ToelichtingbijMennoterBraaksexemplaarvanMeinKampfvanAdolfHitler door EwoudKieft(NederlandsInstituutvoorOorlogsdocumentatie) IndeeenentwintigsteeeuwishetnietmeervoortestellendateenboekalsMeinKampfin staatzouzijnomeengeneratiejongemensenteenthousiasmeren.hetboekiste langdradig,testroefgeschreven,enbovenal:onbegrijpelijk,metdenkwijzendienog stammenuitdenegentiende eeuwseduitseromantiek,obscuremengvormenvan christelijke,occulteendarwinistischeideeën,enretorischetrucjesdieinonshuidige mediatijdperkonmiddellijkdoordemandzoudenvallen. Devraagwatdeaantrekkingskrachtvanhetboek,endaarmeetochookvooreen grootdeeldievanhitlerenhetnationaal socialisme,geweestkanzijnisdanookindeeerste plaatseenhistorische.alsjemeinkampfleestbenjevooralverbaasddatdeauteurvandit megalomane,godsdienstwaanzinnigeboekzoveelsuccesheeftkunnenkrijgen.datmein KampfalleenalnietgenoegredenwasomHitlertotdemargevandeDuitsepolitiekte veroordelen In1925,toenheteerstedeelvanMeinKampfgepubliceerdwerd,warenernogveel mensendieopzo nmaniertegenhitlerenhetnationaal socialismeaankeken,alseen obscuresplinterpartijmeteenextravaganteleider,onvoorstelbaardatdieveelmeer aanhangzoukrijgendaneenpaarduizendgefrustreerdeveteranenenspiritueelingestelde socialisten.helemaalinhetrelatiefwindstillenederland,waardesamenlevingnauwelijks doordeeerstewereldoorlogontwrichtwas,kondendemeestemensenzichniet voorstellen,datzo npartijwerkelijkeenspelervanbelangzouworden. DieEersteWereldoorlogisookmeteeneenvandebelangrijksteverklaringenvanhet succesvanmeinkampf:tussen1914en1918haddeheleduitsesamenlevinginhetteken vaneengrotestrijdgestaan,diewerdgelegitimeerddoorprecieshetzelfdesoortverheven taalalswaarmeinkampfbolvanstaat.militantnationalismeenreligieusverlossingsdenken gingenhandinhand.endatzoudenzeindejarendertigenveertigblijvendoen. Aantrekkingskrachtvanhetfascisme DeEersteWereldoorlogendedaaropvolgendemonetairecriseshaddenhetvertrouwenin de(toennogverse)europesedemocratieënenhetinternationalekapitalismeeenernstige slagtoegebracht.inruslandwasertijdensdegroteoorlogderevolutieuitgebroken.er warenalternatievenvoordeliberaledemocratie.degeweldlozerevolutieinitalië, fluweel zoudenwehemnunoemen,waarmussolinimetzijnfascistischepartijdemachtovernam, wasvoorveeljongemensenhetbewijsdatdegevestigde oude politiekcorrupten krachtelooswas. InNederlandwashetvoordenieuwegeneratieschrijversenkunstenaars,de twintigersvandejarentwintig,helemaalnietongebruikelijkomteflirtenmethetfascisme, meernogdanmethetcommunisme alshetmaargerichtwastegendegezapigepolitici vandemiddenpartijen.hennymarsman,deaanvoerdervandevrijebladen,dweeptemet
hetitaliaansfascisme.onderzijnhoofdredacteurschapwerktedevrijebladenweleensmee metdeludiekeactiesvanderebelsefascisterichwichmann,diein1922metzijn carnavaleskerapaillepartijtweezetelsindeamsterdamsegemeenteraadhadwetente veroveren. DitwashetmilieuwaarinMennoterBraakzijneersteliterairestappenzette.Hijwas vastmedewerkervandevrijebladen,wasgoedbevriendmetdickbinnendijk,dieindie periodenogweleensprovocerendmeteenzwarthemdoverstraatgingomzijnsympathie voorhetfascismetetonen. TijdensdejarentwintigwasookvoorTerBraakdeparlementairedemocratiegeen vanzelfsprekendewaarde.hijhadzichtijdensdejarentwintigsteedsmeerontwikkeldtot eenschrijverenintellectueeldieallewaardenoverboordgooide.zijnweerzintegenhet burgerlijkenchristelijknederlandvandejarentwintighadhemindeeersteplaatstoteen Nietzscheaansevitalistgemaaktdiezichhonendvanallecollectieveidealistischeverhalen afkeerde. Maartoenop30januari1933HitlerwerdingezworenalsRijkskanseliervanDuitsland veranderdeallesvoorhem. Ditisonvoorstelbaar,denachtzaloverEuropavallen,zeihijde volgendedagtegeneenleerlingvandemiddelbareschoolwaarhijlesgaf,zoherinnerdedie zichlater. i Hetboekwaarhijopdatmomentaanwerkte,PoliticuszonderPartij,wasalbijnaaf. TerBraakvoeldezichdoordeactualiteitingehaald.Hijvoeldeinmiddelsdebehoefteom mindersceptischtezijndanhijinpoliticuszonderpartijwas: Menmoettrouwensdithele boeklezenmetdewetenschap,dathetgeschrevenwerdeerhetnoodzakelijkwaszichte metenmethetfascismeineigenland,schreefhijbijwijzevanverontschuldigingineen voetnoot. Eenvastbeslotenvijand Inmaart1933,inmiddelswasinBerlijnhetgebouwvandeRijksdaginbrandgestokenen hadhetduitseparlementhaarmachtaandenieuweregeringovergedragen,kochtterbraak eenexemplaarvanmeinkampf.tweedelen,ingotischeletters,metdetitelinfelrode lettersopdevoorkant. possessorvicoactus schreefhijophetvoorblad: bezittertegenwil endank. Inhetopdezewebsitetebekijkenexemplaar,kunnenweeenideekrijgenvanhoe TerBraakMeinKampfgelezenheeft:watvielhemop,watvondhijbespottelijk,watvondhij zorgwekkendenwatdemoeitevanuitgebreidecommentarenindekantlijnwaard? WatalsnelinhetoogspringtisdatTerBraakergeenmomentovertwijfeldedat Hitlerzijnvijandwas.DeeerstehoofdstukkenvanMeinKampfstaanvolcynische opmerkingen,dieeropwijzendatdelezervanditboeknietechtvanplanwasdeauteureen kanstegeven.alshitlerbijvoorbeeldverteltovereenleraaropzijnvroegereschooldie zweifelteanmeinervernunft becommentarieertterbraak: sehrrichtig! Ofbijde mededelingvandeschrijverdatzijnjeugdzichafspeeldeineenkleinburgerlijkmilieu: datis temerken.alshitlerzichopwindt: nietzoodruk! EnalshijinHitlersverhalenoverzijn ongelukkigejeugdeenpsychologischvergeldingsmotiefontdekt: eneffet. Nahetlezenvantientallenpagina swaarophitlersteedsgroteskertekeergaattegen de Joden,werdTerBraakduidelijkeenbeetjemelig.Oppagina358,waarHitlerdeJoden verwijtalleswat schoon,goedenedel isteverstoren,staatdroogjes: diejodentoch.
HettweedeaspectwatopvaltisTerBraaksintellectualistischeinborst.Meerdanop politiekeensocialekwestiesishijgerichtopdefilosofischeenartistieke:hijnoteerthetals hijinvloedenvanwagnerontdekt,alshitlerzichberoeptopgoetheofschopenhauer.enbij deweinigepassageswaarmeehijheteensiskanhijzichzelfnietaandeplichtvanhet intellectuelegeweten onttrekkenomdattoetegeven:danstaater zeerjuist inde kantlijn,bijvoorbeeldalshitlerschampertoverdespagaatwaarinsociaaldemocratischeen humanistischeintellectuelenzichbevinden,ofalshijmetenigehumoristischeoverdrijving verslagdoetvaneendiscussieinhetparlement.enalshitlereennietzscheaansstokpaardje naarvorenbrengtdatterbraaknetzelfinpoliticuszonderpartijhadverkondigd:namelijk dateenmanpasopzijndertigsterijpisomaanzijnintellectueleleventebeginnen inhet gevalvanhitler:politiekeleven.daarnoteerdeterbraakevengoedindekantlijn: zeer juist. Hetnationaalsocialismealsreligie TerBraakscommentarenwordenserieusalsHitleroverdelevensbeschouwingvanhet nazismebegint.alsschrijverdietijdenszijnjeugdnogdomineehadwillenworden,maar inmiddelsomprincipiëleredenenafscheidhadgenomenvandomineesland,wasterbraak gevoeligvoorreligieuzeretoriek.endaarstaatmeinkampfwerkelijkbolvan. Delaatstezinnenvanhoofdstuk2bijvoorbeeldluiden: SoglaubeichheuteimSinne desallmächtigenschöpferszuhandeln:indemichmichdesjudenerwehre,kämpfeichfür daswerkdesherrn. TerBraakscommentaarindekantlijn: HierwordtdeheerHitler onpasselijk;wijzoudendeheerwillenvragen,hetzonderhitleraftedoen,hetgeenop grondvanzijnalmachtmogelijkmoetzijn. ii HitlershaattegendeJodenwaszowelgodsdienstigalsdarwinistischgemotiveerd, eenindevroegetwintigsteeeuwnietongebruikelijkecombinatie.de Schepper ende Heer dieinmeinkampfvoorkomtiszoietsalsdeoerkrachtvandenatuur,de Geest,of het Idee datachterdeevolutieschuilt,maarookdebestierdervanhetlevennadedood. Want MankannsichabereineReligionnacharischerAuffassungnichtvorstellen,derdie UberzeugungdesFortlebensnachdemTodeinirgendeinerFormmangelt. iii DeJoodsereligiekendehetlevennadedoodniet,wilHitlerhiermaarmee benadrukken.datwasookderedenwaaromjodengeengemeenschapslevenkenden, waaromopofferingsgezindheidhunvreemdwas. DeJood leefdenietvooreenhogerdoel, maaromzijneigenlevenhieropaardezoaangenaammogelijktemaken. SeinLebenistnur vondieserweltundseingeististdemwahrenchristentuminnerlichsofremd,wiesein WeseneszweitausendJahrevorherdemgroβenGründerderneuenLehreselberwar. TerBraaknoteerdehierindekantlijn: kortgezegd:christuswasliddern.s.a.p.d. iv MeinKampfalshistorischebron Aldecennialangwordterdoorhistoricigediscussieerdoverde culturelewortels vanhet fascismeennazisme.historicialsemiliogentileenrogergriffinstellenvooromhetnazisme alseen politiekereligie tebegrijpen,huncriticivindendathetreligieuzegehaltebinnende
nazi ideologienietoverdrevenmoetworden.datwastochvooraleenkwestievan opportunisme. MeinKampfiseenidealebronomdezediscussiemeeteverdiepen.Alleendatisal dewetenschappelijkewaardevanhetboek.meinkampflaatzienhoedoordachthitler religietoepasteinzijnbetoog,watnietpersebetekentdatreligiealleenmaardiendeals instrumentvoorhitlersmachtspolitiekedoelen.daarvoorisheteenteintegraalonderdeel vanhetglobalebetooginmeinkampf:deheledefinitievanhetnationaal socialismeleunt opreligieuzefundamenten.uiteindelijkdoethitlerwathijdoetomdatgodhetuniversum nueenmaalzogeschapenheeft.erisgeencompromismogelijk. JuisthetreligieuzegehaltevanMeinKampfmaakthetbetoogzoradicaal.Ditbesefte TerBraakooktoenhijhetboeklas.Zoonderstreeptehijdetweedezinuithetvolgende citaat: JedeweltbewegendeIdeehatnichtnurdasRecht,sonderndiePflicht,sich derjenigenmittelzuversichern,diediedurchführungihrergedankengängeermöglichen. DerErfolgistdereinzigeirdlicheRichterüberdasRechtoderUnrechteinessolchen Beginnens. v Indeverwerkelijkingvanhet Idee vanhetnationaalsocialismewarenallemiddelen geoorloofd,sterkernog,menwasverplichtomallemiddelenaantewenden. Hitlerbenadruktdathetnationaalsocialismeweliswaargeen religieuzereformatie nastreefde,maarindeerkenningvanhetreligieuze gleichwertvollestützenfürden BestandunseresVolkes zag, undbekämpftdeshalbdiejenigenparteien,diedieses FundamenteinersittlichreligiösenundmoralischenFestigungunseresVolkskörperszum InstrumentihrerParteiinteressenherabwürdigenwollen. vi EnzowerktdeheleopbouwvanMeinKampf:eerstlegtHitleruitwatdereligieuze ideeënvanhetnationaalsocialismezijn,zonderzemeteentekoppelenaanhetpolitieke programvandepartij.pasalshijdatgaatdoen,metnameinhettweededeelvanhetboek, wordthetduidelijkwatdefunctievandiereligieuzefundamentenzijn:departijpuntenzijn niet onderhandelbaar.erstaathiermeerophetspel:hetvoortbestaanvanhet universum. Hetnutvanreligievoorpolitici AanhetbeginvanMeinKampfdoetHitlernogeenpaarpogingenomzichtedistantiëren vanpoliticidie misbruik maaktenvanreligie. SicherlichhabenzuallenZeitengewissenlose Kerlesichnichtgescheut,auchdieReligionzumInstrumentihrerpolitischenGeschäfte( ) zumachen,staatopbladzijde125.terbraakvoeldedaardebuialhangen.hij onderstreeptehetwoord gewissenlosekerle enschreefindekantlijn: sic!ziep70!. Pagina70isdepaginawaaropHitlerplechtigverklaartdatzijn verweertegendejoden een strijdwas voorhetwerkvandeheer. ErzijnmeerderepassagesdieTerBraakaanstreepteinMeinKampfwaaruitblijktdat Hitlerweldoordachteideeënhadoverhoehijdevatbaarheidvoorreligievandemassa skon gebruikenvoorpolitiekgewin.bijvoorbeeldoppagina418,waarhitlerineenvetgedrukte passagebeklemtoontdatiederewereldbeschouwing,hoewaarzeookkanzijn,voorhet praktischevolkslevenbetekenislooszalblijvenalshaarfundamentennietwordenverheven alsbaniervaneen Kampfbewegung.Religiewasdeoliewaardeoorlogsmotoropdraaide. Religiewasdeenigevormvanwereldbeschouwingdiehetvolkaaneenmoreelbewustzijn konbinden:alszetenminsteinheldere,eenduidigedogma swerdgevat: fürdiemasseist derglaubehäufigdieeinzigegrundlageeinersittlichenweltanschauungüberhaupt.
MeinKampfmaaktduidelijkdatHitlerbewustbezigwasomreligieuzemechanismen teinstrumentaliserenvoorzijnpolitiekebeweging,zonderdathijdaarbijookmaaréén momentgingtwijfelenaanhetheiligedoelvanzijnmissie.hijwaseenfundamentalistmet aanpassingsvermogen.eengevaarlijkecombinatie. InhetForum artikeldatterbraaknaaraanleidingvanzijnlezingvanmeinkampfschreef, Hitler,EbenbilddesHerren,komtveelminderduidelijknaarvorenwathijernupreciesvan vond,hoehijophetboekreageerdetoenhijhetvoorheteerstlas.zijnfilosofischeinborst dwonghemonmiddellijkombredereverbandentegaanleggen,dievoordelezernietaltijd evenhelderzijn:zobeginthetartikelmethetvraagstukvan deintellectueel :watvoor iemanddatis,ofhitlerdaarbijhoortofzichbezondigtaan intellectuelemimicry.alsofde vraagofmeinkampfoporiginelegedachtendrijfthierwerkelijktoedoet.terbraakschrijft weldat Hitlersrassentheorieeen dyspeptischegodsdienst is, eenvluchtuitde onaangenameconsequentiesvanhetindividu zijn,waarmennueenmaalnognietaantoe is,naardehemelvanhetras. vii Helemaalverwarrendwordtalshijmeteenhieraantoevoegt: Niemandzal ontkennen,datereenjodenprobleeembestaat;maarmenmoetaandedyspepsievaneen Hitlerlijden,omdaaruithetprobleemvanGodenDuiveltekunnendistilleren! TerBraaksconclusieuitMeinKampf ZoalswelvakergafTerBraakzichoveraandegewoonteomdezakentotdefilosofische bodemuittedenken,tothijhetophetpuntbelanddedatzijnstandpuntvoorveellezers weinigovertuigend,ofbegrijpelijk,meerwas.juistdaaromishetzowaardevoldatter BraaksexemplaarvanMeinKampfnutoegankelijkisgemaakt.Hetbiedtdemogelijkheidom eenkantvanterbraakteontdekkendieinzijnessaysmaaraltevaakontbreekt:zijndirecte. EnjuistinhetgevalvanMeinKampfisdatvanessentieelbelang.TerBraaks aantekeningenmakenduidelijkdathijeralin1933volledigvanwasdoordrongenhoe radicaal,hoeabsoluutcompromislooshetnationaalsocialismewas.dejodenwarendie PersonifikationdesTeufelsalsSinnbildallesBösen. viii En: Völker,diesichbastardierenoder bastardierenlassen,sündigengegendenwillenderewigenvorsehung ix. Ditwasnietderetoriekvandezoveelstehandigepoliticus,wiensideeëninde praktijkwelmeezoudenvallen.meinkampfmaakteduidelijkdathitlervolstrektongevoelig wasvoorpolitiekecompromissen.zijnmissiewaseenmetafysische.hijzounietrusten voordathijhaarhadvolbracht. Op15mei1940trokTerBraakdeuitersteconsequentieuitdezeconclusie,eenvan deweinigedingeninzijnlevenwaarhijnietaantwijfelde.zijnzelfmoordhebbensommigen alseendappereverzetsdaadgeprezen,anderenzagenhetalseentekenvanzwakheid.maar overééndingmoetiedereenheteenskunnenworden:mennoterbraakwaseenvande eersteninnederlanddiehetgevaarvanhetnazismetenvolleonderogenzag.zijn exemplaarvanmeinkampfiseromhettebewijzen.
i LéonHanssen,Stervenalseenpolemist(Amsterdam2001)p.163 164 ii AdolfHitler,MeinKampf(München1932)DeelIp.70 iii MeinKampfDeelIp.336 iv EenmisspellingvanTerBraakindekantlijn v MeinKampfDeel1p.377 vi MeinKampfDeelIp.380[alleen1ezinonderstreept] vii TerBraak,VerzameldeWerkenDeelIIIp.487 viii MeinKampfIp.315 ix MeinKampfIp.359