Participatiesamenleving: retoriek of realiteit? De betekenis van gezondheid voor burgerparticipatie Prof. dr. Kim Putters 11 april 2014
Inhoud 1. De Sociale Staat van Nederland 2013 2. Minder verzorgingsstaat, meer zelf organiseren 2.1 Economisch 2.2 Maatschappelijk 2.3 Ruimtelijk 2.4 Bestuurlijk en democratisch 3. Participatieverschil door gezondheidsverschil 4. Agenda voor de volksgezondheid en participatie 5. Leg de lat niet op, maar achter de finish!
1. Sociale Staat van Nederland 2013 o Tussen 2010 en 2012 verslechtering kwaliteit van leven, voor het eerst sinds 30 jaar. o Bij meest kwetsbare groepen (lage opleiding, laag inkomen, zonder werk en/of slechte gezondheid) sterkste achteruitgang. 6% bevolking. o Verschillen kwetsbare en niet-kwetsbare burgers toegenomen. o Ruimtelijke verschillen in sociale status. o Effect bezuinigingen en hervorming pas na langere tijd zichtbaar. o Economische recessie wellicht op retour, sociale recessie niet. o Onzekerheid over betekenis decentralisaties voor kwetsbare groepen. 3
2.1 De participatiesamenleving: economisch Aantrekkend vertrouwen: gerechtvaardigd optimisme?
Arbeidsparticipatie Fundamentele veranderingen op de arbeidsmarkt Vergroting (groeiend aantal werkenden) Vergrijzing (groeiend aandeel 45+) Ver-individualisering (groeiend aandeel alleenstaand/ 1 ouder) Verdwijnende kostwinners (meer tweeverdieners) Vervrouwelijking (groeiend aandeel vrouwen) Verkleuring (groeiend aandeel niet westers allochtoon; óók MOE-landers) Verflexing (groei zzp-ers; meer kleine banen van 12-24 uur) Vervaging van landsgrenzen (internationalisering) Bovendien: toepassing nieuwe technologie en herinrichting productieprocessen. 5
Niet (meer) aan de slag (2013) 15-65 jaar Totaal met uitkering 1,6 miljoen WW 381.000 WAO/WIA/WAZ 574.000 WAJONG 223.000 Bijstand 402.000 Wet Werken naar Vermogen VUT/vervroegd pensioen 379.000 (2011) 6
2.2 De participatiesamenleving: maatschappelijk Gezonde levensverwachting
Aantal ouderen 1950-2040 (in miljoenen) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020* 2025* 2030* 2040* Bron: CBS 65-74 jaar 75-84 jaar > 85 jaar
Minder verzorgingsstaat, meer zelf organiseren in de verzorgingsstad Maatschappelijke participatie, zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid: 41%: hulp bij langdurige ziekte moet zoveel mogelijk van vrienden of familie komen (39% oneens) Op vrijwillige basis, niet als plicht Vrijwillige hulp in combinatie met professionele hulp Maakt uit voor wie (familie, buren), hoe lang (aantal maanden of langer) en wat (boodschappen, huishouden, zorg) Consequenties inrichting basisvoorzieningen wijken: vastgoedinvesteringen in verpleeghuizen; domotica; wijk- en buurtwerk; openbaar vervoer detailhandel. 9
Persoonlijke verzorging door familieleden
2.3 De participatiesamenleving: ruimtelijk Tevredenheid met de woonomgeving (relatie met participatie in wijk of buurt)
'Ruimtelijke verschillen in vrijwillige inzet'
Ruimtelijke verschillen in sociale status
2.4 De participatiesamenleving: bestuurlijk en democratisch Institutioneel vertrouwen 14
Nederlanders vaker tevreden over gemeentebestuur dan over Haagse en Europese politiek Naar andere vormen van (doe) democratie, zeggenschap of beïnvloeding? 15
3. Participatieverschil door gezondheidsverschil `Niet in de put, wel bezorgd o 82% vindt dat er welvaart is in eigen huishouden o 70% tevreden met eigen inkomen (in 2002: 45%) o Plaats 5 op geluksindex o Meer mensen somber over de Nederlandse economie dan in 2008 o o Maar: jongeren en hoogopgeleiden meer optimistisch Dilemma s volksgezondheidsbeleid door toenemende ruimtelijke en sociaal economische gezondheidsverschillen. o o Politiek vertrouwen fluctueert; meer vertrouwen in media. Ook verschillen in (wens tot) beleidsbeïnvloedende participatie. 16
4. Agenda voor volksgezondheid en participatie Economisch: focus op andere groei Andere meer duurzame groei (MVO, technologie), ander arbeidsmarktbeleid. Maatschappelijk: kwaliteit van leven centraal Focus op kwaliteit van leven bij werk/zorg, professionele hulp/vrijwillig, domotica/wijknet, ehealth en personalized medicine. Zorg en welzijn vinden elkaar in de buurt. Ruimtelijk: publiek-private samenwerking Vitaliteit van buurten en wijken bevorderen: PPS vastgoed, MKB/winkels, duurzame energievoorziening, aanpak leegstand. Bestuurlijk en democratisch: andere zeggenschap Nieuwe vormen van democratie (ook inzet nieuwe media). Epidemiologisch: meer inbreng ervaringskennis Door-ontwikkelen leefsituatie-index. Inzicht in groeiende gezondheidsverschillen. 17
Leg de lat niet op, maar achter de finish!