Uitgave van de Liberale Mutualiteit Depressie uw gezondheid, zó werkt u eraan!
2 Inleiding
Iedereen heeft wel eens een mindere dag of voelt zich niet lekker in zijn vel, maar dit gaat meestal over. Als u zich langdurig en het grootste deel van de tijd slecht en somber voelt en als dit uw normaal functioneren belemmert, dan is er sprake van een depressieve stemming. Momenteel schat men dat wereldwijd één persoon op vier ooit te kampen heeft met psychische problemen in zijn/haar leven en elk jaar wordt één volwassene op tien hierdoor getroffen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zal in de geïndustrialiseerde wereld in 2020 depressie de ziekte zijn die het meeste voorkomt. Daarom wordt depressie ook wel de ziekte van de 21e eeuw genoemd. Psychische gezondheidsproblemen komen dus vaak voor en kunnen ernstige gevolgen met zich meebrengen. Naast het psychisch lijden dat ze teweegbrengen, hebben ze vaak ook een impact op de fysieke en sociale gezondheid en zijn ze soms levensbedreigend. Daarnaast zijn ze een zware belasting voor de omgeving van de patiënt en hebben ze een belangrijke invloed op de maatschappij, onder andere door ziekteverzuim. Er bestaan verschillende behandelvormen voor een depressie. Uit onderzoek blijkt echter dat mensen met psychische problemen in eerste instantie weinig beroep doen op hulpverlening, ondanks de relatief grote toegankelijkheid en diversiteit van de diensten. Daarom moeten we vooroordelen ten aanzien van psychische stoornissen zoveel mogelijk tegengaan. Kijk snel verder in deze brochure voor meer informatie en praktische tips. inhoud I. Wat is een depressie? 4 II. Behandeling 6 III. Omgaan met een depressie 10 IV. Meer informatie 14 3
I. Wat is een depressie? Iedereen heeft al eens een mindere dag of voelt zich een periode niet lekker in zijn vel. Iedereen heeft een stemming die wisselt. Meestal duren deze schommelingen niet langer dan een paar dagen en hangen ze samen met enkele tegenvallers of bepaalde negatieve gebeurtenissen. Sleept dit gevoel echter een hele tijd aan en belemmert het op de duur uw normaal functioneren, dan kunnen we spreken van een depressie. Bij een depressie verliest u alle interesse en geniet u niet meer van het dagelijkse leven. Het beste wat u kunt doen in zo n geval is zo snel mogelijk uw (huis)arts raadplegen. De twee belangrijkste kenmerken van een depressie zijn: - een sombere en depressieve stemming; - het verlies van alle interesse (zowel voor familieleden, kennissen als de omgeving) en plezier. Indien u naast de twee belangrijkste kenmerken van een depressie meerdere van de onderstaande klachten of symptomen, gedurende langere tijd (minstens 2 weken) bij uzelf of bij een ander herkent, kan er sprake zijn van een depressie en neemt u het best contact op met uw (huis)arts. - Een gevoel van waardeloosheid en schuld overheerst; - slaapstoornissen; - duidelijke gewichtsverandering; - weinig energie, lusteloosheid; - concentratieproblemen; - terugkerende gedachten aan de dood, terugkerende gedachten aan zelfdoding of een poging tot zelfdoding. 4 Daarnaast kunnen klachten voorkomen waarbij er niet onmiddellijk aan een depressie wordt gedacht, zoals: - angst, piekeren en paniekaanvallen; - aanhoudende vermoeidheid zonder lichamelijke oorzaak;
- chronische pijnklachten; - klachten van nervositeit; - verslaving aan alcohol, slaap- en kalmeermiddelen; - signalen van een vermindering van het algemeen functioneren; - signalen dat iemand niet goed functioneert op het werk; - onverklaarbaar en/of frequent kortdurend ziekteverzuim. Risicogroepen zijn personen met een depressie of poging(en) tot zelfdoding in het verleden of met (eerstegraads-) familieleden met een depressie of poging(en) tot zelfdoding, patiënten met een ernstige lichamelijke ziekte, alcohol- of drugsproblemen of angst- en paniekstoornissen. OORZAKEN Een depressie wordt meestal veroorzaakt door een combinatie van factoren. Er zijn factoren die ervoor zorgen dat u aanleg hebt voor een depressie (bijvoorbeeld genetische factoren), factoren die een depressie kunnen uitlokken (bijvoorbeeld psychosociale gebeurtenissen, zoals een overlijden) en factoren die de uitingsvorm (bijvoorbeeld licht, matig of ernstig) en het verloop van een depressie beïnvloeden. Biochemische factoren Onderzoek heeft uitgewezen dat er bij een depressie sprake is van een verstoring van de balans van bepaalde stoffen (serotonine en noradrenaline) in de hersenen. Genetische factoren Ook een erfelijke oorzaak kan meespelen bij het ontstaan van een depressie. Er bestaat een verhoogd risico indien depressie reeds voorkomt binnen de familie. Psychosociale factoren Ingrijpende negatieve gebeurtenissen, zoals een echtscheiding, ziekte, het overlijden van een dierbare en het verlies van werk, maar ook positieve gebeurtenissen, zoals een geboorte en promotie, kunnen veel spanning en stress oproepen. Uiteindelijk put een toestand van ononderbroken stress gedurende lange tijd het lichaam en de geest uit, wat kan leiden tot een depressie. 5
II. Behandeling Afhankelijk van de ernst van de depressie bestaan er verschillende behandelvormen. Om de ernst van een depressie vast te stellen wordt er onder andere rekening gehouden met de symptomen (het soort, de duur en de intensiteit). Daarnaast worden de gevolgen voor het dagelijkse leven en andere psychische problemen mee in rekening gebracht. Bij een depressie is het belangrijk om een arts te raadplegen (bij voorkeur een arts die u goed kent). Deze zal dan samen met u bekijken wat er aan de hand is en hoe dit opgelost kan worden. In een eerste fase en zeker bij lichte tot matige depressies, wordt vaak een afwachtende en ondersteunende houding aangenomen. Begeleiding en ondersteunende gesprekken met de huisarts zijn dan ook aangeraden. Indien nodig kan de arts verder doorverwijzen naar een psychiater voor gespecialiseerd advies. De meest frequente behandelvormen bij een depressie zijn: psychotherapie, een behandeling met medicatie en een combinatie van beide. Daarnaast is psycho-educatie belangrijk. Hierbij geeft de arts algemene informatie over een depressie, de behandeling en de prognose. Tot slot is, naast de verschillende behandelvormen, steun van de omgeving ook 6
belangrijk. Ergens terecht kunnen met zijn problemen, het hart kunnen luchten en steun ervaren is van groot belang voor wie met een depressie kampt. De behandeling van een depressie dient steeds in samenspraak met de behandelende arts te gebeuren. Bij een lichte tot matig ernstige depressie is het echter ook belangrijk om bij de keuze van de behandeling steeds rekening te houden met de voorkeur van de persoon in kwestie. Bij een depressie is medicatie niet altijd nodig. Antidepressiva zijn vooral werkzaam bij personen met een ernstige depressie, daarom worden ze dan ook, eventueel in combinatie met psychotherapie, bij deze groep personen aanbevolen. De behandeling van een depressie moet steeds gericht zijn op de behandeling van de acute fase én op terugvalpreventie. PSYCHOTHERAPIE Psychotherapie is een complex begrip. Grofweg kan gezegd worden dat het een methode is om bij iemand met bepaalde emotionele of gedragsmatige stoornissen, de klachten te verlichten. Er bestaan verschillende vormen van psychotherapie, maar er zijn twee vormen die effectief zijn bij de behandeling van depressie, namelijk interpersoonlijke psychotherapie en cognitive based mindfulness training. Bij psychotherapie is het belangrijk dat de arts zowel letterlijk als figuurlijk toegankelijk is voor de persoon met een depressie. Zo kunnen een financiële drempel en een arts met weinig inlevingsvermogen de psychotherapie minder toegankelijk maken. Het is belangrijk dat men steun ervaart en dat er zorgvuldig geluisterd wordt naar de symptomen en het verhaal van de persoon met een depressie. Wie van een depressie hersteld is, ervaart soms dat deze periode hem sterker heeft gemaakt en het leven heeft verrijkt. In een latere fase van de ziekte, bijvoorbeeld tijdens de herstelperiode, is het belangrijk om op deze groeimogelijkheden te wijzen. 7
BEHANDELING MET MEDICATIE (antidepressiva) Als de arts kiest voor een behandeling met medicatie is het belangrijk dat de patiënt goed geïnformeerd wordt door de behandelende arts. Opdat de patiënt de medicatie op de juiste manier inneemt is het noodzakelijk vooraf uit te leggen hoe de medicatie zal werken en wat de eventuele bijwerkingen zijn. Verder geeft de arts ook uitleg over de duur en het verloop van de behandeling en het tijdstip waarop de patiënt positieve effecten kan verwachten. Er bestaan verschillende soorten antidepressiva, die allemaal een verschillend werkingsmechanisme hebben. Het gunstig effect is niet meteen zichtbaar, maar is pas na twee tot vier weken merkbaar. Indien een bepaald antidepressivum niet het gewenste effect heeft, kan er worden overgeschakeld op een ander antidepressivum of kunnen bepaalde geneesmiddelen toegevoegd worden. Antidepressiva hebben ook enkele bijwerkingen die vooral in het begin van de behandeling optreden. Een behandeling met antidepressiva mag nooit plotseling onderbroken of stopgezet worden. Hierdoor kan de depressie opnieuw de kop opsteken of kunnen er zich ontwenningsverschijnselen voordoen. Daarom moet het afbouwen en stoppen van antidepressiva steeds onder begeleiding van een arts gebeuren en dient de arts de patiënt in te lichten over mogelijke ontwenningsverschijnselen. PSYCHO-EDUCATIE Om te zorgen dat de patiënt en zijn omgeving de situatie beter begrijpen en er beter mee omgaan is psycho-educatie belangrijk. Hierbij wordt er meer informatie gegeven over een depressie (de diagnose en het ziektebeeld), de behandeling en de neveneffecten hiervan en de prognose. 8
KALMEERMIDDELEN: JA OF NEEN? Slaap- of kalmeermiddelen als enige behandeling tegen de belangrijkste symptomen van een depressie zijn niet effectief. Indien de depressie gepaard gaat met angst, spanning, onrust en slapeloosheid kan de arts deze geneesmiddelen wel tijdelijk voorschrijven om een korte moeilijke periode te overbruggen. Omdat deze middelen verslavend werken en nadelige effecten met zich mee kunnen brengen, moet het gebruik ervan beperkt worden. SINT-JANSKRUID: JA OF NEEN? Sint-janskruid is op korte termijn werkzaam bij patiënten met een lichte of matig ernstige depressie. Bij deze patiënten kan het dan ook als alternatief overwogen worden indien ze terughoudend zijn om antidepressiva te gebruiken en/of psychotherapie te starten. De werkzaamheid op lange termijn, maar ook de optimale dosering en de optimale behandelduur zijn daarentegen nog onduidelijk. Sint-Janskruid heeft weinig bijwerkingen, maar kan wel bijwerkingen veroorzaken in combinatie met bepaalde geneesmiddelen. Daarom is het aangeraden om nooit op eigen initiatief Sint-Janskruid te gebruiken. Bespreek dit altijd eerst met uw arts. LICHTTHERAPIE: JA OF NEEN? Lichttherapie wordt gebruikt bij patiënten met depressie met een seizoensgebonden patroon (in het bijzonder winterdepressie). Daarom wordt deze therapie doorgaans toegediend aan het begin van of tijdens het winterseizoen in één tot enkele kuren van vijf tot tien sessies, gedurende vijf tot zeven dagen. ELEKTROCONVULSIETHERAPIE (ECT) Elektroconvulsietherapie is een effectieve behandeling die door een psychiater in het ziekenhuis wordt uitgevoerd. Bij deze behandeling wordt de patiënt kort in slaap gebracht, waarna een epilepsie-aanval wordt uitgelokt. 9
III. Omgaan met een depressie WAT KUNT U ZELF DOEN ALS U EEN DEPRESSIE DOORMAAKT? Bij een depressie is het belangrijk dat u uw behandelende arts raadpleegt zodat u samen kunt bekijken wat er aan de hand is en hoe dit opgelost kan worden. Zowel positieve gebeurtenissen (zoals een huwelijk en zwangerschap) als negatieve gebeurtenissen (zoals het overlijden van een dierbare en problemen op het werk) kunnen gevoelens met zich meebrengen. Neem steeds de tijd om deze belangrijke gevoelens een plaats te geven en te verwerken. Praat met familie en vrienden over wat u doormaakt en welke gevoelens dit bij u teweegbrengt. Door uw gevoelens te delen met anderen kunnen mensen uit uw omgeving de situatie beter begrijpen, hier beter mee omgaan en indien nodig helpen. Zoek, als u hier de behoefte voor voelt, ook contact met lotgenoten. Verhalen van hoe anderen een depressie doormaken en wat voor hen voor herstel zorgde, kunnen hoop bieden en motiveren voor verbetering of herstel. Het contact met lotgenoten kan ook een steun zijn, omdat u zo beseft dat u niet de enige bent die dit meemaakt. Sluit u niet thuis op, maar blijf uw dagelijkse activiteiten beoefenen en beoefen activiteiten waar u nog steeds plezier aan beleeft of vroeger plezier aan beleefde. Probeer op vaste tijdstippen te gaan slapen en op te staan. Beperk het gebruik van slaapen kalmeermiddelen en neem deze enkel op advies van uw arts. Eet en drink op vaste tijdstippen. Kies hierbij voor een gezonde voeding en vermijd alcohol als troostmiddel. Doe regelmatig aan lichaamsbeweging. 10
HOE HELPT U IEMAND MET EEN DEPRESSIE? Schakel indien nodig professionele hulp in. Probeer de persoon te overtuigen zijn arts te raadplegen of contacteer indien nodig zelf de arts. Steun de patiënt om de behandeling volgens de richtlijnen van de arts verder te zetten. Personen met een depressie kunnen zich somber voelen, geen plezier ervaren en weinig interesse hebben in wat rond hen gebeurt. Daarnaast voelen ze zich vermoeid en energieloos en slagen ze er vaak niet in energie op te brengen om hun sociale contacten te onderhouden. Als iemand in uw omgeving aan een depressie lijdt, is het belangrijk om actief en regelmatig contact op te nemen met deze persoon en dit te blijven volhouden zonder dat u in deze periode veel terug verwacht van de patiënt. Iemand met depressieve klachten die veel familie en/of vrienden om zich heen heeft, zal zich gewaardeerd voelen en zich minder geïsoleerd voelen dan iemand die er alleen voorstaat. De ondersteuning die hij van zijn omgeving krijgt, kan het hoofd helpen bieden aan stressvolle gebeurtenissen en op die manier een depressie voorkomen. Het is normaal dat u zich soms geïrriteerd, kwaad of machteloos zult voelen, zeker als u merkt dat verbetering uitblijft. Stel daarom steeds realistische verwachtingen en respecteer het tempo van de persoon met een depressie, ook al ligt het maandenlang zeer laag. Maak geen verwijten over te weinig energie, wilskracht of doorzettingsvermogen. Laat u niet beïnvloeden door het negatieve denken en de sombere stemming van de persoon met een depressie. Heb geduld en besef dat een depressie en de behandeling ervan meestal meerdere maanden tijd vergen. Het is belangrijk de persoon het gevoel te geven dat hij ergens terecht kan met zijn probleem, dat hij zijn hart eens kan luchten en steun ervaart. Laat de persoon daarom praten, toon begrip voor zijn situatie en gevoelens en probeer perspectief te bieden. Stimuleer een sfeer van vertrouwen en toon dat u bereid bent om te luisteren en te praten. Minimaliseer de depressieve gevoelens niet, maar overbescherm de persoon met een depressie ook niet. Maak duidelijk dat u weet dat hij op dit moment niet alles aankan maar dat u niet twijfelt aan zijn kunnen. Beklemtoon ook steeds de sterke kanten van de persoon met een depressie. 11
Stimuleer regelmaat in het dagelijkse leven van een persoon met een depressie. Moedig de persoon aan op vaste tijdstippen op te staan en te gaan slapen, om zich te verzorgen, om maaltijden te bereiden en drie maal per dag op vaste tijdstippen te eten, om regelmatig in de buitenlucht te vertoeven en regelmatig aan lichaamsbeweging te doen. Stimuleer om die activiteiten waar hij nog wel of vroeger plezier aan beleefde, te blijven doen. Onderneem ook samen activiteiten. Zorgen voor iemand met een depressie is niet altijd eenvoudig. Om die zorg te kunnen blijven volhouden, is het ook belangrijk goed voor uzelf te zorgen. Zorg dat u niet overbelast raakt. Neem daarom voldoende ontspanning. Roep tijdig hulp in van anderen. Indien u het gevoel hebt dat het u teveel wordt, neem dan even afstand om rust te nemen en voor uzelf te zorgen en schakel anderen in om de zorg en steun voor de persoon met de depressie tijdelijk over te nemen. Zoek professionele hulp of contact met lotgenoten als het voor u te zwaar wordt. 12
13
IV. Meer informatie Wenst u meer informatie over andere gezondheidsonderwerpen, zoals stress, beweging, gezonde voeding, enz.? Ga dan langs bij het kantoor van uw Liberale Mutualiteit en vraag naar onze gezondheidsbrochures. U kunt voor meer informatie ook altijd terecht op de website van uw Liberale Mutualiteit: www.liberalemutualiteit.be Vergeet u zeker niet te abonneren op onze tweemaandelijkse gezondheidsnieuwsbrief via onze website. Deze nieuwsbrief staat boordevol actuele gezondheidsinformatie en lokale activiteiten. Interessante websites Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid - www.vvgg.be Fit in je hoofd, goed in je vel - www.fitinjehoofd.be Depressie vereniging www.depressie.org Federatie van Vlaamse Simileskringen www.similes.org Vlaamse Vereniging voor Manisch Depressieven www.upsendowns.be Trefpunt Zelfhulp www.zelfhulp.be Theseas - www.theseas.be Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) - www.mbct.be/depressie.html 14
15
Ontdek de Liberale Mutualiteit op www.liberalemutualiteit.be Liberale Mutualiteit Provincie Antwerpen Lange Nieuwstraat 109 2000 Antwerpen 03/203.76.00 03/225.02.35 info@lmpa.be Liberale Mutualiteit van Brabant Koninginneplein 51-52 1030 Brussel 02/209.48.11 02/219.01.54 info@mut403.be Liberale Mutualiteit West-Vlaanderen Revillpark 1 8000 Brugge 050/45.01.00 050/45.01.02 info@lmwvl.be Liberale Mutualiteit van Oost-Vlaanderen Brabantdam 109 9000 Gent 09/223.19.76 09/224.11.74 infocomm@libmutov.be Liberale Mutualiteit Limburg Geraetsstraat 20 3500 Hasselt 011/29.10.00 011/22.20.67 info@lml.be Liberale Mutualiteit Vlaams Gewest Prieelstraat 22 1730 Asse 02/452.90.10-02/454.06.70 02/452.62.20 info@lmvlg.be Verantwoordelijke Uitgever: Geert Messiaen, Livornostraat 25, 1050 Brussel Editie oktober 2011