Voedingsadviezen bij leucopenie en/of thrombopenie Deze brochure is bedoeld voor mensen met een leucopenie óf een thrombopenie. Soms is er sprake van een combinatie van leucopenie en thrombopenie. In deze brochure staat wat leucopenie en thrombopenie is en welke voedingsadviezen van belang zijn tijdens de periode dat er sprake is van leucopenie of thrombopenie. Ook voor uw familie en naasten is deze informatie belangrijk, zodat ook zij weten waarom bepaalde maatregelen nodig zijn. Leucopenie en thrombopenie Wat is leucopenie? Bij leucopenie heeft u een tekort aan witte bloedcellen. Deze bloedcellen zorgen in ons lichaam voor afweer. Iemand met minder witte bloedcellen heeft minder weerstand, waardoor de kans op een infectie groter is. De kans op een infectie moet zo klein mogelijk gemaakt worden. Voedingsmiddelen zijn gevoelig voor bacteriën (ziektekiemen). Dit vraagt om extra zorg rond het bewaren en bereiden van voedsel. Sommige voedingsmiddelen zijn éxtra gevoelig voor bacteriën. Deze kunt u daarom beter niet gebruiken zolang er sprake is van (te) weinig witte bloedcellen. Volg bij leucopenie de voedingsadviezen op zoals beschreven in het hoofdstuk over kiemarme voeding. Wat is thrombopenie? Bij thrombopenie heeft u een tekort aan bloedplaatjes. Bloedplaatjes zorgen voor het stollen van bloed bij wondjes. Bij thrombopenie is het daarom belangrijk om wondjes te voorkomen. Ook met voeding is oplettendheid geboden. Bij thrombopenie mag u de volgende voedingsmiddelen niet gebruiken om wondjes te voorkomen: voedingsmiddelen met botjes: kippenpoot, drumstick, karbonade voedingsmiddelen met stokjes: cordon blue, rolmops, rundervink, rollade voedingsmiddelen met graten: vis noten steenvruchten: kersen, pruimen (vruchten met grote pit) Ziekenhuisopname Bij opname in het ziekenhuis komt u meestal alleen op een kamer te liggen. Ook hier worden voorzorgsmaatregelen getroffen: Fruit op uw kamer is niet toegestaan. Dit kan bij de verpleegkundige of voedingsassistente afgegeven worden. Zij maken het fruit voor u schoon. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 1/7
Dranken mogen niet langer dan twee uur open op een nachtkastje staan. Deze worden regelmatig ververst. Vanuit de centrale keuken worden schaaltjes afgedekt. Gebruik geen gerechten uit bijvoorbeeld de winkel in het ziekenhuis. Maatregelen voor bezoekers Ook voor u als bezoeker zijn een aantal maatregelen belangrijk: Was uw handen vóór u de patiënt begroet. Bent u verkouden, heeft u een zweertje, de griep of een andere infectie (ook in geval van kinderziekten)? Of bij twijfel: raadpleeg eerst de verpleegkundige of u op bezoek kunt bij de patiënt! Snijbloemen en planten zijn niet toegestaan omdat hierin bacteriën voorkomen die infecties kunnen veroorzaken. Kunstbloemen, foto's en posters kunnen een goede vervanging zijn. Neem alleen nieuwe kranten of tijdschriften mee; géén oude of gebruikte exemplaren. Zo nodig geeft de verpleegkundige aanvullende informatie over specifieke maatregelen. Heeft u als patiënt (of uw bezoek) vragen over deze maatregelen tijdens uw verblijf in het ziekenhuis? Stel deze dan gerust aan de verpleegkundige of diëtist. Kiemarme voeding Door uw ziekte en de behandeling vermindert soms de eigen afweer. Als voorzorgsmaatregel tegen infecties adviseren wij daarom een kiemarme voeding. Wat is kiemarme voeding? Kiemarme voeding bevat zo min mogelijk ziekmakende bacteriën, gisten en schimmels. Kiemarme voeding verkleint de kans op een infectie via de voeding. Belangrijk is dat u bepaalde producten vermijdt. Een product kan namelijk van zichzelf besmet zijn. Rauw vlees bijvoorbeeld bevat altijd bacteriën. Daarnaast dient u enkele bewaar- en bereidingsadviezen in acht te nemen. Een voedingsmiddel kan namelijk ook door bederf besmet zijn. In de praktijk komt kiemarme voeding neer op het zeer streng toepassen van hygiëne richtlijnen. Waarom kiemarme voeding? Na bepaalde chemokuren kunt u een verminderde weerstand ontwikkelen doordat het aantal witte bloedcellen (leukocyten) sterk daalt; dit wordt ook wel de 'dip' genoemd. Wij schrijven een kiemarme voeding voor om u te beschermen tegen voedselinfecties. Gelijktijdig met kiemarme voeding schrijft de arts antibiotica voor. Deze beschermen u tegen infecties door lichaamseigen maagdarmbacteriën. Tijdens de 'dip' geldt, dat bacteriën, schimmels en gisten, waar u normaal gesproken niet ziek van wordt, nu wel ziekmakend kunnen zijn. Een reden hiervoor is dat de behandeling de darmwand kan beschadigen (mucositis) en bacteriën zo makkelijker in het bloed terecht komen. Een tweede reden is dat u een verminderd aantal witte bloedcellen heeft om af te weren tegen infecties. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 2/7
Wanneer kiemarme voeding? Afhankelijk van de behandeling 'dipt' u tijdens ziekenhuisopname of thuis. In principe mag u stoppen met de kiemarme voeding zodra u uit de 'dip' bent. Overleg dit altijd met uw behandelend arts. Kiemarme voeding tijdens uw opname De verpleegkundige geeft door dat u een kiemarme voeding nodig heeft. Uw keuze voor de samenstelling van maaltijden maakt u met een formulier kenbaar. De voedingsassistente reikt u dit keuzemenu eenmaal per dag uit. De aangeboden voeding voldoet dan aan de omschreven richtlijnen. U moet echter zelf in de gaten houden hoe lang iets bij u de kamer staat. Voor thuis staan aanvullende adviezen betreffende de inkoop, bereiding en bewaren op pagina 5. Wilt u iets van buiten Gelre ziekenhuizen consumeren? Gebruik hiervoor dan de richtlijn als voor thuis. Kiemarme voeding in Gelre ziekenhuizen Algemeen Voor elke handeling met voedsel wast u de handen. Maak uw handen goed droog met een papieren wegwerpdoek. Maak alleen gebruik van voedingsmiddelen uit onaangebroken en niet beschadigde, fabrieksmatig verpakte (mono)verpakkingen. Let goed op de uiterste houdbaarheidsdatum. Gooi aangebroken verpakkingen van voedingsmiddelen na de maaltijd in Gelre ziekenhuizen altijd weg. Dranken drinkt u niet direct uit de verpakking. Schenk dranken altijd uit in een schoon glas of drink met een rietje. Als u iets bewaart, noteer dan altijd de datum en het tijdstip van openen op de verpakking van het product. Advieslijst kiemarme etenswaren: kiemarme voeding, wat wel en wat niet? Aangeraden Brood: diverse soorten brood, beschuit, knäckebröd, roggebrood, krentenbrood, mueslibrood, ontbijtkoek, rijstwafels. Boter: alle soorten boter en (dieet)margarine. Kaas: (verpakte) Hollandse kaassoorten en smeerkaas, indien deze voorzien zijn van een uiterste consumptiedatum. Na openen de kaas opnieuw verpakken in folie en maximaal één week koel bewaren. Sterk afgeraden Kant-en-klaar belegde broodjes, bijvoorbeeld ham-, ui-, kaas-, pudding-, saucijzen-, worstenboordjes of hotdogs, losse muesli. Schimmelkaas zoals brie en camembert, zachte buitenlandse kaas, kaas van rauwe melk zoals boerenkaas, geitenkaas, roomkaas, kaas met toevoegingen van komijn of nagel. Vleeswaren: alle vacuümverpakte vleeswaren en paté, indien deze voorzien zijn van een uiterste consumptiedatum. Na openen opnieuw verpakken in folie en maximaal vier dagen koel bewaren. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 3/7 Vleeswaren die geheel of gedeeltelijk rauw zijn zoals rosbief, fricandeau, rollade, filet americain, ossenworst.
Aangeraden Eieren: mits hard gekookt (minimaal zeven minuten) of tweezijdig gebakken tot het eiwit en de dooier geheel gestold zijn. (Gevulde) omelet, mits extra goed doorbakken, roerei. Sterk afgeraden Zacht gekookt ei. Zoetwaren: alle soorten. Bij gebruik van een pot broodbeleg steeds schoon bestek gebruiken en het product koel bewaren. Groenten en fruit: alle soorten verse groenten en conserven mits vers, gaaf en gewassen. Blik na openen 24 uur houdbaar. Fruit dat u kunt schillen, is te gebruiken (bijvoorbeeld banaan, appel, sinaasappel, peer, perzik, meloen, kiwi, abrikoos, nectarine). Verder kunt u gebruik maken van éénpersoonsverpakte: compote; aardbeien en kersen uit blik (is gesteriliseerd); vruchtensappen. Vlees, vis en gevogelte: alle soorten goed doorbakken en/of gekookt. Vlees- en visconserven. Aardappelen, rijst, pasta: alle soorten mits zelf gekookt, gefrituurd of gebakken. Gekoelde vacuümverpakte maaltijden, mits binnen 24 uur genuttigd. Melkproducten en ijs: alle gepasteuriseerde en gesteriliseerde melkproducten en pap mits gekoeld bewaard. Slagroom mits vers geklopt of uit een spuitbus (let op schoon spuitmondje). Per stuk verpakte ijsjes. Dranken: koffie, thee, limonadesiroop, frisdrank, vruchten- en groentesappen. Alle soorten alcoholische dranken, mits in overleg met uw behandelend arts. Nog na te gisten bier als Trapisten- en Witbier. Pilsener is binnen een kiemarme voeding wel toegestaan. Bespreek het gebruik van alcohol altijd met uw arts. Rauwkost en stamppot met rauwe groenten. Fruit met kneuzingen of beurse plekken. Kant-en-klare 'verse' fruitsalade en verpakte sla uit de winkel. Zacht fruit dat u niet kunt schillen (bijvoorbeeld aardbeien, kersen, frambozen, bessen, druiven, bramen, pruimen en gedroogd fruit als krenten en rozijnen). Gedroogd fruit is wel toegestaan in bewerkte producten zoals krenten- en vruchtenbrood en maaltijden chocoladerepen. Vlees, gevogelte en vissoorten die (half) rauw zijn zoals biefstuk, rosbief, tartaar, rollades, haring, schaal- en schelpdieren. Vacuümverpakte (gerookte) vis zoals zalm en paling. Vacuümverpakte aardappelen. 'Verse' krieltjes uit de winkel. Kant-en-klare 'verse' maaltijden. Schep- of softijs. 'Verse' melk van de boer. Tapbier, kant-en-klaar gekochte milkshakes, vers geperst fruit van de groenteboer, kruidenthee. U mag geen water dat de eerste 60 seconden uit de kraan stroomt. Laat het kraanwater dus altijd een minuut doorstromen. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 4/7
Aangeraden Koek, snoep, gebak: koek en snoep (verpakte soorten) bewaren in een doos/trommel die niet door iedereen gebruikt wordt. Vers gebak dat in zijn geheel in de oven is geweest, evt. goed verpakt en binnen 24 uur genuttigd. Snacks: alles in blik en/of vacuüm verpakt zoals: ragouts, knakworsten etc. Zelf bereide ragouts mits goed doorgekookt. Zelf gefrituurde snacks. Alle zoutjes uit nieuwe verpakking. Toevoegingen: Sterk afgeraden Los gekochte koekjes. Koek of gebak (van de bakker) met slagroom, mokka, glazuur, crèmes of vers fruit. Producten van de snackbar of automatiek. Kant-en-klare salades, quiches, pizza's etc. Losse pinda's en noten van de markt. Zelfbereide, koude saus zoals mayonaise. Niet mee verhitte garnering als peterselie of koriander en andere groene kruiden of specerijen. Kiemarme voeding thuis Als wij u adviseren thuis kiemarme voeding te gebruiken, raden wij u de volgende zaken sterk aan: Bereiden Verhit rauwe producten zoals vlees, vis, groenten, specerijen en kruiden (zoals peterselie) door en door tot in de kern door middel van koken, bakken of braden. Diepvriesproducten zijn niet schoner dan verse producten. Ook hierbij is goede verhitting noodzakelijk. Botersmeersels, zoet beleg en kant-en-klaar koude sauzen als ketchup en mayonaise mag u uit de verpakking gebruiken mits u iedere keer schoon bestek gebruikt en/of de buitenkant van de opening schoonmaakt. Gesneden kaas of vleeswaren vers van de slagerij of kaasboer geeft minder garantie van hygiëne dan de fabrieksmatig verpakte producten. Gebruik verse en onbeschadigde producten, zoals verse melkproducten, gaaf fruit en dergelijke. Schimmel- en smetplekken afsnijden is onvoldoende. Gebruik geen opgewarmde restjes. Barbecuen wordt sterk afgeraden. Maaltijden van een restaurant, slager en dergelijke afhalen of laten bezorgen is absoluut af te raden. Wij raden u af de maaltijd in een restaurant te gebruiken zolang u SDD-medicatie slikt. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 5/7
Bewaren De temperatuur in de koelkast moet tussen de 4 en 7 C liggen. Zet voedingsmiddelen die in de koelkast horen zo snel mogelijk weer in de koelkast terug. Dek etenswaren goed af, ook in de koelkast. Bewaar alle dranken niet langer dan 24 uur na opening gekoeld. Kleinverpakkingen zijn dus niet noodzakelijk, mits u de verpakking maar goed afsluit en u het product binnen 24 uur consumeert. Frisdranken en limonadesiroop kunt u tot één week na openen gebruiken. Bewaar kaas en vleeswaren niet langer dan 3 dagen. Vries vers brood in en ontdooi per dag de gewenste hoeveelheid. Brood hoeft dus niet per snee verpakt te worden. Soep of jus kunt u 2 dagen bewaren. Voor gebruik kookt u soep of jus minstens 5 minuten door. Gebruik eenmaal ontdooide diepvriesproducten op dezelfde manier als verse producten. Vries ze niet opnieuw in. Let extra op de uiterste houdbaarheidsdatum op de verpakking. Bewaar rauwe producten en reeds bereide maaltijden gescheiden van elkaar. Ontdooi vlees, vis of kip op een schaal in de koelkast. Het dooiwater bevat veel bacteriën en moet u daarom in een schaal opvangen en weggooien. Bewaar alle koude sauzen, zelf bereid of uit een potje, na openen niet langer dan 24 uur. Wat betreft het bewaren van geopende verpakkingen van dranken en zelf bereid etenswaar zijn de richtlijnen hetzelfde als tijdens de ziekenhuisopname. Reinigen Was voor de bereiding, het opdienen en het nuttigen van de maaltijd uw handen en droog ze goed af. Gebruik schoon en droog servies, bestek en keukenmateriaal, bij voorkeur geen houten snijplanken en/of houten pollepels. Verschoon dagelijks de thee-, hand- en sopdoeken, en gebruik een keukenrol. Maak de koelkast regelmatig (één keer per maand) schoon. Was af in sop en heet water (minimaal 60 C) of gebruik de afwasmachine. Keukenmateriaal dat in contact is geweest met rauw vlees, kip, vis of eieren moet u direct schoonmaken. Voeding tijdens ziekte en behandeling Voldoende eten en drinken vormt soms tijdens ziekte en behandeling een probleem. Eten en drinken ervaart men dan vaak niet meer als vanzelfsprekend. Vaak genoemde problemen zijn: verminderde eetlust, smaak- en geurveranderingen, weerzin tegen voeding, snel een vol gevoel, misselijkheid, braken, diarree, pijnlijke mond of keel en vermoeidheid. De voedingsproblemen verschillen van persoon tot persoon. Een goede voeding bij ziekte is een voeding die voorziet in voldoende bouwstoffen (eiwitten), energie (koolhydraten en vetten) en vitamines en mineralen. Het streven is dat uw lichaamsgewicht niet onbedoeld afneemt. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 6/7
Wanneer er sprake is van gewichtsverlies van meer dan 2 kilo, neem dan via uw arts contact op met de diëtist. De diëtist inventariseert uw klachten en gewichtsverloop. Vragen? Heeft u na het lezen van deze brochure vragen over voeding? Dan kunt u terecht bij de diëtisten van Gelre ziekenhuizen: Naam diëtist: Datum: Gelre Apeldoorn, tel: 055-581 80 80 maandag t/m vrijdag 9.00 12.00 uur en 13.00 14.00 uur Gelre Zutphen, tel: 0575-592 487 maandag t/m vrijdag: 8.30-10.00 uur en 13.00-14.00 uur Vragen van medische aard kunt u het beste stellen aan uw huisarts of specialist. Diëtetiek DIET-510 29 april 2015 pagina 7/7