Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum biologie (2008) 1 Begeleiding wetenschappen Leraren en directeurs kunnen een beroep doen op de vakbegeleiding voor allerlei pedagogische en didactische thema s zoals hulp in verband met de interpretatie van leerplannen, informatie over de nodige didactische infrastructuur voor het onderwijs in de biologie, chemie, fysica en natuurwetenschappen Pedagogisch begeleiders Biologie Marijke Covens, J. Mehaudensstraat 25, 1600 Sint-Pieters-Leeuw 02 377 19 29 marijke.covens.mb@kerknet.be Chemie Fysica M.-J. Janssens, Bogaardenstraat 32, 3050 Oud-Heverlee 016 47 23 44 mariejosee.janssens.mb@kerknet.be M. Van Deyck, Meidoornstraat 1, 1730 Kobbegem 02 466 26 17 michel.vandeyck.mb@kerknet.be Natuurwetenschappen Marijke Covens, J. Mehaudensstraat 25, 1600 Sint-Pieters-Leeuw 02 377 19 29 marijke.covens.mb@kerknet.be Marie-Josée Janssens, Bogaardenstraat 32, 3050 Oud-Heverlee 016 47 23 44 mariejosee.janssens.mb@kerknet.be Michel Van Deyck, Meidoornstraat 1, 1730 Kobbegem 02 466 26 17 michel.vandeyck.mb@kerknet.be Vanaf september 2004 wordt in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding een afzonderlijke rubriek Natuurwetenschappen opgenomen. Deze rubriek bevat zowel berichten voor ASO- als TSO-richtingen. Vanaf het schooljaar 2010-2011 zal ook de eerste graad hierin worden opgenomen. Nieuw! Vanaf juni 2007 wordt in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding een afzonderlijke rubriek integrale opdrachten opgenomen. 2 Leerplannen en lessentabellen Alle leerplannen kan men raadplegen en downloaden op de website www.vsko.be/vvkso onder publicaties, leerplannen. 2.1 Eerste graad A- en B-stroom Voor de eerste graad gelden reeds vanaf 1 september 1997 de leerplannen biologie (1A
+ 2) (D/1997/0279/025) en Natuurwetenschappen (1B + BVL) (D/1997/0279/037). Deze leerplannen bevatten de goedgekeurde eindtermen/ontwikkelingsdoelen voor de eerste graad (SO, vakgebonden eindtermen natuurwetenschappen of fysica en/of biologie en/of wetenschappelijk werk). Om na te gaan of deze eindtermen worden bereikt door de leerlingen van de A-stroom organiseerde de overheid in juni 2006 peilproeven biologie. De resultaten werden tijdens het schooljaar 2006-2007 bekend gemaakt. Hierop volgde in oktober 2007 een open conferentie over de inhoud en de kwaliteit van het biologieonderwijs. Het verslag van deze conferentie en de aanbevelingen zijn terug te vinden op: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/peilingen/conferenties/index.htm. Op initiatief van de overheid werd in december 2008 een nieuwe eindtermencommissie natuurwetenschappen opgestart. Deze commissie heeft ondertussen de actualisatie van de huidige eindtermen natuurwetenschappen afgewerkt. De nieuwe eindtermen voor de A stroom en voor 1B en BVL wachten nu op goedkeuring door de Vlaamse onderwijsraad (VLOR). Het vertalen van de nieuwe eindtermen natuurwetenschappen eerste graad in een nieuw leerplan natuurwetenschappen start in september 2008. In dit leerplan wordt de levende materie (biologie) als basis gebruikt om aspecten van de niet-levende materie te integreren. Voor de schooljaren 2008-2009 en 2009-2010 blijft het huidige leerplan (1A + 2) (D/1997/0279/025) en Natuurwetenschappen (1B + BVL) (D/1997/0279/037) in gebruik. De mededelingen biologie zullen tot het schooljaar 2010-2011 gebruikt worden om informatie door te gegeven. Het nieuwe leerplan NW treedt vermoedelijk in het schooljaar 2010-2011 in voege. Vanaf dat ogenblik zullen de mededelingen voor Natuurwetschappen gebruikt worden om informatie over de eerste graad door te geven. - 2 2.2 Tweede graad ASO 2.2.1 Herstructurering tweede graad ASO Gelijktijdig met de herstructurering van de tweede graad werden de lessentabellen ASO vanaf 1 september 2002 aangepast. Voor de vakken biologie, chemie en fysica betekent dit één lestijd per week en per vak in de basisvorming van elke studierichting, zowel in het eerste als in het tweede leerjaar van de tweede graad. Voor de opleiding Wetenschappen wordt voor biologie, chemie en fysica een tweede lesuur per week voorzien. Dit extra lesuur is bedoeld als een verdieping van de basisvorming aangevuld met extra leerlingenproeven, ICT-toepassingen,..., alle opgenomen in de aangepaste leerplannen voor de tweede graad. Pas vanaf de derde graad worden de vakinhouden voor de drie natuurwetenschappelijke vakken in de verschillende studierichtingen duidelijk gedifferentieerd.
- 3 2.2.2 Leerplannen van tweede graad ASO Tweede graad AV Biologie Economie Grieks Grieks-Latijn Humane wetenschappen Latijn Sport D/2006/0279/016 Raadplegen AV Biologie Wetenschappen D/2006/0279/017 Raadplegen De leerplannen voor eenpolige richting Sport horen officieel tot de groep van de richtingen niet-wetenschappen, omdat voor sport de decretale specifieke eindtermen wetenschappen niet gelden. In het specifiek gedeelte van de (aangepaste) VVKSOlessentabel staat voor de drie vakken ook telkens 1 uur. De directeurs van de scholen met sport zijn overeengekomen om de drie complementaire uren aan wetenschappen te besteden om zo de leerplannen met 2 lestijden te kunnen realiseren. In de lessentabel wordt dus naast het complementaire uur verwezen naar het leerplan voor 2 lestijden (voor chemie is dat, gezien de twee leerplannen in één brochure zitten, hetzelfde als voor de richting met 1 uur). In de richting Wetenschappen wordt er zowel in het 3e als in het 4e jaar 2 uur biologie gegeven. Dit gebeurt met een aangepast leerplan (2-uur versie). De nietwetenschappelijke richtingen hebben slechts één uur biologie in elk jaar. Het grote verschil tussen de 1- en de 2-urige cursus ligt in: - de sterkere uitdieping van de leerinhouden (bv. meer inzicht in de werking van de zintuigen in het 3e jaar, bv. het deel classificatie in het 4e jaar); - de verplichte practica. In het derde jaar ASO is een biosociaal probleem als apart verplicht item opgenomen. In het vierde jaar ASO houdt het praktische werk van de verplichte terreinstudie meer in dan enkel de classificatie van soorten. Het deel ecologie is duidelijk uitgebreid. Na overleg met de onderwijsinspectie werd eind juni 2002 afgesproken dat het aantal uren practica in de nieuwe leerplannen ASO tweede graad vanaf 1 september 2002 als volgt wordt ingevuld: bij de studierichtingen met 1 uur biologie zijn dit minimaal 2 uur practica, bij de studierichtingen met 2 uur biologie zijn dit minimaal 7 uur practica. 2.3 Tweede graad TSO 2.3.1 Nieuwe lestabellen in TSO In een heel aantal richtingen in TSO worden met ingang van 1 september 2008 nieuwe lestabellen en bijbehorende leerplannen ingevoerd. De vakken biologie, chemie en fysica maken plaats voor natuurwetenschappen, waarin de drie wetenschapsvakken geïnte-
greerd worden gegeven. Voor deze natuurwetenschappen TSO tweede graad kunnen leraren gewenste informatie inwinnen bij een van de pedagogisch begeleiders. Leraren kunnen de leerplannen downloaden van http://ond.vvkso.be Ga naar Publicaties, dan naar Leerplannen. Meer uitleg vind je in het vademecum Natuurwetenschappen. - 4 Andere studierichtingen tweede graad TSO AV Biologie en TV Toegepaste biologie TV Toegepaste biologie Techniek - wetenschappen D/2001/0279/009 Raadplegen Land- en tuinbouwtechnieken D/2003/0279/026 Raadplegen 2.4 Derde graad ASO 2.4.1 Lessentabel derde graad ASO Vanaf het schooljaar 2004-2005 zijn in de derde graad ASO een nieuwe lessentabel en aangepaste leerplannen van kracht. Studierichtingen zonder wetenschappen en zonder wiskunde In de studierichtingen zonder wetenschappen en zonder wiskunde is het vak natuurwetenschappen met 2 lestijden per week bedoeld voor eenzelfde leraar. Het is de bedoeling dat de verschillende wetenschapsvakken biologie, chemie en fysica worden geïntegreerd in één vak. In elk van de vier verplichte contextgebieden komen leerplandoelstellingen uit minstens twee vakken aan bod. Bruikbaar lesmateriaal en een nascholingsproject worden aangeboden door het VVKSO. Meer informatie hierover vindt men in het Vademecum en de Vakdocumenten van natuurwetenschappen. Vanaf september 2004 werd in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding een afzonderlijke rubriek natuurwetenschappen opgenomen. Studierichtingen met wiskunde en zonder wetenschappen In de studierichtingen met wiskunde en zonder wetenschappen verandert er weinig wat het aantal lestijden betreft. Voor de drie vakken biologie, chemie en fysica wordt voor elk vak één lestijd per week gescheiden aangeboden, weliswaar samen in een cluster van drie lestijden wetenschappen. Uitbreiding naar meer lestijden kan eventueel via de vrije ruimte. Studierichtingen met wetenschappen In de studierichtingen met wetenschappen wordt een cluster van 14 graaduren wetenschappen aangeboden: 3 uren aardrijkskunde, biologie en chemie en 4 uren fysica. Het veertiende lesuur mag toegekend worden aan aardrijkskunde, biologie of chemie. Overgangen naar de studierichtingen met de component Wetenschappen in de derde graad ASO De studierichtingen in de derde graad met een component Wetenschappen zijn duidelijk geprofileerd als studierichtingen met sterk natuurwetenschappelijke vakinhouden, specifiek voorbereidend op hoger onderwijs met een belangrijke natuurwetenschappelijke component in de aanvangsjaren: biologie, chemie, fysica, fysische aardrijkskunde, geneeskunde, farmacie, biomedische wetenschappen, bio-ingenieur Een combinatie met een goede wiskundebasis wordt daarbij bijzonder aanbevolen.
Omwille van de polyvalente tweede graad wat betreft wetenschappen dienen al de leerplannen biologie, chemie, fysica en natuurwetenschappen derde graad aan te sluiten op de leerplannen biologie, chemie en fysica tweede graad met 1 lestijd per week. Overgangen van een niet-wetenschappelijke studierichting in de tweede graad naar een wetenschappelijke studierichting in de derde graad zijn wettelijk mogelijk en vereisen geen inhaalmanoeuvre. De klassenraad oordeelt of een leerling voldoende gemotiveerd en competent is om de overgang te maken. Enkele suggesties voor een mogelijke invulling van de vrije ruimte voor wetenschappen. Algemeen biedt een vakoverschrijdende invulling van de vrije ruimte unieke kansen om een groot deel van de vakoverschrijdende eindtermen te bereiken langs de dagelijkse lespraktijk. Mogelijke invullingen vanuit een natuurwetenschappelijke vorming kan men vinden in de inspiratiemap Werken in de vrije ruimte uitgegeven bij Garant. 2.4.2 Leerplannen : derde graad ASO Vanaf 1 september 2004 zijn in de derde graad de vernieuwde leerplannen ingevoerd. Deze leerplannen zijn voor twee jaar goedgekeurd en houden rekening met de vakspecifieke eindtermen voor biologie, de vakoverschrijdende eindtermen en de decretale eindtermen wetenschappen. - 5 Derde graad AV Biologie AV Biologie Studierichtingen zonder de component wetenschappen, met de component wiskunde Economie-wiskunde Grieks-wiskunde Latijn-wiskunde Moderne talen-wiskunde Studierichtingen met component wetenschappen Grieks-wetenschappen Latijn-wetenschappen Moderne talen-wetenschappen Wetenschappen-sport Wetenschappen-wiskunde D/2006/0279/034 D/2006/0279/035 AV Natuurwetschappen Studierichtingen zonder wiskunde en zonder wetenschappen in hun component Economie-moderne talen Latijn-Grieks Latijn moderne talen D/2006/0279/012 Voor meer info hierover verwijzen wij naar het Vademecum natuurwetenschappen.
- 6 2.5 Derde graad TSO In een heel aantal richtingen (studiegebied Handel III: Handel, Secretariaat-talen, Boekhouden-informatica) in TSO worden met ingang van 1 september 2008 nieuwe lestabellen en bijbehorende leerplannen ingevoerd. De vakken biologie, chemie en fysica maken plaats voor natuurwetenschappen, waarin de drie wetenschapsvakken geïntegreerd worden gegeven. Het leerplan is thematisch opgebouwd. Naast de twee verplichte thema s voortplanting en erfelijkheid moeten er nog minstens twee thema s gekozen worden uit een groep van zes: evolutie, water, kunststoffen, geluid en licht, kernfysica, hygiëne en gezondheid. Leraren kunnen de leerplannen downloaden van http://ond.vvkso.be Ga naar Publicaties, dan naar Leerplannen. Meer uitleg vind je in het vademecum Natuurwetenschappen Andere studierichtingen derde graad TSO AV Biologie en TV Toegepaste biologie TV Toegepaste biologie Techniek - wetenschappen (D/2004/0279/075). Raadplegen Land- en tuinbouwtechnieken (D/2003/0279/031). Raadplegen 2.6 Eigenheid studierichting Wetenschappen tweede graad ASO en Leerlingenloopbaan De doorgevoerde herstructurering van de 2e en 3e graad ASO beogen enerzijds een polyvalente basisvorming voor de tweede graad en een gedifferentieerde vorming voor de derde graad. Om de realisatie van de eindtermen mogelijk te maken wordt er één lestijd per week voor het 1e en 2e leerjaar van de tweede graad van alle studierichtingen ingericht In de opleiding Wetenschappen van de tweede graad worden twee lestijden per week besteed aan elk van de vakken biologie, chemie en fysica. Dit tweede lesuur is bedoeld als een kwalitatief en didactische verdieping van de leerinhoud van de basisvorming. De respectievelijke leerinhouden en eindtermen uit de basisvorming worden hier zinvol aangevuld met extra leerinhouden en leerlingenproeven die weliswaar geen ondersteuning zijn voor het vervolgonderwijs in een opleiding met de pool Wetenschappen in de derde graad. Het is pas in de derde graad dat er een differentiatie gebeurt voor biologie in een voortgezette basisvorming (twee graaduren) voor de richtingen met wiskunde en zonder wetenschappen in hun component of in de eigenlijke vakbiologie (3 of 4 graaduren) van de studierichtingen met wetenschappen in hun component. De overgang vanuit om het even welke studierichting ASO in de tweede graad naar een opleiding met de pool Wetenschappen in de derde graad mogelijk is voor alle leerlingen die voldoende bekwaam worden geacht, onafhankelijk van de gekozen vooropleiding in de tweede graad. Tevens dient te worden opgemerkt dat de keuze voor Wetenschappen in de tweede graad de schoolloopbaan van een leerling kan hypothekeren. In vele scholen leidt deze keuze bijna uitsluitend tot een studierichting met de pool Wetenschappen in de derde graad. De klassenraden op het einde van het tweede jaar van de eerste graad dienen hun adviezen naar de richting Wetenschappen in de tweede graad goed te overwegen om de leerlingen niet te hinderen in hun keuze op het einde van de tweede graad
- 7 3 Visie op het vak biologie De vormende waarde van het vak biologie omvat twee algemene en basisdoelstellingen: de inhoudelijke kennisdoelstelling en de formele doelstelling. Zij zijn sterk met elkaar verbonden en kunnen samen worden gerealiseerd. Inhoudelijk wil het vak biologie kennis en inzicht meegeven in bouw en functies van levende wezens. Er wordt kennis en inzicht verworven in de relaties tussen levende wezens onderling en met de omgeving. Het formele doel omvat het verwerven van inzicht in het natuurwetenschappelijke denken en redeneren, de ontwikkeling van vaardigheden (observeren, experimenteren, conclusies formuleren en verklaringen opbouwen...). De ontwikkeling van een positieve attitude tegenover al wat leeft vormt een direct aanknopingspunt voor gezondheids- en milieueducatie. 4 Beginnende leraren Beginnende leraren worden begeleid door de vakwerkgroep van de school en/of scholengemeenschap. Ze kunnen verder ook raad vragen bij hun opleidingsinstituut. De diocesane pedagogische begeleiding richt ook specifiek haar aandacht naar de beginnende leraren. Elk jaar worden er twee ontmoetingsdagen georganiseerd voor beginnende leraren. Beide namiddagen zijn aanvullend en bieden de mogelijkheid ervaringen uit te wisselen, specifieke vragen te stellen en problemen op te lossen. Die zijn dit schooljaar gepland op woensdagnamiddag 22 oktober 2008 en woensdagnamiddag 11 maart 2009. 5 Leermiddelen 5.1 Leerboeken De vakspecifieke eindtermen en de leerplandoelstellingen staan boven de inhoud van leerboeken en zelf samengestelde leer- en werkteksten. Alhoewel het gebruik van een leerboek aan te bevelen is boven zelf samengestelde werken leerteksten moeten in eerste plaats de leerplandoelstellingen en de leerboekinhouden kritisch vergeleken worden. De educatieve uitgeverijen leveren duidelijk inspanningen om leer- en werkboeken op de markt te brengen die: logisch opgebouwd zijn; nauw aansluiten bij het leerplan van de specifieke richting; aangepast zijn aan de studierichting waarvoor ze geschreven zijn; voorzien zijn van een inhoudstafel en een synthese; voorzien zijn van voldoende leermiddelen (foto s en duidelijke tekeningen, cd-rom); voorzien zijn van een lerarenhandleiding; rekening houden met recente onderwijstendensen van vernieuwde werk- en evaluatievormen. Maar de leerboeken geven vaak ook veel inhoud buiten de leerplandoelstellingen. We mogen echter niet vergeten dat de leerplandoelstellingen voorrang hebben op het gebruikte leerboek. Een checklist van beoordelingscriteria is bij de vakbegeleiding verkrijgbaar. 5.2 Vaklokaal De leraren moeten kunnen beschikken over een aangepast vaklokaal. Het Actieplan Natuurwetenschappen en de nieuwe leerplannen van de eerste en tweede graad vermelden de minimale vereisten voor het vaklokaal en de leermiddelen en verwijzen naar de brochure 'Didactisch materiaal voor het onderwijs in de natuurweten-
schappen - BIOLOGIE', uitgegeven door het VVKSO in 1996. Hoewel men in deze brochure nog steunt op de leerplandoelstellingen van het vroegere leerplan, gelden de meeste gegevens ook voor het huidige leerplan. Om een goed overzicht te krijgen van de middelen die noodzakelijk zijn bij de evenwichtige uitbouw van de lessen biologie kan men voor elk leerplan van elke graad uitgaan van de leerplandoelstellingen met de hieraan verbonden didactische wenken. 5.3 Gebruik van ICT De evolutie in de informatica maakt het gebruik van de computer in de lessen dwingend. De invulling hangt van vele factoren af zoals het aantal leerlingen in de klas, infrastructuur, beschikbaarheid van software en de computerconfiguratie. Enkele voorbeelden waarbij de computer kan gebruikt worden: maken en geven van een presentatie; animaties en simulaties van processen en verschijnselen; opzoeken van informatie in elektronische gegevensbanken (op cd-rom of internet); actief en ontdekkend leren aan de hand van bijvoorbeeld vraaggestuurde presentaties; inoefenen van concepten en vaardigheden met behulp van digitaal lesmateriaal; e-learning (elektronische leeromgeving). Het leerplatform https://elov.vvkso.be heeft voor leraren biologie een ondersteunende community waar voor de verschillende graden veel materiaal kan gevonden worden. Je kunt zelf ook materiaal ter beschikking stellen via de community leiders. - 8 6 Aandachtspunten 6.1 Evaluatie Uit de peilingtoetsen blijkt dat biologie teveel 'cerebraal' wordt gegeven en bevraagd. Er zijn nog teveel bondige 'weet(jes)vragen' met een minimale vraagvorm. Er wordt gepleit voor een vraagstelling waarbij de vraag omstandig wordt ingeleid en waarbij de gegevens duidelijk geformuleerd worden o.m. met afbeeldingen, figuren, tabellen,... Het is ook aangewezen verschillende deelvragen te stellen rond een bepaald onderwerp. Het vragen naar verbanden en verklaringen is slechts mogelijke indien er voldoende uitgangsgegevens aanwezig zijn. De evaluatie moet in nauwe relatie staan tot de didactische aanpak van het lesgebeuren. Er moet bij de vraagstelling voldoende aandacht besteed worden aan een correct en begrijpbaar taalgebruik. De begeleiding beschikt over een uitgebreide handleiding in verband met evalueren. Deze handleiding omvat naast een theoretische basis ook een heel aantal concrete evaluatie-instrumenten. Wij zijn steeds bereid deze brochure te komen voorstellen. 6.2 Professionalisering en nascholing Terreinwerk staat verplicht op het programma. Deze terreinstudie geeft de gelegenheid om aan natuur- en milieueducatie te doen. De biologische studie van de mens geeft de mogelijkheid om de gezondheidsproblematiek te behandelen. De biologieleraar kan bijdragen tot de uitwerking van de vakoverstijgende domeinen van gezondheid en milieu. Om deze nieuwere didactische aanpak te verwerven, is het aanbevolen een gepaste nascholing te volgen waar invulling en interpretatie van de leerplannen worden gegeven. Deze nascholing wordt georganiseerd in de diocesane pedagogische centra van de verschillende bisdommen (Eeckhoutcentrum-Kortrijk, Pedic-Gent).
Ook de K.U.Leuven in de Vliebergh-Sencieleergangen biologie (www.kuleuven.ac.be/vsc) en de Universitaire Instelling Antwerpen-Centrum voor nascholing onderwijs (www.ua.ac.be/cno) organiseren nascholing op maat. De verschillende natuureducatiecentra bieden eveneens gepaste opleidingen aan (o.a. De Vroente in Kalmthout en De Helix in Geraardsbergen). Syllabi van studiedagen georganiseerd aan de K.U.Leuven zijn tegen kostprijs te bestellen bij Academische Lerarenopleiding biologie, K.U.Leuven, Naamsestraat 61, 3000 Leuven (tel.: 016 32 42 90 - fax 016 32 42 58). Het programma van de studiedagen kun je vinden op: http://www.kuleuven.ac.be/vliebergh Op woensdag 15 oktober 2008 wordt in PDCL in Heverlee een nascholing rond J-Click gegeven. Dit gratis te downloaden programma biedt de mogelijkheid tot het maken van interactieve oefeningen. Het eenvoudig invoeren en gebruiken van foto s en afbeeldingen maakt dit programma uiterst geschikt voor het gebruik in biologie. Inschrijven kan via PDCL. Op woensdag 15 oktober 2008 organiseert CNO Antwerpen Creatieve ideeën voor natuurwetenschappen 3de graad: de moderne keuken Op woensdag 5 november 2008 organiseert CNO Antwerpen een nascholing over Gentherapie, onder de titel: Genen die genezen Op donderdag 27 november 2008 gaat in Anderlecht een theoretische nascholing door over natuurwetschappen en voeding (specifiek NW-OI) Inschrijven kan via de begeleiding Op woensdag 19 maart 2009 wordt in Leuven een nascholing Natuurwetenschappen en voeding gegeven om leraars Natuurwetschappen met een aantal experimentele aspecten van dit thema te laten kennis maken. Inschrijven kan via Vliebergh. 6.2 Netwerkvorming en regionale vakvergadering De belangrijkste informatiebron voor beginnende leraren is vaak de oudere collega in de eigen school. Vakvergaderingen kunnen leiden tot een continuïteit van denken en handelen. Ze bevorderen de samenwerking tussen de leraren van het eerste tot het zesde leerjaar (verticaal) en de samenwerking tussen de leraren die lesgeven in hetzelfde leerjaar (horizontaal). Het verhoogt het inzicht en de kennis van leerinhouden in de andere leerjaren. Het stimuleert ook het inzicht in de biologie. Soms biedt de eigen schoolvakgroep echter onvoldoende antwoord. Ik heb mogen ervaren dat collega s zich soms geïsoleerd voelen in hun vak en school. Van gedachten wisselen met vakcollega s in een specifieke graad van andere scholen werkt stimulerend. Ik merkte tot nu toe ook dat collega s veel moeite doen om hun lessen gevarieerd en aanschouwelijk te maken. Ze leggen ook meestal veel enthousiasme aan de dag en hebben een warm hart voor hun vak en leerlingen. Daarom wil ik jullie zeker graag ondersteunen om via een netwerk contacten te leggen. Volgend schooljaar worden er weer een aantal regionale vakvergaderingen gepland waarin de uitwisseling van ideeën en materiaal tussen collega s kan gebeuren. De vergaderingen zullen per graad en per thema geordend worden. Onderwerpen, doelgroep, data en plaatsen zullen in de Maandberichten meegedeeld worden. Je kan/mag mij ook altijd contacteren voor individuele vragen. De vragen hoeven niet noodzakelijk via de directeur gesteld te worden. - 9
- 10 Ik wil langs deze weg ook een oproep doen om per school de contactgegevens (mailadres) van een vakcoördinator door te sturen. Een goede en renderende samenwerking komt immers tot stand dankzij goede communicatie en communicatiekanalen. 6.4 Gezondheidbeleid op school Vanaf vorig schooljaar wordt er extra aandacht besteed aan een gezondheidsbeleid op school. Vanuit het vak biologie kan de ontwikkeling van een positieve attitude tegenover al wat leeft een direct aanknopingspunt voor gezondheidseducatie vormen. Uitgebreidere informatie over dit thema kun je terugvinden op www.vlor.be. Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie biedt een brochure aan Werken aan een gezondheidsbeleid op school met nuttige tips en informatie. Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG) vulde de actieve voedingsdriehoek aan met informatie voor de Turkse en Marokkaanse gemeenschap in Vlaanderen. Hoe praat je over gezonde en evenwichtige voeding met Turkse en Marokkaanse ouders? Je kan de twee affiches download met de aangepaste voedingsdriehoek of bestellen voor twee euro per stuk. Er zijn ook twee gidsen met gezondheidstips. Download de gids voor de Turkse gemeenschap (pdf 1,5 mb, 46 p.) http://www.vig.be/content/pdf/vd_gids_turks.pdf Download de gids voor de Marokkaanse gemeenschap (pdf 1,6 mb, 48 p.) http://www.vig.be/content/pdf/vd_gids_marok.pdf Download of bestel de affiches http://www.vig.be/publication.asp?nav=themas_voeding 6.3 Onderzoekscompetenties voor de wetenschappelijke richtingen De inspectie besteedt aandacht aan het aspect van de ontwikkeling van onderzoekscompetenties zoals deze in de Specifieke decretale eindtermen (SET) vermeld staan. Het VVKSO ontwikkelde een basistekst met een aantal bijlagen rond deze onderzoekscompetenties.deze tekst kan je terug vinden bij de mededing :M-VVKSO-2008-043: Onderzoekscompetentie in leerplannen van de derde graad ASO (2008-06-26) Onderzoek is eigen aan de natuurwetenschappelijke methode: vanuit een hypothese of vanuit een onderzoeksvraag gegevens verzamelen via metingen of via waarnemingen bij experimenten, de bekomen resultaten ordenen/een verband zoeken ter staving van de hypothese of om de onderzoeksvraag te beantwoorden, conclusie trekken, rapporteren, onderzoek eventueel bijsturen of overgaan naar een daaruit vloeiende vraag. Het expliciteren van de NW-onderzoeksmethode, het duiden van de verschillende stappen in het onderzoek, hoort bij de didactiek van een demonstratie-experiment. Het zijn de eerste stappen in leren onderzoeken. De eindtermen in verband met onderzoekscompetenties voor de wetenschappelijke studierichtingen van het ASO zijn gekoppeld aan de leerplandoelstellingen rond practica. Tijdens de practica komen zowel het onderzoekend en ontdekkend leren als leren onderzoeken aan bod. Het onderzoekend leren is een noodzakelijk opstapje naar het leren onderzoeken. Hoe men de onderzoekcompetenties concreet ontwikkelt is de vrijheid van de leraar maar de aandacht voor deze onderzoekscompetenties dient zichtbaar te zijn in de uitwerking van de practica. Ook bij ICT-opdrachten en actieve werkvormen (BZL) kunnen open onderzoeksopdrachten aan bod komen. Al de onderzoeksopdrachten gebeuren in lesverband op school, bij voorkeur met de infrastructuur van de school. Een extra bezoek en contacten met een onderzoekslabo kan daarbij zeer waardevol zijn.
- 11 Een verplichting voor een uitgebreide onderzoeksopdracht bovenop de practica werd NIET opgenomen in onze leerplannen. Het is de vrijheid van de vakgroep een vakoverschrijdend practicum te organiseren of te opteren voor een onderzoeksproject(je) met aspecten uit verschillende vakken waar tijdens eenzelfde week in de verschillende lessen van de onderscheiden vakken wordt aan gewerkt, dus de spreiding van eenzelfde onderzoek over verschillende vakken. Uiteraard kan ook in de 'vrije ruimte' extra tijd worden besteed aan de onderzoekscompetentie. In de leerplannen ASO D/2006/0279/017 2 e graad A biologie 2u-2u staan de SET rond onderzoekscompetentie nog niet aangegeven. Ze worden hieronder vermeld. Onderzoekscompetenties nr SET onderzoekscompetenties De leerlingen kunnen 31 onder begeleiding voor een gegeven onderzoeksprobleem onderzoeksvragen formuleren. 32 op basis van geselecteerde bronnen voor een gegeven onderzoeksvraag, op een systematische wijze informatie verzamelen en ordenen. 33 onder begeleiding een gegeven probleem met een aangereikte methode onderzoeken. 34 onder begeleiding onderzoeksresultaten verwerken, interpreteren en conclusies formuleren. 35 volgens een gegeven stramien over de resultaten van de eigen onderzoeksactiviteit rapporteren. 36 onder begeleiding reflecteren over de bekomen onderzoeksresultaten en over de aangewende methode. Nummer van de leerplan doelstelling uit leerplan D/2006/0279/017 2 de graad A biologie 2u-2u 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 87, 92, 97 61, 62, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 83, 86, 92, 97 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 86, 87, 92, 97 39, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 87, 92, 98 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 87, 92 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 87, 92 3 de graad Biologie Onderzoekscompetenties De leerlingen kunnen SET onderzoekscompetenties De leerlingen kunnen 29 aan de hand van diverse methoden, waaronder geautomatiseerde, informatie verwerven en verwerken: verbaal, grafisch, in tabelvorm en wiskundig. 30 over een eenvoudig natuurwetenschappelijk probleem een opdracht plannen, uitvoeren en evalueren. 31 over onderzoeksresultaten en methode reflecteren en erover rapporteren. Nummer van de leerplan doelstelling uit leerplan D/2006/0279/035 3 de graad A biologie 1u-2u 2, 3, 13, 14, 27, 29, 31, 40, 62 1, 7, 13, 14, 20, 27, 62 1, 2, 5, 7, 13, 14, 20, 27, 30, 40
- 12 Met vriendelijke groet Marijke Covens Pedagogisch begeleider biologie J. Mehaudensstraat 25 1600 Sint-Pieters-Leeuw Tel.: 02 377 19 29 marijke.covens.mb@kerknet.be P.S. Raadpleeg ook onder Vakdocumenten de algemene visie op het vak biologie.