privé geweld - publieke zaak Een nota over de gezamenlijke aanpak van huiselijk geweld

Transcriptie

1 privé geweld - publieke zaak Een nota over de gezamenlijke aanpak van huiselijk geweld

2

3 Inhoud 1. Privé geweld, publieke zaak Aanleiding: praktijk en parlement Huiselijk geweld: een maatschappelijk probleem Beleidskaders en uitgangspunten van het beleid Extra inzet: het landelijk project voorkomen en bestrijden huiselijk geweld Deze nota: status en inhoud Verantwoordelijkheden en organisatie Regierol gemeenten Rol en verantwoordelijkheid van lokale/regionale organisaties Politie Openbaar Ministerie Landelijke ondersteuning Interventies gericht op hulp aan slachtoffers en op aanpak plegers Bescherming slachtoffers Advies en meldpunten kindermishandeling (AMK) Weerbaarheidsverhoging Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld Kinderbeschermingszaken Abused Women Active Response Emergency (AWARE) Doorbreken beroepsgeheim Uithuisplaatsing pleger Hulp aan en opvang van slachtoffers Hulpverlening algemeen Zorgprogramma s Diagnostische centra De vrouwenopvang Juridische ondersteuning Juridische vroeghulp Juridische ondersteuning van slachtoffers tijdens het verhoor RC Juridische ondersteuning van het slachtoffer tijdens de strafprocedure Bijzondere aandacht voor huiselijk geweld bij minderheden Expertmeeting huiselijk geweld bij minderheden Onderzoek aard en omvang huiselijk geweld in allochtone gezinnen 29

4 Afhankelijke verblijfspositie Vrouwenbesnijdenis Aanpak plegers Behandeling van of hulpverlening aan plegers Hulpverlening op vrijwillige basis Plegertherapie onder drang Behandeling in detentie Strafrechtelijke aanpak Mishandeling tussen niet gehuwde/geregistreerde partners Verjaringstermijn geweldsdelicten tegen minderjarigen Psychische mishandeling Aanwijzing Openbaar Ministerie Bewustwording en kennis Opleidingen praktijkfunctionarissen Politie Zittende en staande magistratuur Gezondheidszorg Hulpverlening Slachtofferhulp Onderwijs Bewustmaking werkgevers Publiekscampagnes Website en krant Informatieverzameling, -verwerking en -beheer Informatieverwerking bij organisaties Vrouwenopvang Slachtofferhulp Nederland Advies- en meldpunten kindermishandeling Politie Openbaar Ministerie Monitoren De Monitor maatschappelijke opvang De Monitor huiselijk geweld Uitwisseling van strafrechtelijke gegevens en privacy Financieel kader: kosten en baten 49 Bijlagen - Bijlage 1 Werkgroepen en meewerkende organisaties 51 - Bijlage 2 Stuurgroep voorkomen en bestrijden huiselijk geweld en seksueel misbruik 53 - Bijlage 3 Schema betrokken organisaties en beroepsgroepen 55 - Lijst van afkortingen 59

5 1 Privé geweld - publieke zaak Huiselijk geweld is de meest voorkomende geweldsvorm in onze samenleving. Bij geen enkele geweldsvorm vallen zo veel slachtoffers als bij huiselijk geweld. Een substantiële afname van het geweld in onze samenleving kan alleen gerealiseerd worden als geweld in de privésfeer krachtig wordt aangepakt. Bij discussies over veiligheid in onze samenleving moet het daarom niet alleen over geweld in de publieke ruimte gaan maar ook over geweld in de privésfeer. In Nederland is meer dan een kwart van de bevolking (in een bepaalde periode of meerdere perioden van zijn of haar leven) wekelijks of dagelijks slachtoffer (geweest) van huiselijk geweld. Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. Anders dan bij andere geweldsvormen, maken slachtoffer en pleger deel uit van elkaars leefomgeving. Daardoor ligt ook de recidive zo hoog. Altijd speelt er, behalve de slachtoffer/ pleger-relatie, nog een andere relatie mee; die van partner, die van ouder en kind, die van broer en zus, die van huisvriend. Huiselijk geweld komt voor in alle maatschappelijke milieus en binnen alle culturen. Als een mens zich ergens veilig moet voelen dan is dat wel in de eigen privé-omgeving. En toch is de kans dat men juist daar slachtoffer wordt van geweldgebruik groter dan in de publieke ruimte. Aanpak van geweld in de privésfeer mag daarom niet op de politieke en maatschappelijke agenda ontbreken. Dit geldt temeer nu middels onderzoek steeds duidelijker wordt wat de impact is van huiselijk geweld. Het gaat niet alleen om de fysieke en psychische gevolgen voor het slachtoffer zelf, maar ook om de gevolgen voor de directe omgeving en voor de samenleving als geheel. Als het geweld zich afspeelt tussen partners, zijn kinderen daarvan vaak getuige. Dit is op zichzelf al een reden om in te grijpen en hulp te bieden. Uit recent onderzoek blijkt dat kinderen die opgroeien in een sfeer van huiselijk geweld, zelfs als zij niet direct het slachtoffer zijn, aanmerkelijk vaker problemen hebben of probleemgedrag vertonen dan andere kinderen. Ze kunnen depressief worden, gaan slechter presteren op school of spijbelen. Maar ook vertonen zij eerder crimineel en gewelddadig gedrag dan andere kinderen en hebben een grotere kans als volwassene gewelddadig gedrag op te zoeken, als pleger of als slachtoffer. In het gezin wordt de basis gelegd voor waarden als respect en tolerantie, voor normen die verband houden met sociaal acceptabele manieren om emoties te hanteren. Voor een kind dat dit niet krijgt voorgeleefd, is het moeilijk zijn positieve competenties tot ontwikkeling te brengen. Het kabinet vindt dat huiselijk geweld, ook los van de gevolgen die het voor kinderen heeft, onder alle omstandigheden, jegens wie ook gepleegd, altijd onaanvaardbaar is. Vanuit de constatering dat de overheid een taak heeft in het verzekeren van de veiligheid van iedere burger, wil het kabinet het beleid voor de aanpak van huiselijk geweld dan ook specifieker maken en intensiveren. Met deze nota vestigt het kabinet niet alleen de aandacht op het grootste geweldsprobleem van onze samenleving. Naast de vaststelling dat extra inzet nodig is om bewustwording en intensievere aanpak van huiselijk geweld te stimuleren, geeft het kabinet in deze nota tevens aan welke concrete acties de rijksoverheid en landelijke organisaties daartoe recent genomen hebben of nemen. 5

6 1.1. Aanleiding: praktijk en parlement Op diverse plaatsen in het land zijn al goede ervaringen opgedaan met de aanpak van huiselijk geweld. Projecten en acties zijn tot stand gebracht met financiële en/of inhoudelijk ondersteuning van verschillende departementen, in het bijzonder het ministerie van Justitie en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Door de ervaringen die zijn opgedaan in dergelijke projecten, is het mogelijk om conclusies te trekken over effectieve methoden om huiselijk geweld te voorkomen en te bestrijden. Die ervaringen hebben tevens de belangrijkste knelpunten en lacunes bij de aanpak aan het licht gebracht. Het waren vooral die praktijkervaringen die de maatschappelijke en politieke vraag naar een landelijk beleid hebben doen toenemen. Vanuit de projecten die inmiddels al meerdere jaren functioneren, is geconstateerd dat bepaalde knelpunten niet op lokaal of regionaal niveau opgelost kunnen worden. Te denken valt aan wet- en regelgeving die als belemmerend voor een goede aanpak wordt beschouwd. De uitvoeringspraktijk heeft ook verzocht om op landelijk niveau zoveel mogelijk aan te geven wat de rol en verantwoordelijkheid van de belangrijkste betrokken instanties inhoudt. Dat maakt het voor lokale initiatiefnemers gemakkelijker om organisaties te vragen aan samenwerkingsverbanden deel te nemen. Juist die samenwerkingsverbanden blijken een absolute voorwaarde te zijn voor het slagen van een complete aanpak. Een aanpak waaraan vanuit alle betrokken disciplines wordt bijgedragen, is de meest effectieve manier gebleken om het uiteindelijke doel te bereiken: dat het geweld stopt. Daartoe dienen alle betrokken disciplines, zowel organisaties als individuele beroepsbeoefenaren, een heldere boodschap uit te dragen. Die boodschap luidt dat iedere vorm van geweld onaanvaardbaar is; geen enkel excuus rechtvaardigt geweldgebruik. Van die boodschap zal uiteindelijk de Nederlandse samenleving als geheel doordrongen moeten zijn. De vraag naar een integrale, landelijke aanpak is ook politiek vertaald tijdens debatten in de Tweede Kamer, waaronder de overleggen over de begrotingen 2001 van Justitie, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Volksgezondheid, Welzijn en Sport; diverse overleggen over de uitvoering van de emancipatietaakstellingen en een algemeen overleg dat speciaal gewijd was aan de aanpak van huiselijk geweld 1. Bij de aanbieding op 9 mei 2000 van een Manifest opgesteld door de Landelijke Werkgroep Huiselijk Geweld, hebben de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties toegezegd de in dat document opgenomen aanbevelingen ter harte te nemen. In deze nota wordt over de uitvoering van de aanbevelingen uit het Manifest gerapporteerd evenals over de wijze waarop de motie van het Tweede Kamerlid Scheltema - de Nie c.s. van 20 november is uitgevoerd. Die motie vroeg de regering te bevorderen dat in elke politieregio en op elk arrondissementsparket een coördinator wordt benoemd ten behoeve van een betere aanpak van huiselijk geweld en te stimuleren dat in elke regio steunpunten huiselijk geweld worden ingericht. Met de uitvoering van de wenselijk geachte maatregelen op landelijk niveau is niet gewacht. In de afgelopen jaren hebben de betrokken bewindspersonen al veel in gang gezet. Dat proces is nog eens versterkt door het landelijk project voorkomen en bestrijden huiselijk geweld, dat geïnitieerd werd door de minister van Justitie en waarvan de weerslag is terug te vinden in deze nota november TK , VII, nr. 30 6

7 1.2. Huiselijk geweld: een maatschappelijk probleem Spraakmakend waren de resultaten van een grootschalig onderzoek, uitgevoerd in 1997 in opdracht van het ministerie van Justitie. 3 Daaruit bleek dat 27% van de ondervraagden ooit slachtoffer was van huiselijk geweld dat zich wekelijks of dagelijks manifesteerde. Bij 21% van de ondervraagden duurde dat geweld langer dan vijf jaar. Niet alleen vrouwen zijn het slachtoffer van huiselijk geweld. Ook jongens en mannen zijn vaak het slachtoffer van huiselijk geweld. Bij vrouwelijke slachtoffers blijkt het geweld echter een hogere intensiteit te hebben dan bij mannen. Bovendien is het geweld tegen vrouwen vaker seksueel van aard. Mannen zijn vooral op jeugdige leeftijd vaak het slachtoffer van huiselijk geweld. De dader blijkt in 80% van alle gevallen een man te zijn. Slechts 12% van de slachtoffers had het geweld gemeld bij de politie. In de helft van die gevallen volgde uiteindelijk een aangifte. Slachtoffers blijken in het algemeen weinig naar buiten te treden met hun problemen. Niet alleen melden zij zich nauwelijks bij de politie, ook zoeken maar relatief weinig slachtoffers op enig moment contact met een arts of een hulpverlenende instantie. De relatie tussen slachtoffer en pleger maakt het voor het slachtoffer vaak zo moeilijk om naar buiten te treden met de problemen. Dat geldt vooral voor kinderen in het geval dat hun ouders de pleger(s) zijn. De gevolgen van allerlei vormen van kindermishandeling kunnen groot zijn. Een inventarisatie van recent onderzoek, uitgevoerd door het ministerie van Justitie, illustreert dat personen die in hun jeugd mishandeld zijn een grotere geneigdheid vertonen om als volwassene zelf gewelddadig te zijn. Uit Canadees onderzoek onder gedetineerden bleek bijvoorbeeld dat mannen die in hun kinderjaren mishandeld waren, als volwassene driemaal zo vaak gewelddadig zijn als anderen. 4 Onderzoek onder TBS-patiënten in Nederland toonde aan dat 80% van hen als kind verwaarloosd, mishandeld of seksueel misbruikt was. Het ministerie van Justitie heeft kort geleden ook een inventariserend onderzoek laten uitvoeren naar de gevolgen die huiselijk geweld heeft voor kinderen die niet zelf mishandeld worden, maar getuige zijn van huiselijk geweld. Deze kinderen blijken op korte termijn in verhoogde mate last te kunnen krijgen van problemen als depressie, plotselinge gedragsverandering, terugtrekken, concentratieverlies, baldadigheid, angst en boosheid. Bij jongens lijkt blootstelling aan geweld vaker tot externaliserend en agressief gedrag te leiden dan bij meisjes. Algemeen wordt er vanuit gegaan dat 90% van de kinderen die deel uitmaken van een gezin waarin geweld tussen partners plaatsvindt, zich tijdens het geweldgebruik in dezelfde of de aangrenzende ruimte bevindt en dus bewust de verbale en fysieke agressie meemaakt. Ongeveer 30% van de kinderen probeert tussenbeide te komen. De gevolgen van huiselijk geweld voor kinderen op korte en langere termijn vormt één van de belangrijke redenen om maatregelen te nemen tegen huiselijk geweld. Die gevolgen zijn immers ook indicatief voor de ernst van het probleem. Ook ouders lijken dat zo te ervaren. De gevolgen die huiselijk geweld tussen volwassenen voor kinderen heeft, is voor ouders vaak de aanleiding om het geweldspatroon binnen het gezin te willen doorbreken. Hulpverleners en politie gebruiken dit dan ook wel als argument om volwassen slachtoffers, maar ook plegers, te overtuigen om hulp te aanvaarden. Ouders willen in het algemeen graag goede ouders zijn. Dit neemt niet weg dat huiselijk geweld tegen wie ook gepleegd, al dan niet in het bijzijn 3 Van Dijk, T, c.s. (Intomart), Huiselijk geweld, aard, omvang en hulpverlening, Den Haag, Andere onderzoeken, van zowel oudere als van recentere datum, bevestigen het algemene beeld dat uit het Intomartonderzoek naar voren komt. Bijv. Römkens, R.G., Geweld in de huiselijke sfeer, in Boerefijn I, c.s., Het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen, een verdiepend onderzoek naar het Nederlandse beleid in het licht van de verplichtingen die voortvloeien uit het Vrouwenverdrag, Den Haag, Uit dezelfde literatuurstudie van het Ministerie van Justitie is gebleken dat er een overlap is tussen plegers van geweld in publieke domeinen en plegers van huiselijk geweld. De literatuurstudie geeft overlappercentages van 10 à 20% aan. Inmiddels is een opdracht verstrekt aan het WODC voor een grootschalig onderzoek onder 2000 mensen dat meer zicht moet geven op de kenmerken en achtergronden van geweldplegers. 7

8 van kinderen, te allen tijde onaanvaardbaar is en bestreden moet worden. Het in deze nota beschreven beleid richt zich dan ook op huiselijk geweld in het algemeen Beleidskaders en uitgangspunten van het beleid Een belangrijke reden om privé-geweld als publieke zaak te beschouwen is gelegen in het feit dat de overheid een taak heeft in het verzekeren van de veiligheid van iedere burger. Waar veiligheid in het publieke domein in gevaar komt, wordt de legitimiteit van overheidsoptreden door niemand betwijfeld. Dat de wetgever geweld achter de voordeur evenmin accepteert en zelfs ernstiger kwalificeert dan geweld tegen onbekenden, blijkt uit de strafverzwaringsgrond die daarmee verband houdt (artikel 304, eerste lid, Wetboek van Strafrecht). Om geen onduidelijkheid te laten bestaan over de opvatting dat optreden tegen geweld in de privésfeer ook een publieke taak is, vindt het kabinet dat dit thema duidelijk herkenbaar onderdeel van het veiligheidsbeleid behoort te zijn. Huiselijk geweld is evenwel niet alleen een veiligheidsprobleem. Steeds meer wordt duidelijk wat het betekent dat het bij huiselijk geweld gaat om geweld in veelal duurzame relaties. Slachtoffers willen dat het geweld stopt, maar in veel gevallen willen zij niet de relatie of het contact verbreken. Het aanpakken van geweld in huiselijke kring betekent niet alleen het doorbreken van geweldspatronen. Het betekent ook het onderkennen en vroegtijdig signaleren van dergelijk geweld alsmede het bieden van hulp aan slachtoffers, aan eventuele kinderen die getuige zijn en, zo mogelijk, aan de plegers. Daarmee is de aanpak van huiselijk geweld tevens een onderdeel van het volksgezondheidsbeleid. Een keten van preventie, hulp, opvang, behandeling en nazorg maakt de kans groter dat ingrijpen ook op de langere termijn effectief is. Een dergelijke keten stelt hoge eisen aan de onderlinge afstemming en samenwerking tussen lokale en regionale zorg- en welzijnsinstellingen. In de aanpak van huiselijk geweld hebben velen een rol, ook de centrale overheid. Het kabinet rekent het tot zijn verantwoordelijkheid: - de bewustwording over de onaanvaardbaarheid van huiselijk geweld te bevorderen bij de Nederlandse bevolking en daarmee tevens bewustwording op gang te brengen over ieders eigen verantwoordelijkheid; - de bewustwording over de aanpak van huiselijk geweld te bevorderen bij allen die beroepshalve een bijdrage kunnen of behoren te leveren aan de strijd tegen huiselijk geweld; - voorwaarden te scheppen voor een adequate aanpak van huiselijk geweld op decentraal (bestuurs-)niveau; - maatregelen te treffen waardoor in de praktijk effectiever gereageerd kan worden in individuele situaties. Het kabinet wil met maatregelen op deze gebieden vooral de praktijk ondersteunen bij het verbeteren van de aanpak van huiselijk geweld in Nederland. Het is niet reëel te verwachten dat de centrale overheid bij de bestrijding van geweld in de privésfeer effectief kan optreden zonder medewerking van iedereen die in de praktijk met huiselijk geweld geconfronteerd wordt. Uiteindelijk zullen de ernst en omvang van huiselijk geweld moeten afnemen door een gezamenlijk optreden: op centraal en decentraal niveau, door beleid en uitvoering. Maar bij het gezamenlijk optreden mag ook de individuele verantwoordelijkheid van burgers niet worden vergeten. Uiteindelijk zal ieder individu zijn of haar verantwoordelijkheid moeten nemen in de strijd tegen huiselijk geweld. Slachtoffers zullen moeten leren op te komen voor zichzelf. Van plegers wordt geen enkel excuus geaccepteerd, zij zijn verantwoordelijk voor hun daden. De omgeving van slachtoffers en plegers, zoals buren, vrienden en familie, zal hun moeten aanspreken op de onaanvaardbaarheid van huiselijk geweld en eventueel hulp bieden. Te hulp geroepen functionarissen als politie, hulpverlening en artsen zullen slachtoffers en plegers serieus moeten bijstaan, het geweld moeten stoppen en herhaling ervan voorkomen. De maatregelen die het kabinet heeft genomen en neemt, dienen ertoe iedereen te stimuleren en eventueel te ondersteunen bij het nemen van de verantwoordelijkheid die hem of haar toekomt. 8

9 Daarmee geeft het kabinet tevens invulling aan een aantal inspanningen die op grond van internationale verdragen van Lidstaten worden verwacht, zoals het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind, het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en het VN-Vrouwenverdrag (met name aanbeveling 19 van het Comité voor de Uitbanning van Discriminatie van Vrouwen). Ook in Europees verband staat het onderwerp, meestal als geweld tegen vrouwen, op de agenda. 5 De minister van Justitie beschouwt het als zijn taak om een verbinding aan te brengen tussen de verschillende nationale en internationale beleidskaders, reden waarom hij in 2000 het initiatief nam tot afstemming en intensivering van het beleid Extra inzet: het landelijk project voorkomen en bestrijden huiselijk geweld Om de verbinding tussen beleidskaders aan te brengen en om, in aanvulling op het reguliere landelijke beleid, een extra impuls te geven aan de bewustwording en totstandkoming van activiteiten bij de betrokken landelijke organisaties, is de minister van Justitie in de loop van 2000 gestart met het landelijk project voorkomen en bestrijden huiselijk geweld. Belangrijk uitgangspunt daarbij was dat juist het samenwerken tussen alle disciplines de effectiviteit van de inspanningen door ieder van hen, aanmerkelijk zou verhogen. Samenwerking tussen alle betrokkenen op landelijk niveau moest bovendien sterk motiverend gaan werken voor decentrale bestuursniveaus en organisaties. Die verwachting is uitgekomen. De gekozen aanpak heeft het volgende opgeleverd: - de in het project deelnemende organisaties zijn gestimuleerd om in eigen gelederen de aanpak van huiselijk geweld te bevorderen, hetgeen inmiddels tot concrete activiteiten heeft geleid; - voorstellen voor beleidsintensivering, gebaseerd op het voor het project geschreven plan van aanpak 6, zijn uitgewerkt en in belangrijke mate reeds in gang gezet; - er is een groot, landelijk netwerk ontstaan, dat ook in de toekomst van belang zal blijken. In het afgelopen anderhalf jaar hebben vertegenwoordigers van centrale en decentrale overheid, (uitvoerings)organisaties en expertisecentra intensief samengewerkt in drie werkgroepen 7. Het project stond onder leiding van een projectleider van het ministerie van Justitie en werd aangestuurd door een stuurgroep 8. De thema s die in de werkgroepen aan de orde kwamen, betroffen veelal signalen uit de uitvoeringspraktijk over bestaande knelpunten en suggesties voor oplossingen, zoals die in het plan van aanpak werden aangekondigd. Als verder in deze nota wordt gesproken over het landelijk project, wordt dit project bedoeld. Is vanuit de reguliere taak en beleidsverantwoordelijkheid van het ministerie van Justitie het initiatief tot het landelijk project ontstaan, vanuit diezelfde verantwoordelijkheid wil de minister van Justitie ook het voortouw nemen bij voortzetting van de interdepartementale samenwerking op het terrein van huiselijk geweld. Daartoe zal de komende vier jaar een interdepartementaal beleidsoverleg actief zijn. Dit beleidsoverleg bewaakt het voortgangsproces ten aanzien van de in deze nota gemelde maatregelen en neemt initiatief als extra inzet of aandacht van departementen nodig is. Met het tijdens het project opgebouwde 5 bijv. Sociale Raad van 7 maart 2002, agendapunt 4, discussienotitie nr. 6279/02 en Conferentie Preventing and combating violence against women, Organisatie voor veiligheid en samenwerking in Europa (OVSE), Wenen, 18 en 19 maart jl. 6 TK , VI, nr Zie bijlage 1 8 Zie bijlage 2 9

10 netwerk van landelijke organisaties, zal een samenwerkingsrelatie blijven bestaan. In deze nota beschreven maatregelen als de totstandkoming van een landelijk steunpunt en de Monitor huiselijk geweld, hebben eveneens tot doel de intensievere aandacht voor de aanpak van huiselijk geweld de komende jaren te garanderen Deze nota: status en inhoud Deze nota, die tevens het eindrapport is van het landelijk project voorkomen en bestrijden huiselijk geweld, beschrijft een integrale aanpak die volgens het kabinet nodig is om huiselijk geweld effectief te bestrijden en zoveel mogelijk te voorkomen. Integraal is hier op verschillende manieren bedoeld. Het betekent dat er samenwerking moet bestaan tussen de verschillende bestuursniveaus. De centrale overheid komt een stimulerende en ondersteunende rol toe ten behoeve van de aanpak op het decentrale niveau. Integraal betekent ook samenwerking op horizontaal niveau. Zowel landelijk als regionaal of lokaal zullen alle betrokken partijen hun inzet moeten bundelen. Daarnaast betekent integraal dat bij de uitvoering van de activiteiten wordt uitgegaan van een systeembenadering. Daarmee wordt bedoeld dat slachtoffers, plegers en eventueel hun directe omgeving zoveel als mogelijk gezamenlijk of in ieder geval gelijktijdig worden geholpen bij het (doen) stoppen van het geweld. Met de in de nota beschreven aanpak pretendeert het kabinet niet een volledig beeld te geven van hetgeen idealiter gerealiseerd kan worden. De nota laat alle ruimte voor aanvullende maatregelen op ieder niveau. Het gaat in deze nota om maatregelen die dit kabinet en betrokken landelijke organisaties in de afgelopen twee jaar hebben uitgevoerd of in gang hebben gezet dan wel waartoe gedurende het project werd besloten. De nota beschrijft geen lokale, regionale of provinciale projecten. Enkele van de in de nota beschreven beleidsintensiveringen richten zich op de volgende kabinetsperiode. Daarmee wordt het realiseren van een aantal activiteiten afhankelijk van de keuzes die het volgende kabinet zal maken. Alle beschreven maatregelen zijn gericht op het bevorderen van bewustwording bij iedereen van de onaanvaardbaarheid van huiselijk geweld en op het verbeteren van de aanpak van huiselijk geweld door praktijkfunctionarissen. Maatregelen die in deze nota beschreven en in de afgelopen twee jaren gerealiseerd zijn, betreffen onder meer de volgende. - De minister van Justitie heeft de totstandkoming van integraal, landelijk beleid gecoördineerd. - De minister van VWS heeft huiselijk geweld onderwerp gemaakt van het collectieve preventiebeleid volksgezondheid. - Onderzoeken en evaluaties zijn uitgevoerd op basis waarvan beleidsinitiatieven werden genomen. Voorbeelden daarvan zijn: onderzoek naar de gevolgen van huiselijk geweld voor kinderen die daarvan getuige zijn, onderzoek naar de wijze waarop de politie omgaat met meldingen van huiselijk geweld, onderzoek naar de praktijktoepassing van de belagingswetgeving, evaluaties van weerbaarheidstrainingen en een alarmsysteem voor bedreigde vrouwen. - De ministeries van Justitie, VWS en SZW hebben (uitvoerings)organisaties en expertisecentra met inhoudelijke en/of financiële bijdragen gestimuleerd om good practices te ontwikkelen en uit te dragen. - De ministeries van Justitie, VWS en OCenW hebben ook zelf concrete producten ontwikkeld, zoals weerbaarheidstrainingen, brochures (draaiboek over opzet projecten, model-handelingsprotocol, randvoorwaarden zorgprogramma s), web-site huiselijk geweld. 10

11 - De minister van VWS heeft vanaf 2002 extra geïnvesteerd in de vrouwenopvang en vanaf 2001 geld beschikbaar gesteld voor uitbreiding van de algemene behandelcapaciteit bij forensische poliklinieken, waar ook plegers van huiselijk geweld worden behandeld. - Trainingen over huiselijk geweld zijn opgenomen in de reguliere politieopleiding, nascholingstrajecten voor politie vinden al in veel regio s plaats, Slachtofferhulp Nederland traint alle vrijwilligers. - Registratie bij het Openbaar Ministerie, de Vrouwenopvang en AMK s is of wordt op dit moment aanmerkelijk verbeterd. Maatregelen die tijdens de projectperiode zijn gestart, zijn onder meer de volgende. - De Raad van Hoofdcommissarissen heeft binnen de politieorganisatie een landelijk netwerk huiselijk geweld opgericht, met in iedere regio vertegenwoordigers op zowel strategisch als uitvoerend niveau. - Het College van Procureurs-Generaal bereidt een Aanwijzing voor om de aanpak van huiselijk geweld door het Openbaar Ministerie landelijk te verbeteren en te structureren. - De Raad voor de Kinderbescherming ontwikkelt specifiek beleid ten aanzien van kinderen die getuige zijn (geweest) van geweld binnen het gezin. - Wetgeving is in voorbereiding waaronder de wijziging van de Wet op de jeugdhulpverlening in verband met de AMK s, wijziging van de Kwaliteitswet zorginstellingen in verband met het melden van seksueel misbruik, verhoging van de strafmaat op mishandeling, verruiming van de werking van de strafverzwaringsgrond bij huiselijk geweld door de levensgezel, verruiming van de mogelijkheden voor het uithuisplaatsen van plegers van huiselijk geweld. - Onderzoeken en evaluaties zijn in gang gezet zoals onderzoek naar huiselijk geweld bij minderheden, onderzoek naar behandelmogelijkheden in detentie, een inventarisatie van aandacht voor huiselijk geweld in beroepsopleidingen in de gezondheidszorg, onderzoek naar de instroom in de vrouwenopvang, de opzet van een Monitor huiselijk geweld. De meeste van de hier genoemde onderzoeken zijn bijna gereed. - De minister van VWS laat inventarisend en evaluerend onderzoek doen naar bestaande projecten voor hulpverlening aan/behandeling van plegers van huiselijk geweld. - Diverse initiatieven zijn genomen om deskundigheidsbevordering bij beroepsgroepen te bevorderen: ontwikkeling didactische instrumenten ten behoeve van opleidingen door de minister van OCenW, een themadag voor zittende en staande magistratuur in mei 2002 die input levert voor structurele aandacht voor huiselijk geweld in cursussen. - De minister van VWS start overleg met centrumgemeenten, de VNG en de Federatie Opvang over de problemen in de vrouwenopvang. - In het onderzoeksproject Strafvordering 2001, waarin een herbezinning op de positie van het slachtoffer en de getuige in het strafproces plaatsvindt, zal expliciet aandacht worden besteed aan de bijzondere positie van slachtoffers/getuigen in zaken van huiselijk geweld. De minister van Justitie onderzoekt tevens of het Vergoedingenbesluit rechtsbijstand aangesproken kan worden voor juridische ondersteuning van het slachtoffer tijdens een strafprocedure tegen de pleger. - Aan registratieverbetering bij de politie wordt thans gewerkt. - Ten behoeve van publiekscampagnes worden voorbereidingen getroffen voor het inrichten van een toolkit met voorlichtingsmateriaal voor regionale toepassing en een landelijke campagne. De maatregelen die afhankelijk zijn van de keuzes die het volgende kabinet zal maken, betreffen de volgende onderwerpen. - Huiselijk geweld maakt expliciet onderdeel uit van het Integraal Veiligheidsprogramma (IVP2). De minister van BZK bereidt dit thans voor. - De ministers van Justitie, BZK en VWS bereiden een meerjarenproject voor ter ondersteuning van gemeenten in hun regierol bij de aanpak van huiselijk geweld. 11

12 - Een landelijk steunpunt voor het coördineren, stimuleren en uitvoeren van activiteiten op landelijk niveau, zal onderdeel worden van het in de nota Criminaliteitsbeheersing voorziene kenniscentrum. - Het Parket-Generaal van het Openbaar Ministerie zal op ieder parket een functionaris belasten met activiteiten ter bevordering van de aanpak van huiselijk geweld door het parket en binnen de regio. - De minister van Justitie wil twee experimentele projecten organiseren voor juridische vroeghulp aan slachtoffers van huiselijk geweld en op basis daarvan oordelen over landelijke invoering van deze vroeghulp. - Een subsidieregeling ondersteunt gemeenten bij de invoering van AWARE, een alarmsysteem voor vrouwen met een gewelddadige ex-partner. - Een aantal proefprojecten wordt gestart met systeemgerichte hulpverlening. Er wordt vervolgens ten behoeve van gemeenten, provincies en instellingen een werkmodel opgesteld met beleidskaders en inhoudelijke kenmerken van goede hulpverlening. - In de vrouwenopvang wordt een traject in gang gezet van verdere methodiekontwikkeling en effectonderzoek, mede om de doorstroom te vergroten. Ook de hulpverlening in de opvang wordt onderzocht. - De gebruikte methodieken voor zowel vrijwillige plegerhulpverlening als plegertherapie in forensische poliklinieken worden geëvalueerd om landelijke verspreiding van best practices te bevorderen. - De geplande publiekscampagne wordt verder uitgewerkt en op regionaal en landelijk niveau ingezet. - De Monitor huiselijk geweld wordt regelmatig herhaald (tweejaarlijks). In financieel opzicht vragen deze maatregelen geen grote investeringen. Veel van de voorstellen zijn gericht op het veranderen van de werkwijzen. De opbrengst van de andere werkwijze is niet alleen dat de inspanningen van organisaties en de bij hun werkzame functionarissen meer zullen opleveren, dus effectiever zullen zijn. De opbrengst voor de samenleving als geheel is dat de meest voorkomende en meest ernstige geweldsvorm, met transgenerationele gevolgen, wordt teruggedrongen. De kosten van de maatregelen waarover het volgende kabinet zal moeten besluiten, belopen ongeveer 4 mln. euro op jaarbasis. 12

13 2 Verantwoordelijkheden en organisatie Ervaringen in het buitenland, maar ook in Nederland, laten zien dat de aanpak van huiselijk geweld eigenlijk alleen effectief kan zijn als de verschillende organisaties die het aangaat, samenwerken. Die noodzaak tot samenwerking geldt voor de verschillende bestuurslagen (verticaal), maar nog meer voor de partners binnen gemeenten en regio s (horizontaal). In sommige regio s bestaan al brede samenwerkingsverbanden, waarbij provinciale of lokale overheden, politie, openbaar ministerie en hulpverleningsinstanties zijn betrokken. Wie de regie voert bij de aanpak van huiselijk geweld is verschillend. Vaak is samenwerking echter nog geheel afwezig. Om een blijvende verbetering van de aanpak van huiselijk geweld in het hele land te verzekeren, zijn afspraken op landelijk niveau nodig over het bevorderen en ondersteunen van decentrale samenwerking en over de rol die de onderscheiden organisaties binnen zo n samenwerkingsverband kunnen of moeten spelen. Vanzelfsprekend kan landelijk geen blauwdruk worden gegeven voor de manier waarop organisaties op lokaal of regionaal niveau moeten samenwerken. Wel kan op landelijk niveau initiatief worden genomen om de totstandkoming van netwerken te stimuleren en te ondersteunen Regierol gemeenten Bij de keuze voor de organisatorische structuren vormen de beleidskaders het uitgangspunt. Het Integraal veiligheidsprogramma biedt het kader voor het veiligheidsbeleid. De minister van BZK zal daarom in de voorbereidende tekst voor het Integraal Veiligheidsprogramma (IVP2) een verbinding leggen tussen álle geweldsvormen, zowel die in het publieke domein als die in de privésfeer. Huiselijk geweld komt daarbij expliciet aan de orde. Een uitwerking van die geweldsaanpak zal terug te vinden zijn in het Beleidsplan Nederlandse Politie (BNP2) en in de Landelijke Veiligheidsnota Gemeenten (LVG). Bij de uitvoering van het integraal veiligheidsbeleid heeft het lokale bestuur een bijzondere verantwoordelijkheid. Dat geldt ook voor de uitvoering van het beleid in het kader van de volksgezondheid. De minister van VWS heeft dan ook in de toelichting bij de proeve van het Besluit collectieve preventie volksgezondheid opgenomen: ook kindermishandeling en huiselijk geweld zijn onderwerpen waarop de GGD-en en andere gemeentelijke diensten een taak hebben. Het streven is om het gewijzigde uitvoeringsbesluit per 1 januari 2003 in werking te laten treden. Om alle partners in de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) te betrekken bij het beleid gericht op het voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld, zal de minister van VWS bovendien voorstellen huiselijk geweld, na de evaluatie van het huidige OGGZ-convenant, in een vervolgconvenant op te nemen. Het basisaanbod OGGZ wordt dan uitgebreid. In de huidige praktijk blijkt dat verschillende partijen het initiatief nemen voor projecten of reguliere activiteiten voor de aanpak van het huiselijk geweld, soms is dat het lokale of provinciale bestuur, soms de vrouwenopvang, de politie, de GGD of andere organisaties. Zonder afbreuk te willen doen aan de uitstekende initiatieven die in Nederland reeds tot stand zijn gebracht, vindt het kabinet dat aan de 13

14 decentrale overheid een bijzondere verantwoordelijkheid toekomt bij het tot stand brengen van samenwerkingsinitiatieven. Bij de gemeenten past een regierol in de aanpak van huiselijk geweld op lokaal niveau. Het manifest Om het vertrouwen van de burger, ambities van de gemeenten dat de voorzitter van het Algemeen Bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten op 11 maart 2002 aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aanbood, onderschrijft de verantwoordelijkheid van gemeenten bij de bestrijding van geweld in de privésfeer. Dit neemt niet weg dat het in de praktijk efficiënter kan blijken als niet iedere gemeente met eigen activiteiten start, maar als gemeenten bovenlokaal samenwerken. De leidende rol kan dan door één van hen worden uitgeoefend, bijvoorbeeld door een van de 34 centrumgemeenten die op grond van het Besluit specifieke uitkeringen maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid een specifieke uitkering vrouwenopvang krijgen. De provincies zijn op basis van de Wet op de jeugdhulpverlening onder meer verantwoordelijk voor het beleid met betrekking tot de Advies- en meldpunten kindermishandeling. Samenwerking tussen gemeenten en provincies om de afstemming met de jeugdzorg te regelen ligt dan ook voor de hand. De provincies dragen daarnaast zorg voor de ondersteunende functies in het kader van het welzijnsbeleid. In die provinciale steunfunctiestructuur kunnen maatschappelijke thema s als de aanpak van huiselijk geweld goed worden ondergebracht. In sommige delen van Nederland levert samenwerking tussen gemeenten op bovenlokaal niveau nog niet een schaal op om efficiënt te kunnen zijn. In die gebieden zullen de provinciale autoriteiten een ondersteunende rol op zich moeten nemen. De regierol impliceert onder andere het uitvoeren van de volgende taken: - het benoemen van huiselijk geweld als thema in de relevante beleidsplannen, - het initiëren van samenwerkingsverbanden en het leggen van de daarvoor benodigde contacten, - het toezien op het door betrokkenen beschikbaar stellen van middelen voor de uitvoering van het beleid, - het toezien op de totstandkoming van resultaatgerichte afspraken (waaronder afspraken over 24-uurs bereikbaarheid van organisaties) en - het vaststellen in hoeverre de afspraken zijn gerealiseerd en wat de effecten zijn. In de afgelopen jaren heeft het ministerie van Justitie aan ruim twintig gemeenten subsidie verleend om lokale samenwerkingsprojecten huiselijk geweld te starten. Het aantal gemeenten dat op dit moment al actief beleid op de aanpak van huiselijk geweld voert, is evenwel nog betrekkelijk gering. In opdracht van het ministerie van Justitie is een quick scan uitgevoerd 9. Een representatieve steekproef van 112 gemeenten, vooral middelgrote en kleinere gemeenten, werd benaderd. Daaruit blijkt onder meer het volgende: - 12% van de gemeenten 10 heeft een beleid voor de aanpak van huiselijk geweld op papier gezet of is daarmee bezig; gemeenten die beleid op papier hebben gezet, voeren doorgaans ook de regie; - in 11% van de gemeenten is de aanpak van huiselijk geweld wel eens aan de orde geweest in het college van B&W of in de gemeenteraad, 11% wil het onderwerp op de agenda plaatsen; - in 20% van de gemeenten is men op de hoogte van initiatieven die organisaties hebben genomen ter bestrijding van huiselijk geweld; kleinere gemeenten zijn verhoudingsgewijs het minst op de hoogte (15 %); - van de 112 ondervraagde gemeenten hebben er 3 een convenant afgesloten met de politie en andere partijen; enkele gemeenten zijn voornemens dit te doen. Om te bereiken dat meer gemeenten hun regierol bij de aanpak van huiselijk geweld op een goede manier gaan invullen, is het kabinet bereid ondersteuning te bieden. 9 Tussenrapportage dd 4 maart Met het oog op de leesbaarheid zijn de percentages op hele getallen afgerond 14

15 De ministers van Justitie, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Volksgezondheid, Welzijn en Sport zullen een meerjarenproject of -programma uitwerken. Er vindt overleg plaats over de concrete invulling van de ondersteuningsmogelijkheden. De VNG zal een rol spelen bij het ondersteuningsprogramma voor gemeenten Rol en verantwoordelijkheid van lokale/regionale organisaties Het organiseren van de samenwerking is vaak een moeilijke opgave. Initiatiefnemers van samenwerking ervaren dat bijna allemaal. Partners zien soms niet wat zij van doen hebben met dit thema, zijn bang dat hun taken worden uitgebreid of juist worden uitgehold. Ook zijn zij soms beducht voor de contacten met organisaties waarmee ze eerder zelden of nooit te maken hadden. Men heeft verschillende culturen, spreekt een andere taal. Om initiatiefnemers van lokale of bovenlokale samenwerking te ondersteunen in het totstandbrengen van contacten, heeft het ministerie van Justitie een model-handelingsprotocol laten ontwikkelen. In dat model is beschreven welke organisatie, welke taak op welk moment in de - integrale - aanpak van huiselijk geweld in beginsel vervult. Het model-handelingsprotocol zal zo breed mogelijk worden verspreid. Het model biedt de lokale of regionale initiatiefnemer inzicht in de organisaties die een rol kunnen spelen. Niet altijd zal een gemeente of regio over alle organisaties beschikken die het model noemt. In dat opzicht is het model ideaal-typisch. Het model kan het de initiatiefnemer wel gemakkelijker maken om de organisaties waarmee samenwerking uiteindelijk gewenst is, te benaderen. Met de taakbeschrijvingen is inzicht gegeven in de rol die alle betrokkenen eigenlijk moeten spelen. Discussies over verantwoordelijkheden van die betrokkenen kunnen zo gemakkelijker worden gevoerd. Bij het opstellen van het model is gebruik gemaakt van de ervaringen die een aantal regio s met samenwerking heeft opgedaan. Praktijkervaringen leverden ook de belangrijkste inbreng voor een ander document dat initiatiefnemers kan helpen bij het opzetten van projecten voor de aanpak van huiselijk geweld. Voor hen liet het ministerie van Justitie een Draaiboek voor de aanpak van huiselijk geweld maken, dat verkrijgbaar is bij het ministerie. 11 Het draaiboek is een checklist van zaken die men in het oog moet houden bij het opzetten en uitvoeren van de aanpak van huiselijk geweld. Een bijbehorend werkboek vermeldt (mede-)financieringsmogelijkheden en geeft concrete praktijkvoorbeelden en modellen Politie In samenwerkingsverbanden is de politieorganisatie een belangrijke partner. Bij de politie komen vaak de eerste signalen binnen als huiselijk geweld zodanig escaleert dat de betrokkenen of anderen uit hun omgeving vinden dat ingrijpen van buitenaf niet langer kan uitblijven. In een studie 12, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Justitie, wordt vastgesteld dat steeds meer politieregio s initiatieven nemen om de aanpak van huiselijk geweld, in ieder geval in de eigen organisatie, te verbeteren. Dat betekent dat in steeds meer politieregio s functionarissen belast worden met taken op dat gebied. In de praktijk is gebleken dat het inzetten van aanspreekpunten binnen de politie-organisatie die tijd en mogelijkheden krijgen om extra werkzaamheden in het kader van huiselijk geweld te verrichten, cruciaal is voor het bereiken van goede resultaten. Maar met het benoemen van een functionaris alleen is de zaak 11 Ministerie van Justitie, afdeling Criminaliteitspreventie 12 A.C. Spapens c.s., De reactie van de politie op huiselijk geweld: stand van zaken, Tilburg

16 niet geregeld. Een structurele aanpak, inclusief trainingen en samenwerkingsafspraken binnen en buiten de korpsen, is nodig om blijvende verbetering te brengen in het optreden tegen huiselijk geweld. Sinds eind 2001 is, op initiatief van de portefeuillehouder binnen de Raad van Hoofdcommissarissen, een landelijk netwerk huiselijk geweld binnen de politieorganisatie actief geworden. In het netwerk is iedere politieregio op strategisch niveau vertegenwoordigd. Bovendien heeft de korpsleiding in iedere regio personen op uitvoerend niveau aangewezen als projectcoördinator. Het landelijk netwerk wil gedurende meerdere jaren trachten de aanpak van huiselijk geweld in het hele land te verbeteren. Het netwerk beschouwt het bestrijden van huiselijk geweld als een kerntaak. Op de agenda van het landelijk netwerk staan thema s als deskundigheidsbevordering, verbeteren van de registratie, verbeteren van de dossieropbouw, uitwisselen van kennis over good practices. Met dit initiatief wordt tevens tegemoet gekomen aan een, in een motie opgenomen, wens van de Tweede Kamer (motie Scheltema - de Nie c.s.) Openbaar Ministerie In regionale netwerken of samenwerkingsverbanden die al operationeel zijn, zijn vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie eveneens onmisbaar gebleken om een goede, integrale aanpak te verzekeren. In de loop van 2001 heeft de landelijke Commissie Implementatie Zedenzorg mede tot taak gekregen het College van Procureurs-Generaal te adviseren over landelijke aansturing van de aanpak van huiselijk geweld door het Openbaar Ministerie. Aan de taken en rol van het Openbaar Ministerie bij de aanpak van huiselijk geweld in de praktijk, wordt evenwel nog niet in ieder arrondissement voldoende aandacht gegeven. Daarom is het belangrijk dat ook binnen het OM voorlopig extra aandacht aan het thema huiselijk geweld wordt besteed. Op ieder arrondissementsparket zal een functionaris de taak krijgen activiteiten te ontwikkelen om, in samenspraak met andere partners in de regio, de aanpak van huiselijk geweld door het parket en binnen de regio te verbeteren. Nog in de loop van dit jaar zullen de parketten daarvoor plannen uitwerken Landelijke ondersteuning Het landelijk project voorkomen en bestrijden huiselijk geweld, waarvan deze nota een eindproduct is, heeft veel in gang gezet. Er is het kabinet veel aan gelegen die beweging voort te zetten. Om het ontstaan, respectievelijk voortgaan van activiteiten ter verbetering van de aanpak van huiselijk geweld de komende jaren te blijven stimuleren, zijn ondersteunende activiteiten op centraal niveau nodig, zoals: - ontwikkeling van kennis door opzet en stimulering van een (wetenschappelijk) onderzoeksprogramma; - beschrijving van best practices alsmede methodiekontwikkeling op grond van wetenschappelijk onderzoek en praktijk; - ondersteuning bij de invoering van best practices; - stimulering van deskundigheidsbevordering in opleidingen, bij- en nascholingen; - stimulering en ondersteuning van lokale/bovenlokale ondersteuningsstructuren, als gemeenten en eventueel provincies; - voorlichting en informatie(ontwikkeling), inclusief publieksvoorlichting; - monitoring van (effecten van) beleid en communicatie met verantwoordelijken over gewenste beleidsaanpassing. 13 TK , VII, nr

17 Om deze taken goed uit te voeren is een gecoördineerd, landelijk verband nodig waarbinnen de aanpak van huiselijk geweld het verbindend element vormt. Daar moet tevens de organisatorische koppeling worden gemaakt tussen de activiteiten van uitvoeringsorganisaties enerzijds en (inter)departementale aansturing anderzijds. De ministers van Justitie en BZK zullen de hierboven beschreven coördinerende, initiërende en uitvoerende activiteiten onderbrengen in een landelijk steunpunt dat deel uit zal maken van het in de nota Criminaliteitsbeheersing 14 voorziene kenniscentrum. Het landelijk steunpunt zal bij de uitvoering van de taken zoveel als mogelijk gebruik maken van de in Nederland reeds beschikbare deskundigheid en aanwezige landelijke steunfuncties. 14 Criminaliteitsbeheersing, Investeren in een zichtbare overheid, TK , , p

18 18

19 3 Interventies gericht op hulp aan slachtoffers en op aanpak plegers Naar schatting meldt zich zo n 70% van de slachtoffers met klachten tot hulpverleners, soms zonder dat de hulpverleners de klachten kunnen herleiden tot de problematiek van huiselijk geweld. Bij de politie en het Openbaar Ministerie wordt slechts het topje van de ijsberg zichtbaar. Slechts zo n 12% van de slachtoffers meldt zich bij de politie, in ongeveer 6% doet een slachtoffer aangifte. De meeste interventies vinden dus plaats - en dienen plaats te vinden - buiten het justitiële kader. Het gaat dan om interventies die tot doel hebben slachtoffers te beschermen, te helpen en eventueel op te vangen of plegers te helpen sociaal aanvaardbaar gedrag aan te leren. Instellingen voor maatschappelijk werk, geestelijke gezondheidszorg, vrouwenopvang en ook politie en justitie realiseren zich steeds meer dat alleen onderlinge samenwerking en gezamenlijk optreden een werkelijke oplossing kan bieden in zowel individuele gevallen als ook ten aanzien van het algemene streven naar terugdringen van huiselijk geweld. Die integrale benadering uit zich niet alleen in een gezamenlijk optreden van instanties. Vanuit een oogpunt van preventie blijkt dat een systeembenadering de meeste kansen biedt. Dat wil zeggen dat plegers, slachtoffers en getuigen van het geweld (meestal kinderen) allen betrokken moeten worden bij het op dat gezin afgestemde hulpverleningstraject. In de praktijk wordt de systeembenadering nog maar weinig toegepast. Uitsluitend voor de leesbaarheid worden hieronder de initiatieven ten aanzien van slachtofferbescherming, hulp en opvang en aanpak van plegers in aparte paragrafen besproken. De systeembenadering blijft het uitgangspunt! 3.1. Bescherming slachtoffers (Potentiële) slachtoffers hebben eigenlijk de belangrijkste rol in het tegengaan of stoppen van geweld in de privésfeer. Dat geldt in ieder geval voor volwassenen. Als een volwassene zich in de privé-omgeving onveilig voelt, zal hij of zij zelf toch meestal als eerste maatregelen moeten nemen om dat te veranderen. Dat kan door zelf actie tegen de pleger te ondernemen of door anderen in te schakelen in de directe omgeving of bij officiële instanties. Kinderen kunnen zich bijna nooit effectief teweerstellen tegen geweld in huiselijke kring; dat geldt zeker voor jonge kinderen. Dan zal ingrijpen van buitenaf dus sneller aangewezen zijn. Dat is ook de reden waarom het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de jeugdhulpverlening 15 onder meer regelt dat hulpverleners of anderen die onderworpen zijn aan een (medisch) beroepsgeheim, dat kunnen doorbreken als dit nodig wordt geacht om een situatie van kindermishandeling te beëindigen of een vermoeden van kindermishandeling te onderzoeken. Dit neemt niet weg dat de overheid niet alleen een verantwoordelijkheid heeft in de bescherming van kinderen maar dat ook volwassenen geholpen kunnen worden bij het vinden van manieren om zich teweer te stellen tegen bedreigingen of aanvallen uit de eigen, directe leefomgeving. Echter, zoals bij veel maatschappelijke problemen het geval is, is het niet juist om alleen de overheid aan te spreken. Iedereen die deel uitmaakt van onze samenleving behoort zich iets gelegen te laten aan het terugdringen van geweld. 15 TK II, ,

20 Advies en meldpunten kindermishandeling (AMK) Op 19 maart jl. is in de Tweede Kamer gesproken over de "Wijziging van de Wet op de jeugdhulpverlening in verband met de Advies-en meldpunten kindermishandeling". Centraal in het wetsvoorstel staat dat personen met een beroepsgeheim dit geheim mogen doorbreken als zij een vermoeden van kindermishandeling hebben. Tevens mogen AMK's zonder toestemming van betrokkenen gegevens verzamelen als er een redelijk vermoeden van kindermishandeling bestaat. Er wordt geen meldplicht ingevoerd, maar er wordt bescherming geboden aan hen die hun zorgen over kinderen melden. De tekst die nu in de Wet op de jeugdhulpverlening komt, zal meegenomen worden in de nieuwe Wet op de jeugdzorg die nu nog ter behandeling bij de Tweede Kamer ligt. De AMK's worden gepositioneerd als een afzonderlijke organisatorische eenheid bij een bureau jeugdzorg. In iedere provincie moet een bureau jeugdzorg komen en een AMK. Bij algemene maatregelen van bestuur zal de nadere werkwijze van de AMK s worden beschreven. De naamsbekendheid van de AMK s zal door middel van publiekscampagnes worden vergroot. De campagnes worden regionaal uitgevoerd. De ministers van VWS en Justitie financieren de landelijke ontwikkelkosten en de provincies de regionale kosten Weerbaarheidsverhoging Het verhogen van de weerbaarheid draagt bij aan het voorkomen van huiselijk geweld. Via stimuleringsregelingen in de jaren 2000 en 2001 heeft het ministerie van Justitie weerbaarheidstrainingen voor de groepen 7 en 8 van het primair onderwijs gesubsidieerd. Mede daardoor kregen deze weerbaarheidstrainingen brede bekendheid. Inmiddels nemen, in het gehele land, jaarlijks meer dan kinderen in het basisonderwijs deel aan Marietje Kesselstrainingen. Dat zijn trainingen waarbij kinderen leren hun fysieke en mentale weerbaarheid tegen grensoverschrijdend gedrag en machtmisbruik te vergroten. Om het effect van de Marietje Kesselsprojecten op korte en langere termijn te kunnen vaststellen, heeft het onderzoeksbureau Regioplan een evaluatie uitgevoerd. Dit mede met het oog op mogelijke uitbreiding van de activiteiten naar andere doelgroepen. De conclusie, neergelegd in het rapport Je verweren kun je leren 16, luidt dat het niveau van kennis, attitude en vaardigheden op scholen die een project uitvoerden, veel hoger lag dan op scholen die geen project hadden uitgevoerd. Vanwege de goede resultaten in het primair onderwijs laat de minister van OCenW thans vergelijkbare trainingen ontwikkelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Zijn kinderen in beginsel allemaal via school te bereiken, volwassenen bewust maken van hun eigen rol bij het voorkomen of doen stoppen van geweld is moeilijker. Voor volwassenen heeft het ministerie van Justitie, in samenwerking met deskundigen van politie, hulpverlening en vrouwenopvang, een brochure ontwikkeld waarin zij kunnen lezen wat ze zelf kunnen doen tegen geweld in hun relatie. De brochure Op eigen kracht signaleert wat het probleem is en geeft praktische tips over hoe te handelen in situaties van (aankomend) geweld. De brochure bevat ook veel nuttige tips voor situaties van belaging. Betrokken beroepsgroepen zijn geattendeerd op het bestaan van de brochure Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld Dat kinderen beschermd moeten worden tegen rechtstreeks tegen hen gericht geweld, staat buiten discussie. Kinderen lopen evenwel ook grote risico s als zij getuige zijn van geweld binnen het gezin. Het zien of horen van geweldstoepassing kan bijzonder traumatiserend zijn met ernstige psychische, psychosociale 16 Regioplan, Je verweren kun je leren, evaluatie van de Marietje Kesselsprojecten, Amsterdam, De brochure is verkrijgbaar bij het ministerie van Justitie, afd. Criminaliteitspreventie. 20