IPOS Eindcongres Scheiden anders bekeken IPOS... Een multidisciplinaire groep promotoren Ann Buysse, Johan Put, Peter Rober, Koen Schoors, Piet Taelman, Dirk Van de gaer, Gerd Verschelden Een enthousiast team onderzoekers Rachid Baitar, Sietse Bracke, Ruben Brondeel, Lut Daniëls, Jan De Mol, Olivia De Smet, Ruben Hemelsoen, Katrien Herbots, John Humblet, Sofie Maes, Elke Roevens, Joke Vandamme, Glauke Vanwonterghem, Anne Wietzker 1
Scheidingsonderzoek? Scheiding is een maatschappelijke realiteit Die vele maatschappelijke vragen oproept Waarop men antwoorden uit de wetenschap verwacht Focus = scheidingsproces => de vraag hoe scheiden mensen Op een wetenschappelijke manier Mensen bevraagd tijdens eerste 2 jaar na scheiding Over hun levenskwaliteit en wat dit positief of negatief beïnvloedt Onze leiddraad... 2
Het IPOS model Welzijn van gezinnen staat centraal vanuit een multidisciplinaire visie Twee grote vragen: (1) Wat is de levenskwaliteit van mensen in scheiding? Materieel, fysiek, emotioneel en relationeel welzijn, maatschappelijke integratie, veiligheid, productiviteit (2) Wat beïnvloedt die levenskwaliteit? (2) Wat beïnvloedt de levenskwaliteit? Het IPOS model Wat voorafging inkomen, leeftijd, werkstatus, geslacht, autonomie, opleiding, al dan niet kinderen hebben, emoties, initiator, conflict, opoffering, traject naar de scheiding, De weg tijdens de scheiding Welk traject volgt men (EOO/EOT), wat doet de deskundige, hoe onderhandelt men, gaat men al dan niet in bemiddeling,... Het komen tot regelingen Wat regelt men, hoe beleeft men de regelingen,... Gezinsrelaties na de scheiding Ex-partners, ouders, (stief)ouder - kind relaties 3
Wat mag u verwachten? Pure wetenschap: de feiten Resultaten longitudinaal onderzoek bij volwassenen en kinderen Vertaling van de resultaten naar aanbevelingen Wetenschap kan niet zeggen wat een deskundige moet doen Maar geeft wel trends, tendensen en verbanden aan Die via discussie met ervaren deskundigen Vertaald werden tot concrete aanbevelingen voor een goed beleid En concrete aanbevelingen voor een goede scheidingspraktijk Voorbeelden, discussie en training in de workshops Wisselwerking praktijk, beleid en onderzoek Naar een optimalisatie van scheidingstrajecten... De kinderen... 4
De kinderen: Steekproef Wie en hoe? Alle deelnemende (ex-)partners werden gevraagd of ze kinderen hadden tussen 11 en 17 die mochten deelnemen 26% van de huishoudens (436) kwam in aanmerking Altijd via een huisbezoek Respons van 53% (230 kinderen) Vergelijkbaar met de volwassenen Beschermende reflex van ouders? Kind heeft er geen zin in? De kinderen: Steekproef Kenmerken van de kinderen bij eerste meting Geslacht: 54% meisjes Leeftijd: gemiddeld 14.5 jaar Onderwijstype: heel divers 20% lager onderwijs 18% BSO 23% TSO 34% ASO 5
De kinderen: Steekproef Longitudinale deelnames Tijdstip 1: 175 kinderen Tijdstip 2 (na 6 maanden): 52 kinderen Tijdstip 3 (na 12 maanden): 86 kinderen Tijdstip 4 (na 24 maanden): 113 kinderen Instroom van nieuwe kinderen op tijdstip 3 en 4! De kinderen: Doel Wat doen kinderen met scheiding? Achterliggend idee: Kinderen zijn agentic, actieve betekenisverleners voor wie het belangrijk is het gevoel te hebben het verschil te maken in het leven van anderen (lees: hun ouders) 6
De kinderen: Levenskwaliteit Subjectieve ervaring van hun levenskwaliteit = Hun tevredenheid met (1) materieel, (2) fysiek, (3) emotioneel en (4) relationeel welzijn (5) maatschappelijke integratie (6) veiligheid (7) productiviteit = Score op 100 (%) = Idem voor de meting hiervan bij de volwassenen De kinderen: Levenskwaliteit De kinderen uit onze steekproef hebben een gemiddelde levenskwaliteit van 83/100 Deze levenskwaliteit blijft gelijk over de 2 jaren heen Gouden standaard =75 85 / 100 De kinderen die het heel moeilijk hebben met de scheiding van hun ouders hebben wellicht niet deelgenomen aan ons onderzoek 7
De kinderen: Wat bepaalt hun levenskwaliteit? Niet zozeer de scheiding (fysieke scheiding), maar vooral ouderconflict heeft negatief effect Er is een link tussen ouderconflict en levenskwaliteit bij kinderen,maar Deze link wordt verklaard door gevoel ertoe te doen, het verschil te maken voor ouders De kinderen: Wat bepaalt hun levenskwaliteit? 8
De kinderen: Hoe weten ze dat ze ertoe doen voor hun ouders? Resultaten uit kwalitatief onderzoek bij 33 kinderen (11 tot 17 jaar) uit nieuw samengestelde gezinnen Ertoe doen voor biologische ouders Meetellen Prioriteit krijgen (op stiefouder bv.) Nabijheid zoeken (ouders willen hen zien verblijfsregeling) Belangrijk zijn Liefde krijgen Voorbeeld van meetellen door een 14-jarige jongen over zijn biologische vader zo ook als hij iemand tegenkomt of zo hé dan durft hij zo soms wel eens vragen van "wat vindt gij daarvan?" en zo. Onderzoeker: Ja hij vraagt uw mening? Jongen: Over bijna alles, zeker tegen mij, ons zussen iets minder, maar die denken ook op een andere manier. Ik en mijn pa denken echt over veel dingen hetzelfde zo. Die vraagt echt vaak mijn mening en die is ook over alle dingen echt heel open tegen mij. 9
De kinderen: Hoe weten ze dat ze ertoe doen voor hun ouders? Ertoe doen voor biologische ouders én stiefouders Aandacht krijgen Zorg krijgen Samen activiteiten doen Voorbeeld van aandacht krijgen door een 14-jarig meisje over haar stiefmoeder "Maar zij moeide haar, maar zo op een goeie manier. Zo van 'en, gaat alles goed op school?' en van die dingen. En dan soms kan 't ambetant zijn van 'waar moeide gij u weeral mee?'. Maar soms kan 't zo zijn van 'ja kijk, ja 't gaat wel goed op school' enzo. Want mijn papa die keek daar nooit naar dus dat was dan wijs om zo ne keer te horen van 'ah, iemand is daarin geïnteresseerd buiten mijn mama." 10
Voorbeeld van zorg krijgen door een 15-jarige jongen over zijn biologische moeder "Mijn mama heeft redelijk veel over voor mij. Als we bijvoorbeeld ne keer iets moeten gaan halen of gaan doen, dan staat ze altijd klaar om mij te helpen. Voor mij eens te voeren of... Twee weken geleden was ik eens beroofd op straat. Ze hadden mij zo een paar meppen gegeven. M'n ipod en gerief enzo afgenomen. En ja, mijn mama had dan iets gepland die avond. Zo'n feestje. Ze heeft dat meteen afgezegd om met mij naar de dokter en de politie enzo te kunnen gaan." De kinderen: Wat met hun rol in het scheidingsproces? RESULTATEN VAN BEVRAGING VAN 175 KINDEREN OMTRENT DE ROL DIE ZE KUNNEN SPELEN (hun kennis, hun ervaringen en hun belang) Rol slaat op informatie ontvangen en op meningsuiting Opvallend resultaat: bijna 60% denkt verkeerdelijk dat de wet bepaalt dat ze zelf mogen beslissen bij wie ze willen wonen Verklaringen? persoonlijke ervaring dat met hun mening hierover rekening is gehouden weinig kennis omtrent hun rechten discrepantie tussen wensenen realiteit omtrent de informatie die ze (willen) krijgen 11
De kinderen: Conclusies Kinderen hebben gemiddeld een goede levenskwaliteit Conflict is moeilijk voor hen Maar de effecten ervan kunnen worden opgevangen als ze het gevoel hebben ertoe te doen voor hun ouders Dat gevoel kunnen ze omschrijven en wordt bijvoorbeeld bekomen door zorg, aandacht en tijd van de ouders Kinderen willen betrokken worden en dat kan op veel verschillende manieren en momenten. Ze willen geïnformeerd en beluisterd worden, maar niet beslissen. De volwassenen... 12
Wie en hoe? De volwassenen: Steekproef 8896 volwassenen die zich tussen maart 2008 en maart 2009 aanmeldden in de rechtbank van Antwerpen, Gent, Mechelen of Kortrijk Gestandaardiseerde uitnodiging tot deelname Via online bevraging of huisbezoek Respons? 44% van de totale groep bereid tot deelname 47%daarvan vulde de vragenlijst volledig in De volwassenen: Steekproef Kenmerken van de 1850 bevraagde volwassenen Geslacht: 56% vrouwen Leeftijd: Gemiddeld 43 jaar Conflictniveau: Gemiddeld 3,2 op 5 Initiatief tot scheiding: Bij de helft de respondent zelf (48%), een derde de ex (32%), één vijfde beide ex-partners (20%) Scheidingstraject: Vaker E.O.T. (79%) dan E.O.O. (21%)! = wellicht een artefact van onze manier van rekruteren! 13
De volwassenen: Steekproef Beroepscategorie: 14 % geen werk 17% arbeider één derde lagere bediende 16 % hogere bediende 8% zelfstandigen 5% lager kader 4% vrije beroepen De volwassenen: Steekproef Longitudinale deelnames Tijdstip 1: 1850 Tijdstip 2: 1274 Tijdstip 3: 878 Tijdstip 4: 988 14
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Meting op dezelfde manier als bij de kinderen: Hun tevredenheid met (1) materieel, (2) fysiek, (3) emotioneel en (4) relationeel welzijn (5) maatschappelijke integratie (6) veiligheid (7) productiviteit = Score op 100 (%) 15
Levenskwaliteit Daarnaast ook objectieve meting van levenskwaliteit: BMI als gezondheidsindex Lidmaatschap en functies in verenigingen als index voor maatschappelijke integratie Uren vorming en werk per week als index voor productiviteit Inkomen en eigendom voor materieel welzijn 16
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Kwaliteit van leven bij mensen in scheiding is lager dan de gouden standaard Kwaliteit van leven blijft min of meer gelijk over de tijd MAAR is dat voor iedereen zo? 17
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Er zijn twee groepen te onderscheiden Scheiden met relatief goede levenskwaliteit en groei naar stabiliteit => deadaptieve groep (N= 1561, 89%) Stijgende levenskwaliteit rond de gouden standaard Scheiden met lage levenskwaliteit zonder groei => de maladaptieve groep(n= 193, 11%) Constante levenskwaliteit ver onder de gouden standaard Maladaptieve groep onderschat door lage EOO respons? Bij 50/50 verdeling EOO/EOT zou 13.13% in maladaptieve groep zitten Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding Meer in detail... Drie trendsnaargelang domein levenskwaliteit 18
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding adaptieve groep start goed en groeit maladaptievegroep start slechter en blijft in die situatie steken Domein: emotioneel en materieel, objectief en subjectief 19
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding adaptieve groep start goed en behoudt goede levenskwaliteit maladaptievegroep start slecht en ziet levenskwaliteit verder dalen Domein: subjectief, gezondheid 20
Levenskwaliteit van volwassenen in scheiding adaptieve groep en maladaptieve groep: lagere levenskwaliteit (adaptieve beter) en verliezen verder Domein: relationele sfeer: subjectieve beleving plaats in maatschappij en objectieve levenskwaliteit relaties 21
Wie zijn die mensenuit de maladaptieve groep en welk scheidingstraject volgen ze? Een antwoord op basis van het IPOS model... Wat vooraf ging... 22
Wat vooraf ging : De partners / het gezin Wat maakt het verschil WEL inkomen -werksituatie -al dan niet een nieuwe partner hebben -mate van conflict - mate van autonomie -traject naar de scheiding Wat maakt NIEThet verschil Geslacht - opleiding - leeftijd - initiator - al dan niet kinderen hebben - ongelijkheid in opoffering tijdens de relatie Wat vooraf ging: Inkomen Mensen uit de maladaptieve groep hadden een lager inkomen voor de scheiding dan mensen uit de adaptieve groep 23
Wat vooraf ging: Werksituatie Meer mensen uit de maladaptieve groep hebben vaker geen inkomen uit werk dan mensen uit de adaptieve groep Wat vooraf ging: Nieuwe partner Mensen uit de maladaptieve groep hebben minder vaak een nieuwe partner op moment van de scheiding dan mensen uit de adaptieve groep 24
Wat vooraf ging: Nieuwe partner 44% van de mensen in de adaptieve groep hebben een nieuwe partner bij scheiding en dit stijgt tot 62% van de mensen na 2 jaar. 26% van de mensen in de maladaptieve groep hebben bij scheiding een nieuwe partner, dit stijgt tot 42% van de mensen na 2 jaar. Wat vooraf ging: Mate van autonomie Een hoge score op autonomie betekent onafhankelijk van anderen, zelf beslissingen kunnen nemen in staat zijn om weerstand te bieden tegen sociale druk inzake gedachten en gedragingen eigen gedrag van uit zichzelf reguleren zichzelf kunnen evalueren vanuit persoonlijke standaarden 25
Wat vooraf ging: Mate van autonomie Positieve voorbeelden Ik heb vertrouwen in mijn opvattingen, zelfs als ze in strijd zijn met de algemene consensus Gelukkig zijn met mezelf is belangrijker voor me dan de goedkeuring van anderen Negatieve voorbeelden Ik heb de neiging me te laten beïnvloeden door mensen met een uitgesproken mening Het is moeilijk voor me om mijn opvattingen uit te spreken over tegenstrijdige zaken Wat vooraf ging: Mate van autonomie Mensen uit de maladaptieve groep hebben een lager gevoel van autonomie dan mensen uit de adaptieve groep 26
Wat vooraf ging: Mate van conflict Een hoge score op mate van conflict betekent Frequente conflicten gehad hebben Weinig oplossingen bereikt hebben voor deze conflicten Intensieve conflicten gehad hebben Wat vooraf ging: Mate van conflict Mensen uit de maladaptieve groep hebben meer conflict gehad voor de scheiding dan mensen uit de adaptieve groep 27
Wat vooraf ging: Inkomen, autonomie en conflict Inkomen, autonomie en conflict zijn onafhankelijk van elkaar, clusteren niet samen => Een laag inkomen gaat niet noodzakelijk samen met lage autonomie of hoog conflict Het zijn dus op zich staande factoren die elk afzonderlijk een effect hebben. => De combinatie van factoren vergroot de kans op een moeilijke scheiding; wanneer ze samen voorkomen in een gezin, kun je hun effecten optellen Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding SUBGROEP VAN 24 SCHEIDENDE VOLWASSENEN Drie soorten retrospectiefgerapporteerde trajecten richting de scheiding Aflopend traject Onderbroken traject Turbulent traject 28
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding Voorbeeld van een aflopend traject Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding Voorbeeld van een onderbroken traject 29
Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding Voorbeeld van een turbulent traject Wat vooraf ging: Het traject richting scheiding RELATIE MET LEVENSKWALITEIT? 30
Wat vooraf ging en er niet toe doet... Geslacht en opoffering in het gezin Toch enige nuance: de effecten van geslacht en opoffering op de levenskwaliteit zijn er wel degelijk, maar enkel omdat ze door elkaar lopen en omdat ze vast hangen aan de grootte van het inkomen Want: Vrouwen offeren zich vaker op in een relatie en hebben een lager inkomen. Dus:Niet het vrouw zijn, noch de opoffering, maar wel het lager inkomen verklaart dan het verschil in levenskwaliteit of de kans dat men in de maladaptieve groep terecht komt. Wat vooraf ging: Conclusies Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens en na hun scheiding, hebben vaker (of hadden voor de scheiding vaker): Een retrospectieve beleving van hun relatie gekenmerkt door één hoogte- of dieptepunt Geen inkomen uit arbeid Een lager inkomen Meer conflict Geringer gevoel van autonomie Geen nieuwe partner 31
De weg tijdens de scheiding De weg tijdens de scheiding: Het traject / proces Wat maakt het verschil? EOO versus EOT Bemiddeling mate waarin de deskundige facilitatief werkt schuldgevoelens tijdens onderhandelen Deze effecten zijn gecontroleerd voor de effecten van de kenmerken van het gezin 32
De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT Mensen uit de maladaptieve groep volgen vaker het traject EOO dan zij uit de adaptieve groep De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT WIE KIEST VOOR/ROLT IN EEN EOO TRAJECT? Partners die scheiden via EOO -Hebben een groter verschil in loon - Hebben een lager familie-inkomen - Hebben een grotere ongelijkheid in huishoudelijke taken - Hebben vaker kinderen - Hadden meer (financieel!) conflict voor de scheiding - Zitten vaker in een leeftijdsfase waarbij er meer aanbod is aan vrouwen -Vaker één partner die niet wil scheiden 33
De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT Rol van rentezoekend gedrag voor de keuze voor een EOO!! = Wanneer functiespecialisatie optreedt en de carrièregerichte partner het huwelijk verbreekt eens de persoonlijke winsten uit het huwelijk gehaald zijn = Ook moment waarop (financieel) zwakkere partner relatief meer haalt uit het huwelijk De weg tijdens de scheiding: EOO versus EOT Dubbele negatieve effecten van meer conflict en minder inkomen Meer conflict verhoogt de kans om in de maladaptieve groep terecht te komen. Bovendien kiezen hoger-conflict gezinnen vaker voor het traject EOO, wat bijkomend de kans vergroot om in deze groep terecht te komen. Minder inkomen verhoogt de kans om in de maladaptieve groep terecht te komen en lager-inkomen gezinnen kiezen vaker voor het traject EOO, wat bijkomend de kans vergroot om in deze groep terecht te komen. 34
De weg tijdens de scheiding: Bemiddeling STEEKPROEF VAN (EX)-PARTNERS DIE EEN OVEREENKOMST HADDEN GESLOTEN Vraag Hoe zijn deze afspraken tot stand gekomen tijdens de echtscheidingsprocedure? Indien met hulp van anderen => Vraag Wie heeft u geholpen bij het maken van deze schriftelijke afspraken? advocaat (eigen of die van ex-partner) bemiddelaar (deed 1 of meerdere bemiddelingsgesprekken) notaris welzijnswerker andere (familie, vrienden ) De weg tijdens de scheiding: Bemiddeling Mensen uit de maladaptieve groep gaan minder vaak regelingen treffen in bemiddeling dan zij uit de adaptieve groep 35
De weg tijdens de scheiding: Bemiddeling Conflict en bemiddeling Conflict heeft een negatieve relatie met levenskwaliteit Bemiddeling verhoogt de levenskwaliteit Bijkomend is er een interactie tussen beide: conflict heeft minder negatieve gevolgen voor de levenskwaliteit van ex-partners in bemiddeling dan voor expartners in andere trajecten. Of nog: bemiddeling tempert het negatieve effect van conflict op levenskwaliteit De weg tijdens de scheiding: Mate van facilitatief werken HOE SCHEIDINGSDESKUNDIGEN TUSSEN KUNNEN KOMEN. Facilitatief werken = belang van persoonlijke kenmerken: empathisch aanvaardend - authentiek - onpartijdig zijn = belang van probleemoplossende kenmerken: belangengericht informerend processtructurerend werken Werkt men facilitatief volgens scheidende ex-partners? -Gemiddelde score van 2.4 op 4 voor de eerste drie (een beetje tot veel empathie, aanvaardend, authentiek) -Gemiddelde score van 3.6 op 4 voor de laatste (veel tot uitermate onpartijdig) 36
De weg tijdens de scheiding: Mate van facilitatief werken Mensen uit de maladaptieve groep beoordelen scheidingsdeskundigen als minder facilititatief dan zij uit de adaptieve groep De weg tijdens de scheiding: Het onderhandelen HOE EMOTIES EEN ROL SPELEN BIJ HOE (EX)-PARTNERS ONDERHANDELEN Compromis zoeken - Rol van opluchting (+), spijt (+) en wraakgevoelens (-) Probleem oplossen - Rol van respect (sterk +) Toegeven (3,1 / 5) - Rol van schuld (+) Vermijden Forceren (2,6 / 5) - Rol van schaamte (+) en wraakgevoelens (-) - Rol van wraakgevoelens (sterk +) en opluchting (+) 37
De weg tijdens de scheiding: Het onderhandelen Mensen uit de maladaptieve groep voelen zich meer schuldig tijdens de onderhandelingen dan deze uit de adaptieve groep De weg tijdens de scheiding: Het onderhandelen HOE (EX-)PARTNERS ELKAAR BEÏNVLOEDEN Wanneer de ene het conflict gaat vermijden of toegeeflijk wordt of minder gaat forceren dan gaat de andere meer forceren Wanneer de ene het conflict gaat vermijden dan gaat de andere het conflict minder vermijden 38
De weg tijdens de scheiding: Wat er niet toe doet Echter Hoe men onderhandelt, gaat niet samen met de levenskwaliteit. Er zijn geen verschillen tussen de 2 groepen in forcerend noch in toegevend gedrag bij de onderhandelingen. De weg tijdens de scheiding: Conclusie Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens en na hun scheiding...: Volg(d)en vaker een EOO traject Zijn minder vaak in bemiddeling (geweest) Krijgen in mindere mate te maken met een deskundige die facilitatief met hen werkt Hebben meer schuldgevoelens (gehad) tijdens het onderhandelen 39
Het komen tot regelingen Het komen tot regelingen: Inhoud en beleving Wat maakt WEL het verschil? De beleving van de regelingen Wat maakt het verschil NIET? De inhoud van de overeenkomst of regelingen 40
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit Een hoge score betekent dat de regelingen worden gezien als fair = geen bevoordeling van één partij op maat gemaakt duidelijk = aangepast aan de specifieke situatie van de ex-partners = wanneer er weinig discussie mogelijk is volledig = over alle mogelijk aspecten werd een regeling getroffen Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit Mensen uit de maladaptieve groep beleven hun regeling negatiever dan mensen uit de adaptieve groep 41
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit EEN POSITIEF BELEEFDE OVEREENKOMST? beter na bemiddeling in vergelijking met niet-bemiddeling EN beter naar mate de deskundige gezien wordt als meer facilitatief belangengericht, processtructurerend en informerend werken empathisch, aanvaardend en authentiek onpartijdig ONGEACHT het type deskundige Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit POSITIEF VOOR ALTIJD? 42
Het komen tot regelingen: Beleving van de kwaliteit POSITIEF VOOR ALTIJD? Daling van positieve beleving van de regelingen sterker bij Ouderen Mensen met lagere werkstatus Mensen die de scheiding zelf initieerden Het komen tot regelingen: Juridische analyse WAAR KAN HET JURIDISCH BETER? Nergens een notariële boedelbeschrijving Zelden een bemiddelingsbeding Zelden volledige opsomming van lichamelijke goederen Vaak als beste optie toebedeling van gezamenlijk onroerend goed aan één partner voorgesteld Weinig overeenkomsten met een herzieningsclausule voor onderhoudsbijdrage van minderjarig kind 43
Welke regelingen: Inhoud EOT akkoorden Welke regelingen: Conclusies Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens/na hun scheiding...: Maken geen andere regelingen (wel via een andere weg), maar vinden hun regelingen minder fair, duidelijk, volledig en op maat gemaakt Daarnaast Is er een algemene trend dat de tevredenheidmet de regelingen op termijn daalt, vooral bij ex-partners die wat ouder zijn, een lagere werkstatus hebben en de scheiding zelf initieerden. Zijn vele regelingen onvolledig, met risico op conflicten nadien of relitigatie. 44
En wat na de scheiding... Scheiding is geen eindpunt, maar één transitie in een mogelijke reeks En wat na de scheiding Gezinsrelaties na de scheiding? de ex-partner relatie: conflict en stalking - (stief)ouder - kind relaties: bekeken vanuit de ouder en het kind 45
Evolutie conflict ex-partners Adaptieve groep start met minder conflict en conflict daalt verder over de tijd terwijlmaladaptieve groep meer conflict en blijvend conflict rapporteert Stalking Ongewenst intrusief gedrag tussen ex-partners Eén derde stelt minstens één gedrag Gemiddeld 2 à 3 gedragingen Weinig frequent in ernstige vormen Meest frequent bij Jongere en minder hoog opgeleide partners Hoog conflict relaties voor de scheiding Ex-partner als initiatiefnemers Moeilijkere verwerking van scheiding 46
Evolutie ouder - kind relatie Ouders (N = 432) evalueren de relatie met hun kind positief en dat blijft zo in de eerste jaren na de scheiding. Er is geen verschil tussen vaders en moeders Ouder - kind relaties BEVRAGING VAN 113 KINDEREN 2 JAAR NA DE SCHEIDING Kinderen evalueren de relatie met hun ouders eveneens positief Kinderen hebben het gevoel ertoe te doen voor hun moeder (gemiddeld 4.06/5) Kinderen hebben het gevoel ertoe te doen voor hun vader (gemiddeld 3.47/5) 47
Nieuw samengestelde gezinnen: stief relaties BEVRAGING VAN 113 KINDEREN 2 JAAR NA DE SCHEIDING 73 van hun moeders(65%) hadden een nieuwe partner 43 (59%) woonden samen met de partner en 32 van de 43 kinderen (74%) beschouwden de stiefvader als een ouderfiguur. De relatie met hun stiefvader is volgens hen gemiddeld tot goed (3.5/5) 80 van hun vaders(71%) hadden een nieuwe partner 57 (71%) woonden reeds samen met de partner en 18 van de 57 kinderen (32%) beschouwden de stiefmoeder als een ouderfiguur. De relatie met hun stiefmoeder is volgens hen gemiddeld tot goed (3.4/5) --> Er bestaan verschillende modellen voor (stief)ouderschap: accumulatie en substitutie Relaties na scheiding: conclusies Volwassenen die het moeilijk hebben tijdens en na hun scheiding...: Hebben met hun ex-partner meer blijvend conflict Daarnaast... Zijn ouder - kind relaties gemiddeld goed, ook stiefouder - stiefkind relaties. Bestaan er verschillende modellen en combinaties van modellen voor ouderschap en stiefouderschap 48
Van de feiten naar aanbevelingen voor een goed scheidingsbeleid en goede scheidingspraktijk Beleidsaanbevelingen Promotie van bemiddeling als eigenstandig traject Naar maximaal zelfbeslissende gebruikers Wat met EOO? 49
Beleidsaanbevelingen Er zijn verschillende argumenten pro bemiddeling Bemiddeling verhoogt kans om in adaptieve cluster terecht te komen Het positief effect van bemiddeling op levenskwaliteit blijft bestaan wanneer andere factoren in rekening worden gebracht (tevredenheid met regelingen, traject kenmerken, kenmerken van gezin) Daarnaast zijn er indirecte effecten van bemiddeling: mensen in bemiddeling zijn meer tevreden met hun regelingen, wat op zijn beurt belangrijk is voor hun levenskwaliteit en bemiddeling tempert het negatief effect van conflict op levenskwaliteit, althans voor hen die er nu voor kiezen --> aanbeveling om volop te gaan voor de promotie van bemiddeling als volwaardigtraject naastandere trajecten Beleidsaanbevelingen Autonomieis een belangrijke factor voor een goede levenskwaliteit bij scheiding Een hoger gevoel van autonomie verhoogt de kans om in de adaptieve cluster terecht te komen. Dit effect blijft bestaan wanneer gecontroleerd wordt voor alle mogelijke andere variabelen. --> Controle over de beslissing van het trajectdat men kiest: een goed traject is een goed beslist traject en controle over de regelingen: ik beslis versus rechter beslist --> aanbeveling om resoluut te gaan voor participerende, actief geïnformeerde en maximaal zelfbeslissende gebruikers en dit voordat ze in een traject stappen/rollen 50
3 beleidsaanbevelingen Er zijn verschillende argumenten die aantonen dat EOO een risicovol traject is Scheidende mensen met een lage levenskwaliteit komen vaker in een EOO traject terecht In een EOO traject is er vaker sprake van rentezoekend gedrag en meer conflict, wat bijkomend negatieve effecten heeft op de levenskwaliteit In een EOO traject zijn regelingen ondergeschikt aan scheiden terwijl de beleving van de regelingen een belangrijke voorspeller is van levenskwaliteit na scheiding Praktijkrichtlijnen Conflict is moeilijk voor kinderen en volwassenen, maar professioneel tussenkomen kan het effect van conflict voor beiden temperen Het negatieve effect van conflict op de levenskwaliteit van kinderen is te temperen als ouders hen het gevoel geven dat ze ertoe doen Het negatieve effect van conflict op de levenskwaliteit van volwassenen (en kinderen) is te temperen via bemiddeling Met die nuance dat het gaat om de kinderen die wilden/mochten deelnemen en om die volwassenen die voor bemiddeling kozen 51
Praktijkrichtlijnen Conflict is moeilijk voor kinderen en volwassenen, maar professioneel tussenkomen kan het effect van conflict voor beiden temperen Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen -Ouders laten kijken door de ogen van kinderen -Kinderen betrekken in scheidingstrajecten kan gaan van informeren via de ouders, tot raadplegen en overleggen. Scheidingsdeskundigen die kinderen willen of moeten betrekken, kunnen dat best bewust, doordacht en onderbouwd doen -Bemiddeling is een goed traject en heeft ook voor hoger-conflict gezinnen potentieel -Conflict is inherent aan scheiding, het kan in onderhandelingen best een plaats krijgen en niet onder de mat geveegd worden (niet laat ons rationeel zijn) Praktijkrichtlijnen Een gevoel van autonomie en controle is deel van een goed scheidingstraject: ik beslis Autonomie vertoont een robuuste relatie met levenskwaliteit Er zijn twee soorten beslissingen: Een traject beslissen: Een goed traject is een goed beslist traject Beslissingen in verband met de regelingen 52
Praktijkrichtlijnen Een gevoel van autonomie en controle is deel van een goed scheidingstraject: ik beslis Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Informeren van cliënten over de aard van het traject: wat kan ik voor u doen, wat kan ik niet voor u doen en wat zijn de alternatieven (zelf beslissen of beslissen dat de rechter beslist) -Ex-partners die zelf willen beslissen helpen autonoom te onderhandelen en beslissen (door bemiddeling, door facilitatief werken) -Duidelijke trajecten zijn een voordeel, evenals deskundigen die deze trajecten verduidelijken Praktijkrichtlijnen Ex-partners onderhandelen niet los van hun gemeenschappelijke geschiedenis, noch los van hun conflictgeschiedenis en hun emotionele turbulenties Het individuele, retrospectief beleefde scheidingstraject speelt een rol tijdens het scheidingsproces Evenals emoties (schuldgevoel) die een impact hebben op onderhandelingen en op levenskwaliteit En conflict dat negatief impact op de levenskwaliteit 53
Praktijkrichtlijnen Ex-partners onderhandelen niet los van hun gemeenschappelijke geschiedenis, noch los van hun conflictgeschiedenis en hun emotionele turbulenties Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Mensen zijn actieve betekenisverleners, ze beleven, beoordelen, voelen, interpreteren. Wat en hoe ze onderhandelen wortelt in hoe ze hun gemeenschappelijk verleden beleven en beoordelen. Dit verdient een plaats in die onderhandelingen -Bij een scheiding horen emoties. Ook emoties verdienen een plaats in de onderhandelingen (niet: laat ons redelijk zijn) Praktijkrichtlijnen Professionele tussenkomsten maken wel degelijk het verschil Juridisch-technische inhouden zijn belangrijk Evenals de stijl van de deskundige Ex-partners die hun deskundige beoordelen als meer facilitatief (belangengericht, processtructurerend en informerend werken, empathisch, aanvaardend en authentiek werken en onpartijdig zijn) hebben een betere kwaliteit van leven 54
Praktijkrichtlijnen Professionele tussenkomsten maken wel degelijk het verschil Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Belang van multidisciplinariteit (in één persoon als bemiddelaar of samenwerking): familiezaken regelen met respect voor familierelaties -Meer facilitatief werken voor betere scheidingstrajecten Praktijkrichtlijnen Het belang van de regelingen kan niet worden onderschat voor de levenskwaliteit van gezinnen in scheiding Net dit maakt EOO een risicovol traject Het gaat daarbij meer om de belevingvan de regeling (als fair, op maat gemaakt, volledig en duidelijk) dan om wat er geregeld wordt Onvolledigeregelingen (niet alle juridische inhouden zijn opgenomen) vormen een risico In EOT trajecten zijn ex-partners bij de scheiding vrij tevreden met hun regeling, maar dit daalt over de jaren heen Dit heeft mogelijks te maken met het feit dat scheiding voor velen één transitie in een reeks gezinstransities is. Binnen de 2 jaar na scheiding hebben 2/3 van de volwassenen in de adaptieve cluster en 40% van hen in de maladaptieve cluster een nieuwe partner. 55
Praktijkrichtlijnen Het belang van de regelingen kan niet worden onderschat voor de levenskwaliteit van gezinnen in scheiding Aanbevelingen voor scheidingsdeskundigen: -Deskundigheid om te helpen regelen impliceert juridisch onderlegd zijn en deskundig zijn om ex-partners te laten onderhandelen zodat ze tot creatieve oplossingen komen -De overeenkomst bij EOT kan een nuttig instrument zijn voor toekomstige conflicthantering. Een natuurlijke evolutie naar minder tevredenheid is te verwachten -De bedingen van de familierechtelijke overeenkomst dienen dan ook duurzaam, dialogisch en dynamisch te zijn -Goede regelingen worden door ex-partners beoordeeld als fair, volledig, duidelijk en op maat gemaakt Praktijkrichtlijnen Ex-partners zonder inkomen uit arbeid, met een laag inkomen en/of geen nieuwe partner hebben een groter risico op een moeilijke scheiding en weinig levenskwaliteit Bestaat er een goed traject voor mensen die een scheiding starten met weinig kwaliteit van leven? Waar kunnen ze terecht en wat doet een scheidingstraject met hen? Ze zijn extra kwetsbaar omdat ze vaker terechtkomen in een traject EOO wat op zijn beurt de kans op een moeilijke scheiding verhoogt. 56
Praktijkrichtlijnen Tenslotte: Invloed stopt niet aan de grenzen van een gezin. Hoe wij in onze maatschappij kijken naar scheiding is de context waarbinnen mensen goed scheiden. Hoe kijken wij naar gescheiden gezinnen? Er bestaan verschillende functionerende modellen en combinaties van modellen voor ouderschap en stiefouderschap Hoe kijken wij naar bemiddeling? Hoe kunnen we een gewenste mentaliteitsverandering tot stand brengen, met name dat er verschillende manieren om geschillen op te lossen bestaan Praktijkrichtlijnen Samengevat: om een goede scheiding te bevorderen, wordt o.m. van scheidingsdeskundigen verwacht dat zij: Kunnen omgaan met conflict, emoties en belevingen Autonomie bevorderen zodat betrokkenen maximaal zelf beslissen Juridische competenties combineren met een facilitatieve stijl en belangengericht, processtructurerend en informerend werken Multidisciplinair (samen)werken Oog hebben voor hoe de ex-partners de regeling beleven en hen stimuleren tot faire, volledige, duidelijke en op maat gemaakte regelingen Anticiperen op toekomstige minder goede beleving van de regelingen door bvb. bemiddelings- of herzieningsclausules te voorzien Extra aandacht hebben indien ex-partner een laag inkomen, geen inkomen uit arbeid of geen nieuwe partner hebben Ouders laten kijken door de ogen van kinderen enals men wil of moet, bewust, doordacht en onderbouwd kinderen betrekken. 57
De workshops... Workshop 1:een goed traject is een goed beslist traject Ruben Brondeel, Lut Daniëls, Chris De Bruyne, Olivia De Smet, Ann Buysse, Lokaal 1C Workshop 2: kinderen en scheiding Franky Demeyer, Katrien Herbots, Sofie Maes, Johan Put, Elke Roevens, Monique Van Eyken, Lokaal 1B Workshop 3: multidisciplinariteit en facilitatief werken Rachid Baïtar, John Humblet, Peter Rober, Anne Wietzker, Lokaal 3B Workshop 4: goede overeenkomsten Sietse Bracke, Ruben Hemelsoen, Koen Schoors, Gerd Verschelden, Lokaal 1A 58