Informatiebrochure Dysartrie [Geef tekst op] Pagina 1
UZ Leuven 2
Beste familie, deze informatiebrochure bieden wij u aan naar aanleiding van de spraak-, taal - en/of slikproblemen die uw familielid momenteel ondervindt. In deze brochure wordt kort uitleg gegeven bij het probleem. U vindt er tips in terug die de omgang met uw familielid verbeteren. De taak van de logopedist wordt geschetst. Indien u meer informatie wenst kan u gebruik maken van de websites die in deze brochure vermeld worden. De logopedist is natuurlijk ook bereid uw vragen te beantwoorden. Gedurende het verblijf van uw familielid te Campus Pellenberg, UZ Leuven is de behandelende logopediste:... Indien u vragen heeft, kan u mij steeds bereiken op:... tussen... en... op het nummer:. UZ Leuven 3
Een woordje uitleg Een Niet-Aangeboren Hersenletsel is een hersenletsel dat ontstaan is op latere leeftijd, waardoor er stoornissen kunnen optreden in allerlei vaardigheden. Na een hersenletsel kunnen volgende problemen optreden: Afasie is een taalstoornis. Er zijn problemen met de taal. Deze problemen kunnen zich uiten in het spreken, het begrijpen van taal, en in het lezen en schrijven. De problemen kunnen licht tot zeer ernstig zijn. Dysartrie is een spraakstoornis. Er zijn problemen met het spreken. De spieren die instaan voor de spraak werken niet meer goed, waardoor de verstaanbaarheid verminderd is. Apraxie is een probleem in het plannen van handelingen. De persoon kan de handeling vaak wel nog spontaan uitvoeren, maar ondervindt problemen als dezelfde handeling op vraag moet uitgevoerd worden. Zowel mond-, tong- en gelaatsbewegingen als bewegingen van ledematen kunnen hierdoor moeilijk zijn. Slikstoornissen (dysfagie) ontstaan ten gevolge van een combinatie van stoornissen in de slikspieren, een verminderde gevoeligheid en een afname van reflexen. Verslikken is mogelijk als het voedsel of drinken in de luchtpijp terecht komt. UZ Leuven 4
Dysartrie Dysartrie is een spraakstoornis. Er zijn problemen met het spreken. De spieren die instaan voor de spraak werken niet meer goed, waardoor de verstaanbaarheid verminderd is. De problemen kunnen licht tot zeer ernstig zijn. UZ Leuven 5
1. Oorzaken: De meest voorkomende oorzaak van dysartrie is een CVA (cerebrovasculair accident), beter bekend onder de term beroerte of attaque. De oorzaak van een CVA is een onderbreking van de bloedvoorziening naar een deel van de hersenen. Deze onderbreking wordt veroorzaakt door een hersenbloeding of een herseninfarct. Een herseninfarct is een afsluiting van een ader door een bloedklonter die ergens in het lichaam (bijvoorbeeld in het hart) ontstaat en uiteindelijk in de hersenen terecht komt (een embolie). De bloedklonter kan ook in het bloedvat zelf ontstaan (een trombose). Een hersenbloeding treedt op wanneer een ader scheurt ten gevolge van een verzwakte plek in de wand. Embolie: stolsel blokkeert slagader Trombose: bloedprop vernauwt en blokkeert de slagader Bloeding: gescheurde slagader Andere mogelijke oorzaken van dysartrie zijn bijvoorbeeld een hersentrauma ten gevolge van bijvoorbeeld een ongeval, een hersentumor, een herseninfectie of een neurologische ziekte zoals Multiple Sclerose (M.S.), Ziekte van Parkinson, Amyotofische Lateraal Sclerose (A.L.S.). UZ Leuven 6
2. Kenmerken van dysartrie: Er zijn 5 basisonderdelen in het spreken, namelijk ademhaling, stem, resonantie, uitspraak en zinsmelodie (prosodie). Deze 5 onderdelen kunnen in meer of mindere mate gestoord zijn bij dysartrie. Binnen elk van deze 5 onderdelen kan de kracht, coördinatie, snelheid, timing, juistheid en het bereik van de uitvoering gestoord zijn. De persoon is hierdoor minder verstaanbaar. Wat kan er fout lopen? 1. Ademhaling: De uitgeademde lucht wordt niet correct of onregelmatig gebruikt om te spreken. 2. Stem: De stem kan hees en schor klinken. 3. Resonantie: De lucht ontsnapt tijdens het spreken door de neus, waardoor de klanken nasaal klinken. 4. Uitspraak: De klanken klinken vervormd ten gevolge van een beperkte beweeglijkheid van de tong-, kaak-, en lipbewegingen. 5. Zinsmelodie (prosodie): De spreeksnelheid is vertraagd of versneld, er zijn weinig toonhoogtevariaties mogelijk, de luidheid is gestoord en/of men legt geen klemtonen in het spreken. De spraak kan hierdoor monotoon klinken. Een vraag klinkt bijvoorbeeld hetzelfde als een mededeling. Dysartrie kan in een heel lichte vorm aanwezig zijn (bijna niet merkbaar voor de omgeving) en kan gaan tot anartrie. Dit laatste betekent dat er geen functionele spraak meer aanwezig is. Een persoon met dysartrie heeft een intact taalvermogen. UZ Leuven 7
3. De taak van de logopedist: De logopedist observeert en onderzoekt de persoon met dysartrie om de aard en omvang van de problemen te bepalen. De persoon met dysartrie en zijn familie krijgen informatie over de spraakproblemen. De logopedist geeft gerichte behandeling voor de gestoorde onderdelen in het spreken. Er kunnen dus oefening gedaan worden om de ademhaling, stem, weerklank, uitspraak en/of zinsmelodie te verbeteren en te leren controleren. De communicatie tussen de persoon met dysartrie en zijn familie optimaliseren is een belangrijk doel in de therapie. Indien aangewezen zal de logopedist, al dan niet tijdelijk, een ondersteunend communicatiemiddel inschakelen. De logopedist leert de persoon met dysartrie en de omgeving hoe ze hiermee moeten werken. De logopedist geeft begeleiding bij het aanvaarden van het anders communiceren. De logopedist werkt samen met onder andere de arts, ergotherapeut, kinesist, verpleging, maatschappelijk assistent, UZ Leuven 8
4. Tips voor familie en vrienden: Algemeen: Niet het spreken, maar wel de communicatie moet centraal staan! Tracht u aan te passen aan de nieuwe situatie die voor iedereen moeilijk is. Wees tevreden met elke kleine vooruitgang. Toon begrip voor de gevoelens en de moeilijkheden die de persoon momenteel ondervindt. Laat duidelijk merken dat u hem/haar tracht te begrijpen en dat u hem/haar steunt. Breng orde en regelmaat in de omgeving en bezigheden aan zodat de persoon een gevoel van veiligheid en zekerheid krijgt. Neem tijd voor een gesprek. Ga zitten en maak oogcontact. Blijf de persoon behandelen als een volwassene en praat ook niet over zijn/haar hoofd! Spreek niet in de plaats van de persoon. Tips die het begrijpen bevorderen: Wees eerlijk en zeg het openlijk als u de boodschap niet begrepen heeft. Vraag om herhaling. Zeg aan de persoon wat u denkt te hebben verstaan. Controleer of dit klopt. Creëer een rustige omgeving tijdens een gesprek. Zet bijvoorbeeld de radio of televisie uit. Kijk naar de persoon als hij praat en tracht informatie af te leiden uit lipen mondbewegingen. Wees creatief als je de boodschap niet begrijpt, stel dan bijvoorbeeld ja/neen-vragen, vraag de persoon om de boodschap op te schrijven, een gebaar te maken, te wijzen, traag te praten, UZ Leuven 9
Tips die het spreken stimuleren: Geef hem/haar voldoende tijd om te antwoorden. Herhaal het gedeelte van de boodschap dat je wel begrepen hebt, zodat de spreker niet de gehele boodschap moet herhalen. Houd rekening met vermoeidheid. Als de persoon moe is zal het praten moeilijker zijn. Indien geïndiceerd zal de logopedist een ondersteunend communicatiemiddel, zoals een letterkaart introduceren. UZ Leuven 10
5. Wenst u meer informatie? http://project.arteveldehs.be/ntss/infofolderdysartriepaemeleire.pdf: brochure over dysartrie http://www.nvlf.nl/pdf/publieksinfo/spraakdysartrie0806.pdf: brochure over dysartrie www.neurocom.be: website rond communicatiestoornissen met veel links naar anders websites http://www.asha.org/public/speech/disorders/dysarthria.htm: website van de Amerikaanse vereniging voor spraak-, taal-, en gehoorproblemen (Wat is dysartrie?, symptomen, tips voor familie en de persoon met dysartrie) www.hersenstichting.nl: informatie rond de werking van de hersenen en hersenaandoeningen http://www.uzleuven.be/uzroot/content/patienten/medischeinfo/problemen volwassenen/hersenen: brochure over CVA of beroerte UZ Leuven 11