Huiselijk geweld Februari 2005 / F&A 5697 Deze factsheet geeft informatie over de aanpak van privé geweld. Definitie Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer is gepleegd. Het kan daarbij gaan om lichamelijk en seksueel geweld en om psychisch geweld, zoals bedreiging en belaging ( stalking ). Huiselijk geweld kan de vorm aannemen van kindermishandeling en seksueel kindermisbruik, partner-relatiegeweld in alle denkbare verschijningsvormen, en mishandeling of verwaarlozing van ouderen. Aard en omvang Geweld in de privé-sfeer is de omvangrijkste geweldsvorm in onze samenleving. Huiselijk geweld komt voor in alle sociaal economische klassen en binnen alle culturen in de Nederlandse samenleving. Slachtoffers van huiselijk geweld zijn in de meeste gevallen vrouwen en kinderen, maar het treft ook mannen, ouders en ouderen. Uit onderzoek 1 blijkt dat meer dan 40% van de Nederlandse bevolking ooit in zijn of haar leven te maken heeft gehad met huiselijk geweld. Hiervan ervaart 10% dagelijks of wekelijks deze vorm van geweld. Bijna eenderde hiervan ziet het leven ingrijpend veranderen als gevolg van het geweld. In 80% van de gevallen wordt het geweld door mannen gepleegd. Recente cijfers van de politie bevestigen dit beeld 2. De politie heeft een speciale registratie van huiselijk geweld opgezet en heeft berekend dat er per jaar ruim 56.000 meldingen van huiselijk geweld bij de politie binnen komen. Bekend is dat slechts 12% van alle huiselijk geweld-zaken bij de politie gemeld wordt. Dat betekent dat zich jaarlijks ongeveer 500.000 huiselijk geweld-incidenten voordoen. Uit het onderzoek blijkt dat ruim 36% van de incidenten huiselijk geweld, die gemeld worden bij de politie, tot een aangifte hebben geleid. In 58% van de gevallen van huiselijk geweld die geleid hebben tot aangifte, wordt de dader ook daadwerkelijk aangehouden. Uit onderzoek 3 blijkt huiselijk geweld ook op verontrustende schaal voorkomt bij etnische minderheden, maar de exacte omvang is moeilijk vast te stellen: er ligt een zwaar taboe op huiselijk geweld; die problematiek is in etnische bevolkingsgroepen nog moeilijker bespreekbaar dan in autochtone bevolkingsgroepen. Bovendien komen in bepaalde etnische groepen specifieke vormen van huiselijk geweld voor die een specifieke aanpak vereisen. Eerwraak is daar een voorbeeld van. 1 Huiselijk geweld aard, omvang en hulpverlening Intomart, 1997. 2 Huiselijk geweld: de voordeur op een kier omvang, aard en achtergronden in 2004 op basis van landelijke politiecijfers H.B. Ferwerda, november 2004. 3 Onderzoek: Huiselijk geweld onder Surinamers, Antillianen en Arubanen, Marokkanen en Turken in Nederland aard, omvang en hulpverlening Intomart, 2002. 1
Jaarlijks komen naar schatting 100.000 kinderen als getuige in aanraking met huiselijk geweld. Van deze kinderen lopen er 40.000 een verhoogd risico op psychosociale problemen of gedragsproblemen. Mensen die in hun jeugd slachtoffer zijn geweest van geweld lopen een groter risico in hun latere leven zelf slachtoffer of dader van huiselijk geweld te worden. Kaders In 2002 verscheen de kabinetsnota Privé Geweld Publieke Zaak. Die nota schetste niet alleen de aard en omvang van huiselijk geweld, maar ook meer dan 50 concrete maatregelen om de aanpak van huiselijk geweld te verbeteren. In het Hoofdlijnenakkoord van juni 2003 gaf het kabinet aan te willen streven naar een effectieve aanpak van huiselijk geweld. Daartoe is een interdepartementaal project gestart, gecoördineerd door het ministerie van Justitie voor de periode 2002 tot 2007 met de opdracht: in goed onderling overleg en in samenspel met het veld de maatregelen en voornemens uit de nota Prive Geweld Publieke Zaak te realiseren en, zo nodig, nieuwe initiatieven te nemen. De aanpak van huiselijk geweld maakt deel uit van het Veiligheidsprogramma, dat tot doel heeft criminaliteit en overlast, die de burger direct raken, te bestrijden. De aanpak van huiselijk geweld vormt ook element in het Grote Steden Beleid. In het GSB maken rijk en 30 grote gemeenten afspraken over activiteiten en beoogde resultaten in de periode 2005 tot en met 2009. Ook over de aanpak van huiselijk geweld worden afspraken gemaakt. Voorzieningen Voor een effectieve aanpak van huiselijk geweld is onder meer een voorzieningsstelsel nodig dat voorziet tijdige onderkenning, scherpe risicotaxatie, snelle en doeltreffende interventies, hulp voor slachtoffers en corrigerende hulp voor plegers. Het kabinet streeft een infrastructuur na met de volgende elementen: Lokale en regionale samenwerkingsverbanden die met elkaar bindende afspraken maken en een sluitende aanpak ontwikkelen. Geen enkele instantie kan huiselijk geweld alleen effectief bestrijden. Politie, openbaar ministerie, reclassering, kinderbescherming, vrouwenopvang en andere hulporganisaties vormen een keten en moeten samen een sluitende aanpak realiseren. In de afgelopen jaren zijn in tientallen gemeenten en regio s samenwerkingsverbanden huiselijk geweld gevormd. Veel samenwerkingsverbanden zijn als projecten gestart met subsidie van het ministerie van Justitie. Vrijwel alle projecten worden inmiddels voortgezet met financiële steun van gemeenten. Uit de inventarisatie aanpak van huiselijk geweld in 2003 4 bleek dat in 32 van de 37 centrum- en andere gemeenten die voor het onderzoek benaderd en bevraagd zijn samenwerkingsverbanden zijn gevormd. In 2005 wordt de inventarisatie herhaald. Advies- en steunpunten De staatssecretaris van VWS heeft een stimuleringsregeling advies- en steunpunten huiselijk geweld opgesteld. De 35 centrumgemeenten voor de vrouwenopvang kunnen subsidies aanvragen voor oprichting of uitbreiding van regionaal werkende advies- en steunpunten. Bij een advies- en steunpunt kunnen slachtoffers, plegers of andere betrokkenen bij huiselijk geweld advies krijgen over en steun krijgen bij te nemen stappen om geweld in de privé-sfeer te doen stoppen. De advies- en steunpunten zijn daarmee een soort front office voor de samenwerkende lokale/regionale instanties. Ze moeten uiterlijk 1 januari 2006 functioneren. Ook in het kader van het grote stedenbeleid zijn afspraken gemaakt over de vorming van adviesen steunpunten. 4 Inventarisatie stand van zaken aanpak huiselijk geweld 2003 L. van Lier, december 2003. 2
Regierol voor de gemeenten In de nota Privé Geweld Publieke Zaak wordt de regie voor de aanpak van huiselijk geweld bij gemeenten gelegd: zij hebben tot taak de lokale samenwerkingspartners bij elkaar te brengen, hen te stimuleren om onderling bindende en sluitende afspraken te maken en erop toe te zien dat zij de afspraken nakomen. Gemeenten kunnen die regietaak zelf ter hand nemen, ze kunnen die taak ook delegeren, bijvoorbeeld aan de GGD. Sinds 2003 voert de VNG, met subsidie van het ministerie van Justitie, een omvangrijk programma uit dat erop gericht is de gemeenten te stimuleren werk te maken van de aanpak van huiselijk geweld en instrumenten aan te reiken voor het uitoefenen van hun regierol op dit punt. Het programma heeft een looptijd tot eind 2006 en heeft tot doel meer dan 250 gemeenten ertoe te bewegen hun regierol op te pakken. Vrouwenopvang De vrouwenopvang vangt steeds meer vrouwen en kinderen op met een zware en complexe problematiek. Het kabinet heeft voor capaciteitsuitbreiding in de vrouwenopvang extra geld uitgetrokken. De nadruk ligt daarbij op de landelijk toegankelijke opvangvoorziening voor vrouwen (en hun eventuele kinderen) die groot gevaar lopen, onder wie ook slachtoffers van eerwraak en vrouwenhandel. De toegang tot de vrouwenopvang is inefficiënt georganiseerd 5. Met financiële ondersteuning van het ministerie van VWS heeft de sector een plan ontwikkeld voor het verbeteren van de toegankelijkheid. Op dit moment is overleg over de uitvoering ervan nog gaande. Het Trimbos Instituut is in het najaar van 2004 gestart met een grootschalig onderzoek naar vraag en aanbod in de vrouwenopvang. Medio 2005 zijn de resultaten van dit onderzoek beschikbaar, waarna bezien wordt welke maatregelen nodig zijn om de hulpverlening meer af te stemmen op de behoefte aan hulp. Daderbehandeling De aanpak van huiselijk geweld vergt meer dan opvang van slachtoffers, met name moeten plegers ervan worden behandeld. Daarbij spreekt men van correctieve hulp. De forensische psychiatrie heeft in de afgelopen jaren de behandeling van plegers van huiselijk geweld vorm gegeven. Goede voorbeelden en effectieve vormen van aanpak voor vrijwillige daderhulp zijn geïnventariseerd en worden verspreid; ook is er een basiscursus daderhulpverlening ontwikkeld die volgend jaar wordt aangeboden. TransAct gaat de komende jaren de methodiekontwikkeling en -verspreiding systematisch aanpakken. Landelijk ondersteuningspunt huiselijk geweld Bij TransAct is een landelijk ondersteuningspunt huiselijk geweld ondergebracht dat ondersteuning gaat bieden aan de gehele keten die betrokken is bij de aanpak van huiselijk geweld. TransAct onderhoudt daartoe de website www.huiselijkgeweld.nl en brengt de daaraan gelieerde kwartaalkrant Huiselijkgeweld.nl uit. TransAct organiseert ook de bijeenkomsten van het landelijk netwerk huiselijk geweld, zet databanken op, verzamelt goede praktijkvoorbeelden en geeft daaraan brede bekendheid. TransAct levert ook materialen die kunnen worden ingezet bij publieksvoorlichting over dit onderwerp. Voorlopig zal TransAct deze functies drie jaar lang uitoefenen - te beginnen vanaf 1 januari 2005 - daarna zal een evaluatie volgen. 5 Aan de voordeur van de vrouwenopvang, een onderzoek naar de instroom, Trimbos Instituut, 2003. 3
Bewustwording, wet en regelgeving Overheid en beroepsgroepen moeten gezamenlijk de boodschap uitdragen dat huiselijk geweld onacceptabel is en met geen enkel excuus kan worden gerechtvaardigd. Die boodschap kan op diverse manieren worden uitgedragen: Publiekscampagnes Om gemeenten te stimuleren lokale/regionale publiekscampagnes uit te voeren zijn in 2004 in opdracht van het Ministerie van Justitie en het ministerie van VWS toolkits samengesteld en verspreid onder gemeenten. Een toolkit is een pakket vol praktische informatie over een publiekscampagne huiselijk geweld 6. Ook zijn in het najaar van 2003 in de provincies en grootstedelijke regio s campagnes gevoerd om bekendheid te geven aan de Advies- en meldpunten kindermishandeling (AMK s). In 2005 zal beslist worden over een landelijke publiekscampagne huiselijk geweld, die eventueel vanaf 2006 zal worden gevoerd. Wetgeving: huisverbod voor plegers van huiselijk geweld Het kabinet wil met een aparte wet een mogelijkheid creëren om een tijdelijk huisverbod op te leggen aan een pleger van huiselijk geweld, in situaties die acuut dreigend zijn voor slachtoffer en eventueel betrokken kinderen. Gewerkt wordt aan een huisverbod voor een periode van tien dagen, op te leggen door de politie met instemming van de burgemeester. Binnen drie dagen moet dit huisverbod door een rechter getoetst worden. De rechter kan het huisverbod opheffen, bekrachtigen of verlengen tot maximaal vier weken. Het huisverbod moet ook kunnen worden opgelegd in geval van kindermishandeling. Het wetgevingstraject is thans gaande. Het wetsvoorstel zal in 2005 bij de Tweede Kamer worden ingediend. Aanwijzing College van procureurs-generaal Het College van procureurs-generaal heeft in 2003 een Aanwijzing voor het openbaar ministerie, politie en reclassering uitgevaardigd, waarmee de boodschap dat huiselijk geweld onacceptabel is, duidelijk wordt uitgedragen. De Aanwijzing geeft onder meer richtlijnen voor aanhouding, proces-verbaal, verhoor van de verdachte en vroeghulp door reclassering. De Aanwijzing wordt in 2004/2005 geëvalueerd, het rapport hierover verschijnt begin 2005. Specifieke projecten Diverse organisaties en beroepsgroepen ontwikkelen beleid, specifieke werkvormen en een specifiek aanbod om effectief op te kunnen treden bij meldingen van huiselijk geweld. Een voorbeeld hiervan is de politie. Politie project Op 1 januari 2003 is op initiatief van de Raad van Hoofdcommissarissen het landelijk project Huiselijk geweld en de politietaak gestart met het doel alle politieregio s te stimuleren beleid rond de aanpak van huiselijk geweld te ontwikkelen, deskundigheid bij de politie te bevorderen en een landelijke registratie van huiselijk geweldzaken mogelijk te maken. Op basis van de registratie die de politie heeft ontwikkeld, is een onderzoek uitgevoerd naar de omvang aard en achtergronden van huiselijk geweld in 2004. Het onderzoek 7 leverde cijfers op over de meldingen en over de slachtoffers van huiselijk geweld: 80% van de slachtoffers zijn vrouwen, 18% mannen, 9,3% kinderen beneden de 18 jaar en 3,3% ouderen boven de 55 jaar. 6 De toolkits zelf bestaan uit CD s, die verwijzen naar de site www.aanpakhuiselijkgeweld.nl die de VNG in het kader van het project huiselijk geweld heeft opgezet. 7 Huiselijk geweld: de voordeur op een kier omvang, aard en achtergronden in 2004 op basis van landelijke politiecijfers, H.B. Ferwerda, november 2004. 4
Inmiddels zijn in alle politieregio s regionale portefeuillehouders op strategisch niveau en regionale coördinatoren huiselijk geweld op tactisch niveau aangesteld. Daarnaast worden in de korpsen veel politiemensen gecertificeerd opgeleid om professioneel met slachtoffers en plegers van huiselijk geweld om te gaan. In het politieproject is een landelijke registratie van huiselijk geweld ontwikkeld die inmiddels in bijna het hele land wordt toegepast. Meer informatie De website www.huiselijkgeweld.nl en de daaraan gelieerde kwartaalkrant Huiselijkgeweld.nl bieden slachtoffers van huiselijk geweld en organisaties die betrokken zijn bij de aanpak van huiselijk geweld concrete en actuele informatie. Deze website bevat nieuws en recente publicaties over huiselijk geweld. Ook wordt informatie gegeven over de verschillende organisaties en projecten die zich in Nederland bezighouden met de aanpak van huiselijk geweld. Via de site kunt u doorlinken naar de sites van verschillende organisaties. Voor verdere informatie kunnen gemeenten ook terecht op de site van de VNG www.aanpakhuiselijkgeweld.nl. 5