Vakantie en Diabetes Samenvatting van de lezing door Ineke Obbema, diëtiste in het Máxima Medisch Centrum Eindhoven, op dinsdag 26 juni 2007 voor de DVN afd. Eindhoven e.o. door Yolanda Mion Waar moet u op letten bij voeding op vakantie: Ineke Obbema vraagt aan de ongeveer 80 aanwezigen wie er op vakantie gaat deze zomer. Hiervan gaan ongeveer 4 mensen op vakantie buiten Europa. Ongeveer 20 vakantiegangers zorgen zelf voor hun ontbijt op de vakantie en ongeveer 40 vakantiegangers zorgen ook voor de lunch op vakantie. Velen gaan regelmatig s avonds gezellig uit eten tijdens de vakantie. Een aantal punten die deze avond besproken worden: - bloedglucose - algemene tips m.b.t. voorbereiding en hygiëne - eten en drinken - wat eet u op vakantie? - vragen. Bloedglucose: De bedoeling is dat we deze ook tijdens de vakantie in balans houden, tussen de 4 en 8 mmol, om de kans op complicaties zo klein mogelijk te houden. Bewegen, b.v. wandelen, heeft invloed op de bloedglucose. Soms zal deze direct na het wandelen iets hoger zijn, maar over het algemeen daalt de bloedglucose naderhand. Het eten van koolhydraten zorgt voor een stijging van de bloedglucose. Warmte geeft vaak een bloedglucosedaling; warmte zorgt voor een verbeterde bloedsomloop, dus de insuline wordt beter opgenomen wat een bloedglucosedaling geeft. Stress geeft een bloedglucosestijging, maar men moet opletten: stress duurt vaak maar kort en dan is er snel weer kans op een bloedglucosedaling. Ziekte geeft over het algemeen een bloedglucosestijging, met name bij infecties. Alcohol zorgt voor een bloedglucosedaling, zeker als de alcoholpercentage in het drankje hoog is. Zoete alcoholhoudende dranken kunnen echter voor een bloedglucosestijging zorgen. Dit komt door de koolhydraten die deze bevatten. Met medicatie moet men met name letten op corticosteroïden zoals Prednison, dit geeft een bloedglucosestijging en natuurlijk zorgt bloedglucoseverlagende medicatie voor een lagere bloedglucose. Tips: Zorg voor een goede vakantie voorbereiding:em voldoende medicatie mee. Bewaar insuline in het vliegtuig niet in de koffer maar in de handbagage, i.v..m. het risico dat de koffer kan kwijtraken. - In het vliegtuig mag insuline mee in de handbagage, maar dit moet wel in de originele verpakking worden meegenomen. Alle spuitmaterialen en insuline moet 1
de gebruiker meenemen in zijn eigen handbagage. Zorg ook voor een medicijnpaspoort en een diabetesverklaring. - Zorg voor voldoende reservematerialen. Zorg ook dat je recepten bij je hebt voor medicatie en diabeteshulpmiddelen. - Neem telefoonnummers en e-mail-adressen van thuisblijvers en van het bedrijf dat de diabetesmaterialen levert, mee. - Er is een nieuwe eettabel (onder andere verkrijgbaar via de DVN, en het voedingscentrum (www.dvn.nl, www.dieetinzicht.nl en www.voedingscentrum.nl: neem deze mee op vakantie, zodat je altijd kunt weten wat je eet. - Licht zonodig de reisleiding in dat je diabetes hebt. En vermijd stress, want stress zorgt voor een (tijdelijke) bloedglucoseverhoging. Hygiëne: Desinfectans: Iemand met diabetes is extra vatbaar voor infecties. Zorg daarom voor een goede hygiëne. Neem bijvoorbeeld een vloeibare desinfectans mee of was je handen eventueel met een vochtig doekje. Eten en drinken: Let op bacteriën! Zeker in landen waar je geen kraanwater mag drinken moet je opletten, want de kok wast de sla echt niet in mineraalwater, maar in gewoon leidingwater. Dus eet in die landen liever geen rauwe groenten, maar geschilde en gekookte groenten. Waar kan men nog meer op letten: - ijsblokjes in je frisdrank. IJsblokjes met een gat onderin zijn over het algemeen wel veilig wat dit zijn ijsblokjes uit een fabriek. - eten van schepijs en softijs, daar kunnen ook veel bacteriën in voorkomen. In de drukbezochte ijssalons in Italië is de kans op bacteriën in ijsjes kleiner, want daar wordt veel ijs gegeten en ligt het ijs dus niet zo lang in de koeling. Om echter helemaal zeker te zijn, kunt u het beste voorverpakt ijs eten. Eten en drinken: - Houdt bij het aantal maaltijden rekening met het aantal keer insuline spuiten en met hoeveel insuline u moet spuiten. Indien u tabletten gebruikt: overleg van tevoren met de dokter over andere eetgewoontes en/of andere eettijden. Neem zonodig (in overleg) een tussendoortje als er een late avondmaaltijd zal zijn. - Indien u op uw gewicht moet letten zult u keuzes moeten maken, bijvoorbeeld niet meerdere keren op een dag extra s eten. Wel kunt u bijvoorbeeld kiezen voor het eten van veel groenten. - Bij bijvoorbeeld all-inclusieve, buffet of uit eten gaan eet je over het algemeen meer. Dus ook hier zult u keuzes moeten maken indien u op uw gewicht moet letten. Let ook op sausen en dressing: hier kunnen ook veel calorieën in zitten. Bij sauzen kunt u het beste kiezen voor rode sausen; deze bevatten minder calorieën, maar wel meer koolhydraten. - Neem het liefste fruit als tussendoortje indien u tabletten gebruikt. Als u ultrakortwerkende insuline gebruikt kunt u het fruit bij de maaltijd eten. - Drink bij voorkeur koffie en thee, light dranken en water (uit een fles die aan uw tafel wordt geopend). 2
- Alcohol: Alcohol kan de bloedglucose verlagen. Dus als u alcohol wilt drinken na een flinke wandeling kunt u beter eerst een sapje drinken en daarna pas een glaasje alcohol. Bewegen: Over het algemeen geldt: Duur en type Glucosewaarde Extra koolhydraten inspanning voor aanvang Max 30 minuten Onder 5 mmol/l 10 15 gram lichte inspanning Boven 5 mmol/l Geen 30-60 minuten Onder 5 mmol/l 30 45 gram matige inspanning 5-10 mmol/l 15 gram 10-16 mmol/l Geen 1 uur of langer Onder 5 mmol/l 45 gram per uur matige inspanning 5 10 mmol/l 30 45 gram per uur 10 16 mmol/l 15 gram per uur Bewegen en insuline-injecties: - Controleer regelmatig uw bloedglucose als u beweegt (wandelen, fietsen, sporten en dergelijke). Voelt u zich moe en moet u geeuwen, dan kan dit duiden op een hypo. - Injectieplaats niet bij actieve spieren: bijvoorbeeld als u gaat fietsen, dan niet in de benen spuiten. - Voorafgaand aan inspanning insuline verminderen: Als u bijvoorbeeld gaat fietsen 2 uur nadat u de (ultra) kortwerkende insuline heeft gespoten, dan zal dit niet zoveel invloed hebben. Gaat u bijvoorbeeld fietsen kort na het spuiten van (ultra) kortwerkende insuline, dan moet u wel opletten en/of minder insuline spuiten. - Drink voldoende! Dit spreekt natuurlijk voor zich. Wat eet u op vakantie? - Opdracht Ontbijt en lunch: - Soort brood / ontbijtgranen / zuivel - Smeersel en beleg - Dranken - Fruit. Diner: - voor-, hoofd- en nagerecht (inclusief brood e.d.) - dranken. Enkele tips werden er gegeven waar men extra op kan letten: Veel vet bevat: - bladerdeeg (croisant, apfelstrüdel, rozijnenbroodjes) 3
- zandtaartdeeg levert veel calorieën op en bevat veel verzadigd vet. Veel taarten zijn gemaakt met zandtaartdeeg (onder andere appeltaart). - chocolade: een klein stukje mag men af en toe wel. - kruidenboter: dit kan men beter niet iedere dag eten. - Witte sauzen/dressings/kaas en olie: wees hier zuinig mee. Vaak bevat dit veel vetten. Olie is wel gezond, maar bevat veel caloriën. - Vette vleessoorten. - Roomijs/slagroom/chocolademouse. Beter kan men kiezen voor: - brooddeeg (bijvoorbeeld de Limburgse vlaai) - biscuitdeeg (bevat veel eiwitten en vrijwel geen vet) - winegums/zuurtjes - carpaccio, vis, mager vlees (filet); bijvoorbeeld saté. - Veel groenten - Rode sauzen (vetarm, maar bevat vaak wel veel suiker, dus hier ook op letten) - Sorbetijs is de magere variant van roomijs. - Vers fruit - Belangrijk: drink veel water; dit is altijd goed, maar in warme landen heeft men ook vaak extra vochtverlies. Opdracht: Er werd gekeken naar verschillende maaltijden die men thuis gebruikt en welke men op vakantie gebruikt: hoeveel koolhydraten eet je normaal en ga je nu op vakantie gebruiken en wat kan je hieraan doen. Ontbijt: Thuis: KH Vakantie: KH Vak.alternatief KH 1 snee brood 16 2 pistoletjes 46 1 pistoletje 23 Milner kaas 0 smeerkaas/jam 10 magere sm.kaas 10 Peperkoek 15 water 0 Water 0 jus d orange 15 in de loop van de middag nemen Karnemelk 10 choc.cake/croisant 17 weglaten of later nemen Totaal 41 eitje 0. Totaal 88 totaal 44 Bij de vakantiemaaltijd zou men kunnen bijspuiten, met tabletten is dit niet op te lossen. Voor één of een enkele keer kan men zo n uitgebreide vakantie-ontbijt nemen, maar niet iedere dag gedurende 2 of 3 weken. Men kan ook kiezen voor de alternatieve vakantiemaaltijd! Diner: Thuis: Vakantie: extra KH Soep Soep + stokbrood 15 Half ons vlees/vis 2 ons vlees/vis Groenten+rauwkost saladebuffet 150 gr. Aardappelen aardappel garnituur 15 Vla/vr. yoghurt dessertbuffet 20 4
Het vakantiediner komt neer op ongeveer 50 KH meer dan een avondmaaltijd thuis! Daarnaast moet je bij een saladebuffet goed letten op de dressing die je neemt; vaak zit er veel vet en suiker in. Wat je makkelijk kan laten staan is het stokbrood bij de soep, opletten wat je als aardappelen eet (gefrituurde aardappelen leveren veel meer KH op dan gekookte aardappelen) en probeer wat vaker fruit als dessert te nemen, of neem niet zoveel van het dessertbuffet. Kortom: het blijft altijd, ook tijdens de vakantie een kwestie van keuzes maken!!! Samenvatting van de gestelde vragen: - Gliclazide: U kunt uw maaltijd (en dus ook de tabletten!) later gebruiken als u tabletten gebruikt, maar doe dit altijd in overleg met uw arts. - Wat is beter: veel vet eten of veel suiker eten: Veel vet eten is slecht voor je lijf. Als je veel suiker hebt gegeten kan je de te hoge bloedglucose bestrijden door veel te bewegen. Over het algemeen is het eten van te veel vet en/of suiker nooit goed. - Waarom bevat friet veel meer koolhydraten dan aardappelen: Door de wijze van verhitting komt er meer zetmeel vrij bij het bakken van friet dan het koken van aardappelen. Dit zetmeel wordt weer omgezet in glucose. - Koeltas insuline: Insuline is in warmte korter houdbaar. Let zeker op het bewaren van insuline in zonlicht (in de auto) en het dashbordkastje. Op dit soort plaatsen kan de temperatuur behoorlijk oplopen. Het beste kan insuline in warme landen koel bewaard worden. Bijvoorbeeld in speciale koeltasjes voor insuline (www.frio.nl). De meeste diabetes-hulpmiddelen leveranciers kunnen u hierin goed adviseren. - Insulinepen: Deze mag wel worden meegenomen in het vliegtuig. (Diabetesverklaring meenemen!) - Een hoog trigliceride-waarde: Dit betekent niet per definitie dat het cholesterol in het bloed hoog is. - Desinfectans: Een desinfectans in gelvorm is er bijvoorbeeld van het merk Herome. 5