Gedwongen opname in Vlaanderen anno 2012 Joris Vandenberghe Katrien Schoevaerts Ronny Bruffaerts Karen Van Landeghem KU Leuven
Gedwongen opname wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke: collocatie Drie voorwaarden voor beschermingsmaatregelen: Geestesziek Andere geschikte behandeling ontbreekt of geweigerd Gevaarscriterium: zijn gezondheid / veiligheid ernstig in gevaar brengt, of ernstige bedreiging voor andermans leven of integriteit.
Gedwongen opname Gewone procedure: verzoekschrift - vrederechter Spoedprocedure: procureur omstandig geneeskundig verslag hoogdringendheid beslissing ten gronde: vrederechter - 10 d. Bedoeld als uitzondering, in praktijk de regel: >80% van de gedwongen opnames Erkend psychiatrisch ziekenhuis 40d verlenging max 2j gedwongen nazorg
Paradox Vermaatschappelijking (art107, beddenafbouw, opnameverkorting en vermijding, mobiele teams, ), hersteldenken, emancipatie, grote nadruk op vrijheid, autonomie en zelfbeschikking Sterke toename van gedwongen opnames
Paradox Ingrijpende karakter van gedwongen opname Maatschappelijke relevantie Schaarste, beperkte betrouwbaarheid en vergelijkbaarheid van epidemiologische gegevens over gedwongen opname
Onderzoeksopdracht Opdrachtgever: Vlaamse Gemeenschap (Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin) Opdrachtnemer: KU Leuven: prof. dr. Ronny Bruffaerts, prof. dr. Joris Vandenberghe, dr. Katrien Schoevaerts, dr. Karen Van Landeghem Opvolging door stuurgroep (inhoudelijk), door Zorginspectie (administratief) Leiding en toezicht door leidend ambtenaar Marc Morris (administrateur-generaal a.i.) Duur: 1/12011 tem 31/3/2012
Stuurgroep Bart Goossens (BvL) Kurt Lievens (POPOV) Kristiaan Rotthier (vrederechter) Dr. Marc Servaes (Zorginspectie) Lieve Van Segbroeck (Zorginspectie) Karine Moykens (Kabinetschef minister Vandeurzen) Prof. dr. Bernard Sabbe (UA / Capri) Stef Van Eekert (Zorginspectie) Kathleen Verreth (Departement WVG)
Gedwongen opname een epidemiologische analyse Dr. Katrien Schoevaerts Prof. Dr. Ronny Bruffaerts Dr. Karen Van Landeghem Prof. Dr. Joris Vandenberghe
Gedwongen opname 1. België, Nederland, Europa: 1. Juridisch kader 2. Incidentie GO 2. Vlaamse database GO 2007-2010 (Zorginspectie) 1. Incidentie 2. Socio-demografie 3. Klinische variabelen 4. Procedure 5. Rechterlijke bevestiging van de spoedprocedure
België 2 mogelijke procedures Spoedprocedure Gewone procedure Criteria Geesteszieke Gevaar (eigen gezondheid en veiligheid; ernstige bedreiging andermans leven of integriteit) Geen andere geschikte behandeling
Nederland Inbewaringstelling (IBS) + voortzetting van IBS Rechterlijke machtiging (RM) Voorlopige machtiging Machtiging tot voortgezet verblijf Voorwaardelijke machtiging Machtiging op eigen verzoek Zelfbindingsmachtiging (2006 tot 2009 Observatiemachtiging)
Nederland Criteria: Stoornis van de geestvermogens Gevaar dat op geen andere manier kan worden afgewend Geen bereidheid
Gevaarscriteria België 1. Ernstig gevaar voor eigen gezondheid en veiligheid 2. Ernstige bedreiging voor andermans leven of integriteit
Gevaarscriteria Nederland 1. gevaar voor degene, die het veroorzaakt, hetgeen onder meer bestaat uit: a. het gevaar dat betrokkene zich van het leven zal beroven of zichzelf ernstig lichamelijk letsel zal toebrengen; b. het gevaar dat betrokkene maatschappelijk te gronde gaat; c. het gevaar dat betrokkene zichzelf in ernstige mate zal verwaarlozen; d. het gevaar dat betrokkene met hinderlijk gedrag agressie van anderen zal oproepen. 2. gevaar voor een of meer anderen, hetgeen onder meer bestaat uit: a. het gevaar dat betrokkene een ander van het leven zal beroven of hem ernstig lichamelijk letsel zal toebrengen; b. het gevaar voor de psychische gezondheid van een ander; c. het gevaar dat betrokkene een ander, die aan zijn zorg is toevertrouwd, zal verwaarlozen. 3. gevaar voor de algemene veiligheid van personen of goederen;
Incidentie GO (/100 000 inw/j) Nederland +24% België +42% fslkjkkkkkkkkkkkk kkkkkkkkkkkkkkkk kkkkkkkkkkkkkkkk kkkkkkkkkkkkkk Schoevaerts ea 2012
Europa Verschillen in wetgeving Geestesstoornis + heterogene bijkomende criteria Dreigend of effectief gevaar voor zichzelf of anderen (meest voorkomend criterium) Noodzaak aan behandeling (2 de meest voorkomend criterium) Gebrek aan ziekte-inzicht Eindbeslissing medisch? Plaats voor wettelijke vertegenwoordiger? Salize & Dressing 2004
Europa Grote variabiliteit in incidentie GO 2000: Finland 218/100 000 inwoners >< Portugal 6/100 000 inwoners Toename: Duitsland, Nederland, België, Portugal, Oostenrijk, Engeland, Finland, Frankrijk Afname: Italië, Spanje, Zweden Kanttekening: beperkte vergelijkbaarheid -> beschikbaarheid, consistentie, betrouwbaarheid < uniformiteit en standaardisatie in registratie De Stefano & Ducci 2008, Priebe et al 2005, Riecher-Rossler 1993, Salize & Dressing 2004, Schoevaerts et al 2012 in submission, Zinkler & Priebe 2002
Gedwongen opname 1. België, Nederland, Europa: 1. Juridisch kader 2. Incidentie GO 2. Vlaamse database GO 2007-2010 (Zorginspectie) 1. Incidentie 2. Socio-demografie 3. Klinische variabelen 4. Procedure 5. Rechterlijke bevestiging van de spoedprocedure
Gedwongen Opname UPC-KULeuven Incidentie GO (/100 000 inw/j) West-Vl Oost-Vl Antwerpen Vl-Brabant 2007 2008 2009 2010 Stijging% 35 34 45 42 18% 41 40 53 49 19% 39 45 41 43 11% 35 37 35 37 5% Limburg 52 54 65 66 25% Vlaanderen 40 (n=2444) 42 (n=2591) 47 (n=2911) 46 (n=2888) 16%
Gedwongen Opname UPC-KULeuven Incidentie GO (/100 000 inw/j) West-Vl Oost-Vl Antwerpen Vl-Brabant 2007 2008 2009 2010 Stijging% 35 34 45 42 18% 41 40 53 49 19% 39 45 41 43 11% 35 37 35 37 5% Limburg 52 54 65 66 25% Vlaanderen 40 (n=2444) 42 (n=2591) 47 (n=2911) 46 (n=2888) 16%
Gedwongen Opname UPC-KULeuven Incidentie GO (/100 000 inw/j) West-Vl Oost-Vl Antwerpen Vl-Brabant 2007 2008 2009 2010 Stijging% 35 34 45 42 18% 41 40 53 49 19% 39 45 41 43 11% 35 37 35 37 5% Limburg 52 54 65 66 25% Vlaanderen 40 (n=2444) 42 (n=2591) 47 (n=2911) 46 (n=2888) 16%
Socio-demografie Mannen (63,3%) Jongere leeftijd (<18j: 3,8%, 18-34j: 39,8%, 35-49j: 31,7%, 50-64j: 17,9%, 65-79j: 5,3%, >79j: 1,4%) Zonder beroep (61,4%) Gezin of gezinsvervangend milieu (~51%)
Klinische variabelen: Prim as I diagnose In bijna 90% hoofddiagnose op as I Psychot. St. 31,5% Middelengerelateerde st. 27,9% Stemmingsst. 15,5% Andere 25,1%
Klinische variabelen Secundaire as I diagnose in 35,5% Tertiaire as I diagnose in 9,4% Meest voorkomende secundaire en tertiaire as I diagnose: middelengerelateerde st. (respectievelijk 18,8% en 3,8%) Meest voorkomende middel = alcohol
Klinische variabelen As II in 60,7% (inclusief uitgesteld) Meest voorkomend cluster B (borderline pss 8,3% en antisociale pss 4,2%) Sterke provinciale verschillen in as II
Procedure Spoedprocedure in 83,1% Significante toename aantal spoedprocedures (2007-2010: 79,6%; 82,4%; 84,1%; 85,6%) 100 80 60 40 20 0 Spoedprocedure (%) 2007 2008 2009 2010
Procedure Primaire As 1 diagnose 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Spoedprocedure (%) Gewone procedure (%)
Rechterlijke bevestiging van de spoedprocedure In 31,7% van de spoedprocedures geen rechterlijke bevestiging van de gedwongen maatregel 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% = 26,4% van alle geïnitieerde GO < ontslag binnen de 10d 0% <11 dagen 11-40 dagen >40 dagen
Spoedprocedure en gewone procedure naar as I diagnose 100% 90% 80% Gewone procedure 70% 60% 50% 40% 30% Bevestigd (spoedprocedure) 20% 10% 0% Niet bevestigd (spoedprocedure)
Besluit Significante toename van incidentie van GO in België en Nederland; sterke variabiliteit in Europa Interlandelijke en regionale verschillen in incidentie ~ verschil in wetgeving, registratie, interpretatie, Eerste epidemiologische studie van GO in Vlaanderen gebaseerd op grote en longitudinale database (Zorginspectie) Feiten en tendensen: middelengerelateerde st., spoedprocedure, rechterlijke bevestiging, regionale verschillen, Toekomst? Quid effect vermaatschappelijking van zorg?
Ruim 20 jaar wet Gedwongen Opname: de ervaring van patiënten, familieleden en andere betrokkenen Onderzoeksgroep GO UPC KU Leuven Dr. Karen Van Landeghem
Inhoud Situering onderzoeksproject Onderzoeksvraag Materiaal & methode Resultaten Discussie
Situering onderzoeksproject Gedwongen Opname UPC KU Leuven Eénjarig onderzoek gefinancierd door Zorginspectie Promotoren: prof. Joris Vandenberghe & prof. Ronny Bruffaerts Wetenschappelijke validatie database Zorginspectie m.b.t. GO (dr. Katrien Schoevaerts) Kwantitatief: databaseonderzoek Kwalitatief luik: inhoudsanalyse van interviews met 8 betrokken doelgroepen: dr. Karen Van Landeghem, Adriaan Leroy Situering in literatuur
Onderzoeksvraag Wet van de Bescherming van de Persoon van de Geesteszieke: Welke knelpunten worden ervaren door verschillende betrokkenen? Is er nood tot aanpassing van de wet?
Materiaal en methode Literatuurstudie Inhoudsanalyse interviews Semi-gestructureerde interviews zonder volledig transcript, live, met audioregistratie 3-4 per doelgroep, at random in Vlaanderen Analyse a.h.v. kwalitatief onderzoek; thematisch geïnterpreteerd Hiërarchische klassenanalyse bij patiënten en familie Ontleden ervaring van stappen procedure GO N = 1 statistisch design
Resultaten interviews Patiënten Familieleden van patiënten GO Psychiaters Lokale beleidsmakers Vrederechters Ombudspersonen
Interviews patiënten GO was juridisch terecht, therapeutisch niet altijd zinvol In begin van procedure te weinig info! Opname op gesloten afdeling confronterend en overweldigend Contact met politie ingrijpend en vernederend Vooral in begin GO ervaring van veel dwang en controle
Interviews patiënten Niet gehoord worden op de zitting van de vrederechter Gebrek aan aanwezigheid en inzet van advocaat Stigma eerder gerelateerd aan psychiatrische opname/ziekte dan GO Op lange termijn geen negatieve invloed op contact met familie
Machteloos (1.00) Nt begrijpen (0.90) Nt stoppen (0.80) Hiërarchische klassenanalyse: Emoties Stigma (1.00) Kwaad (0.88) Trauma (0.80) Angst om te sterven (1.00) Zitting (0.75) Verzorging (1.00) Verder verblijf (0.60) Onthaal (0.50) Situatie Familie (1.00) Vonnis (1.00) Verblijf (1.00) Contact met arts (0.89) Ophalen (0.75) Afzondering (0.75) GoF:0.855
Interviews familieleden Grote lijdensdruk: familie zou vroeger willen ingrijpen en op zachtere manier dan GO. Uitbreiden dwang of drang? Gebrek aan overleg tussen familie en juridische wereld/hulpverlener
Interviews familieleden GO ingrijpend, vnl. dwangmaatregelen Indiscreet optreden van politie is werkpunt Gebrek aan aanwezigheid en inzicht in psychiatrische problematiek door advocaat Stigma eerder gerelateerd aan psychiatrische opname op zich dan GO Relatie met patiënt uiteindelijk niet negatief beïnvloed door GO
Schaamte Niet stoppen Sterven Machteloos (1.00) Trauma (1.00) Stigma (1.00) Onmenselijk (0.89) Kwaad (0.78) Hiërarchische klassenanalyse: Niet begrijpen (0.80) Alleen (0.67) Vonnis (1.00) Zitting GoF:0.847 Verblijf (1.00) Verzorging (1.00) Verder verblijf (1.00) Familie (0.86)
Interviews psychiaters Zinvolle vs. niet-zinvolle GOs: Psychose, ernstige affectieve stoornis! Persoonlijkheidsstoornissen? Middelenmisbruik? Toename oneigenlijke GOs: Wachtlijsten voor specifieke doelgroepen omzeilen Compromitteert opnamecapaciteit PZ Zinvolheid altijd individueel afwegen, alternatieven zoeken!
Interviews psychiaters Ervaren hiaten in de wet: Grijze zones in de wet scheppen mogelijkheid van zinvolle maatregelen i.o.m. procureur/ vrederechter Enkel vraag tot verscherping wet om oneigenlijke GOs te verminderen Uitbreiding dwangmaatregelen meerwaarde voor beperkt aantal patiënten Wet schiet te kort inzake dwangbehandeling! Gedwongen nazorg: verlenging moet flexibeler
Interviews lokale beleidsmakers Infrastructuur aangepast en personeel goed opgeleid voor zorg GO patiënt Toename oneigenlijke GOs compromitteert opnamecapaciteit PZ Gedwongen nazorg: verlenging moet flexibeler Grijze zones in de wet = positief
Interviews vrederechters Beslissing GO = beoordeling individuele situatie; bijkomende info van arts, familie en parket is nuttig Middelenmisbruik = geestesziekte bij geassocieerde symptomen of vastzitten in verslaving Klaarder dossier bij spoedprocedure Groot verschil tussen juridische en medische kijk op geestesziekte en gevaarscriteria Bij laag aantal zaken tekort aan psychiatrische kennis Onderhandelen met de patiënt ipv vonnis opleggen
Interviews vrederechters Globaal geen vraag tot wetswijziging Garantie veiligheid vrederechter bij gewone procedure Grotere bekendheid starten GO o.b.v. verzoekschrift alleen? Uitbreiding dwangmaatregelen meerwaarde in sommige gevallen
Interviews ombudspersonen Meer aanmeldingen (4%) dan klachten over GO; geen cijfers over andere vragen van GO patiënten Meestal vragen naar info over procedure, patiëntenrechten (autonomie) en kwaliteitsvolle dienstverlening Graag verduidelijking wet inzake dwangbehandeling Vaak klachten over beperkte aanwezigheid en inzet advocaat
Interviews ombudspersonen
Interviews ombudspersonen
Interviews ombudspersonen
Interviews ombudspersonen Ombudspersoon informeert, coacht of bemiddelt (sterk wisselende frequentie afhankelijk van regio) Nood om te vertellen over deze ingrijpende ervaring, bij ombudspersoon als veilige gesprekspartner
Besluit: knelpunten wet GO Vraag naar meer duidelijkheid omtrent starten GO o.b.v. verzoekschrift alleen Discussie vs. drempel gevaarscriteria Discussie uitbreiding dwangmaatregelen vs. drang Vraag naar meer duidelijkheid inzake wetgeving dwangbehandeling Vraag naar aanpassing procedure verlenging gedwongen nazorg