PROFITEREN VAN CHINA S GREEP OP ZELDZAME GRONDSTOFFEN Zeldzame aardelementen stock picks Technische analyses WORDT EEN BETERE BELEGGER De beste ideeën zijn tijdelijk Verder in deze uitgave: GannTrader Index Trading System Economische indicatoren Aanbiedingen 1
In dit nummer: Technische analyse O.a. AEX, Cycli, Gann, EWP GannTrader Index Trading System Fundamentele analyse Zeldzame aardelementen Aanbieding Brains & Analysis 3 5 6 11 Beste belegger, H ierbij een nieuw nummer van het dikgevulde gratis magazine GannTrader, waarin we enkele verassende en vernieuwde analyses voor u hebben opgenomen. Zo zal onze fundamentele analist Ype Schaap voor u uitgebreid stilstaan bij zeldzame aardelementen, en hoe hier van valt te profiteren. In het psychologisch artikel in dit magazine staan we stil bij perfectionisme, en hoe dit beleggers sterk kan beperken. Afgelopen maand zijn we ook begonnen met onze unieke GannTrader Index Trading System service, en de eerste transacties zijn inmiddels uitgevoerd. Wacht niet langer en profiteer ook mee! Op pagina 5 treft u meer informatie over dit systeem aan. Economische indicatoren WaveRider aanbieding Psychologie De beste ideeën zijn tijdelijk GannTrader De Zon, de Maan & Uw Beleggingen aanbieding 12 14 15 19 Meer producten van GannTrader 20 Disclaimer 21 Mis onze SUPER aanbieding niet. Bij een jaarabonnement op een van onze analyserapporten ontvangt u volledig gratis de cursus Berekend Beleggen plus het unieke software pakket BBopties waarmee het maken van winstgevende strategieën een peulenschil is. (ter waarde van 239 Euro). Wees er snel bij want deze aanbieding is alleen in November geldig. Meer info op de volgende pagina. Tevens bieden we u, als lezer van dit magazine, een eenmalig proefabonnement op alle producten van GannTrader. Dit proefabonnement loopt 30 dagen, en wordt niet stilzwijgend of automatisch verlengd. Zo kunt u eens rustig kennismaken met onze uitgebreide wekelijkse analyserapporten. Het Brains & Analysis of WaveRider proefabonnement hebt u al voor 29 euro, en het proefabonnement op Zon, Maan & Uw Beleggingen kost 25 euro. Op onze site kunt u hierover meer informatie vinden en u aanmelden. Veel leesplezier toegewenst en succes met uw beleggingen, Copyright: Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt. Jan van Gemeren 2
Neem een jaarabonnement op een van onze analyserapporten en ontvang volledig gratis de cursus Berekend Beleggen plus het unieke software pakket BBopties waarmee het maken van winstgevende strategieën een peulenschil is. (ter waarde van 239 Euro) Berekend Beleggen bestaat uit 8 cursusdelen en meer dan 100 pagina s. U leert een nieuwe manier van rendement maken met opties. BBopties is een Excel spreadsheet waarmee u op een eenvoudig manier de risico s en kansen van uw optiepositie (eventueel in combinatie met FTI contracten) in kaart kan brengen. Ook kunt u een nieuwe optiepositie simuleren die u overweegt op te bouwen. Optiekoersen worden automatisch en gratis ingelezen (15 minuten vertraging). Alle optieparameters (delta, theta etc) van de ingevoerde positie kunt u in een oogopslag overzien en beoordelen zowel in tabel als grafisch. Systeemeisen BBopties: Windows en minimaal Excel 2003 Na betaling van jaarabonnement ontvangt u meteen toegang tot de cursus Berekend Beleggen en het Excel spreadsheet BBopties. Abonnees die hun lopende abonnement verlengen met 1 jaar en deze maand het abonnementsgeld overmaken, profiteren uiteraard ook van deze SUPER aanbieding.
Technische analyse Brains & Analysis bevat elke week uitgebreide technische analyses van de belangrijke indices (AEX, DAX, S&P 500), commodities (Goud, olie), intermarket relative strength analyses, en meer. Onderstaande analyse stond in Brains & Analysis van 25 oktober. AEX Dag Destijds (25 oktober) schreven we het volgende aan onze Brains & Analysis abonnee s: Een overwegend zijwaartse beweging afgelopen week (338 343) met per saldo een kleine min. Vanaf 14 oktober (berekende swing high) tot afgelopen dinsdag zagen we een dalende beweging van 344 naar 338 die het best is te labelen als de a van een grotere dalende beweging. Het daarop volgende herstel b lijkt dood te lopen rond de 343 zodat begin deze week waarschijnlijk de dalende beweging wordt gecontinueerd. De 4
koersdoelen voor deze c liggen tussen de 331/333. Rekeninghoudend met onze cycli- analyse zal deze daling waarschijnlijk plaatsvinden voor 4 november. Let ook op de DtOsc die een verkoopsignaal geeft. We verwachten na deze korte termijn daling dat de AEX sterk uit de startblokken zal komen voor een flinke rally richting ons jaarkoersdoel tussen de 360/380. We verhogen onze stoploss nu opnieuw, tot 338, omdat we niet verrast willen worden door een plotseling scherpe sell-off. Worden we uitgestopt dan wachten we tot begin november om weer long te gaan. 5
GannTrader Index Trading Systemen GannTrader Index Trading Systemen is een nieuwe service van GannTrader, welke u in staat stelt om eenvoudig en emotieloos te handelen op de AEX, DAX, S&P 500 en Goud. Ter introductie van deze nieuwe service kunnen onze abonnees tot 1 januari, ook nieuwe abonnees die profiteren van onze introductie aanbieding, vrijblijvend en geheel gratis de signalen ontvangen. Het Index Trading System is gebaseerd op een uitgebreide test van meer dan 30 jaar aan koershistorie, en bewezen succesvol gebleken. De portefeuille waarmee wordt gewerkt is maximaal 10.000,-; klein genoeg om het een toegankelijke strategie te laten zijn, maar groot genoeg om te spreiden over meerdere posities. Het automatisch gegeneerde signaal wordt elke avond verstuurd rond 21.30, zodat u tijdens de (werk)dag niet continu de beurs en uw email inbox in de gaten hoef te houden. Het GannTrader Index Trading System (1980-2010) De belangrijkste voordelen van het Index Trading System nog eens op een rijtje: Volkomen emotieloos handelen, Hooguit 5 minuten per dag, Overdag handelen is niet nodig. 1x per dag een signaal. Duidelijke signalen waarbij altijd het instapniveau en de stoploss wordt meegegeven, Hoog rendement. Wilt u meer weten over dit systeem? Klik hier om de uitgebreide handleiding en resultaten te bekijken. Uitgaande van een portefeuille van 10.000,- was het resultaat over deze 30 jarige periode (pessimistisch berekend) netto 329.500,-: jaarlijks rond de 100% rendement! Optimistisch berekend was er zelfs een resultaat van netto 421.500,-: jaarlijks rond de 138% rendement. Nieuwsgierig geworden? Neem een proefabonnement op één van onze producten en profiteer direct mee! Bankgegevens: Rabo Bank, Rekening nr. 10.89.91.547, t.n.v. P.J. van Gemeren te Stramproy (Nederland) o.v.v. BA en uw emailadres (eventueel zonder @) Buitenland: IBAN:NL02RABO0108991547 BIC/SWIFT: RABONL2U. 6
Brains & Analysis bevat elke week een uitgebreide fundamentele analyse, waarmee we op een originele en verhelderende manier een blik werpen op de macro-economische ontwikkelingen. De onderstaande analyse stond op 11 oktober in Brains & Analysis. Zeldzame aardelementen D at wij ons in een precaire financiële situatie bevinden hebben wij al vele maanden aan u verkondigd. Wat de kredietcrisis kan aanrichten bij hen die wat hebben weten te sparen hebben wij ook regelmatig gemeld. Dat goud, zilver en andere grondstoffen plus inflatiecorrigerende obligaties van goede debiteuren u kunnen bewaren voor ongelukken weet u ook. Recent bespraken wij met u de lange termijnverwachting die wij hebben als het gaat om grondstoffen, water en voedsel. Een niet te missen conclusie konden wij optekenen, de bevolkingsgroei van 200.000 mensen per dag maakt dat voedsel een schaars goed gaat worden op deze aarde en dat wij veel, zo niet alles, in het werk moeten stellen om aan de vraag naar voedsel, die ontstaat door de algemeen groeiende welvaart (nog steeds!), te kunnen blijven voldoen. Beleggen in een mandje van landbouwgoederen zoals maïs, graan en aardappels lijkt verstandig en kan via beleggingsfondsen of ETF s. Water is overigens in dit verhaal van schaarste ook iets dat bijna automatisch naast het schaarse voedsel mag worden gezet. De conclusie was duidelijk en het lijkt (bijna) een zekerheid dat de prijs van deze goederen zullen blijven stijgen. Terwijl u onze fundamentele houding ten opzichte van goud en zilver al heel lang kent (al tijdens de publicaties van Groeiparels) is het ook goed andere materialen en elementen die wij uit de aardkorst halen te bespreken. Deze elementen hebben met goud en zilver één ding gemeen, en dat is dat zij bijzonder schaars zijn. Maar terwijl goud bijna niet verbruikt wordt en van zilver een belangrijk deel wordt verbruikt, worden deze zeldzame aardelementen allemaal gebruikt en dus uiteindelijk verbruikt tijdens de productie van geavanceerde producten. De zeldzame aardelementen (vaak ook metalen) of zoals de wereld ze inmiddels kent als Rare Earth Elements (REE) zijn dit jaar aan een ongekende opmars bezig. Slechts weinig bedrijven die zeldzame aardelementen delven zijn beursgenoteerd, maar vele die dat wel zijn hebben een vermenigvuldiging van de koers in 2010 op hun naam staan. 7
Noodzakelijk maar vaak onbekend De eerste ontdekking van zeldzame aardelementen werd gedaan in Ytterby in Zweden en werd gevonden in mineralen. Tegenwoordig is niet Zweden maar China die de spil is in het delven van zeldzame aardelementen. Wij zullen u enkele van deze zeldzame aardelementen noemen; Cerium is het meest voorkomend en wordt gebruikt in bijvoorbeeld autokatalysatoren en andere vervuilingreinigende apparatuur. Neodymium versterken het magnetisch veld en worden gebruikt in mobiele telefoons en computers. Holmium geeft de grootste versterking aan magneten en wordt daarvoor gebruikt in lasers. Dysprosium geeft ook weer een magnetische versterking en wordt gebruikt voor de productie van cd s maar ook voor de injectoren voor dieselmotoren. Thulium is één van de zeldzaamste en duurste aardelementen en wordt gebruikt in chirurgische laserapparatuur. Yttrium (uit Ytterby!) is een element dat gebruikt wordt om LED s (computerschermen) te laten kleuren en ook in halfgeleiders wordt dit element veelvuldig gebruikt. Europium is ook weer een element dat nodig is voor lasers. Zeldzame aardelementen zijn noodzakelijk voor onze samenleving, en worden door China als strategische grondstoffen gezien. Erbium is een element dat zonnebrilglazen laat verkleuren maar wordt ook op grote schaal gebruikt door de glasvezelkabelindustrie Wij hebben nu wat zeldzame aardelementen genoemd waarbij het lijkt dat vooral geavanceerde producten niet zonder deze elementen kunnen, maar niets is minder waar want duizenden alledaagse zaken van batterijen (lithium), glas tot de ruitenwisserbladen van uw auto kunnen tegenwoordig niet meer geproduceerd worden zonder deze elementen. Het is dus duidelijk dat deze elementen noodzakelijk zijn voor onze samenleving maar ze worden inmiddels zo schaars en daarom ook duur dat China, als grootste producent van deze elementen, heeft besloten ze tot strategische goederen te promoveren waardoor de overheid de regie kan houden in de productie, maar ook vooral in de verkoop van de elementen. Productie Sinds halverwege jaren tachtig, toen de technologische revolutie echt momentum begon te krijgen door de introductie personal-computers en mobiele telefoons, heeft China na de ontdekking van de toepasbaarheid van allerlei elementen de productie van zeldzame elementen enorm opge- 8
voerd. Momenteel is China verantwoordelijk voor bijna 97% (!) van de mondiale productie van zeldzame aardelementen. Uit het overzicht onderaan deze pagina blijkt duidelijk dat de productie in de VS nu stil is komen te liggen, maar dat de voorraden nog altijd ruim zijn in de VS. Zo rond het jaar 2002, toen de opbrengsten ook nog laag waren, maakte zeer strenge milieuregelgeving een einde aan de winning van zeldzame aardelementen in de VS. Het opnieuw opstarten van de productie (iets wat maar liefst 15 jaar kost) van deze zeldzame aardelementen lijkt echter een zekerheid door de strategische belangen van de elementen. Dat China zeldzame aardelementen tot strategische goederen heeft gemaakt komt omdat de productie de vraag niet kan bijhouden en dat we snel tegen tekorten van 20.000 tot 40.000 ton aan kunnen lopen. De vraag naar de elementen blijft groeien en China gebruikt momenteel ongeveer 70% van de eigen productie, maar China wordt steeds belangrijker als leveranciers van geavanceerde technologie waardoor het niet mag worden uitgesloten dat over een niet al te lange tijd China 100% van de eigen productie van zeldzame aardelementen gebruikt, en dus zal (moeten) stoppen met het exporteren van deze elementen. De dreiging van de exportstop door China heeft de markt voor zeldzame aardelementen al eerder helemaal op de kop gezet en heeft exploitanten laten besluiten oude mijnen weer te openen. Vooral de VS, Canada en Australië lopen voorop in het verhogen van hun productie van zeldzame aardelementen. Hybride auto s zijn, met hun geavanceerde technologieën, een belangrijke verbruiker van rare earth elements. Door het belang van schoner vervoer voor het klimaat, en de politieke bereidheid dit te subsidiëren, is de verwachting dat de vraag naar deze zeldzame elementen alleen maar verder zal toenemen. In het overzicht dat we net ook al aanhaalden staat ook vermeld welke voorraden aan zeldzame aardelementen in de grond zitten. Hierbij moeten we alleen wel een tweetal opmerkingen plaatsen. Ten eerste is de concentratie van de elementen in de te delven aarde zeer gering 9
waardoor er enorme hoeveelheden aarde gedolven moeten worden, iets dat voor een enorm technisch probleem zorgt. Ten tweede is helaas veel van de beschikbare voorraad toch niet zo beschikbaar omdat het besmet is met thorium, waardoor het radioactief is geworden en onbruikbaar voor productie. Een bijkomend probleem is dat zeldzame aardelementen ook vaak bijproducten zijn van bijvoorbeeld goud of ijzererts en alleen door zeer giftige chemicaliën gescheiden kunnen worden van andere metalen. Dat het nu serieus is met de Chinezen over een eventuele exportstop werd in juli duidelijk toen zij de export met 40% terugbrachten. Het gevolg van de beperking van de Chinese export van zeldzame aardelementen heeft zijn uitwerking op de prijzen niet gemist. Prijzen zijn in de eerste helft van dit jaar flink opgelopen maar vanaf juli werkelijk geëxplodeerd. Het is duidelijk: de VS, Canada en Australië zullen alle zeilen bij moeten zetten om weer snel een eigen productie van zeldzame aardelementen te herkrijgen of te starten. Het Amerikaanse congres heeft al wetgeving goedgekeurd die maakt dat met een versneld traject mijnen opnieuw gestart kunnen worden, omdat het leger ook een gebrek aan deze elementen dreigt te gaan krijgen en daarmee is de strategische waarde van deze elementen maar weer eens bewezen. Verschillende analisten hebben al geschreven over de houdgreep waar China de rest van de wereld in kan nemen als het gaat discrimineren met afnemers. Zou werd in september plots de export van zeldzame aardelementen aan Japan gestaakt als gevolg van politieke spanningen (de gevangen kapitein van vissersboot) in de regio. De Japanse industrie zit hierdoor direct met tekorten en moet afnemers van geavanceerde technologie teleurstellen en vragen om uitstel van leveranties. Onder andere toeleveranciers aan de autotechnologie (denk aan dieselinjectoren) lijken getroffen te zijn door de exportstaking en de al eerder terugval van de export in juli door China, hetgeen autofabrikanten als Audi zo ernstig raakt dat er vertragingen van 6-9 maanden op leveringen van auto s ontstaan. Beleggen in zeldzame aardelementen Het moge duidelijk zijn dat beleggers die eerder dit jaar in bedrijven stapten die ge- 10
specialiseerd zijn in zeldzame aardelementen veel geld hebben verdiend. Echter door de enorme kosten die gepaard gaan met de winning van deze elementen verwachten de meeste analisten niet een winstgevendheid voor 2015 in de nieuwe mijnbouw voor zeldzame aardelementen. Oude mijnen kunnen al veel eerder rendabel zijn, of zijn dit zelfs al geworden, maar nieuwe mijnen lopen eerst tegen enorme ontwikkelingskosten aan. We kunnen wel enkele beursgenoteerde ondernemingen noemen die zich gespecialiseerd hebben in zeldzame aardelementen: Canada; en vervolgens weer verscheept naar de VS. Recent maakte Molycorp bekent met zeldzame aardelementen nu een waterreinigingstechnologie te hebben ontwikkeld dat o.a. door het Amerikaanse leger gebruikt zal gaan worden. Rare Element Resources (AMEX maar ook in Canada), nog geen inkomsten maar een goudmijn en een mijn met zeldzame aardelementen komen binnenkort op stoom, ondanks de eerste beloftevolle boringen zal het nog zeker 4-5 jaar duren voordat deze onderneming winstgevend is. Avalon Rare Metals Lynas Corp. Quest Minerals Tasman Metals De VS; Molycorp (NYSE); de bluechip onder de Amerikaanse zeldzame aardelementen producenten. Molycorp bezit één van de eerste zeldzame aardelementen mijnen maar omdat de mijn in de staat Californië ligt, loopt het bedrijf tegen enorme milieukosten aan. Om hoge kosten te vermijden worden veel van de elementen in China bewerkt met chemicaliën Nu lijken deze namen geweldige kandidaten voor de toekomst; echter het zijn vaak mijnen in een embryonale fase waardoor het risico op het nietsuccesvol worden nog steeds aanwezig is. Deze mijnen kunnen verdubbelen, maar ook 90% van hun waarde verliezen. Beleggingen in deze sector zou misschien het beste kunnen door te beleggen in een beleggingsfonds (meestal in $ s) of ETF die ook vooral in de VS genoteerd staan. Maar het leek ons goed om een sector vol potentie eens te behandelen in ons fundamentele artikel. 11
Gratis magazine! Brains & Analysis Woensdag 15 december zal opnieuw het Brains & Analysis seminar worden gehouden. Het seminar zal starten om 19.30 en plaatsvinden in de Veluwehal in Barneveld waarbij uw spreker Ype Schaap zal zijn. Net zoals vorig jaar zijn abonnees van harte welkom en hebben zij, mits opgegeven, gratis toegang tot deze avond. Het seminar zal veel onderwerpen behandelen welke voor 2011 van toepassing lijken, tevens zal er een korte presentatie worden gegeven door een gerenommeerd Nederlands hedgefund. De avond zal om ongeveer 22.30 eindigen. Bent u geïnteresseerd om ons seminar te bezoeken maar bent u geen abonnee dan bedraagt de toegang 15,-. Het seminar van 2009 werd zeer goed bezocht en gaf de bezoeker een prima handvat voor 2010 waarmee een prachtig rendement bleek te behalen. Dit jaar geven wij u een kijkje in wat 2011 ons als belegger te bieden heeft. info@devermogenscoach.nl 12
Brains & Analysis aanbieding Brains & Analysis is een uitgebreid, wekelijks rapport met veel waardevolle informatie. Naast een rapport elk weekend ontvang u ook een midweeks rapport waarin de meest recente koersontwikkelingen beschreven. Hiernaast krijgt u toegang tot ons forum voor direct contact met analisten voor vragen en opmerkingen. Uw beleggingssucces is ons succes! Testimonials van onze abonnee s: Indien iemand mij zegt dat hij een beursniveau kan voorspellen evenals op welke datum dat dit zal gebeuren dan was ik geneigd om dit lachend weg te blazen. Maar sinds enkele maanden ben ik absoluut verwonderd dat uw technieken werken. Chris Met een abonnement op Brains & Analysis bent u verzekerd van: Elk weekend de nieuwste Brains & Analysis, een uitgebreid analyserapport rond de 30 pagina s met aandacht voor geavanceerde technische analyse, diepgaande macro -economische en fundamentele analyses, psychologie en recente marktontwikkelingen, Elke woensdag een midweeks rapport met de meest recente technische analyses, Email alerts bij bijzondere koersbewegingen die direct worden geanalyseerd, Uitgebreide aandacht voor educatie over money management en andere trading aspecten, Toegang tot het GannTrader Forum, met gemiddeld 3 keer per week korte updates en de mogelijkheid direct in contact te treden met onze columnisten en analisten. Profiteer nu van onze introductieaanbieding: Wat een cijferwerk zeg, proficiat. Hier is werk en kennis ingekropen, ik ben onder de indruk. Alec Ieder weekend kijk ik uit naar je betrouwbare visie die met kop en schouders (waar kennen we dat patroon van?) boven de andere visies uitsteekt. Wim Dank voor je visie op de beurs.. heb er zeer goed aan verdiend..mijn complimenten! Jorg Een proefabonnement op Brains & Analysis van 30 dagen voor maar 29,-. Bankgegevens: Rabo Bank, Rekening nr. 10.89.91.547, t.n.v. P.J. van Gemeren te Stramproy (Nederland) o.v.v. BA en uw emailadres (eventueel zonder @) Buitenland: IBAN:NL02RABO0108991547 BIC/SWIFT: RABONL2U. "Human nature never changes and that is why prices swing from the one extreme level to the other. People get too hopeful and optimistic when prices are high. Then when prices reach extreme low, they get too blue, too pessimistic and over-sell." W.D. Gann 13
Economisch overzicht Brains & Analysis geeft u elke week, naast een diepgaande fundamentele analyse ook een globaal overzicht van belangrijke economische indicatoren. Zodoende blijft u optimaal op de hoogte! Het onderstaande overzicht stond in de Brains & Analysis van 1 november. Het definitieve Amerikaanse consumentenvertrouwen over oktober stelde teleur, en daalde tot 67.7, tegenover een stand van 68.2 de vorige maand. Het momentum lijkt zich ondertussen eerder te verslechteren dan te verbeteren. Langzaam maar zeker worden de Nederlandse producenten iets positiever over de toekomst. Zo kwam het producentenvertrouwen in oktober uit op 0.5, en steeg de bezettingsgraad naar 80.6 procent. De Europese inflatie is met een gestage stijging bezig; volgens de schatting van Eurostat zal de inflatie deze maand verder toenemen naar 1.9%. De Amerikaanse economie groeide met 2% op jaarbasis in het derde kwartaal, een lichte verbetering ten opzichte van het tweede kwartaal, toen de groei op jaarbasis nog 1.7% bedroeg. 14
De Europese werkloosheid is in september iets opgelopen, tot 10.1% van de beroepsbevolking (augustus: 10.0%). Met het stijgen van de inflatie beginnen de rentetarieven ook langzaam op te lopen. Toch zal de ECB niet snel haar belangrijkste tarief verhogen. Met de nieuwe ronde van kwantitatief verruimen in aantocht, blijven de rentetarieven kunstmatig laag, gedrukt door de fikse hoeveelheid liquiditeiten. 15
GannTrader WaveRider GannTrader WaveRider is een uitgebreid wekelijks analyse rapport met innovatieve technische analyses uitgebreid met enkele concrete beleggingssystemen. Het wekelijkse WaveRider rapport bevat unieke analysemethoden ontwikkeld door Gann en Jim Sloman, gecombineerd met astrologische analyses ontwikkeld door onze analist Tjerk Spriensma. Het accent van deze analyses ligt op tijdsanalyses: waar zullen de markten een draaipunt maken? In de wekelijkse conclusie integreren we alle besproken analyses en vatten deze samen tot concrete tijddoelen en bij benadering koersdoelen. Verder geven wij u ook een duidelijk beeld van onze middellange termijn beursverwachting aan de hand van zogeheten grafische routemappen. De markten die wekelijks onder de loep worden genomen zijn de AEX, DAX, FTSE, en S&P 500 index, en belangrijke commodities (Goud, Wheat, en Soy Beans). Gratis signalen van het MTS beleggingssysteem Naast de wekelijkse analyse ontvang u ook bij een abonnement op GannTrader WaveRider ook WaveRider MTS, het Mechnical Trading System gebaseerd op technische en statistische analysemethodieken. Met deze signalen, die u buiten kantooruren ontvangt, bent u goed in staat om zelf beleggingsbeslissingen te nemen die bewezen succesvol zijn en volkomen emotieloos. Klik hier voor meer informatie over WaveRider MTS. Profiteer nu van onze introductieaanbieding! Een proefabonnement op WaveRide van 30 dagen hebt u al voor 29,- Bankgegevens: Rabo Bank, Rekening nr. 10.89.91.547, t.n.v. P.J. van Gemeren te Stramproy (Nederland) o.v.v. WR en uw emailadres (eventueel zonder @) Buitenland: IBAN:NL02RABO0108991547 BIC/SWIFT: RABONL2U. Een kwartaalabonnement op WaveRider kost 99 euro per kwartaal, 179 voor een halfjaar, en 299 voor een jaarabonnement. Hebt u al een abonnement op Brains & Analysis, dan krijgt u korting op WaveRider. Zie ook www.ganntrader.org. 16
Psychologie Brains & Analysis bevat om de week een artikel over psychologie, waarbij de focus ligt op het aanreiken van handvaten die helpen een betere belegger te worden. Dit artikel verscheen eerder in Brains & Analysis. Eerdere onderwerpen die we hebben behandeld zijn onder andere money management, stress, en veel voorkomende psychologische valkuilen. De beste ideeën zijn tijdelijk B eleggen is een lange termijn onderneming, en vaak hebben beleggers een lange horizon met bepaalde doelen die ze willen realiseren. Hiervoor wordt dan een goede strategie gezocht, zoals het beleggen gebaseerd op technische analyses, en wordt er (ruwweg) een plan geformuleerd hoe deze strategie in de praktijk zal worden gebracht. Echter, door de lange horizon die gehanteerd wordt, is het moeilijk om een goede strategie te bedenken. Stel, je verwacht nog 20 jaar te willen beleggen en daarna met pensioen te gaan. Wat voor een strategie kun je dan het beste hanteren? Of stel dat je je beleggingsstrategie met meer discipline wilt uitvoeren, zodat je betere resultaten behaald. Hoe begin je met een dergelijke verandering die je de rest van je beleggingscarrière wilt uitvoeren? Dergelijke ideeën leggen de lat echter bijzonder hoog, en zonder dat je er erg in hebt kun je beginnen te zoeken naar de Heilige Graal. Immers, als je de komende 10 jaar (of nog langer) wilt blijven beleggen, dan heb je toch een aanpak of methodiek nodig die erg goed is? En gedragsveranderingen, die bijzonder hardnekkig kunnen zijn, willen we graag doorvoeren voor een erg lange periode. Stel, je wilt gedisciplineerd je strategie uitvoeren, en rationeel gezien heb je veel vertrouwen in je aanpak. Toch gaat de uitvoering voor een bepaalde tijd maar goed, en dan begin je langzaam maar zeker steeds ietsjes losser te worden. Misschien begin je na verloop van tijd minder aandacht te besteden aan het analyseren van koersgrafieken, het lezen van nieuws, of het zetten van stoplosses. Emoties (als trots bij een reeks winstgevende transacties) of stress (bij veel verliesgevende transacties) kunnen het echter makkelijk maken in je oude gedrag te vervallen. Een manier om dit probleem te bekijken is vanuit gedrag dat moeilijk te stoppen is. Zo zal een roker vaak meerdere pogingen moeten ondernemen 17
om te stoppen, en niet bij de eerste keer slagen. Vanuit deze optiek zal de belegger gefrustreerd raken als hij weer zijn strategie minder consistent uitvoert, en een nieuwe afspraak met zichzelf maken om het de volgende keer wel goed te doen. Een strategie bedenken voor de komende jaren is al minstens even uitdagend. Immers, wanneer is zoiets goed genoeg? Hoe ga je nu het beste om met het doorvoeren van een verandering voor de lange termijn? Simpelweg: dat doe je niet. Een ander perspectief, die in de praktijk veel nuttiger en meer toepasbaar is, is om ervan uit te gaan dat goede veranderingen en ideeën tijdelijk zijn. Door een reeks tijdelijke oplossingen aan elkaar te verbinden krijg je dezelfde (en vaak nog betere) oplossing. Het is maar net wat je wilt bereiken: wil je lang piekeren op een goede strategie of de juiste aanpak, en daarmee veel tijd en dus kansen mislopen, of wil je snel beginnen met de realisatie dat het geen perfect idee is, maar voorlopig een goed idee? Toch zijn we geneigd om een tijdelijke oplossing niet als een echte oplossing te zien. Liever hebben we een strategie die de komende 10 jaar blijft werken, of een gedragsverandering die zeker behouden Tijdelijke oplossingen motiveren tot het nemen van actie, en halen je uit de greep van perfectionisme. 18 blijft. Vaak zijn dingen nuttig voor een bepaalde tijd, waarna ze niet meer nut hebben. Voor veel dingen is het beter een tijdelijke oplossing te hebben voor iets dat je wilt veranderen, dan veel tijd en moeite te steken in het zoeken naar een langdurige oplossing die permanent is. Vaak zul je zien dat dergelijke permanente oplossingen een stuk minder permanent zijn dan je op voorhand dacht. Om iets een succes te laten zijn, hoeft het niet voor altijd te duren. Je kunt ook van idee naar idee gaan, van technische aanpak naar fundamentele aanpak gaan, van day trading naar positie trading, en van succes naar succes gaan. De uitdaging is om in de eerste plaats niet elke oplossing te willen zien als de perfecte oplossing. Het gevaar is namelijk dat, als we een oplossing zien als de oplossing, we minder oog hebben voor de minpunten en zwakheden van dit idee. En dan, zodra deze minpunten aan het licht komen, verliezen we ons vertrouwen in de oplossing compleet. Door de onrealistische verwachting dat dit de oplossing of de strategie is, hoeft er maar weinig in de praktijk te gebeuren waardoor het niet voldoet aan onze verwachtingen, wat al snel tot een verlies van vertrouwen zal leiden.
En zodra we dat vertrouwen in de strategie kwijt zijn, gaan we op zoek naar de volgende Heilige Graal, de strategie die ons (eindelijk) eens financiële zekerheid gaat geven. Echter, niks is perfect, en niks is eeuwigdurend. Zelfs de strategie van Buffett heeft het laatste decennium aan outperformance verloren. We doen er daarom beter aan om een strategie of oplossing te zien als tijdelijk waardevol en bruikbaar, en hoogstwaarschijnlijk eindig. Voordelen van tijdelijke oplossingen Als je elk idee of oplossing tijdelijk ziet, krijg je verassende voordelen hiervan. Allereerst wordt het makkelijk om hier toegewijd aan te worden, of het concreet aan te pakken. De drempel ligt namelijk een stuk lager als je weet dat het niet een perfecte strategie is. Je ziet het meer als een experiment; als het werkt, dan blijven we het uitvoeren, en als het stopt met werken, gaan we met het volgende experiment aan de slag. Als het niet perfect is (en dat ook nooit wordt), waarom zul je het dan nu geen kans geven? De grens om het te proberen met geld is makkelijker. We weten immers al dat het niet perfect is of voor altijd is. Dus laten we er niet teveel geld op voorhand in investeren (het idee is immers eindig), maar gewoon proberen. Hiermee wordt je dus ook een stuk creatiever in je strategieën. Door sneller iets te proberen, ook als het buiten je straatje ligt, doe je ook nog eens een hoop vaardigheden op. Vaardigheden die je kunt gebruiken bij het bedenken van de volgende (tijdelijke) strategie. Het is sneller en makkelijker te implementeren. Als we weten dat een bepaald beleggingsidee niet voor eeuwig is, hoeven we niet veel tijd te besteden aan het perfect maken ervan; het draait er enkel om of het werkt of niet. Natuurlijk, elk idee moet goed worden onderzocht, maar het gaat erom dat je niet in de val van perfectionisme beland. Als je wacht totdat iets perfect is, heb je te lang gewacht. Het wordt makkelijker om los te laten. Als we niet veel geld of tijd hebben geïnvesteerd in een bepaald idee, is het makkelijker om er afstand van te nemen. Zo voorkomen we dat we veel tijd en geld verliezen terwijl we koppig blijven geloven in een strategie die eigenlijk geen waarde meer heeft. 19
Door te realiseren dat een bepaalde aanpak tijdelijk is, staan we ook meer open voor bewijzen die aangegeven dat de strategie zijn beste tijd heeft gehad. Dit scheelt weer geld en een hoop frustratie. Concluderend Door oplossingen, ideeën, en strategieën als tijdelijk te zien, vergroot je de kans dat je daadwerkelijk iets gaat doen, in plaats van erover te denken, praten, plannen, en (be-)argumenteren. Mensen veranderen, situaties veranderen, en markten veranderen. En de strategieën die we gebruiken moeten ook veranderen. Perfectie, zij het in de vorm van een strategie of een goed voornemen, bestaat niet. Vaak weten we wel hoe we bepaalde dingen kunnen verbeteren, zij het met beleggingen dan wel op persoonlijk vlak. Toch stellen we het te vaak liever uit, wachtend op meer informatie, bevestiging, of zekerheid van deze oplossing. Laat je niet verleiden door het idee van perfecte oplossingen, en vraag jezelf eens af: welke dingen (op financieel of persoonlijk gebied) heb ik de laatste tijd vooruitgeschoven, denkend en werkend aan een perfecte implementatie? Het perfecte moment is nu. 20