ODE AAN DE NEDERLANDSE MODE KIJKWIJZER VOORTGEZET ONDERWIJS NIVEAU VANAF HEDEN T/M 7 FEBRUARI 2016
HOE HET WERKT Neem je mobieltje mee om foto s te maken (zonder flits). De vragen van deze kijkwijzer zijn gegroepeerd per zaal. Op de plattegrond hieronder kun je zien waar je bent. Woorden met een ster kun je achterin opzoeken in de begrippenlijst. Op zaal mag je alleen met potlood schrijven. Een clipboard kun je lenen bij de infobalie in de hal. ODE AAN DE NEDERLANDSE MODE DE 10 PUNTEN Een tentoonstelling over mode in Nederland? Jawel, want daar is veel over te vertellen. Op zaal kun je duidelijk zien dat wij in Nederland houden vanbepaalde vormen, lijnen en kleuren. Daarom vind je in deze kijkwijzer uiteindelijk 10 punten die aangeven welke kenmerken in de Nederlandse mode van belang zijn. PLATTEGROND GEMEENTEMUSEUM 1 e VERDIEPING PUNT 5 VERNIEUWING PUNT 3 CONCEPTUEEL 34 36 PUNT 2 KLEUR PUNT 4 HELDERE LIJNEN & VLAKVERDELING PUNT 6 HUMOR 37 38 39 35 42 PUNT 1 EXOTISCH 40 41 43 44 PUNT 7 GEOMETRISCH/ CONSTRUC- TIVISTISCH 45 46 47 48 49 PUNT 8 VRIJHEID PUNT 10 ONAANGEPAST PUNT 9 ZWART EN WIT Voorzijde: Frans Molenaar, Twee jurken en cape, geïnspireerd door eigen collectie 1976, zomer 2013 (95e show). Courtesy Frans Molenaar. Fotografie: Sabrina Bongiovanni 2 3
ZAAL 49 PUNT 1 EXOTISCH* (WORDT EIGEN) ZAAL 49 PUNT 1 EXOTISCH Nederland is van oudsher een handelsland. De invloed van verre landen op de Nederlandse mode staat om deze reden aan het begin van de tentoonstelling. Schrijf de gegevens van de onderstaande voorbeelden op. 1 2 1 2 Japonse rok land van herkomst: gemaakt ca.: materiaal: 3 4 Nederlandse japon gemaakt ca.: materiaal: In de 19 e eeuw was sits in Nederland niet meer in de mode, maar werd het onderdeel van verschillende Nederlandse streekdrachten. Om dit duidelijk te maken heeft de tentoonstellingsmaker een zonnehoed uit Friesland bij de japon gevoegd. Er zijn duidelijke overeenkomsten tussen de twee kledingstukken, ook al zijn ze uit verschillende landen. Noem er een. De Japonse rok is gemaakt voor de Europese markt. Het bloempatroon past bij de smaak van de klanten in Europa en lijkt op dat van de japon. Beide kledingstukken zijn gemaakt van sits, bedrukt of beschilderd katoen uit India. Van welke grondstof wordt sits gemaakt? Omcirkel de juiste foto. Het dragen van sits is echt iets van Nederland. In Frankrijk werd sits aan de grens juist geweerd om de eigen zijde-industrie te beschermen. Welke afbeelding past bij zijde? 1 2 3 4 De klanten in Nederland waren dol op sits vanwege drie eigenschappen: exotisch karakter kleurenpracht praktisch om te wassen Waarom hielden de klanten in Frankrijk van zijde, denk je? BEDENK NOU ZELF 4 5
ZAAL 48 PUNT 2 KLEUR ZAAL 26, 48 1 e VERDIEPING PUNT 2 KLEUR PUNT 2 KLEUR In Nederland houden we van blauw! Dat was in de 18 e eeuw niet anders dan nu. In de jaren 70 kwam er een nieuw soort blauw bij: demin of jeansblauw. De praktische spijkerbroek werd hier razend snel populair. Tegenwoordig staat Amsterdam bekend als de jeansstad, ook voor vernieuwende jeansontwerpen. Fotografeer twee voorbeelden (zonder flits!) van blauw in de mode: een ontwerp van nu en een kledingstuk uit de 18 e of 19 e eeuw. Schrijf de gegevens op en beschrijf de kleur. Blauw is niet gewoon blauw. Er zijn verschillende tinten en tonen. Foto 1: Foto 2: Blauwe jurk ontworpen door Jan Taminiau Het ontwerp van Jan Taminiau (*1975) hier in deze zaal heb je misschien wel eerder op televisie gezien. Koningin Maxima droeg deze creatie tijdens de inhuldigingsceremonie in 2013. Maak ook hier een foto van, zonder flits. Kleur: Kleur: Streep in de onderstaande beschrijving de woorden door die je niet vindt passen bij het ontwerp van Taminiau. BEDENK NOU ZELF Ook in de 18e eeuw werd in Nederland opvallend vaak voor blauw gekozen, terwijl men in Parijs andere tinten droeg, zoals groen of geel. Waarom past blauw zo goed bij Nederland, denk je? Een stoere- sierlijke koningsblauwe jurk met rechte afgeronde schoudertjes, een ouderwetse - moderne slanke snit, een basis van crêpe, een flinterdunne laag van chiffon, opengewerkte motieven en weinig volop borduursels. 6 7
ZAAL 47 INSPIRATIE ZAAL 26, 47 1 e VERDIEPING Met de juiste outfit kan een avond niet meer stuk. In 1882 opende modehuis Hirsch uit Brussel een filiaal in Amsterdam. Het modehuis bracht voor de mode bewuste vrouw in die tijd ongekende luxe naar Nederland. Hirsch & Cie, Avondjurk, ca. 1934-1936 JAN TAMINIAU Avondjurk, a/w 2011 zijde, kurk In deze zaal zie je een eerder ontwerp van Jan Taminiau. Maak er een tekening van op de paspop. In de 18 e en 19 e eeuw was de etiquette* streng. Tot in de 20 e eeuw bestond er nog kleding voor verschillende gelegenheden en zelfs voor verschillende tijden van de dag. Het was gebruikelijk je meerdere keren per dag te verkleden. Maar wat is het verschil tussen avondtoilet, galajurk en cocktailjurk? Wat draag je voor een gala, dresscode white tie? Vul in voor man of vrouw. Als je echt wilt weten hoe het hoort, kijk op: www.etiquette.nl/ kleding-en-accessoires/ dresscode-gala/. Uitnodiging Gala Dresscode white tie Vrouw Soort jurk: Man Soort kostuum: Taminiau liet zich inspireren door de mode in de 18 e eeuw. Dat zie je wanneer je kijkt naar de Robe à la Française in je kijkwijzer. Wat trok de aandacht van Taminiau, denk je? Niet alle ontwerpen hier zijn geschikt voor een gala, white tie. Waarom niet? Accessoires: Accessoires: Schoenen: Schoenen: Robe à la Française, 1770 1775 8 9
ZAAL 45 PUNT 3 CONCEPTUEEL ZAAL KABINET 26, 46 1 e VERDIEPING PUNT 7 GEOMETRISCH*/CONSTRUCTIVISTISCH* PUNT 3 CONCEPTUEEL PUNT 4 HELDERE LIJNEN & VLAKVERDELING PUNT 5 VERNIEUWING Conceptueel ontwerpen betekent werken vanuit een idee of plan. Deze manier van werken leerde je in de jaren 90 aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem (nu ArtEZ): éérst ontwerpen met het hoofd, dan pas met de handen. Op die manier ontstond het zogenoemde Dutch Modernism waarvan je hier voorbeelden ziet. Viktor & Rolf oogstten in die tijd veel lof met hun collectie Atomic Bomb. Zij werden het boegbeeld van de Nederlandse conceptuele mode. Kenmerken van Dutch modernism zijn: Heldere lijnen en vlakverdeling (punt 4 = echt Nederlands) Vernieuwing (punt 5 = echt Nederlands) Humor (punt 6 = echt Nederlands) Inspiratie Ga je op school een eigen ontwerp maken en ben je hier om inspiratie op te doen? Dan is het interessant om te weten hoe anderen zich laten inspireren. Aan het begin van de 20 e eeuw keken modeontwerpers onder andere naar de kunst. De Nederlandse kunstbeweging De Stijl* is wereldberoemd. Hun beeldtaal zie je terug in de kleding van toen. PUNT 7 GEOMETRISCH PUNT 6 HUMOR Kies een voorbeeld van Dutch modernism en maak er een foto van (zonder flits). Welk van de bovenstaande kenmerken vind je hierbij passen? Leg uit waarom. Naam ontwerper Titel Bart van der Leck, Compositie No. 8 (1917) Toelichting Welke overeenkomsten zie je tussen dit schilderij van Bart van der Leck en de ontwerpen? Je kunt ontwerpen door vanuit het menselijk lichaam te denken. Je kunt ook kleding ontwerpen die niet speciaal de lichaamslijn volgt. Wat is van toepassing op het ontwerp dat je hebt gekozen? 10 11
ZAAL 41 PUNT 2 KLEUR & PUNT 8 VRIJHEID Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg zeggen we vaak in Nederland. Gelukkig zeggen we net zo vaak: moet kunnen. In Nederland schrikken we niet terug voor de felgekleurde creaties hier in deze zaal. Alle ontwerpen zijn door Nederlandse vrouwen daadwerkelijk gedragen! ZAAL 26, 41 1 e PUNT VERDIEPING 2 KLEUR & PUNT 8 VRIJHEID Nederland ingetogen? Integendeel, hier is het juist vaak een explosie van kleur. Er zijn zelfs merken en labels die bekend staan om hun kleurrijke mode. Noem een voorbeeld. BEDENK NOU ZELF PUNT 2 KLEUR Je ziet hier onder andere ontwerpen van... Fong-Leng ontwierp in de jaren 70 en 80 creaties die zij zelf beschouwde als kunstwerken, uitgevoerd in leer en textiel. Voor alle ontwerpen gold dat zij streefde naar harmonie zoals zij dat door haar Chinees-Nederlandse achtergrond had meegekregen. Liefde voor het ambacht, techniek en technische volmaaktheid waren belangrijke kernwoorden in haar werk. Frank Govers was een van de meest invloedrijke Nederlandse couturiers* van de jaren 70 en 80. Zijn creaties worden gekenmerkt door uitbundige kleuren, overdadig stofgebruik en veel borduursels. Viktor & Rolf werden het boegbeeld van de generatie conceptueel werkende jonge Nederlandse ontwerpers in de jaren 90. De draagbaarheid van hun ontwerpen was vaak ondergeschikt aan het concept. Frans Molenaar heeft veel aandacht voor geometrische* vlakverdeling. Zijn creaties zijn vaak in effen stoffen uitgevoerd. Vaak speelt hij met het grafisch* effect door het gebruik van bijvoorbeeld zwart en wit. Kijk rond in deze zaal en laat je inspireren. Kies een ontwerp en maak er een foto van. Schrijf de gegevens op en beantwoord de onderstaande vragen. Zou je het ontwerp ook als kunstwerk kunnen beschouwen? Leg uit waarom wel/niet. Wat staat hier centraal de draagbaarheid of het concept? Wat valt je op? Noem minimaal één kenmerk van het ontwerp. Bekijk de afwerking en de techniek en kruis (in de onderstaande lijst) aan wat van toepassing is. Technieken ingeweven patronen opgenaaide stroken gevoerd en doorgestikt met kleine steekjes geborduurde versiering met de hand beschilderd bedrukte stof applicaties pailletten knopen kralen aangezet kant/band/verenbont gewatteerde stoffen geplisseerde stoffen anders PUNT 8 VRIJHEID 12 13
ZAAL 38 PUNT 5 VERNIEUWING KABINET ZAAL 26, 39 1 e VERDIEPING PUNT 5 VERNIEUWING Kijk ook naar het beroemde jasje van Niels Klavers met vijf mouwen. Hij werd in de jaren 90 gerekend tot de generatie Dutch New Modernists. Welk(e) punt(en) van Dutch Modernism zie je in het ontwerp terug? Leg uit. (Kijk voor de kenmerken op blz. 10 van je kijkwijzer). PUNT 2 VERNIEUWING Veel Nederlandse ontwerpers zijn geïnteresseerd in nieuwe ontwerptechnieken en vormen. Neem bijvoorbeeld Iris van Herpen. Zij ontwerpt per computer en laat haar creaties uit de 3D printer rollen. Haar vaste klanten zijn onder anderen Lady Gaga en Björk. Hoe zou je haar ontwerpen kunnen beschrijven? Kruis aan wat je van toepassing vindt en voeg er zelf een woord aan toe. verrassend futuristisch ruimtelijk (sculpturaal) sexy geometrisch* organisch* draagbaar ambachtelijk Inspiratie Het vernieuwende karakter van de Nederlandse mode zit hem niet alleen in de techniek. Nederlandse ontwerpers lieten zich inspireren door de meest futuristische* onderwerpen. Neem een kijkje in het kabinet. Je ziet hier jeugdige mode uit de jaren 60 met sieraden die soms een vast onderdeel zijn van de kleding. De ontwerpers lieten zich inspireren door: Alice Edeling Mini-jurk, ca. 1967 zijde, metaal 14 15
ZAAL 37 PUNT 8 VRIJHEID ZAAL 10 36 26, / 1KARL e VERDIEPING PUNT LAGERFELD 9 ZWART EN VOOR WITCHANEL PUNT 2 VRIJHEID Onze vrijheid van denken heeft ook bijgedragen aan een tolerante Nederlandse modewereld. Hier kunnen persoonlijke uitdrukking en extra vagante* ontwerpen tot bloei komen. De creaties van Bas Kosters passen bij het experimentele karakter van de uitgaansscene. Daarbij horen niet alleen bonte kleren maar ook extravagante* make-up en haarstijlen. De aandacht voor uitgesproken uitgaanskleding past bij de in Nederland populaire dance-cultuur. Wat draag jij om te schitteren in de nacht? Zou je een creatie van Bas Kosters durven dragen wanneer je uitgaat? Inspiratie Lange tijd dacht men dat mensen in de 17 e eeuw het statige zwart droegen vanwege hun calvinistische* geloof. Men interpreteerde het als een teken van eenvoud en bescheidenheid. Niets is minder waar. Zwart werd juist gezien als een enorm statussymbool*. Stof was moeilijk zwart te verven en om deze reden was zwarte stof kostbaar. Zwart kwam voor in vele tinten, met prachtige namen als kraaienzwart koolzwart glanzend zwart. Welke 2 benamingen kun jij bedenken voor zwart? BEDENK NOU ZELF Welk type mens wordt bedoeld met de uitgaansscene, denk je? Kies je zelf ook voor zwart? In deze zaal zie je een aantal ontwerpen die voortborduren op de kenmerkende molensteenkraag uit de 17 e eeuw. Bij hoe veel ontwerpen is dit het geval, denk je? Op welke manier zie je de kraag terug in een ontwerp van nu? Maak een foto van een ontwerp dat je aanspreekt en leg uit. Schrijf de ontwerper op. PUNT 9 ZWART EN WIT 16 17
ZAAL 36 PUNT 9 ZWART EN WIT In deze zaal zie je onder andere creaties van Frans Molenaar, werk van de conceptueel werkende ontwerpers Viktor & Rolf, maar ook ontwerpen van meer traditioneel werkende couturiers* zoals Mart Visser. Allemaal delen ze een passie voor mooie combinaties van zwart wit. ZAAL 34 26, 1 e VERDIEPING PUNT 10 ONAANGEPAST Nederlanders zijn niet bang om op te vallen door alternatieve kleding. Terwijl je de mode in Frankrijk en Italië zuidelijk sexy kunt noemen, heeft Nederland lang niet altijd zo n norm. Dat zie je wanneer je ter afronding rondkijkt in zaal 34. Ontwerp op de paspop zelf een creatie in zwart wit. Laat je hiervoor inspireren door een van de linksstaande foto s. Deze kijkwijzer eindigt hier. Rond af met een foto van jezelf in zaal 32! PUNT 9 ZWART EN WIT Tijd over? Neem nog een kijkje in kabinet 44 bij de ontwerpen die door Nederlandse bands werden gedragen. Of bekijk in kabinet 43 en 42 mode uit de jaren 60, à la Paris of naar eigen ontwerp. 18 19
BEGRIPPENLIJST Accessoire Bijhorende zaken Calvinisme Het religieuze gedachtegoed van de hervormer Johannes Calvijn (1509-1564), met de daaruit voortvloeiende sociale en politieke leer. Constructivistisch Het constructivisme is een omstreeks 1913 in Rusland ontstane kunstrichting. In de schilder- en beeldhouwkunst werden alleen geometrische vormen in de compositie of constructie toegepast. Couturier Sinds het gildenstelsel met zijn strenge regels na de Revolutie was opgeheven, mocht iedereen kleding maken. Er waren talloze naaisters, borduursters, hoedenmaaksters, enz. aan het werk. De Engelsman C. P. Worth geldt als de eerste mannelijke couturier. Een modeontwerper die haute couture maakt, wordt haute couturier genoemd. Slechts een kleine groep modeontwerpers in Frankrijk mag zich haute couturier noemen. Daarvoor moet de ontwerper in kwestie benoemd worden door de Chambre Syndicale de La Couture. Zij kent de titel haute couturier slechts toe wanneer de ontwerper voldoet aan de volgende voorwaarden: Kleding moet in eigen ateliers vervaardigd worden. In de ateliers moeten minimaal 12 personen werken. Twee keer per jaar moet hun collectie gepresenteerd worden op de catwalk. De kleding moet getoond worden door ten minste 3 mannequins. Er moet een speciale ruimte zijn waar kleding aan vaste klanten getoond kan worden. Exotisch Uitheems Etiquette Geheel van cultuurgebonden beleefdheidsregels en de omgangsvormen. Extravagant Ongewoon en uitbundig. Futuristisch Hypermodern Geometrisch Alle vormen, die je met behulp van passer en liniaal kunt construeren, zoals het vierkant (de rechthoek), de driehoek en de cirkel. Gilde Tot in de negentiende eeuw bepaalden gilden met strenge regels het werkveld van kunst en kunstnijverheid. Bovenkleding voor mannen en vrouwen werd vervaardigd door kleermakersgilden of couturières, terwijl bijzonder borduurwerk werd uitgevoerd door borduursters. In veel Nederlandse steden waren zij verenigd in hetzelfde Sint Lucasgilde als de kunstschilders. Grafisch Wat te maken heeft met voorstellingen in lijnen of figuren. Korset Tot in de 20 ste eeuw maakte het korset deel uit van het damesondergoed, maar in de 19 de eeuw werd het soms ook gedragen door dandy s (modebewuste mannen). Aan de achterzijde kan het geheel strak bijeen getrokken worden door middel van een lange veter. Voor het aantrekken van het korset heeft de draagster assistentie nodig. Een korset is een kledingstuk bedoeld om de taille en/of de boezem te accentueren. Modesilhouet De omtrek van kostuums uit een bepaalde periode. Organisch Vormen afgeleid uit de dieren of plantenwereld. Statussymbool Uiterlijk kenmerk of teken van rijkdom. De Stijl De Stijl was een tijdschrift, maar het was ook een idee, een wereld- en kunstbeschouwing in de eerste helft van de 20e eeuw. De belangrijkste medewerkers van De Stijl waren Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Georges Vantongerloo, Vilmos Huszár, Bart van der Leck, Gerrit Rietveld, en J.J.P. Oud. Tijdgeest Heersende denkwijze in een bepaalde tijd. 20
22 23
KEN JEZELF! Beantwoord de onderstaande vragen op een schaal van 1 (helemaal niet) t/m 10 (helemaal). Omcirkel het nummer dat past bij je antwoord. Besteed je aandacht aan de kleren die je draagt? Past je kleding bij een bepaalde groep mensen/ een soort muziek/een overtuiging/ /? Ben je geïnteresseerd in modetrends? Volg je met je eigen kleding modetrends? Ben je geïnteresseerd in haute couture kleding*? Ben je bekend met de ontwerpen van één of meerdere grote modeontwerpers? Kun je één (of meerdere) kenmerk(en) van Nederlandse mode noemen? Ben je van plan om van in het modevak te gaan werken? Heb je zin om deze tentoonstelling te bezoeken? Wat vond je van deze tentoonstelling? Gemeentemuseum Den Haag Afdeling Educatie Oktober 2015 Tekst: Andrea Freckmann Vormgeving: Foto&Vorm