Informatiebrochure. Rechterhemisferische Communicatiestoornissen. UZ Leuven 1

Transcriptie

1 Informatiebrochure Rechterhemisferische Communicatiestoornissen UZ Leuven 1

2 UZ Leuven 2

3 Beste familie, deze informatiebrochure bieden wij u aan naar aanleiding van de spraak-, taal - en/of slikproblemen die uw familielid momenteel ondervindt. In deze brochure wordt kort uitleg gegeven bij het probleem. U vindt er tips in terug die de omgang met uw familielid verbeteren. De taak van de logopedist wordt geschetst. Indien u meer informatie wenst kan u gebruik maken van de websites die in deze brochure vermeld worden. De logopedist is natuurlijk ook bereid uw vragen te beantwoorden. Gedurende het verblijf van uw familielid te Campus Pellenberg, UZ Leuven is de behandelende logopediste:... Indien u vragen heeft, kan u mij steeds bereiken op:... tussen... en... op het nummer:. UZ Leuven 3

4 Een woordje uitleg Een Niet-Aangeboren Hersenletsel is een hersenletsel dat ontstaan is op latere leeftijd, waardoor er stoornissen kunnen optreden in allerlei vaardigheden. Na een hersenletsel kunnen volgende problemen optreden: Afasie is een taalstoornis. Er zijn problemen met de taal. Deze problemen kunnen zich uiten in het spreken, het begrijpen van taal, en in het lezen en schrijven. De problemen kunnen licht tot zeer ernstig zijn. Dysartrie is een spraakstoornis. Er zijn problemen met het spreken. De spieren die instaan voor de spraak werken niet meer goed, waardoor de verstaanbaarheid verminderd is. Apraxie is een probleem in het plannen van handelingen. De persoon kan de handeling vaak wel nog spontaan uitvoeren, maar ondervindt problemen als dezelfde handeling op vraag moet uitgevoerd worden. Zowel mond-, tong- en gelaatsbewegingen als bewegingen van ledematen kunnen hierdoor moeilijk zijn. Slikstoornissen (dysfagie) ontstaan ten gevolge van een combinatie van stoornissen in de slikspieren, een verminderde gevoeligheid en een afname van reflexen. Verslikken is mogelijk als het voedsel of drinken in de luchtpijp terecht komt. UZ Leuven 4

5 Rechterhemisferische communicatiestoornissen Er is een communicatiestoornis ten gevolge van een letsel in de rechter hersenhelft (hemisfeer). De problemen kunnen zich uiten in het spreken, het begrijpen van taal, en in het lezen en schrijven. De problemen kunnen licht tot zeer ernstig zijn. UZ Leuven 5

6 1. Oorzaken: De meest voorkomende oorzaak van een rechterhemisferische communicatiestoornis is een CVA (cerebrovasculair accident), beter bekend onder de term beroerte of attaque. De oorzaak van een CVA is een onderbreking van de bloedvoorziening naar een deel van de hersenen. Deze onderbreking wordt veroorzaakt door een hersenbloeding of een herseninfarct. Een herseninfarct is een afsluiting van een ader door een bloedklonter die ergens in het lichaam (bijvoorbeeld in het hart) ontstaat en uiteindelijk in de hersenen terecht komt (een embolie). De bloedklonter kan ook in het bloedvat zelf ontstaan (een trombose). Een hersenbloeding treedt op wanneer een ader scheurt ten gevolge van een verzwakte plek in de wand. Embolie: stolsel blokkeert slagader Trombose: bloedprop vernauwt en blokkeert de slagader Bloeding: gescheurde slagader Andere mogelijke oorzaken zijn bijvoorbeeld een hersentrauma ten gevolge van bijvoorbeeld een ongeval, een hersentumor of een hersenoperatie. UZ Leuven 6

7 2. Kenmerken van een rechterhemisferische communicatiestoornis: Elke persoon is anders en niemand vertoont dezelfde problemen. De mate waarin er communicatieproblemen zijn en welke kenmerken er optreden, is afhankelijk van de plaats en de uitgebreidheid van het letsel in de hersenen. De problemen kunnen zowel in het spreken en begrijpen, als in het lezen en schrijven voorkomen. De persoon is zich vaak niet bewust van de communicatieproblemen. A. Mogelijke problemen in de taal: 1. Het uiten en begrijpen van woorden. Er zijn bijvoorbeeld problemen met: - het begrijpen en/of uitdrukken van figuurlijke betekenissen (bv Ik ben hem tegen het lijf gelopen. ). - het benoemen van een categorie (bv tafel, stoel, en kast zijn meubels). - het onder woorden brengen of begrijpen van gevoelens. 2. De structuur van een verhaal in zijn geheel. Er zijn bijvoorbeeld problemen in het begrijpen en/of uitdrukken van: - het thema van een verhaal - de logische verbanden en opeenvolgingen in een verhaal - oplossingen voor problemen en absurditeiten - de gevolgen van gebeurtenissen - humor UZ Leuven 7

8 3. Het taalgebruik in verschillende cotexten. Er zijn bijvoorbeed problemen met: - het inschatten van de voorkennis van de gesprekspartner. - het opmerken van signalen en reacties van de gesprekspartner (bv als de gastheer geeuwt en zegt dat het al laat is, wil hij eigenlijk de bezoekers naar huis sturen). - het interpreteren van figuurlijke betekenissen, hints, sarcasme (bv Dat heb je heel goed gedaan als iemand net een vaas heeft gebroken.), humor, de moraal,... - het inleven in de situatie van een andere persoon. B. Naast stoornissen in de taal, kan een letsel in de rechter hersenhelft ook stoornissen in de zinsmelodie (prosodie) veroorzaken. Er kunnen problemen optreden in het begrijpen en/of uitdrukken van: - beklemtoning in een woord (bv vóórkomen of voorkómen). - intonatie in het spreken. Hierdoor is het onderscheid tussen een vraag en een mededeling niet duidelijk (bv zal de vraag Jan komt vandaag op bezoek? klinken als een mededeling) - emoties aan de hand van intonatie in de stem (bv zal Ik ben kwaad. anders klinken dan Ik ben opgelucht. ). C. Een ander vaak voorkomend probleem bij personen met een letsel in rechter hersenhelft, is neglect. De persoon kan de aandacht niet richten op, in dit geval, de linker kant van de ruimte en/of het eigen lichaam. Er is geen probleem in één van de ogen. Het gaat om een vermindering van de aandacht, waarvan de persoon zich niet of onvolledig bewust is. Dit kan problemen veroorzaken bij het lezen en/of schrijven. Men slaat bijvoorbeeld bij het lezen woorden links in een tekst over. De problemen kunnen zich ook uiten in het handelen. UZ Leuven 8

9 3. De taak van de logopedist: De logopedist observeert en onderzoekt de persoon om de aard en omvang van de problemen te bepalen. De persoon en zijn familie krijgen informatie over de communicatieproblemen, zodat zij inzicht krijgen in de problemen en uiteindelijk tot acceptatie kunnen komen. De logopedist geeft gerichte behandeling. Er kan dus geoefend worden op het begrijpen en uiten van taal, verhaal of tekststructuur, het taalgebruik, de zinsmelodie en/of neglect. Optimaliseren van de communicatie tussen de persoon met een letsel in de rechter hemisfeer en zijn familie is het doel van de therapie. De communicatieproblemen van de persoon en zijn omgeving zijn de richtlijnen voor de behandeling. De logopedist werkt samen met onder andere de arts, ergotherapeut, kinesist, verpleging, maatschappelijk assistent, neuropsycholoog, UZ Leuven 9

10 4. Tips voor familie en vrienden: Algemeen: Tracht u aan te passen aan de nieuwe situatie die voor iedereen moeilijk is. Wees tevreden met elke kleine vooruitgang. Toon begrip voor de gevoelens en de moeilijkheden die de persoon momenteel ondervindt. Laat duidelijk merken dat u hem/haar tracht te begrijpen en dat u hem/haar steunt. Breng orde en regelmaat in de omgeving en bezigheden aan zodat de persoon een gevoel van veiligheid en zekerheid krijgt. Neem tijd voor een gesprek. Ga zitten en maak oogcontact. Wees eerlijk en zeg het openlijk als u het niet begrijpt. Geef geen kritiek maar tracht de persoon in de goede richting te sturen. Neem het de persoon niet kwalijk als de communicatie fout loopt. De communicatieproblemen worden veroorzaakt door zijn/haar hersenletsel en niet door onverschilligheid of onwil van de persoon. Tips die het begrijpen bevorderen: Moeilijke en lange instructies kan men best opsplitsen in kleine stapjes en eventueel herhalen. Houd er rekening mee dat bijvoorbeeld een grapje of een sarcastische uitspraak soms niet of verkeerd begrepen wordt. Breng een boodschap zo duidelijk mogelijk over. De persoon kan niet tussen de regels door lezen en begrijpt vaak geen hints. Creëer een rustige omgeving tijdens een gesprek. Zet bijvoorbeeld de radio of televisie uit. Dit komt het begrip ten goede. Als u iets wil vragen, overdrijf dan de intonatie in uw vraag. Ga er niet vanuit dat de persoon uit uw gelaatsuitdrukking en de intonatie in uw stem, kan afleiden hoe u zich voelt. Verduidelijk uw emoties. UZ Leuven 10

11 Tips die het uitdrukken bevorderen: Stimuleer de persoon als hij/zij een woord niet kan vinden. Vraag de persoon bijvoorbeeld om een omschrijving te geven, een voorwerp of persoon aan te wijzen, Als het gesprek vastloopt en de persoon gefrustreerd geraakt, kan het soms beter zijn om het gesprek even te laten rusten. Probeer het later dan nog eens. Vraag om verduidelijking: - als u niet zeker bent of de persoon een vraag stelt of een mededeling doet. - als de persoon begint te praten zonder rekening te houden met uw voorkennis over het onderwerp. - als de persoon van de hak op de tak springt wanneer hij iets vertelt. Stimuleer hem/haar om rustig en gestructureerd te vertellen. Tips bij linkszijdig neglect: Richt de aandacht van de persoon op de linker zijde. Gebruik een blaadje om de tekst af te schermen, zodat alleen de te lezen regel zichtbaar is. Leg een gekleurde pen of lineaal aan de linker en rechterzijde van het blad. Dit helpt de persoon om het begin en einde van de zin te vinden. Bied teksten aan met een niet te groot lettertype en niet te veel woorden op één regel. Voor tips die specifiek van toepassing zijn op uw familielid, kan de logopedist u verder helpen. Aarzel niet om de logopedist aan te spreken voor meer informatie en tips. UZ Leuven 11

12 5.Wenst u meer informatie? algemene informatie en een vergelijking tussen problemen na een letsel in de linker of de rechter hersenhelft de gevolgen van een CVA in de linker of rechter hersenhelft cognitieve stoornissen na een CVA website rond communicatiestoornissen met veel links naar anders websites (kijk onder rechterhemisfeercommunicatiestoornissen) informatie rond de werking van de hersenen en hersenaandoeningen volwassenen/hersenen: brochure over CVA of beroerte UZ Leuven 12