De Vlaardingencultuur leven in de steentijd
INHOUDSOPGAVE INLEIDING... 3 LES 1... 4 LES 2... 5 LES 3... 7 OPDRACHTEN... 8-12 2
Inleiding Voor u ligt de docentenhandleiding van het lespakket over de Vlaardingencultuur. Eind jaren 50 werden de eerste resten van bewoning uit de steentijd in Vlaardingen ontdekt bij de bouw van de Westwijk, bij de Arij Koplaan. De vondsten waren zo bijzonder dat de vindplaats haar naam gaf aan deze nieuw ontdekte cultuur. Vóór deze ontdekking dachten veel archeologen dat het westelijk deel van Nederland in de steentijd te nat was om in te wonen. Nu is duidelijk dat het moerasachtige gebied juist talloze mogelijkheden bood. De Vlaardingenmensen leefden van jacht en visvangst en eetbare planten die zij konden verzamelen. Daarnaast namen zij ook bepaalde aspecten van het boerenbestaan over die in deze periode hun intrede deden. Zo hielden zij vee en verbouwden zij gewassen. Tijdens het archeologisch onderzoek aan de Arij Koplaan werden de restanten van een kreek ontdekt. De mensen hadden op de iets hoger gelegen oever van de kreek een nederzetting ingericht. Uit het afval dat daar is achtergebleven, kon gereconstrueerd worden hoe de mensen hier leefden. De periode van de Vlaardingencultuur (3500-2500 voor Chr.) komt deels overeen met de Tijd van jagers en boeren en valt deels in de Tijd van Grieken en Romeinen. Tijdens de lessen komen de leerlingen op verschillende manieren met verschillende aspecten van de Vlaardingencultuur in contact komen. De rode draad door alle lessen is hoe deze steentijdmensen afhankelijk waren van de mogelijkheden die hun natuurlijke omgeving hen bood. Het lesprogramma Het lesprogramma bestaat in totaal uit drie lessen: les 1: opdrachten in de klas les 2: bezoek aan het archeologisch depot van de gemeente Vlaardingen of gastles les 3: verwerking en reflectie Leerdoelen leerlingen leren dat in de stad waar zij wonen heel erg lang geleden al mensen woonden op de oever van een kreek; leerlingen komen in aanraking met objecten die door archeologen gevonden zijn; leerlingen leren hoe deze mensen leefden, wat ze aten, hoe ze afhankelijk waren van hun directe omgeving; leerlingen maken zelf een eenvoudige tas van leer met gereedschappen van de Vlaardingenmensen; leerlingen leren de Vlaardingencultuur te plaatsen in de context van de wereldgeschiedenis; leerlingen maken kennis met een archeologisch depot en ontdekken wat er daar van de Vlaardingencultuur bewaard wordt. 3
Les 1: Vlaardingencultuur: kennismaking en opdrachten in de klas Tijdsduur: circa 60 minuten Materialen: dvd, leston met opdrachtbladen en objecten Lesonderdelen: Introductie van het project Kijken van de film Opdrachten maken Voorbereiding: Kopieer de opdrachtbladen die u vindt in de ton, zodat de leerlingen hun antwoorden bij de vragen kunnen zetten. In deze eerste les maken de leerlingen kennis met de Vlaardingencultuur. De opdrachten bestaan uit opzoek-, denk- en doe-opdrachten. NB de doe-opdrachten kunnen meer tijd in beslag nemen. Tips bij de les leg uit wat het project inhoudt: hoeveel lessen het zijn en hoe lang de lessen duren, wat de leerlingen per les gaan doen en wat het resultaat is van het project; kijk welke onderwerpen uit uw methode aansluiten bij deze lessen over de prehistorie; bij sommige opdrachten moet u gebruikmaken van computers. Indien u niet voldoende beschikking heeft over computers in de klas, kunt u deze opdrachten als huiswerk meegeven. Lesindeling 1 Begin met het bekijken van de film. De inhoud van de film is niet nodig voor het beantwoorden van de vragen, maar geeft een algemene inleiding op de Vlaardingencultuur. De film duurt ongeveer anderhalve minuut. 2 Verdeel de klas in groepjes van ongeveer vijf leerlingen. Hierna verdeelt u de opdrachtbladen over de verschillende groepjes. Ieder groepje krijgt 1 opdrachtblad. Voor sommige opdrachten moeten de leerlingen een zakje uit de ton pakken. Let goed op de juiste kleur: groen voor de steentijd! 3 De leerlingen gaan aan de slag met de opdrachten. Na ongeveer tien tot vijftien minuten krijgen de groepjes een nieuwe opdracht. Zo doet iedereen elke opdracht. De opdrachtenbladen met de uitwerking kunt u opvragen bij Carolien Van Loon of Eli van Toledo, info@geschiedenisvanvlaardingen.nl. 4
Les 2: Bezoek aan het depot Tijdsduur: ca. 90 minuten, maar op verzoek aanpasbaar Inleiding De tweede les bestaat uit een bezoek aan het archeologisch depot van de gemeente Vlaardingen. Het doel van dit bezoek is de leerlingen kennis te laten maken met een erfgoedinstelling waar ze normaal niet zomaar binnenlopen en hen de vondsten te laten ontdekken waarover ze in les 1 geleerd hebben. In les 3, de afsluiting van het project, doen de leerlingen een verwerkingsopdracht. Om deze opdracht goed uit te kunnen voeren, verzamelen de leerlingen informatie en beeldmateriaal tijdens het bezoek aan het depot. De archeologen hebben hiervoor ruimte gehouden in hun programma, dat u hieronder vindt. Voor u ligt een standaard verloop van een depotbezoek. De vondsten waarmee de leerlingen aan de slag gaan en de accenten die gelegd worden door de archeoloog, zijn steeds afgestemd op de periode behandeld in les 1. Programma Ontvangst, gelegenheid om jassen en tassen weg te zetten Welkomstwoord Presentatie periode o kaart locatie school, depot en belangrijke vindplaatsen o uitleg over de periode o kennismaken met de kleinere speciale vondsten Groepsspel (met vondsten gerelateerd aan de periode) Splitsen groep (groepjes van max 10 kinderen) o rondleiding depot, kennismaken met de grotere speciale vondsten o opdracht filmverhaal (voorbereiden verwerkingsopdracht) o opdracht tekenen/fotograferen (voorbereiden verwerkingsopdracht) Pauze o drinken o kringgesprek o vragen staat vrij Groepsspel (over de periode) Gezamenlijke afsluiting Maatwerk Hoewel de archeologen van de gemeente Vlaardingen een standaardprogramma hebben voorzien, bieden zij waar mogelijk graag maatwerk. Aarzel dus niet en neem contact op met Carolien Van Loon of Eli van Toledo als u vragen of wensen heeft. Het is ook mogelijk om het depotbezoek te vervangen door een gastles door een archeoloog in de school. Ook in dit geval maken de leerlingen kennis met echte vondsten. 5
Praktisch Het archeologisch depot van de gemeente Vlaardingen bevindt zich op de Energieweg 2a in Vlaardingen. Een depotbezoek of gastles is op alle schooldagen mogelijk, maar alleen op afspraak. Hier vindt u de nodige contactgegevens: Lenen lespakket en boeken depotbezoek/ gastles Keuze periode en inhoud van de leston kenbaar maken Vastleggen ontleenperiode leston Prikken datum depotbezoek/ gastles Eli van Toledo, 010-2484671, eli.vantoledo@vlaardingen.nl Carolien Van Loon, 010-2484694, carolien.vanloon@vlaardingen.nl info@geschiedenisvanvlaardingen.nl Vragen over het lespakket Over de werking van het pakket of de bedoeling van opdrachten Over leerdoelen Melden van fouten Suggesties voor wijzigingen TGV Teksten en Presentatie OF Eli van Toledo, 010-2484671, eli.vantoledo@vlaardingen.nl Carolien Van Loon, 010-2484694, carolien.vanloon@vlaardingen.nl info@geschiedenisvanvlaardingen.nl 6
Les 3: Verwerkingsopdracht Met de informatie en de tekeningen, foto s, beschrijvingen en filmbeelden maken de groepjes een (video)verslag, poster of presentatie over hun bezoek aan het depot en over het door hun uitgekozen voorwerp. Hierbij maken zij gebruik van de opgedane kennis. Tip Begin deze les met terug te kijken op de vorige twee lessen. Stel de vragen: wat hebben we gedaan?; wat hebben we geleerd? Door de letterlijke vraag: wat heb je geleerd? te laten beantwoorden, vindt het eigenlijke leereffect plaats (metacognitieve vaardigheid). De archeologen van de gemeente Vlaardingen zijn heel benieuwd naar de creativiteit van uw leerlingen. Mail de werkjes van uw leerlingen naar: info@geschiedenisvanvlaardingen.nl. Vergeet niet te vermelden of het verslag op de site Geschiedenis van Vlaardingen geplaatst mag worden. 7