DIGITALE GELDZAKEN Regel alles handig en veilig online REINOUT VAN DER HEIJDEN
Digitale geldzaken
REINOUT VAN DER HEIJDEN DIGITALE GELDZAKEN
1 e druk, oktober 2014 2014 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond Auteur: Reinout van der Heijden Verder werkten mee: Ingrid Bauwer, Georgie Dom, Jan Klinckenberg, Rien Meijer, Nanni Tempelman, Kees Verplanke, Bas Willigenburg en Ingrid Zuurmond Eindredactie: Vantilt Producties, Nijmegen Grafische verzorging: PUUR Publishers Foto s: istockphoto, NationaleBeeldbank (pag. 25 en 27) ISBN 978 90 5951 2924 NUR 793 Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden. Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele (zet)fouten of onvolledigheden. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van derden zo goed mogelijk te regelen; degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.
INHOUD Inleiding 9 01 Elektronisch betalen 11 1.1 Lege portemonnee 12 1.2 Uw rechten 13 1.2a Basisvoorzieningen 13 1.2b Europees rekeningnummer 14 1.2c Overstapservice 16 1.3 Nieuwe ontwikkelingen 18 1.3a Alles digitaal 18 1.3b Contactloos betalen 21 1.3c Veiligheid en privacy 22 1.3d Ov-chipkaart 23 02 Internetbankieren 25 2.1 Kennismaking 26 2.1a Inloggen 26 2.1b Mobiel bankieren 29 2.1c Gebruiksgemak 32 2.2 Belangrijkste opties 35 2.2a Geld overschrijven 35 2.2b Finbox 38 2.2c Buitenlandse overboeking 39 2.2d Zoeken, printen en downloaden 41 2.2e Informatie en contact 42 2.2f Hulpmiddelen 43 2.3 Geavanceerde mogelijkheden 44 2.3a Rekening beheren 44 2.3b Instellingen 44 2.3c Pasblokkade 45 2.3d Limieten aanpassen 46 2.3e Alerts 47 2.3f Nooit meer roodstaan 48 2.3g Boekhoudprogramma s 49 2.3h Bankieren zonder internet 51 2.3i Noodgeld in het buitenland 53 2.4 Kosten 53 2.4a Betaalpakket 53 2.4b Geld in het buitenland 55 2.4c Betalen voor het betalen 57 INHOUD 5
03 Online winkelen 59 3.1 Webwinkels 60 3.1a Aanbod 60 3.1b Betrouwbaar? 62 3.1c Nadelen 65 3.1d Levertijd 65 3.2 Alles over betalen 66 3.2a Betaalmiddelen 66 3.2b Bezorgkosten 68 3.2c Btw en invoerrechten 68 3.3 Keurmerken 69 3.3a Thuiswinkel Waarborg en Webshopkeurmerk 69 3.3b Geen keurmerk? 70 3.4 Uw rechten 71 3.4a Algemeen 71 3.4b Koop op afstand 71 3.4c Kopen in een EU-land 75 3.4d Kopen buiten de EU 77 04 Een reis boeken 79 4.1 Wat kan er misgaan? 81 4.1a Misleidende prijzen 81 4.1b Opletten bij aanbiedingen 83 4.1c Het oordeel van anderen 83 4.2 Slim boeken 86 4.2a Vliegen voor een prikkie 87 4.2b Voordelige hotels 89 4.2c Vervoer 91 4.2d Veilingsites 93 4.2e Woningen van particulieren 95 4.3 Veiligheid en garantie 97 4.3a Keurmerken 97 4.3b Geschillencommissie 98 4.3c Hulpfondsen 98 4.3d Veilig betalen 100 4.4 Uw rechten 101 4.4a Overheidstoezicht 101 4.4b Lokkertjes 101 05 Sparen 103 5.1 Gemak versus rente 104 5.1a Ontevreden spaarders 104 5.1b Trouw aan betaalrekening 104 5.1c Zoeken naar een betere rente 104 5.2 Aan de slag 106 5.2a Een nieuwe spaarrekening openen 106 5.2b Overstappen naar andere spaarrekening 107 6 DIGITALE GELDZAKEN
5.2c Uw spaarrekening beheren 108 5.2d Spaargeld vastzetten 109 5.2e Geblokkeerde rekeningen 111 5.2f BEM-clausule 112 5.3 Depositogarantiestelsel 113 06 Beleggen 115 6.1 Hoe werkt het? 116 6.1a Profiel bepalen 116 6.1b Rekening openen 117 6.2 Kosten 118 6.2a Provisieverbod 118 6.2b Zelf beleggen 119 6.2c Beleggen met advies 122 6.3 Actuele informatie 123 6.3a Financieel nieuws 124 6.3b Koersinformatie 127 6.3c Buitenlandse informatie 128 6.4 Portefeuille beheren 128 07 Lenen & hypotheek 131 7.1 De wereld binnen handbereik 132 7.2 Consumptieve leningen 132 7.2a Spelregels bij leningen 132 7.2b Persoonlijke lening 133 7.2c Doorlopend krediet 134 7.2d Flexibel betalen 135 7.2e Roodstaan 135 7.2f Buiten de bundel 136 7.3 Rechten en beperkingen 136 7.3a Kredietcheckers 137 7.3b Maximale lening 138 7.3c Boete en incasso 139 7.4 De praktijk 140 7.4a Aanbieders zoeken 140 7.4b Offertes aanvragen 141 7.4c Afsluiten 142 7.5 Hypotheken 143 7.5a Lenen met onderpand 143 7.5b Renteaftrek 144 7.5c Hypotheek via internet 145 7.5d Lenen bij verbouwen 145 08 Verzekeren 147 8.1 Zelf doen of advies vragen? 148 8.1a Voor- en nadelen 148 8.1b Teloorgang van de tussenpersoon 149 INHOUD 7
8.1c Serviceabonnementen 151 8.2 Communicatie 154 8.2a Digitaal afhandelen 154 8.2b Zorgverzekeraars online 155 8.3 Aan de slag 157 8.3a Oriëntatie 157 8.3b Vergelijkingssites 157 8.3c Keuze bepalen 160 8.3d Afsluiten 161 8.3e Oude verzekering opzeggen 162 8.4 Klachten 163 09 Veiligheid boven alles 165 9.1 Wees niet goedgelovig 166 9.1a Kijk uit met klikken en downloaden 166 9.1b Houd software actueel 169 9.1c Veilig bankieren 170 9.2 Kies de juiste beveiliging 172 9.2a Een goed wachtwoord 172 9.2b Wachtwoordmanager 173 9.2c Virusscanner 174 9.2d Computertoegang 175 9.3 Zorg voor een goede verbinding 176 9.3a Website met slotje 176 9.3b Draadloos netwerk beveiligen 176 Bijlage: Praktische digitale hulpmiddelen 179 8 DIGITALE GELDZAKEN
INLEIDING Sommige mensen geven iets te gemakkelijk geld uit, terwijl anderen het juist lastig vinden om de knoop door te hakken. Herkent u zichzelf en uw partner hierin? Dan heb ik goed nieuws voor u. Deze klassieke tegenpolen hebben met internet een prachtig hulpmiddel beschikbaar. Het is zo gemakkelijk om een aankoop later ongedaan te maken, dat de grootste twijfelaar doortastend wordt. En er is zoveel keuze dat zelfs de snelste beslisser er langer over doet. Wie de mogelijkheden en valkuilen van internet beter leert kennen, heeft minder last van zijn impulsen of aarzelingen. En belangrijk: u bespaart tijd en geld. In hoofdstuk 1 gaat het over de nieuwe elektronische wereld waar we nu in leven. Er verandert veel en u kunt daarin niet achterblijven. Het uitgebreidste hoofdstuk is dat over internetbankieren: hoofdstuk 2 behandelt uitgebreid de praktische toepassingen hiervan, zowel via de computer als via apps op de smartphone of tablet. De tips en trucs worden per bank doorgenomen. De mogelijkheden zijn veel groter dan u denkt. In hoofdstuk 3 leest u alles over de gemakken van winkelen, maar ook over manieren om een onbetrouwbare website te herkennen, betalen via internet en uw rechten om een koop ongedaan te maken. Hoofdstuk 4 gaat specifiek over het boeken van een reis, hotel of vliegtuig. Internetbankieren geeft toegang tot andere geldzaken, zoals sparen (hoofdstuk 5), beleggen (hoofdstuk 6), lenen en hypotheken (hoofdstuk 7) en verzekeren (hoofdstuk 8). U hoeft zich echter niet tot uw huisbank te beperken. Er zijn ook andere aanbieders die letterlijk een muisklik verder liggen en soms beter aansluiten op uw wensen en budget. Internet maakt het gemakkelijk uw geldzaken onder controle te krijgen en zo veel mogelijk zelf af te handelen. Houd daarbij wel rekening met de nodige voorzorgsmaatregelen om uw digitale veiligheid (hoofdstuk 9) te waarborgen. Tot slot vindt u in de bijlage nog een selectie van websites en apps voor uw digitale geldzaken. Reinout van der Heijden is hoofdredacteur van de Geldgids van de Consumentenbond en financieel planner. Hij heeft de universitaire studies Verzekeringskunde en Communicatiewetenschappen afgerond. Op www.volkskrant.nl/geldvraag beantwoordt hij wekelijks vragen van lezers over alles wat met geld te maken heeft. INLEIDING 9
01 Papieren ELEKTRONISCH BETALEN treinkaartjes en knisperende bankbiljetten krijgen opvolgers die niet tastbaar zijn. Handig, maar ook even wennen.
1.1 Lege portemonnee De laatste 25 jaar is ons betaalgedrag flink veranderd. Van geld opnemen op het postkantoor, via de pinpas en -code naar contactloos betalen. De voornaamste functie van de portemonnee is niet meer het dragen van geld, maar het opbergen van de bankpas, creditcard en ander plastic. Betalen met pin, ideal of automatische overschrijving levert een groot gemak op, maar vereist ook grotere oplettendheid. Met digitaal geld doen mensen sneller impulsaankopen en er komen ook andere veiligheidsrisico s in beeld. Digitale diefstal kan heel snel gaan. Figuur 1 25 JAAR ELEKTRONISCH BETALEN 1988 Eerste pintransactie 1996 Invoering chipknip 2000 Opkomst internetbankieren 2002 PayPal beschikbaar in Europa 2005 Invoering ideal 2014 Contactloos betalen voor het eerst op Nederlandse stations De jongere generaties passen zich het snelst aan de nieuwe omstandigheden aan. Zij volgen hun uitgaven dagelijks via de bankapp op hun smartphone, declareren hun medicijnen door de rekening te uploaden naar de zorgverzekering en handelen steeds meer zaken digitaal af: van een claim voor de schadeverzekering tot aangifte doen bij de politie. Sommige mensen hebben moeite om zich aan te passen. Er is niets mis met vasthouden aan gewoonten, maar de maatschappij toont er steeds minder begrip voor. Nederland is een van de meest gedigitaliseerde landen ter wereld. Digibeten die hier niet in meegaan, hebben het moeilijk. Er zijn ook mensen die niet overweg kunnen met computers, omdat zij bijvoorbeeld slecht zien. Ze hebben hulp nodig, zowel van hun omgeving als van de bank (zie par. 2.2f). De digitalisering van de portemonnee maakt ons afhankelijk van technologie. Af en toe zijn banken door een computerstoring vele uren achtereen niet of slecht bereikbaar. Bovendien gaat ook de criminaliteit mee in de digitalisering. De klassieke bankoverval is inmiddels uitgestorven in Nederland. In 1992 werden er nog 570 banken beroofd, maar in 2013 was het er nog maar 1. Het aantal overvallen op geldtransporten, winkels, bedrijven en burgers is ook flink gedaald. De straatroof is vervangen door computerroof. Heel wat burgers worden slachtoffer van phishing, skimming, pharming en andere technologische vormen van diefstal, zoals oplichting via internet. 12 DIGITALE GELDZAKEN
1.2 Uw rechten 1.2a Basisvoorzieningen Basisbankrekening Een eigen bankrekening met bankpas is tegenwoordig onmisbaar. Heeft u die niet, dan kunt u geen inkomen ontvangen, geld opnemen uit de geldautomaat of rekeningen betalen. Kortom: zonder bankrekening met bankpas is het onmogelijk om aan het betalingsverkeer deel te nemen. Op grond van Europese regels heeft iedereen met een identiteitsbewijs en een vaste woon- of verblijfplaats vanaf 18 jaar recht op een bankrekening. Met zo n basisbankrekening kunt u: inkomen ontvangen; geld overmaken binnen Nederland; bedrijven machtigen om bepaalde bedragen, zoals voor gas en licht, van uw rekening af te schrijven; geld opnemen bij uw eigen bank; rekeninginformatie ontvangen; pinnen bij betaalautomaten in winkels in Nederland. Voor meer informatie en het aanvragen van een basisbankrekening kunt u zich wenden tot de bank waarbij u voor het laatst een bankrekening had of kijken op www.basisbankrekening.nl. Basisbankrekening weigeren? De bank kan u geen basisbankrekening weigeren indien u als wanbetaler bent geregistreerd bij het Bureau Krediet Registratie (BKR). De bank mag een aanvraag wel weigeren wegens een crimineel verleden, bijvoorbeeld als de aanvrager betrokken was bij zaken als oplichting, faillissementsfraude, valsheid in geschrifte of witwassen. De bankrekening van een veroordeelde wordt meestal beheerd door een hulpverleningsinstantie. Volgens een Europese richtlijn van mei 2014 moet iedere EU-burger in elke lidstaat een basisbankrekening kunnen openen. Inwoners van de EU mogen niet worden uitgesloten op grond van nationaliteit, verblijfplaats of inkomen. Per land moet er minstens één bank zijn die basisbankrekeningen aanbiedt. Het kan een tijdje duren voordat de richtlijn is ingevoerd, maar het lijkt goed nieuws voor mensen die in een ander land gaan studeren of er een vakantiehuisje hebben. Toch is deze richtlijn een beetje mosterd na de maaltijd. Door internetbankieren ELEKTRONISCH BETALEN 13
en het Europese rekeningnummer (IBAN, zie par. 1.2b) kunt u vrijwel alles regelen met een bankrekening uit eigen land. Beschikbaarheid geldautomaten Het aantal geldautomaten in dunbevolkte regio s neemt af. Uit recent onderzoek van De Nederlandsche Bank (DNB) blijkt dat 94% van de Nederlanders die in nietstedelijke gebieden wonen binnen een straal van 5 kilometer van een geldautomaat woont. 89% woont binnen een straal van 3 kilometer. Vooral voor ouderen en minder mobiele mensen is een afstand van meer dan 3 kilometer tot de dichtstbijzijnde geldautomaat belemmerend. Bovendien kan het voorkomen dat deze automaat tijdelijk buiten gebruik is. De overheid wil graag de norm stellen dat iedereen geld moet kunnen pinnen binnen een straal van 5 kilometer. Banken zijn daarom in mei 2014 een proef gestart om na te gaan of het rendabel is geldautomaten in kleine dorpen gezamenlijk te exploiteren. De proef moet uitwijzen of deze geldautomaten behouden kunnen blijven. Misschien kunnen er zelfs geldautomaten bij komen, zeggen de banken. Garanties dat geldautomaten beschikbaar blijven binnen een straal van 5 kilometer zijn echter niet gegeven. 1.2b Europees rekeningnummer Geld overboeken naar een Nederlands rekeningnummer kan niet meer. Nederland maakt sinds augustus 2014 deel uit van de Single European Payment Area (SEPA). Iedereen moet nu zijn International Bank Account Number (IBAN) gebruiken. Dat bestaat uit 18 tekens: 8 letters en cijfers gevolgd door een 10-cijferig rekeningnummer. Het oude nummer is niet makkelijk over te zetten, alleen al omdat er bij één bank verschillende controlegetallen gebruikt worden. Tip Ezelsbruggetje Rekeningnummers worden met IBAN een stuk lastiger om te onthouden. Een bekend voorbeeld is giro 555 van de Samenwerkende Hulporganisaties, dat nu verder moet als NL08INGB0000000555. Er is een ezelsbruggetje bedacht om het nieuwe nummer te onthouden: Nederland, geef acht! In Nood Gul Bijschrijven op 7 nullen en 3 vijven. Alle nummers die vóór 1 augustus 2014 in uw internetbankierenadresboek stonden, zijn automatisch omgezet. Dat geldt ook voor incasso s en periodieke overboekingen. Bij nieuwe overboekingen moet het IBAN worden ingevoerd. Het handigst is om voortaan zo veel mogelijk gebruik te maken van het digitale adresboek. 14 DIGITALE GELDZAKEN
Figuur 2 WAT IS MIJN IBAN? lettercode van de bank: 4 letters Een incasso terugboeken, oftewel storneren, kon alleen bij de doorlopende machtiging. Bij de Europese incasso geldt het terugboekingsrecht ook voor eenmalige incasso s. Storneren mag, zonder opgaaf van reden, binnen acht weken. Een onterechte incasso kan zelfs tot 13 maanden na de incassodatum teruggedraaid worden via een Melding Onterechte Incasso. Er is helaas een uitzondering gemaakt voor de Nederlandse kansspelbedrijven, zoals loterijen. Het gevolg van een stevige lobby van die sector. Niet-storneerlandcode controlegetal: 2 cijfers NL30 INGB 0001234567 één of meer nullen het oude bankrekeningnummer Ook op overschrijvingskaarten en acceptgiro s moet voortaan het lange IBAN staan. De IBAN-acceptgiro blijft mede dankzij inspanningen van de Consumentenbond tot uiterlijk 1 januari 2019 bestaan. Daarna zal hij onherroepelijk verdwijnen. De Europese incasso Met de komst van de Europese betaalmarkt SEPA maakt de Nederlandse incasso plaats voor een Europese. Daarmee kunnen bedrijven uit alle Europese landen gemachtigd worden om afschrijvingen te doen. Doorlopende incasso s die u al had, bijvoorbeeld voor elektriciteit en hypotheek, zijn door de meeste bedrijven al omgezet naar de Europese variant. Als een bedrijf nu nog een Nederlandse incasso uitvoert, wordt er niet bij u afgeschreven. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf om dit recht te zetten, bijvoorbeeld door alsnog een factuur te sturen. Maar er verandert meer. Voor particulieren zijn er drie soorten incasso s: 1 doorlopende machtiging (bijvoorbeeld voor huur); 2 eenmalige incasso s (onlineaankopen); 3 doorlopende incasso s kansspelen. ELEKTRONISCH BETALEN 15
bare incasso s voor kansspelen blijven in ieder geval de komende twee jaar bestaan. Ook nieuw is dat u een Europese incasso vooraf mag weigeren: wel twee tot vijf dagen van tevoren. Weigeren kan bij bijna alle banken via internetbankieren. Handig als het bijvoorbeeld om een onterecht of flink bedrag gaat. Maar hoe weet u wanneer een incasso plaatsvindt? Daarvoor is een waarschuwingsservice ontwikkeld. Banken sturen klanten een bericht bij een eenmalige incasso en bij de eerste van een reeks (ING en Rabobank) of alle doorlopende incasso s (alle andere banken). Bij ASN Bank, Knab, Rabobank, RegioBank en SNS Bank kunt u een e-mailalert voor incasso s instellen. Bij de andere banken krijgt u een bericht in het programma waarmee u internetbankiert. Zo n alert is handig, want u kunt er een onterechte incasso mee voorkomen. U kunt ook tijdig zorgen voor voldoende saldo op de rekening. Bedrijven zijn voortaan verplicht 14 dagen van tevoren aan te kondigen dat ze gaan incasseren (prenotificatie). Tenzij anders is afgesproken (bijvoorbeeld in algemene voorwaarden) moeten bedrijven u dus op de hoogte stellen wanneer ze gaan innen. In de praktijk zullen de meeste bedrijven ervoor kiezen hun algemene voorwaarden aan te passen. Er wordt nog een oplossing gezocht voor eenmalige machtigingen die online worden afgegeven. Een optie is autorisatie via internetbankieren, op een manier die vergelijkbaar is met ideal (e-mandate).! Schriftelijke machtigingen Voor Europese incasso s zijn alleen schriftelijke machtigingen geldig. Het bedrijf is verplicht een telefonisch afgegeven machtiging schriftelijk te bevestigen, met vermelding van de terugboekingstermijn en de datum van afschrijving. Op die schriftelijke bevestiging hoeft u geen handtekening te zetten. 1.2c Overstapservice Een onderdeel van de Europese afspraken is dat banken zich moeten inspannen om de overstap naar een andere bankrekening zo soepel mogelijk te laten verlopen. In Nederland kunt u gebruikmaken van de Overstapservice (zie ook www. overstapservice.nl). Jaarlijks stappen ongeveer 75.000 mensen met behulp van deze service over. Dat is minder dan 2% van het totale aantal rekeninghouders. Bij andere diensten is het aantal overstappers veel hoger. De ervaringen met de Overstapservice zijn behoorlijk goed. Volgens de laatste gegevens gaat het in 95% van de gevallen goed. Veel mensen zijn bang dat over- 16 DIGITALE GELDZAKEN
stappen voor een hoop gedoe zorgt. Uit onderzoek blijkt dat veel meer mensen zouden overstappen als ze daarbij hun bestaande bankrekeningnummer konden houden. Net zoals je je telefoonnummer kunt meenemen als je wisselt van telecomaanbieder. Het meenemen van het bankrekeningnummer (nummerportabiliteit) is in Nederland helaas niet mogelijk. Het financiële voordeel van overstappen is niet zo hoog. Het levert een besparing op van hooguit een paar tientjes per jaar. Zie par. 2.4a voor nadere informatie over bankkosten. Banken zorgen er ook wel voor dat zij klanten aan zich binden. Zo stellen zij een betaalrekening vaak verplicht bij het aanhouden van een spaarrekening of hypotheek. Bij hypotheken krijgen klanten van ING, ABN Amro en SNS Bank korting op de rente als zij een betaalrekening bij de bank hebben. Dat rentevoordeel scheelt vaak honderden euro s per jaar. Wilt u toch overstappen, dan kunt u bij de nieuwe bank de Overstapservice aanvragen. Houd er rekening mee dat de aanvraagprocedure minimaal twee weken in beslag neemt. U kunt de Overstapservice dus op z n vroegst twee weken nadat de nieuwe bank uw aanvraag in behandeling heeft genomen in laten gaan. De Overstapservice zorgt ervoor dat uw betalingsverkeer gedurende 13 maanden probleemloos doorloopt. Bijschrijvingen worden automatisch doorgeleid naar de nieuwe betaalrekening en incasso s worden automatisch van de nieuwe rekening afgeschreven. U moet instanties waarvan u geld ontvang, zoals uw werkgever of een uitkeringsinstantie, wel zelf informeren over uw nieuwe rekeningnummer. U ontvangt van uw oude bank een overzicht van alle opdrachten tot periodieke overboeking die worden beëindigd. Dit overzicht kunt u gebruiken om periodieke overboekingen voor uw nieuwe betaalrekening te regelen. Passen, creditcards, internetbankieren en eventuele andere producten van uw oude bank kunt u blijven gebruiken tot de ingangsdatum van de Overstapservice. Deze producten moet u dus opnieuw aanvragen bij uw nieuwe bank. Neem daarvoor tijdig contact op met uw nieuwe bank. Afspraken met uw oude bank over bijvoorbeeld kredieten of blokkades gaan niet mee in de Overstapservice (uitzondering hierop is de selectieve incassoblokkade). Vinden er tijdens de Overstapservice toch nog bij- en afschrijvingen via uw oude betaalrekening plaats, informeer dan de betalende of incasserende instantie over uw nieuwe rekeningnummer. ELEKTRONISCH BETALEN 17
1.3 Nieuwe ontwikkelingen 1.3a Alles digitaal De acceptgiro maakt plaats voor internetbankieren, zorgtoeslag vraagt u aan via www.toeslagen.nl en een herinnering voor verlenging van het paspoort ontvangt u via www.overheid.nl. Online zakendoen is handig. De communicatie verloopt snel, u hoeft er de deur niet voor uit, u kunt op ieder moment terecht en u heeft alle correspondentie bij elkaar zonder rijen ordners in de kast. We maken er dan ook massaal gebruik van. Toch komt er meer kijken bij de digitale omslag dan het lijkt. Per 1 januari 2019 wordt de acceptgiro afgeschaft. 95% van alle overboekingen gaat inmiddels digitaal, maar de acceptgiro is nog niet overbodig. Veel mensen typen bij internetbankieren het betalingskenmerk gewoon over en houden op papier bij of zij de nota s betaald hebben. Ook worden acceptgiro s nog vaak gewoon per post verstuurd. Het aantal verwerkte acceptgiro s ligt op 11 miljoen per maand. Die aantallen dalen wel, maar minder snel dan verwacht. In sommige opzichten gaat de ontwikkeling juist razendsnel. De campagne Klein bedrag? Pinnen mag! die in 2007 begon, werd een enorm succes. Winkels rekenen sindsdien vrijwel nooit meer een toeslag als de klant minder dan 10 afrekent met zijn bankpas. In 2013 werden er 907 miljoen pinbetalingen voor bedragen onder 10 gedaan. Dat is 35% van het totale aantal pinbetalingen. Rabobank, ING en ABN Amro bieden inmiddels de mogelijkheid om geld te ontvangen via de bankpas. Wie een product terugbrengt naar de winkel kan, dankzij het retourpinnen, het betaalde bedrag op zijn bankrekening teruggestort krijgen door zijn betaalpas in het pinapparaat te steken. De winkelier vraagt daarbij wel naar de oorspronkelijke pinbon van de aankoop. Het gevolg van al deze ontwikkelingen is dat contant geld steeds minder vaak gebruikt wordt. Er zijn zelfs winkels die geen contant geld meer aannemen. Wettelijk gezien mag dat: er is in Nederland geen plicht om wettige betaalmiddelen te accepteren. De maatschappelijke ontwrichting is dan ook groot als de stroom uitvalt of als er door een computerstoring geen betaalverkeer mogelijk is. Tip Contant geld Het Nibud adviseert consumenten altijd voor twee dagen contant geld achter de hand te houden voor noodsituaties. Zo zit u bij een grote computerstoring niet dagen zonder geld. 18 DIGITALE GELDZAKEN
Voorbeeld Studiefinanciering weg In 2010 verspeelde een student zijn studietoelage voor uitwonenden, omdat hij niet op tijd had gereageerd op een digitaal gecommuniceerd besluit van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). DUO kon met outputbestanden aantonen dat het besluit elektronisch op www.mijnibgroep.nl geplaatst was en dat er een e-mail naar de student verzonden was. Volgens de rechter had DUO daarmee voldoende bewezen dat de student de berichten over het omzetten van de studietoelage ontvangen had. Hij had eerder zelf gekozen voor de ontvangst van elektronische berichten en kon naar zijn toelage fluiten. Communicatie via de computer stelt hoge eisen aan de beveiliging, met software en wachtwoorden die niet gekraakt en niet vergeten mogen worden. Maar dat is niet alles. Als de post niet meer op de deurmat valt, krijgen consumenten nieuwe verantwoordelijkheden. Er zijn steeds meer digitale berichtenboxen die u in de gaten moet houden. U heeft een digitale omgeving bij de bank, gemeente, Belastingdienst, zorgverzekeraar en energieleverancier. Hoe meer van die omgevingen, hoe groter de kans dat u er een vergeet te checken. Dat kan vervelende gevolgen hebben, zie het kader Studiefinanciering weg. Meestal kunt u instellen dat u per e-mail of sms een melding ontvangt als er een elektronisch bericht klaarstaat, maar dit is geen regel. Wordt die mogelijkheid geboden, maak er dan zeker gebruik van en laat de melding sturen naar een mobiel nummer of e-mailadres dat u dagelijks bekijkt. ELEKTRONISCH BETALEN 19
Correspondentie Controleer regelmatig uw rekeninginformatie op transacties waar u geen toestemming voor heeft gegeven. Doe dit in ieder geval elke twee weken als de bank elektronische rekeninginformatie ter beschikking stelt. Als u alleen rekeninginformatie op papier ontvangt, controleer deze dan in ieder geval binnen twee weken na ontvangst. Als er schade voor de bank ontstaat doordat het voor u enige tijd onmogelijk is geweest uw rekeninginformatie te controleren, kan de bank u vragen aan te tonen dat dit in alle redelijkheid niet mogelijk was. Vakantie, een nieuw e-mailadres, internetstoring of een spamfilter zijn allemaal omstandigheden waardoor u soms niet op tijd uw berichten checkt. Maar u bent daar wel verantwoordelijk voor. ICT-jurist Arnoud Engelfriet zegt hierover: De wet bepaalt dat een bedrijf of overheidsinstantie dat een bericht verzendt, moet bewijzen dat de consument dat heeft ontvangen. Alles wat fout kan gaan vanaf het moment van verzending tot aan ontvangst in de mailbox van de provider van de consument, is voor rekening van de verzender. Vanaf dat moment ligt de verantwoordelijkheid bij de ontvanger. Stroomstoring kan een reden voor overmacht zijn, maar de bewijslast ligt bij de consument. Aan de andere kant: een stroomstoring duurt in ons land zelden langer dan een dag. De overheid stuurt nooit berichten met zo n korte reactietermijn. Volgens de Algemene wet bestuursrecht moeten overheidsinstanties de ontvanger altijd om toestemming vragen als ze berichten alleen digitaal willen aanbieden. Ze moeten papier naast digitaal blijven aanbieden, voor wie dat wil. Deze eis geldt niet voor commerciële bedrijven. Zo veranderde de Ohra Bank in 2012 alle spaarrekeningen in internetspaarrekeningen. Als de voorwaarden tijdens het spel worden gewijzigd, mag de klant zijn contract beëindigen. Zo ook in dit geval. De digitale ontwikkelingen gaan door, maar niet iedereen wil of kan hierin meegaan. Gelukkig bent u daartoe ook niet verplicht, al wordt het u niet makkelijk gemaakt. Wie bijvoorbeeld internetbankiert en papieren afschriften wil blijven ontvangen, moet dit bij ABN Amro en ING zelf aangeven. Vaker dan maandelijks een afschrift ontvangen, kost geld. Tip Afschriften downloaden Het is verstandig regelmatig afschriften te downloaden en op te slaan als u geen papieren afschriften meer ontvangt. Als er dan iets misgaat, heeft u in ieder geval de afschriften nog achter de hand. DOWN- LOAD 20 DIGITALE GELDZAKEN
1.3b Contactloos betalen Sinds april 2014 kunt u op steeds meer plaatsen, bijvoorbeeld bij de kiosken op de NS-stations, betalen zonder pincode. Door contactloos te betalen met een bankpas of mobiele telefoon bent u sneller klaar bij de kassa dan wanneer u pint of contant betaalt. Hoe het werkt? U houdt een bankpas of mobiele telefoon tegen of enkele centimeters voor een (nieuwe) betaalautomaat. Een NFC-chip (near field communication) zendt radiosignalen uit, waardoor er direct geld van de bankrekening wordt afgeschreven. Bij bedragen tot en met 25 is geen bevestiging of pincode nodig. Toch kunt u niet onbeperkt kleine bedragen zonder pincode afrekenen. Komt het totaalbedrag boven de 50, dan wordt wel om verificatie gevraagd. Het maakt hierbij niet uit hoeveel tijd (dagen) er tussen de betalingen zit. Klanten van ING en ABN Amro krijgen zodra hun pas verouderd is een nieuwe bankpas met NFC-chip. Voor sommigen duurt dat nog een paar jaar, anderen hebben de pas al ontvangen. U kunt contactloos betalen overigens ook uitschakelen (ING) of een pas aanvragen zonder deze functie (ABN Amro). Klanten van de Rabobank kunnen contactloos betalen via de mobiele telefoon (via de app Rabo Wallet). Hiervoor heeft u een Androidtoestel nodig van maximaal 2 jaar oud, voorzien van een NFC-chip. Apple s iphone 6 heeft die chip ook, maar oudere modellen niet. De chip moet met behulp van een app gekoppeld worden aan de bankrekening. ELEKTRONISCH BETALEN 21
Een logische vraag is of deze nieuwe betaalmethode wel veilig is. Volgens Jan Friso Groote, hoogleraar softwareverificatietechnologie aan de Technische Universiteit Eindhoven, kunnen criminelen van iedere betaalmethode misbruik maken. Hij schat de risico s bij contactloos betalen niet groter in dan bij andere betaalmethoden. Wel komen bij contactloos betalen andere vormen van misbruik in beeld. Zo kan een kwaadwillende na verlies of diefstal met die pas of mobiel ongehinderd tot 50 afrekenen. Ook is het mogelijk een betaalautomaat te verbergen in een toonbank of bijvoorbeeld op een plankje in een openbaar toilet. Zodra u een portemonnee met pas of mobieltje hierop legt, wordt er geld afgeschreven totdat de limiet is bereikt. Bij deze twee vormen van misbruik is de schade voor een consument beperkt tot 50. De banken vergoeden dit bedrag bij verlies of diefstal van de pas. 1.3c Veiligheid en privacy Sinds 1 januari 2014 zijn er uniforme regels voor veilig betalen, internetbankieren en mobiel bankieren. Voor die tijd hadden alle banken hun eigen voorschriften. Die zijn nu vervangen door vijf veiligheidsregels: 1 Houd uw beveiligingscodes geheim. 2 Zorg ervoor dat uw bankpas nooit door een ander gebruikt wordt. 3 Zorg voor een goede beveiliging van de apparatuur die u gebruikt voor uw bankzaken. 4 Controleer uw bankrekening regelmatig. 5 Meld incidenten direct bij de bank en volg de aanwijzingen van uw bank op. Bankklanten die zich aan deze veiligheidsregels houden, lopen geen risico meer op te draaien voor schade bij fraude. Ook belangrijk: wie zich niet aan alle regels houdt, is niet per definitie grof nalatig. Een flinke verbetering, want voor de komst van de uniforme veiligheidsvoorschriften was iedereen grof nalatig die zich niet aan de brij van voorwaarden en voorschriften hield. Als iemand zich niet aan alle uniforme regels heeft gehouden, kijkt de bank naar de omstandigheden en wordt per individueel geval bepaald of er sprake is van grove nalatigheid. Wees vooral bedacht op phishing. Criminelen proberen u dan via een nepbericht van uw bank te verleiden persoonlijke gegevens in te voeren op een nepsite. Het doel is natuurlijk uw gegevens en uw geld. Hoe u zich tegen phishing kunt wapenen, leest u in hoofdstuk 9. Wat de bank doet met uw gegevens is een ander verhaal. Volgens de Gedragscode Verwerking Persoonsgegevens Financiële Instellingen heeft een bank of verzekeraar het recht persoonsgegevens opgenomen in betaalopdrachten te gebruiken om financiële producten van de groep, waartoe de financiële instelling behoort, onder de aandacht van de cliënt te brengen. Kort gezegd: als de bank ontdekt dat u een kind heeft gekregen, kunt u een aanbod 22 DIGITALE GELDZAKEN