luchtmacht nagestreefd, vooral bij de instandhouding van de tankeruitrusting. Zo mogelijk zal die samen werking in een «Memorandum of Understanding» met de Amerikaanse overheid worden vastgelegd. Voor het ontwerpen, samenstellen en verwerven van het modificatie pakket, het installeren daarvan in de vliegtuigen en voor het totale management van het programma is door McDonnell Douglas een prijs opgave gedaan. Op grond daarvan worden de totale kosten van dit deel van het project geraamd op f 146 miljoen (inclusief BTW en invoer rechten). De DC 10-30 is achttien jaar in produktie geweest. Gedurende deze periode is het ontwerp door veranderende eisen op het gebied van veiligheid en milieu sterk gewijzigd. Bovendien stellen gebruikers veelal eigen eisen aan de uitvoering van het vliegtuig. Daardoor zijn grote verschillen ontstaan in de conf iguratie van de vliegtuigen. Die hebben onder meer betrekking op de structuur van het vliegtuig, uitrusting, avionica, bekabeling en leidingen. Aangezien de ombouw tot tanker vliegtuig juist gevolgen heeft voor die delen van het vliegtuig, zal de ontwikkeling van de modificatie op het vliegtuig moeten worden toege sneden. Daarom moet alvorens de ontwikkelingsopdracht te plaatsen, precies vaststaan om welke vliegtuigen het gaat. Ze moeten dan ook nu worden gekocht. Ook moeten beide vliegtuigen van eenzelfde configu ratie zijn. Dat is het geval bij de vliegtuigen van Martinair. Het modifica tiepakket zal daardoor voor beide vliegtuigen gelijk zijn. Onderhoud Uit doelmatigheidsoverwegingen zal de Koninklijke luchtmacht van het noodzakelijke onderhoud alleen de directe gereedstelling zelf uitvoeren. In beperkte mate behoren daartoe ook reparaties door middel van vervanging. Voor dat onderhoud is een pakket initiële reservedelen nodig, alsmede meet en testapparatuur, speciale gereedschappen, gronduit rusting en aangepaste documentatie. Voor de verwerving daarvan is in totaal f37,5 miljoen geraamd. Ander onderhoud, de bijbehorende «engineering» en de configuratie bewaking zal worden uitbesteed. Het onderhoud zal dan moeten worden ingepast in de systematiek van de instantie die het gaat uitvoeren.
Normaal gesproken is daarvoor een inspectie nodig, waarvan de kosten tot f 10 miljoen per vliegtuig kunnen oplopen. Deze extra kosten kunnen echter worden vermeden als het onderhoudsprogramma van de vliegtuigen bij het huidige onderhoudsbedrijf wordt voortgezet. Voor de vliegtuigen van Martinair is dat het KSSU-consortium, waarin ook de KLM deelneemt. Daarmee kan ook de toegang tot de voorraad reserve delen van dit consortium worden geregeld, waarvan de kosten ongeveer f 1 miljoen per jaar bedragen. Ook zijn in dat geval de logistieke lijnen kort, zodat bij de ondersteuning vrijwel geen tijd verloren gaat en een optimale beschikbaarheid van de vliegtuigen is gegarandeerd. Omdat een groot aantal luchtvaartmaatschappijen de komende decennia met DC-10 vliegtuigen zal blijven vliegen, bestaat voldoende zekerheid dat gedurende de geplande gebruiksperiode toereikende middelen voor onderhoud beschikbaar zullen blijven. Voor beide vliegtuigen worden de onderhoudskosten per jaar, gemiddeld over de gebruiksperiode van 20 jaar en jaarlijks 1000 vlieguren per vliegtuig, geraamd op f 11,2 miljoen. De jaarlijkse brand stofkosten worden geraamd op f 7,2 miljoen. Personeel De twee DC-10 vliegtuigen zullen worden ingedeeld bij de transport vloot van het 334-squadron op de vliegbasis Eindhoven. Om een voldoende gebruik te kunnen waarborgen, zullen in de organisatie van dit squadron twee vliegtuigbemanningen per vliegtuig worden opgenomen. Elke bemanning bestaat uit twee vliegers, één boordmonteur en één beladingsmeester/«boom»-operator. Voorts zal het grondpersoneel op de vliegbasis Eindhoven ten behoeve van het onderhoud van de vliegtuigen en de vrachtafhandeling 17 personeelsleden omvatten. De personele exploitatie-uitgaven bedragen daarmee jaarlijks f 2,7 miljoen. Met de tankers zal het aantal starts en landingen met de E-16 vlieg tuigen worden verminderd, zodat minder grondpersoneel voor de gereedstelling van die vliegtuigen nodig is. Daardoor zal per saldo het personeelsbestand van de Koninklijke luchtmacht niet toenemen. De vier vliegtuigbemanningen zullen hun initiële opleiding bij de Ameri kaanse luchtmacht ontvangen. De kosten daarvan worden geraamd op f 2 miljoen. De initiële opleiding van het onderhouds en bedieningsper soneel kan onder meer door de KLM worden verzorgd. De kosten bedragen volgens een prijsopgaaf van de KLM ongeveer f 0,5 miljoen. Infrastructuur en milieu De keuze voor de vliegbasis Eindhoven als thuishaven voor de twee DC-10 vliegtuigen wordt in belangrijke mate bepaald door de daar al aanwezige infrastructuur en de ruimte binnen de geluidszonering van het Structuurschema Militaire Terreinen. De infrastructuur van de vliegbasis Eindhoven behoeft wel enkele aanpassingen. De taxibaan moet worden verlengd en verbreed, en de aanvliegverlichting moet worden aangepast. De totale uitgaven worden geraamd op f 16 miljoen. De werkzaamheden zullen worden gecombineerd met het geplande periodieke onderhoud aan het start en rolbanenstelsel, zodat die uitgaven zoveel mogelijk worden beperkt. De werkzaamheden zullen in de jaren 1993 en 1994 worden uitgevoerd. Het nu op de vliegbasis Eindhoven gestationeerde F-1 6 squadron zal, overeenkomstig de plannen, naar een andere thuishaven verhuizen.
Daardoor ontstaat voldoende ruimte binnen de voor deze vliegbasis vastgestelde maximale geluidsbelasting voor dagelijkse operaties met twee DC-10's in combinatie met het geplande squadron transportheli kopters en de kleinere transportvliegtuigen (categorie-b). Naar aanleiding van de invoering van de twee DC-10's zullen drie op de vliegbasis Eindhoven gestationeerde F-27 Troopships worden uitgefaseerd. Het vliegen met twee DC-10's zal in vergelijking tot het gebruik van drie F-27 vliegtuigen leiden tot slechts een geringe toename van de geluidsbe lasting. Deze extra belasting blijft binnen de grenzen van het Structuur schema Militaire Terreinen. Martinair zal nog voor de aflevering van de vliegtuigen de motoren modificeren, zodat wordt voldaan aan de strengste «stage 3» normen voor de maximale geluidsbelasting waaraan civiele vliegtuigen bij certificering na 1988 moeten voldoen. Inschakeling van de Nederlandse industrie McDonnell Douglas zal de tankermodificatie niet zelf uitvoeren, maar het werkpakket onderbrengen bij een «Modification Center». Hiervoor komen meerdere binnenlandse en buitenlandse bedrijven in aanmerking, waaronder de KLM. De Nederlandse industrie komt ook in aanmerking voor de levering van apparatuur ten behoeve van het bedieningsstation voor het «boom»-systeem. Mogelijk kan ook een gedeelte van dit systeem in Nederland worden ontworpen en ontwikkeld. Hierbij kunnen het Nationaal Lucht en Ruimtevaart Laboratorium en TNO/DO worden ingeschakeld, die de Koninklijke luchtmacht daarover al hebben geadvi seerd. Buitenlandse bedrijven die een bijdrage leveren aan de ontwik keling, produktie en mstallatie van de tankermodificatie, zullen zoals gebruikelijk in Nederland volledig compensatie moeten bieden voor de waarde van het contract. Het Commissariaat Militaire Produktie van het ministerie van Economische Zaken zal daarover de onderhandelingen voeren. Het onderhoud van de vliegtuigen zal voor een belangrijk deel worden uitbesteed bij civiele onderhoudsbedrijven. Binnen Nederland bestaan goede mogelijkheden, zoals al uiteengezet, bij het KSSU-consortium, maar ook bij Fokker Aircraft Services. Projectplanning In de projectplanning wordt ervan uitgegaan dat in 1995 met de twee aangepaste DC 10-30 CF vliegtuigen moet kunnen worden gevlogen. De aanpassing van het eerste vliegtuig voor de militaire taken zal naar verwachting zes maanden in beslag nemen. Voor het tweede vliegtuig zijn vervolgens twintig weken nodig. Het eerste vliegtuig en de modifica tiepakketten dienen derhalve 1 juli 1994 beschikbaar te zijn en het tweede vliegtuig vanaf 1 december 1994. Voor de gedetailleerde uitwerking van de modificatie en het samenstellen van de ombouwpak ketten is anderhalf tot twee jaar nodig. Hiermee dient dus dit jaar te worden begonnen. Voor het ontwerpen, bouwen en testen van het bedie ningsstation moet eveneens rekening worden gehouden met een tijdsduur van ongeveer twee jaar, zodat ook daarmee snel een begin moet worden gemaakt. Projectuitgaven Voor Defensie levert het een financieel voordeel op de vliegtuigen nu in eigendom te nemen en vervolgens tot midden 1994 aan Martinair te leasen. Een dergelijke koop/lease-constructie is op de markt van gebruikte vliegtuigen heel gebruikelijk. De lease-periode zal eindigen op
het moment dat de vliegtuigen kunnen worden gemodificeerd. In de koopsom is al met het gebruik door Martinair rekening gehouden. Door de overname nu moeten de vliegtuigen ook dit jaar worden betaald. In de begroting 1992 is daarmee geen rekening gehouden. Door verschillende herfaseringen, met als belangrijkste een verschuiving van FMS-betalingen, kunnen de nodige gelden voor de aanschaf in 1992 worden vrijgemaakt. Overeenkomstig de bepalingen van de Wet op de omzetbelasting is met de bevoegde inspecteurs overeengekomen dat de verschuldigde BTW zal worden betaald bij de ingebruikname van de vliegtuigen door de Koninklijke luchtmacht. De heffing zal in 1994 plaatsvinden op grond van de dan geldende reële waarde van de vlieg tuigen in het economische verkeer. In de ramingen is rekening gehouden met een bedrag van f 26 miljoen. De initiële investeringen bestaan uit de prijs van de vliegtuigen (f 140 miljoen), BTW over de waarde van de vliegtuigen (f 26 miljoen), de uitgaven verbonden aan de modificatie van de vliegtuigen (f 146 miljoen), het reservedelenpakket, meet en testapparatuur, gronduit rusting en documentatie (f37,5 miljoen) en de initiële opleidingen (f2,5 miljoen). In totaal bedragen de projectuitgaven f 352 miljoen (inclusief BTW en invoerrechten). De uitgaven voor de tankermodificatie maken een belangrijk deel uit van de initiële investeringen. Over de omvang van de uitgaven voor dit deel van het project bestaat nog enige onzekerheid. Defensie beschikt op dit moment alleen over een budgettaire prijs van McDonnell Douglas. Pas als de «Letter of Offer and Acceptance» door de Amerikaanse overheid wordt aangeboden, zal daarover meer zekerheid worden verkregen. In de voortgangsrapportage grote projecten behorende bij de Memorie van Toelichting zal ik U over de ontwikkeling van de projectuit gaven nader informeren. Zoals gebruikelijk op de vliegtuigmarkt zullen de projectuitgaven in Amerikaanse dollars worden voldaan. De ramingen berusten op een koers van de dollar van f 1,95 en een BTW-tarief van 18,5%. Een lagere dagkoers van de dollar en een mogelijke verlaging van het BTW-tarief zullen leiden tot lagere initiële investeringen. Levensduurkosten Naast de initiële investeringen (f352 miljoen) behoren tot de levens duurkosten de jaarlijkse materiële exploitatie (f 11,2 miljoen), brandstof kosten (f 7,2 miljoen) en personele exploitatie (f 2,7 miljoen). Voor een gebruiksperiode van 20 jaar worden de totale levensduurkosten geraamd op f 774 miljoen. Zoals reeds vermeld zijn de vliegtuigen van Martinair ook wat betreft de geraamde levenduurkosten het voordeligst. Internationale samenwerking In mijn brief van 20 mei jl. heb ik U geïnformeerd over de mogelijk heden van samenwerking met bondgenoten bij het tanken van jachtvlieg tuigen in de lucht en bij luchttransport. Sindsdien zijn verdere bespre kingen gevoerd met België en Noorwegen. Vermoedelijk zullen met beide landen nog deze zomer Memorandums of Understanding worden onder tekend. Daarin zal het raamwerk voor de samenwerking worden vastgelegd. Die zal vervolgens door de betrokken luchtmachten verder worden uitgewerkt. Totdat de tankervliegtuigen in gebruik zullen worden genomen, gaat het daarbij vooralsnog alleen om uitruil van vracht en passagierscapaciteit in de categorie-b. Ook zullen regelingen worden
getroffen voor de onderlinge coordinat ie van transportopdrachten, zodat de wederzijds beschikbare transportvliegtuigen zo doelmatig mogelijk kunnen worden ingezet. Aangezien Nederland eerst vanaf 1995 zal kunnen beschikken over tankervliegtuigen, kan de samenwerking bij het tanken in de lucht nu nog niet in detail worden uitgewerkt. Eind 1993 zullen al wel de onderhandelingen beginnen met de Commandant Nato Airborne Early Warning Force over een contract voor het tegen betaling beschikbaar stellen van tankeruren. Samenvatting De resultaten van de verwervingsvoorbereiding tonen aan dat van de aangeboden DC 10-30 (CF) vliegtuigen, de offerte van Martinair finan cieel het gunstigste aanbod vormt. McDonnell Douglas heeft vastgesteld dat deze vliegtuigen in uitstekende staat verkeren en geschikt zijn om tot tanker te worden omgebouwd. De twee vliegtuigen kosten f 166 miljoen. De projectuitgaven bedragen in totaal f 352 miljoen. De ontwikkeling en produktie van het modificatiepakket vergen ongeveer twee jaar. Om de vliegtuigen in 1995 in gebruik te kunnen nemen, moet nu de ontwikke lingsopdracht worden verstrekt en bestellingen worden geplaatst voor de samenstelling van het modificatiepakket. Zo spoedig mogelijk zal daartoe een «Letter of Offer and Acceptance» worden getekend met de Ameri kaanse overheid. De modificatie zal dan vanaf midden 1994 kunnen worden uitgevoerd. Tot dat moment blijven de vliegtuigen in gebruik bij Martinair en in onderhoud bij het KSSU-consortium. In 1995 zullen de vliegtuigen operationeel in gebruik worden genomen. Op grond van de resultaten van de verwervingsvoorbereiding ben ik voornemens, eventueel na overleg met U, het project voort te zetten met het ondertekenen van het contract met Martinair vóór 1 juli a.s., de datum waarop de offerte verloopt, en zo spoedig mogelijk daarna met het ondertekenen van de «Letter of Offer and Acceptance» voor de modificatie van de vliegtuigen. De Staatssecretaris van Defensie, B.-J. M. baron van Voorst tot Voorst 8