500 Jaar protesteren Leeftijd: 13-16 Thema: kerk, Reformatie, rituelen Tijdsduur: Meerdere bijeenkomsten Over de reformatie, de Rooms Katholieke kerk en het Protestantisme. De programma's vind je in het PDF document in de bijlage. Korte beschrijving van de programma's: Deze programma's gaan over de reformatie en de gevolgen daarvan. De deelnemers bezoeken eerst een katholieke viering. In de tweede bijeenkomst vergelijken ze die viering met hun eigen protestantse viering en bespreken ze verschillen tussen katholieken en protestanten. Ook leren de deelnemers meer over de reformatie, in het bijzonder over de rol van Maarten Luther, aan de hand van een filmpje en een Kahoot-quiz (die wordt gespeeld via smartphones). De derde bijeenkomst draait om de vraag: waartegen zouden de deelnemers zelf willen protesteren? Ze zoeken in kranten naar actuele gebeurtenissen waarmee ze het niet eens zijn. Vervolgens bespreken ze wat ze in hun eigen kerk goed vinden gaan en wat niet. Hun conclusies noteren ze als stellingen op een papier dat ze mogen 'vastspijkeren', net als Maarten Luther destijds. Eventueel mogen ze de stellingen ook op de deur van de eigen kerk plakken. Doelen van deze bijeenkomsten: De deelnemers leren dat de reformatie er onder andere voor zorgde dat mensen zelf mochten nadenken over wat ze wilden geloven. De deelnemers leren hoe en waarom de reformatie begon bij Maarten Luther. De deelnemers kunnen benoemen wat het is om protestants te zijn en hoe ze dat herkennen in hun eigen leven. De deelnemers kunnen aangegeven wat er in hun ogen beter kan in hun kerk en kunnen dit beargumenteren.
Categorie Geloof en beleving Aantal deelnemers Acht tot twaalf Leeftijd 12-16 jaar Duur / aantal bijeenkomsten Een bijeenkomst van een uur, een bijeenkomst van vijf kwartier en een bezoek aan een katholieke viering Auteur Niels Gillebaard KORTE BESCHRIJVING Dit item gaat over de reformatie en de gevolgen daarvan. De deelnemers bezoeken eerst een katholieke viering. In de tweede bijeenkomst vergelijken ze die viering met hun eigen protestantse viering en bespreken ze verschillen tussen katholieken en protestanten. Ook leren de deelnemers meer over de reformatie, in het bijzonder over de rol van Maarten Luther, aan de hand van een filmpje en een Kahoot-quiz (die wordt gespeeld via smartphones). De derde bijeenkomst draait om de vraag: waartegen zouden de deelnemers zelf willen protesteren? Eerst zoeken ze in kranten naar actuele gebeurtenissen waarmee ze het niet eens zijn. Vervolgens bespreken ze wat ze in hun eigen kerk goed vinden gaan en wat niet. Hun conclusies noteren ze als stellingen op een papier dat ze mogen 'vastspijkeren', net als Maarten Luther destijds. Eventueel mogen ze de stellingen ook op de deur van de eigen kerk plakken. DOEL De deelnemers leren wat er tijdens de reformatie gebeurde. De deelnemers leren dat de reformatie er onder andere voor zorgde dat mensen zelf mochten nadenken over wat ze wilden geloven. De deelnemers leren hoe en waarom de reformatie begon bij Maarten Luther. De deelnemers kunnen benoemen wat het is om protestants te zijn en hoe ze dat herkennen in hun eigen leven. De deelnemers kunnen aangegeven wat er in hun ogen beter kan in hun kerk en kunnen dit beargumenteren. VERANTWOORDING In 2017 is het 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn 95 stellingen bekendmaakte, met daarin kritiek op de theologie en de toestand in de kerk. Dit wordt beschouwd als het startschot van wat later bekend werd als de reformatie, een beweging van vernieuwing en verandering in de kerk. Na de actie van Luther volgden de ontwikkelingen elkaar snel op, waardoor in heel Europa grote veranderingen plaatsvonden op kerkelijk gebied. De gevolgen van de reformatie zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar. Zo is er nog steeds onderscheid tussen protestantse en katholieke kerken. In dit item gaan de jongeren kijken wat de reformatie te betekenen heeft voor hen. VOORBEREIDING Praktische voorbereiding Lees het hele item goed door, inclusief de bijlagen. Bekijk ook het filmpje. Is er geen internetverbinding beschikbaar tijdens de bijeenkomst? Download dan het filmpje voor later gebruik. 1
Verdiep je in de reformatie (bijvoorbeeld via www.refo500.nl). Lees het volgende document voor jongeren over de reformatie: tinyurl.com/jop-refo2. Neem ruim van tevoren contact op met iemand van een lokale katholieke kerk waar je met de jongeren een viering zou willen bezoeken. Bespreek wat de mogelijkheden zijn voor een bezoek van jouw groep aan de kerk, inclusief mogelijke datums. Vaak zijn er bijvoorbeeld op zaterdagavonden vespers in een katholieke kerk. Maak een quiz over de reformatie via Kahoot. Doe het als volgt: - Ga naar www.getkahoot.com. - Klik op "sign up for free" en maak een account aan. - Klik op "Quiz" (onder "Create new Kahoot"). - Typ een passende naam voor de quiz. - Voer vragen over de reformatie in, inclusief antwoorden en afleiders. Je kunt daarvoor gebruikmaken van bijlage 1. Hier kun je ook een tijdslimiet per vraag aangeven, bijvoorbeeld 60 seconden. - Klik na de laatste vraag op "Save and continue" (rechtsonder in beeld). - Geef de juiste settings aan. Hier kun je bijvoorbeeld als quiztaal Nederlands kiezen. Klik nogmaals op "Save and continue". Klik vervolgens op "done". - Nu is de quiz klaar. Bekijk eventueel op quick.as/nyyt7b het instructiefilmpje over hoe je straks de quiz kunt geven in de Verwerking van de tweede bijeenkomst. Leg voor elke bijeenkomst alle benodigdheden klaar. Test alle apparatuur. Persoonlijke voorbereiding Met behulp van deze vragen kun je je ook persoonlijk voorbereiden op de bijeenkomsten: Welke betekenis heeft de reformatie voor jou? Wat kun en wil je daarvan delen met de jongeren? Wat vind je fijn in je eigen kerk? Wat vind je er goed gaan? Waarom zou iemand naar jouw kerk moeten gaan? Wat vind je minder fijn in je eigen kerk? Waar heb je moeite mee? Wat zou je willen veranderen? BENODIGDHEDEN Tweede bijeenkomst Apparatuur om het filmfragment te kunnen afspelen en de Kahoot-quiz te laten zien (bijvoorbeeld een computer met internetverbinding en een beamer met scherm en geluidsboxjes); Eventueel vier kleuren papiertjes (als je de quiz niet via Kahoot doet); Een flap-over met stiften; Iets lekkers voor de winnaar van de quiz. Derde bijeenkomst Scharen; Recente kranten; Plakband; Kopieën van bijlage 3 voor alle deelnemers; Pennen en schrijfpapier; Eventueel een hamer, spijkers en een houten bord om de stellingen op vast te spijkeren. PROGRAMMA Eerste bijeenkomst In deze bijeenkomst bezoeken jullie samen een katholieke viering. Vraag de jongeren vooraf om goed te letten op de overeenkomsten met een protestantse viering en op de verschillen. Daarbij kunnen ze bijvoorbeeld denken aan de gebouwen, de gebruiken, de taal en de muziek. Laat hen na afloop aantekeningen maken. Deel daarvoor pennen en schrijfpapier uit. Tweede bijeenkomst 5 minuten Opening Heet de deelnemers welkom en bied eventueel iets te drinken aan. Vertel kort iets over de opzet van dit item (zie korte beschrijving). 5 minuten Verkenning Vertel de deelnemers dat het in 2017 precies 500 jaar geleden is dat Maarten Luther 95 stellingen op de kerkdeur in Wittenberg spijkerde. Luther was boos over de gang van zaken in de kerk in die tijd en zo wilde hij verandering teweegbrengen. Dat was het begin van wat later de reformatie genoemd zou worden. De reformatie was een beweging die veranderingen wilde doorvoeren. Deze beweging zou de kerk splitsen in twee groepen: de katholieken 2
en een nieuwe groep gelovigen, de protestanten. De Protestantse Kerk in Nederland zoals we die vandaag de dag kennen, is dus ook een resultaat van de reformatie. Bekijk samen het korte filmpje over Maarten Luther en de reformatie (tinyurl.com/jop-refo). 30 minuten Verdieping Kom terug op de katholieke viering die de jongeren hebben bezocht. Hoe hebben ze die ervaren? Wat vonden ze mooi? Wat vonden ze vreemd? Verzamel hun indrukken op de flap-over. Vraag de deelnemers ook wat volgens hen de overeenkomsten waren met een protestantse viering, zoals ze die in de eigen kerk gewend zijn, en wat de verschillen waren. Noteer ook de genoemde overeenkomsten en verschillen op de flap-over. Vraag de deelnemers of ze ook 'inhoudelijke' verschillen weten tussen katholieken en protestanten. Noem zo nodig enkele voorbeelden: In de oude katholieke kerk werd de Bijbel in het Latijn voorgelezen, men vertelde de mensen wat erin stond. Protestanten vonden het belangrijk om zelf de Bijbel te kunnen lezen, in hun eigen taal. Het gaat bij protestanten om het geloof in God en Jezus. Dat is genoeg. Voor protestanten gaat het vooral om het Woord van God. Voor katholieken is vooral de eucharistie belangrijk. Volgens protestanten heeft ieder mens zijn eigen relatie met God. Daar is geen ander mens of een kerk voor nodig. 15 minuten Verwerking Maak duidelijk dat de jongeren een quiz gaan spelen over de reformatie. Vorm groepjes van drie of vier jongeren. Elk groepje heeft één smartphone nodig. Ga naar www.kahoot.it, op de computer die is aangesloten op de beamer. Log in en klik op "My Kahoots". Je ziet dan de quiz die je eerder had aangemaakt (zie Praktische voorbereiding). Klik op de paarse "play"-knop. Kies "Team mode". Je krijgt dan de PIN-code van je quiz te zien. Laat elk groepje op de smartphone naar de website www.kahoot.it gaan. Daar moet de PIN-code worden ingevoerd die op het grote scherm te zien is (een Kahootaccount hebben ze niet nodig). Elk groepje mag een teamnaam bedenken en klikken op "OK, Go!" Vervolgens moeten de individuele spelers een (bij)naam invoeren. Zodra ze dat hebben gedaan, verschijnt het team in jouw scherm. Als alle teams ingelogd zijn, klik je op "start" om de quiz te beginnen. Op het grote scherm verschijnt dan de eerste vraag met de antwoordmogelijkheden. De jongeren mogen binnen hun team overleggen en als team één antwoord kiezen op de eigen smartphone. Als de tijdslimiet verstreken is, verschijnt het juiste antwoord, gevolgd door de score. Ga steeds verder met de volgende vraag door te klikken op "next". Na de laatste vraag verschijnt de eindstand. Alternatief voor als er geen internet beschikbaar is: Gebruik bijlage 1 voor een 'gewone' mondelinge quiz. Deel daarvoor vier kleuren papiertjes uit, die elk voor een antwoord staan (A, B, C of D). De jongeren moeten dan bij elke vraag de juiste kleur omhoog houden om antwoord te geven. Geef tot slot iets lekkers aan het team met de hoogste score. 5 minuten Afsluiting Vertel dat Maarten Luther ook gebeden heeft geschreven. De bekendste daarvan is zijn Avondgebed. Sluit af met dit gebed (bijlage 2). Bedank de deelnemers voor hun aanwezigheid en inbreng. Nodig hen uit voor de volgende bijeenkomst. Derde bijeenkomst 5 minuten Opening Heet de deelnemers welkom en bied eventueel iets te drinken aan. Kom nog even terug op de vorige bijeenkomst. Daarin ging het over de reformatie en wat het is om protestants te zijn. Geef aan dat het in deze bijeenkomst zal gaan over hoe 'protestants' de jongeren zelf zijn. 3
20 minuten Verkenning Leg scharen en kranten op tafel. Vraag de jongeren om die door te nemen en daarbij te letten op gebeurtenissen waar ze het niet mee eens zijn. Waartegen zouden zij willen protesteren? Wat gaat er volgens hen niet goed? Wat zou anders moeten? Vraag de jongeren om de betreffende teksten uit te knippen en die op de muur te plakken. Plak daarboven een papier met de tekst "Hier protesteren wij tegen!" 25 minuten Verdieping Geef aan dat Maarten Luther heeft geprotesteerd tegen een aantal zaken in de kerk, dingen die hij wilde veranderen en verbeteren. Vertel de jongeren dat zij nu ook gaan nadenken over wat ze zouden willen veranderen in hun kerk. Maak duidelijk dat zij hun stellingen ook kunnen delen met hun kerkgemeenschap. Dat kan het beste door het papier de eerstvolgende zondag op de kerkdeur te plakken, in navolging van Luther. In de dienst kan dan een toelichting worden gegeven. 5 minuten Afsluiting Steek de kaars aan en vraag de jongeren om stil te worden. Bid als afsluiting voor de actuele zaken waartegen de jongeren willen protesteren (naar aanleiding van wat ze uit de kranten hadden geknipt). Bedank de deelnemers voor hun aanwezigheid en inbreng. BIJLAGEN 1. Quiz 2. Gebed 3. Gespreksvragen Deel kopieën van bijlage 3 uit. Vorm groepjes van vier en wijs binnen elk groepje de jongeren een letter toe (A, B, C, D). Leg uit wat de bedoeling is: 1. A ondervraagt B, en C ondervraagt D. 2. B ondervraagt A, en D ondervraagt C. 3. A vertelt kort aan C en D wat B heeft gezegd. 4. B vertelt kort aan C en D wat A heeft gezegd. 5. C vertelt kort aan A en B wat D heeft gezegd. 6. D vertelt kort aan A en B wat C heeft gezegd. Wissel tot slot plenair uit wat er allemaal is gedeeld binnen de groepjes. 20 minuten Verwerking Geef aan dat de jongeren hun bevindingen van de Verdieping nu mogen verwerken in een aantal stellingen op een vel papier, net als Maarten Luther. Laat hen als groep de stellingen formuleren en opschrijven. Wat vinden de jongeren goed aan hun kerk en wat niet? Wat zouden zij willen veranderen in de kerk? Hoe zouden zij het willen zien? Als de deelnemers klaar zijn, mogen ze de stellingen op het houten bord vastspijkeren. (Of laat hen de stellingen met plakband op de deur bevestigen.) 4
Bijlage 1 QUIZ De juiste antwoorden zijn vetgedrukt. 1. Wanneer begon de reformatie? a. 31 oktober 1517 b. 3 november 1680 c. 1 januari 1843 d. 20 juni 1950 2. Wat was voor Luther de belangrijkste reden om de kerk aan te vallen? a. Hij was boos over de verkoop van aflaten. b. Hij mocht niet zeggen wat hij vond. c. Hij vond dat de kerk veel te machtig werd. d. Hij wilde gewoon wat leven in de brouwerij. 3. Hoeveel stellingen sloeg Luther op de kerkdeur in Wittenberg? a. 10 b. 40 c. 95 d. 99 4. Waar ging een groot deel van de opbrengst van de aflaten naartoe? a. Dat ging naar de geestelijken van de kerk. b. Dat ging naar de bouw van de Sint-Pieter in Rome. c. Dat ging naar de armen die het nodig hadden. d. Het was niet duidelijk waar al dat geld bleef. 5. Hoe reageert de paus op de stellingen van Luther? a. Hij is het er eigenlijk wel mee eens. b. Hij negeert Luther omdat hij slechts een monnik is. c. Hij wordt woedend en wil Luther de kerk uitzetten. d. Hij gaat met Luther in gesprek. 6. Wie was ook een reformator? a. Calvijn b. Michelangelo c. Augustinus d. Erasmus 7. Waarom heten protestanten zo? a. Ze waren voor het stichten van een nieuwe kerk. b. Ze protesteerden tegen de vrijzinnige opvattingen over de kerk. c. Zo noemden ze zichzelf vanaf het begin. d. Ze protesteerden tegen de gang van zaken in de kerk. 5
Bijlage 1 8. Wat is voor protestanten een van de belangrijkste dingen om te doen in het geloof? a. Psalmen en liederen zingen b. Je eigen mening vormen c. Zelf de Bijbel lezen d. Goed luisteren naar de dominee 9. Op wat voor manier hebben protestanten een relatie met God? a. Via de dominee, die voor hen bidt tot God b. Iedereen voor zichzelf c. Door regelmatig naar de kerk te gaan d. Door te bidden tot Maria 10. In welke taal wilden protestanten de Bijbel lezen? a. Latijn b. Hebreeuws c. Hun eigen taal d. Duits 11. Waarom wilden protestanten geen beelden in hun kerkgebouwen? a. Ze hielden niet van kunst. b. Ze vonden dat het ging om de Bijbel, niet om beelden. c. Ze hadden geen geld om beelden te kopen. d. In de tijd van Jezus waren er ook geen beelden. 6
Bijlage 2 GEBED Avondgebed Heer, blijf bij ons, want het is avond en de nacht zal komen. Blijf bij ons en bij Uw ganse Kerk aan de avond van de dag, aan de avond van het leven, aan de avond van de wereld. Blijf bij ons met Uw genade en goedheid, met Uw troost en zegen, met Uw woord en sacrament. Blijf bij ons wanneer over ons komt de nacht van beproeving en van angst, de nacht van twijfel en aanvechting, de nacht van de strenge bittere dood. Blijf bij ons in leven en in sterven, in tijd en eeuwigheid. Amen. Bron: http://www.spiritualiteit.net. 7
Bijlage 3 GESPREKSVRAGEN 1. 2. 3. 4. 5. 6. Hoe vaak ga je naar diensten in je kerk? Als je er bent, wat vind je dan mooi? Wat vind je minder goed of leuk aan de kerkdiensten? Wat zou je er graag aan veranderen? Doe je weleens iets anders bij de kerk dan diensten bezoeken? Zo ja, wat vind je daarvan? Is er iets anders wat je zou willen doen met mensen van de kerk? 8
les 3 Ruzie in de Kerk 40 Eeuwenlang hadden de mensen zich in hun geloof laten leiden door de paus, de bisschoppen en de priesters. Maar rond 1500 leefde er een man die kritiek had op de leiders van de Kerk. De paus, de leider van de Kerk, leefde als een vorst. Een student wordt monnik Het onweer kwam opeens opzetten zoals onweer wel vaker doet. Pikzwart was de hemel en bliksemstralen schoten als vuurpijlen door de lucht. De jonge student Maarten werd bang. Hij hield niet van onweer en hij moest nog ver. Opeens sloeg de bliksem vlak bij hem in. Doodsbang viel hij op de knieën en vroeg God hem te beschermen. Ik beloof dat ik monnik zal worden, zei hij er nog bij. De jongeman kwam heelhuids thuis en hij deed wat hij beloofd had. Hij ging het klooster in. Deze student zou heel beroemd worden. Nu nog kent iedereen zijn naam. Hij heette Maarten Luther. -3000-50 1 500
41 Een bijzondere tijd Een kaartje voor de hemel Luther werd geboren in 1483 en stierf in 1546. Het was een bijzondere tijd. De boekdrukkunst werd uitgevonden en Columbus ontdekte Amerika. De mensen kregen ook in de gaten dat de aarde om de zon draait en niet andersom. Dat was allemaal niet zo toevallig. Het lijkt wel alsof rond 1500 veel mensen extra nieuwsgierig waren. Ze geloofden niet zomaar wat al eeuwenlang beweerd werd. Ze wilden zelf uitzoeken hoe het zat. Ook Maarten Luther was zo iemand. Als monnik vroeg hij zich af: wat heeft Jezus Christus nu precies bedoeld? Hoe moet je als goed christen eigenlijk leven? In de Bijbel las hij dat Jezus had gezegd: Pas er goed voor op dat je niet steeds méér wilt hebben. Het gaat er in het leven niet om zo rijk mogelijk te worden. Maar waarom leefde de paus dan alsof hij een koning was? vroeg Maarten zich af. Was het normaal dat paus Leo X een hele hofhouding had, met bedienden en olifanten en clowns? En dat bisschoppen en monniken soms een heel luxueus leven hadden? Dat klopte niet met wat Jezus had gezegd. Luther vond het vooral erg, omdat de gewone mensen aan de Kerk belasting moesten betalen. Je zou kunnen zeggen dat de leiders van de Kerk de gewone mensen een beetje waren vergeten. Maarten Luther werd echt boos toen hij hoorde van de verkoop van aflaten. Dat waren een soort toegangskaartjes voor de hemel. Omdat de paus geld nodig had voor de bouw van een nieuwe SintPieterskerk in Rome, stuurde hij overal mannen naartoe die aflaten verkochten. De mensen kochten ze, want iedereen wilde graag in de hemel komen. 1 Wat hadden de reizen van Columbus te maken met de nieuwe manier van denken die rond 1500 ontstond? 1000 Een gelovige kon bij de Kerk een aflaat, een plaatsje in de hemel kopen. Maar Luther vond het gewoon bedrog. Hij zei: Je kunt geen plaatsje in de hemel kopen. Je kunt alleen maar in de hemel komen als God vindt dat je goed genoeg geleefd hebt. Maarten Luther schreef al die gedachten op en daardoor hoorde de paus ervan. Hij werd boos. Hoe haalde zo n onbelangrijke monnik het in zijn hoofd om hem te bekritiseren? De paus begreep dat al die kritiek gevaarlijk was voor zijn macht. Hoe moest hij trouwens zonder aflaten het geld bij elkaar krijgen voor een mooie Sint-Pieter? Ook de keizer, Karel V, vond Luther een gevaar. Hij was vooral bang dat er ruzie zou komen in zijn land door wat Luther zei. Want heel wat mensen vonden dat Luther eigenlijk wel gelijk had. 1500 1600 1700 1800 1900 1950 nu
42 Op de brandstapel Luther vertaalde de bijbel uit het Latijn in het Duits, zodat meer mensen hem konden lezen. Een Duitse bijbel Maarten Luther kreeg zo twee gevaarlijke tegenstanders. Maar er waren ook veel mensen die zijn kant kozen. Die wilden ook dat de Kerk veranderde. Ze vonden het tijd worden voor een hervorming. Een tijdje heeft Luther gedacht dat het zonder ruzie zou kunnen. Maar dat lukte niet. De paus wilde niet toegeven en Luther ook niet. In 1521 was het zover: Luther nam het besluit om uit de Kerk te stappen. Hij stichtte een eigen Kerk. Voor Luther was het heel belangrijk dat de mensen zelf konden uitmaken wat en hoe ze geloofden. Daarom vertaalde hij ook de bijbel uit het Latijn in het Duits. Dan konden de mensen de bijbel zelf lezen. Want gewone mensen kenden geen Latijn. Door de uitvinding van de boekdrukkunst kon de Duitse vertaling van de bijbel bovendien snel verspreid worden. Maarten Luther was niet de enige die de Kerk wilde veranderen. Een andere hervormer was Johannes Calvijn, een Fransman. Calvijn ging zelfs nog een stapje verder. Hij vond dat mensen eerder slecht dan goed waren. En dat mensen gemakkelijk jaloers werden of aan het vechten sloegen of elkaar zaten te beduvelen. Om een goed mens te worden had je de hulp van God nodig. Maar om die hulp te krijgen moest je volgens Calvijn streng en zuinig leven. Mensen mochten niet naar de kroeg gaan en drinken, want daar kwam narigheid van. Ook moesten ze niet veel geven om geld, want dan word je zo graaierig. Je hebt nooit genoeg en wilt altijd meer. Wat God óók wilde, was dat je hard werkte. De Kerk van de paus heet de katholieke Kerk. De volgelingen van Luther en Calvijn noemen we protestanten, omdat ze protesteerden tegen de verkeerde gewoonten in de katholieke Kerk. De protestanten werden fel bestreden. Ze werden ketters genoemd en heel wat protestanten zijn op de brandstapel verbrand. Dat is natuurlijk afschuwelijk, maar zo fanatiek waren de mensen als het om het geloof ging. Begrijpelijk, als je bedenkt hoe belangrijk het geloof toen was. 3 Wordt er tegenwoordig nog steeds gevochten tussen mensen met een verschillend geloof? Ook Johannes Calvijn wilde net als Luther de Kerk hervormen. Zijn volgelingen heten calvinisten. 2 Hoe werden boeken gemaakt vóórdat de boekdrukkunst was uitgevonden? -3000-50 1 500