ONTDEKKEN PROEVEN DUURZAAM CIRCULAIR ERVAREN NHOUD LEREN INNOVATIEF Voorwoord De initiatiefnemers aan het woord Lauwersoog: tussen wad en meer Een unieke beleving van alle facetten van het Waddengebied en het Lauwersmeergebied Recreatief knooppunt Verbinding tussen natuur en cultuur Binnen én buiten One health One water Gezondheid van de aarde, dier, mens en zee staat centraal Aanjager duurzame initiatieven Een complete beleving Een bijzonder verhaal De highlights Het onzichtbare wordt zichtbaar op Lauwersoog Experience & expeditie Wetenschap & onderzoek Zeehondencentrum Leisure: de ervaring gaat door Café, restaurant, conferentiecentrum Internationaal symbool voor duurzaamheid, ecologie en circulaire economie Het ecologische visitekaartje van Nederland en West-Europa 100% energieneutraal Een waterpositief paviljoen Realistische circulariteit en lokaal materiaalgebruik Duurzame impuls voor de regio die het verdient Blik op de toekomst Samen sterker Investeren in een volgende generatie Wie gingen u voor? 2 3
Voorwoord De Waddenzee is een uniek gebied en sinds 2009 UNESCO-Werelderfgoed. Het is s werelds grootste aaneengesloten ecosysteem van zand- en moddervlakten dat droogvalt tijdens eb. Een cruciaal ecosysteem voor de gezondheid van de aarde: dit behouden is de aarde behouden. Om meer bewustwording te creëren moet dit verhaal verteld worden. Wij vinden het nodig om een breed publiek de uitzonderlijke, verborgen schoonheden van het gebied, waaronder de Waddenzee en het Nationaal Park Lauwersmeer, te laten ervaren. Het is de hoogste tijd om dit unieke gebied een plek te geven waar iedereen op kan gaan in de verhalen over alle facetten van de Waddenzee en het Lauwersmeergebied. Een plek in een mondiaal netwerk van natuurerfgoederen met aansprekende en vernieuwende vormen van educatie. Een plek waar we onderzoek, art en performance presenteren aan het grote publiek. Waar we oplossingen voor een duurzame wereld laten zien. Het is tijd om Lauwersoog te ontwikkelen tot hét Werelderfgoedcentrum Waddenzee, om te beginnen met een onderscheidend paviljoen op het Waddenkwartier. Het initiatief voor dit traject is genomen door de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland, Staatsbosbeheer, het Zeehondencentrum Pieterburen en de Exploitatie Haven Lauwersoog (EHL). De afgelopen twee jaar hebben we hard gewerkt aan het project. Met ongeveer 27 stakeholders is het concept voor het Werelderfgoedcentrum Waddenzee op Lauwersoog, de eisen en wensen en de locatieontwikkeling tot stand gekomen. Inmiddels is er 19 miljoen euro beschikbaar gesteld door het Waddenfonds, Provincie Groningen, Gemeente Hogeland en Zeehondencentrum Pieterburen. Ook u kunt een belangrijke rol spelen in dit unieke en duurzame project. Waarin we samen het verschil kunnen maken voor dit prachtige gebied en de toekomstige generaties. Wij nodigen u uit om dit initiatief te ondersteunen. Met vriendelijke groet, Samenwerkingspartners Werelderfgoedcentrum Waddenzee Lauwersoog: Provincie Groningen Henk Staghouwer Gemeente Het Hogeland Mariette de Visser Staatsbosbeheer Rieks van der Wal Zeehondencentrum Pieterburen Niek Kuizenga Exploitatie Haven Lauwersoog Harm Post 4 5
Lauwersoog: tussen wad en meer Een unieke beleving van alle facetten van het Waddengebied en het Lauwersmeergebied Het Waddengebied is het leefgebied van tal van planten- en diersoorten. Voor velen is de karakteristieke zeehond bekend, maar er is meer. Het is een broedplaats en overwinteringsgebied voor 10 tot 12 miljoen vogels per jaar en het gebied speelt een cruciale rol in de migratie van vele vissoorten. Dit Werelderfgoed is de thermometer voor het klimaat, de gezondheid van aarde en mens, en kan als zodanig worden gezien als levend laboratorium. Sinds eeuwen is Lauwersoog het leefgebied van mensen die werken in de landbouw, visserij, scheepvaart en zelfs industrie. Dit alles komt samen in Lauwersoog, in het Werelderfgoedcentrum Waddenzee. Recreatief knooppunt Lauwersoog ligt tussen de Waddenzee en het Lauwersmeergebied en kent momenteel al 1,8 miljoen bezoekers per jaar. Het is een compact gebied waardoor bezoekers alle facetten van het natuurgebied, zoals de samenhang met belangrijke ecosystemen op aarde, de haven en de cultuurhistorie, ervaren. Lauwersoog ligt op de grens tussen zoet en zout water en heeft een grote aantrekkingskracht door het rauwe en onvolmaakte karakter. Lauwersoog is een waterbouwkundig kunstwerk met Lauwersoog als unieke locatie: Tussen UNESCO Werelderfgoed Waddenzee en verbonden met mondiale natuurerfgoederen Tussen de Nationale Parken Schiermonnikoog en Lauwersmeer Tussen zoet en zout water Tussen cultuurlandschap en wildernis op het wad Officiële Dark Sky locatie, een plek waar het nog écht donker is en blijft Haven met reuring, ambitie en bedrijvigheid met 1,8 miljoen bezoeken per jaar een haven, veerdienst, schutsluis, horeca en visserij. Hiermee is Lauwersoog hét knooppunt voor het Waddengebied en daarmee de ideale uitvalsbasis voor het Werelderfgoedcentrum Waddenzee. Lauwersoog heeft daarnaast diverse duurzaamheidsambities voor het gebied, zoals een energieneutrale haven en duurzame visserij, dat past bij het Werelderfgoedcentrum. Verbinding tussen natuur en cultuur Het verhaal van Werelderfgoed Waddenzee, de Nationale Parken Lauwersmeer, Schiermonnikoog en Texel, de flora en fauna, de visserij en de cultuurhistorie van het Waddenland wordt tot leven gewekt door verbinding te maken tussen natuur en cultuur. Door te vertellen hoe de inwoners van het gebied zijn beïnvloed door de natuur (en andersom) wordt een breed publiek aangesproken. Het verhaal voert je langs planten, dieren, de cultuur en de geschiedenis van de plek. Niet alleen natuurliefhebbers komen aan hun trekken, iedere bezoeker vindt in het Werelderfgoedcentrum Waddenzee iets wat zijn of haar belangstelling wekt. Binnen én buiten Met het Werelderfgoedcentrum Waddenzee is Lauwersoog de plek om het hele jaar door de Waddenzee en het Lauwersmeergebied te beleven. Niet alleen binnen, maar juist met de prikkels om naar buiten te gaan. Het Het Werelderfgoedcentrum Waddenzee ondersteunt de lokale economie: 150.000 bezoekers per jaar en groeiperspectief naar meer De uitvalsbasis voor (inter)nationale wetenschappelijke conferenties Geeft ruimte voor lokale initiatieven in een krachtig wereldwijd netwerk van belangrijke ecosystemen, Het Eden Project van Tim Smit, is het inspirerende voorbeeld Trekt studenten en onderzoekers het gebied in Trekt innoverende bedrijven die circulair denken en doen Trekt kunstenaars die de verhalen en beleving op hun eigen manier vormgeven en presenteren is het centrale veldstation van waaruit hogescholen, universiteiten en onderzoeksinstellingen wereldwijd kennis verzamelen en benutten. Niet alleen om het gebied en haar ecologie te begrijpen en te beschermen, maar ook om mensen het hele jaar door een geweldige belevenis van het gebied te geven. Het Werelderfgoedcentrum Waddenzee biedt als inspirerend paviljoen een mix tussen natuur en cultuur, innovatie, wetenschap, entertainment en kunst voor een breed publiek dat zich aangetrokken voelt tot de waarden die het Werelderfgoedcentrum belichaamt. BEZOEKERSCENTRUM SCHIERMONNIKOOG ENGELSMANPLAAT ROTTUMERPLAAT WECW FRIESLAND VISSERIJ LAUWERSMEER BALLASTPLAAT VELDSTATION LAUWERSMEER 6 7
One Health One Water Gezondheid van de aarde, dier, mens en zee staat centraal Het Werelderfgoedcentrum Waddenzee zet de gezondheid van de aarde, het klimaat, de natuur, en mens en dier centraal door het One Health One Water principe. Dit principe gaat ervan uit dat we in het ecosysteem afhankelijk zijn van elkaar. Mens, dier en plant ademen dezelfde lucht en maken gebruik van hetzelfde water. In de zee en het meer komt dit alles samen. ervaring dat is gericht op het beleven van de Waddenzee en het Lauwersmeergebied. Het paviljoen fungeert als vertrekpunt om het gebied onder begeleiding verder te verkennen. Dit gebeurt met respect voor het ecosysteem, en enkel op plekken waar de bescherming van de natuur kan worden gewaarborgd. Het paviljoen biedt een divers aanbod van ervaringen met haar partners die doordringen tot het bewustzijn van de bezoeker. Aanjager duurzame initiatieven Het Werelderfgoedcentrum Waddenzee is de aanjager van duurzame initiatieven voor haar directe omgeving en is het ecologische en economische visitekaartje van Nederland en West-Europa. Het Werelderfgoedcentrum op Lauwersoog toont duurzame maatregelen die bezoekers zintuiglijk beïnvloeden en stimuleert kennisoverdracht van generatie op generatie. Door georganiseerd mensen het natuurgebied en het Wad op de laten gaan, zijn we in staat de natuur te beschermen en tegelijkertijd kennis te delen over natuurbehoud. Het paviljoen wordt gerealiseerd uit duurzame en circulaire materialen en draagt bij aan een duurzame wereld. U kunt als maatschappelijke en duurzame organisatie een bijdrage leveren aan dit initiatief en daarmee een duurzame wereld, die behouden blijft voor de toekomstige generatie. Een complete beleving Het Werelderfgoedcentrum realiseert een bezoekers- Een bijzonder verhaal De activiteiten, begeleid door medewerkers, studenten, docenten of onderzoekers met een bijzonder verhaal, zorgen voor een ervaring op meerdere vlakken: van de fysieke buitenervaring tot het leerzame, van culinair tot een spannend verhaal en van met eigen ogen en handen tot de virtuele ervaring voor online bezoekers. Het Werelderfgoedcentrum is altijd op zoek naar duurzame initiatieven om het verhaal van het gebied te versterken. Zoals kunstprojecten of bijzondere tentoonstellingen die de impact van de locatie versterkt en andersom. Het Werelderfgoedcentrum blijft in ontwikkeling door de jaren heen en is fysiek, organisatorisch en financieel ingericht om met de tijd mee te veranderen. 8 9
De highlights Het onzichtbare wordt zichtbaar op Lauwersoog De bezoeker ervaart wat normaal onzichtbaar blijft, excursies aanbieden. van zeldzame watermicroben tot de vorming van het landschap door de eeuwen heen. Je voelt er de tijd, het ontstaan en de cyclus van het leven, de kracht van het water en de schoonheid en diversiteit van de natuur. Je voelt er dat alles met elkaar verbonden is, jezelf als mens, je gedrag, technologie, je eten, de gezondheid van jezelf én de aarde. Experience & expeditie Beleving staat centraal in het Werelderfgoedcentrum Waddenzee. Het verhaal van de Waddenzee en het Lauwersmeer wordt tot leven gewekt door verbinding te maken tussen natuur en cultuur. Iedere bezoeker vindt in het centrum iets wat zijn of haar belangstelling wekt. Wetenschap & onderzoek In het paviljoen zelf neemt de experience je mee de lucht Niet alleen voor bezoekers is het Werelderfgoedcentrum in, via vertellingen over vogels, over vissen, over planten Waddenzee een onvergetelijke ervaring. Het is het internationale veldstation voor kennis, activiteiten, onderzoek en ondernemerschap rondom en voor de Waddenzee en het Lauwersmeergebied. In het veldstation experimenteren onderzoekers met verduurzaming, natuurbehoud en innovatie. Studenten van over de hele wereld trekken het gebied in voor veldonderzoek. Rondom het paviljoen zijn overal in het wild experimenten te zien. Het is de werkplek voor tientallen studenten en wetenschappers die onderzoek doen in het gebied. Er is een nauwe samenwerking met universiteiten, zoals de Rijksuniversiteit Groningen, Wageningen Marine Research (WMR), Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der en terug de bodem in met de microscoop. Het voert je langs dieren, de cultuur en de geschiedenis van het gebied. Vanuit het paviljoen worden mensen gestimuleerd om het gebied in te trekken en in real life te ervaren wat er in het paviljoen wordt gepresenteerd. Denk aan zeehonden kijken, visworkshops, waddenexcursies, wadlopen, vogelexcursies, visserijmusea, meedoen aan onderzoeksactiviteiten, cultuurroutes, et cetera. Op die manier wordt het centrum niet alleen onderdeel, maar ook aanjager van het toerisme rond de Waddenzee. Zo zullen onder andere Staatsbosbeheer, Doe eens Wad en De Natuurschool vanuit het Werelderfgoedcentrum Zee (NIOZ), het UMCG en de Tierhochschule Hannover. Hiermee is het Werelderfgoedcentrum uniek als concept: het onderzoeksveldstation van Nederland waar wetenschap, publiek en bewoners elkaar ontmoeten. Zeehondencentrum In het nieuwe Werelderfgoedcentrum Waddenzee komt het Zeehondencentrum Pieterburen. De zeehonden experience hoort bij het publiektoegankelijke deel. De zeehonden experience heeft een capaciteit van minimaal 50 zeehonden, inclusief een dierenziekenhuis om de zeehonden te kunnen verzorgen. Daarnaast is het een wetenschappelijk onderzoeksorgaan met onderzoeksfaciliteiten en Sealcare en Quarantaine faciliteiten voor de behandeling van zieke en verweesde dieren. Leisure: de ervaring gaat door Het Werelderfgoedcentrum is de terminal voor de expedities en dient als verkoop- en informatieplek. Lokale ondernemers bieden een breed scala aan horeca, excursies, programma s en (regionale) producten. Hier wordt de bezoeker ingelicht over de expedities die er op dat moment zijn. Het biedt winkelruimte en plaats voor wisselende presentaties. De omgeving is ook een ideale plek voor wellness faciliteiten. Ontspannen of herstellen in een gezonde en natuurlijke omgeving dragen bij aan lichamelijke en geestelijke gezondheid. Café, restaurant en conferentiecentrum In het paviljoen komen op verschillende plekken horeca. In het café kan de bezoeker rustig beginnen met een kopje koffie of zich gedurende de dag opladen na alle belevenissen die het gebied te bieden heeft. Of wat te denken van een restaurant met een 360 graden uitzicht over het Lauwersmeer en de Waddenzee, als gepaste start of afsluiting van een avontuurlijke dag op zee of een leerzame tocht rond het Lauwersmeer. Een restaurant dat zijn ingrediënten haalt uit de omgeving. Het gebied is namelijk een broedplaats voor duurzaam geteelde groenten en vissen en schelpdieren. Het paviljoen is een unieke plek voor congressen en bijeenkomsten voor bedrijven die net iets anders willen. Wetenschappers vanuit de hele wereld komen samen om het Wad en haar ecosysteem te ervaren en congressen in het conferentiecentrum te bezoeken. De focus op duurzaamheid maakt het dan ook tot dé plek in West-Europa voor de presentatie van innovatieve duurzame producten en materialen zoals waterstofschepen en nieuwe kunststoffen uit biomassa. Beleef de Waddenzee en het Lauwersmeer 45 bestaande tours 30 nieuwe expedities Ervaar wetenschap Veldstations Zeehondenziekenhuis Scientainment en wisselende exposities Een dagje uit Eten en drinken met uniek 360 graden uitzicht Winkelen Exposities, beeldende kunst in de natuur Zakelijke markt Bijeenkomsten Conferenties en congressen 10 11
Internationaal symbool voor duurzaamheid, ecologie en circulaire economie Het ecologische visitekaartje van Nederland en West-Europa Duurzaamheid is volledig geïntegreerd in het concept van het Werelderfgoedcentrum Waddenzee. En heeft hiervoor vijf duurzaamheidspijlers geformuleerd: lokale, zichtbare, adaptieve, verantwoorde en rendabele duurzaamheid. De waarden van het Werelderfgoedcentrum Waddenzee zijn hierin verankerd. Waarden die we delen met toekomstige partners en andere partijen die een plek binnen het Werelderfgoedcentrum Waddenzee willen realiseren. En hopelijk ook met u. 100% energieneutraal 100% van de totale energievraag is afkomstig uit hernieuwbare energie vanuit een straal van 10 km, denk bijvoorbeeld aan restwarmte van de visserij op Lauwersoog. Het paviljoen wordt bovendien energieneutraal opgeleverd. Het Werelderfgoedcentrum Waddenzee stimuleert de bewustwording van de bezoekers, gasten, medewerkers en (toe)leveranciers, doordat de huisvesting inspeelt op de gedragsbeïnvloeding met betrekking tot het energieverbruik. Economische ambitie Meer dan 150.000 bezoekers per jaar 75 verschillende expedities Duurzame impuls haven Lauwersoog Slechtweervoorziening Lauwersoog Economisch zelfstandig opererend Een waterpositief paviljoen Het Werelderfgoedcentrum Waddenzee zuivert het eigen (afval)water en zuivert op jaarbasis per saldo meer dan het verbruikt. Ook hergebruik van water is een van de aandachtspunten, zoals bij het doorspoelen van de toiletten. Daarnaast respecteert het Werelderfgoedcentrum de huidige biodiversiteit van het Lauwersmeergebied en de Waddenzee en laat de bezoekers de biodiversiteit ervaren en creëert nieuwe micro-habitats. Realistische circulariteit en lokaal materiaalgebruik In de realisatie van het paviljoen is 80% van de toegepaste materialen vervaardigd uit gerecycled en/of hergebruikt materiaal. Alle toegepaste materialen worden vastgelegd in een materialenpaspoort. In dit paspoort staat bij elk materiaal: de herkomst van het toegepaste materiaal, het afvalscenario, het volume, de technische levensduur, C2C cyclus (technisch of biologisch), onderhoudstermijnen en de onderlinge type verbindingen. Het Werelderfgoedcentrum zet in op het maximaal hergebruiken, recyclen en/of upcyclen van grondstoffen, materialen en/of producten die komen uit de nabije omgeving. Dé duurzame impuls voor de regio die het verdient De regio heeft te maken met krimp en de juiste keuzes maken op het gebied van werkgelegenheid, vitaliteit en leefbaarheid is hierbij van belang. Het Werelderfgoedcentrum creëert werkgelegenheid door nieuwe arbeidsplaatsen te realiseren die passen bij de beroepsbevolking. Blik op de toekomst Door de koppeling van de Waddenzee aan de gezondheid van de aarde wordt het Werelderfgoedcentrum Waddenzee de ideale kapstok voor innovaties op het gebied van voedsel, gezondheid, technologie, energie, circulariteit en natuuren landschapsbeheer. We zoeken partijen om dit mooie en noodzakelijke initiatief financieel te ondersteunen. Werelderfgoedcentrum Waddenzee is intrinsiek kostenbewust, wat betekent dat investeringen in duurzame maatregelen in maximaal 15 jaar worden terugverdiend. Een solide businesscase met TCO-berekening (Total Cost of Ownership) ligt ten grondslag aan de investeringsbeslissing. Deze heeft effect heeft op de exploitatie van de huisvesting en de bedrijfsvoering, Op deze manier kan het Werelderfgoedcentrum de eigen broek ophouden, nu en in de toekomst. Werelderfgoedcentrum Waddenzee op Lauwersoog Creëert bewustzijn over de bijzondere kwaliteiten van de Waddenzee en de gezondheid van de aarde Biedt een complete Waddengebied-ervaring Laat alle facetten van het Waddengebied zien: het Wad, de eilanden, de haven en de rijke historie Brengt cultuur en natuur samen Speelt een educatieve rol en toont innovatie en onderzoek Het belangrijkste Waddenzeecentrum van Nederland en West-Europa. Speelt in op beleving van de Waddenzee Focust op het ecologische verhaal Staat in verbinding met andere waddencentra in Europa Beweegt mee met trends en veranderende behoeftes 12 13
Samen sterker Investeren in een volgende generatie Inspireert dit verhaal u net zoals de initiatiefnemers en wilt u investeren in de volgende generatie met een duurzaam en innovatief concept? Gelooft u in dit initiatief en wilt u dit vanuit maatschappelijk perspectief financieel ondersteunen? Dan gaan wij graag met u het gesprek aan over alle mogelijkheden. Exclusieve marktkansen, zoals: Ontwikkelen van innovatieve duurzaamheidsconcepten zoals: light as a service, energy as a service, water as a service en interior as a service Sponsoring van programmaonderdelen zoals: een Wie gingen u voor... De volgende partijen staan positief tegenover het initiatief om te komen tot het Werelderfgoedcentrum Waddenzee: Natuurmonumenten, Stichting Geïntegreerde Visserij, Stichting Natuurschool, Stichting WadDuurzaam, Stichting Promotie Waddenland, Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit Waddenunit, Bos Marine Services, Waddenvereniging, Waterschap Noorderzijlvest, Stichting Het Groninger Landschap, Rijkswaterstaat, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, NIOZ en Rijksuniversiteit Groningen. congrescentrum, ondernemersplaza, exclusieve events en educatieve blockbusters, Financiële producten en diensten die gekoppeld zijn aan het Werelderfgoedcentrum en het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee Participeren in een Creative Learning Community Contact Wilt u meer weten over het Werelderfgoedcentrum Waddenzee of hoe u kunt bijdragen aan dit initiatief? Neem dan contact op met Niek Kuizenga: niekkuizenga@me.com 06-50474878 14