Workshop Gedeeld ouderschap na scheiding Inzichten uit het onderzoek Scheiding in Vlaanderen. 20 maart 2013 Raadzaal Faculteit Sociale Wetenschappen

Transcriptie

1 Workshop Gedeeld ouderschap na scheiding Inzichten uit het onderzoek Scheiding in Vlaanderen 20 maart 2013 Raadzaal Faculteit Sociale Wetenschappen

2 Inleiding Scheiding in Vlaanderen onderzoek Team van promotoren en onderzoekers Prof. Dimitri Mortelmans, Inge, Kim en Griet (UA) Prof. Jan Van Bavel, Maaike en Lindsay (VUB) Prof. Piet Bracke, Elien en Sara (UG) Prof. Koen Matthijs, An Katrien, Sofie, Nele en Sarah (KUL) Mevr. Christine Van Peer (SVR) Meer informatie Boek Scheiding in Vlaanderen (2011) Boek Scheiding in Meervoud (2013)

3 Werkwijze Het referentiehuwelijk als startpunt We selecteren (ex-)koppels 2 Belgische (ex-)partners (man en vrouw), wonende in het Vlaams Gewest tussen gehuwd (voor de 1 ste keer), toen ze jaar oud waren maximaal één keer gescheiden Gehuwd of gescheiden (steekproef van respondenten) 1/3 de oftewel 2500 niet-ontbonden, gehuwde koppels = 5000 respondenten 2/3 de oftewel 6000 ontbonden, gescheiden koppels = respondenten

4 Multi-actor werkwijze Niet-ontbonden referentiehuwelijk Ouder 1 Ouder 2 Partner 1 Partner 2 Inwonend kind Huishouden Niet-inwonend kind

5 Multi-actor werkwijze Ontbonden referentiehuwelijk Ouder 1 Ouder 2 Nieuwe partner 1 Partner 1 Partner 2 Nieuwe partner 2 Huishouden 1 Inwonend kind Huishouden 2 Niet-inwonend kind

6 Gedeeld ouderschap na scheiding 16u00 Onthaal 16u15 Voorwoord 16u20 Inleiding en vier perspectieven 1. Ex-partners/Ouders An Katrien Sodermans 2. Kinderen Nele Havermans 3. Stiefouders Sofie Vanassche 4. Grootouders Maaike Jappens 17u10 18u40 19u00 Debat Uitleiding en dankwoord Einde

7 1. EX-PARTNERS/OUDERS An Katrien Sodermans Katholieke Universiteit Leuven

8 De verblijfsregeling na scheiding Echtscheidingswetgeving: 1995: gezagsco-ouderschap 2006: verblijfsco-ouderschap Geen officieel cijfermateriaal beschikbaar voor België

9 De verblijfsregeling na scheiding: Een overzicht % Type Altijd bij mama 29,7 67% Meestal bij mama (o.a. weekendregeling) 37,3 moederverblijf Ongelijkmatig verdeeld verblijf, meer bij mama 5,9 Perfect gelijkmatig verdeeld verblijf (50-50) 16,6 Ongelijkmatig verdeeld verblijf, meer bij papa 2,1 24,5% verblijfscoouderschap Meestal bij papa (o.a. weekendregeling) 3,9 8,5% Altijd bij papa 4,6 vaderverblijf

10 De verblijfsregeling na scheiding: Evolutie Naar jaar van de scheiding(%) Moederverblijf 78,9 79,7 63,5 57,2 Verblijfsco-ouderschap 11,3 14,9 27,6 32,9 Vaderverblijf 9,9 5,5 8,9 9,9

11 Kenmerken van gezinnen in diverse verblijfsregelingen Factoren die de kans verhogen op Verblijfsco-ouderschap moederverblijf vaderverblijf Beide ouders hoog opgeleid Vader hoger opgeleid dan moeder Kinderen gemiddelde leeftijd (4-16) Recente scheidingen Beide ouders laag opgeleid Moeder hoger opgeleid dan vader Jongere kinderen of oudere kinderen (>16) minder recente scheidingen Beide ouders laag opgeleid Vader hoger opgeleid dan moeder Oudere kinderen (>16) minder recente scheidingen Kleiner gezin Groter gezin Groter gezin Jongens in gezin Meisje in gezin Jongen in gezin Het profiel van gezinnen met verblijfsco-ouderschap

12 Verschuivingen in het profiel van gezinnen met verblijfsco-ouderschap (tov de periode voor 1995) Sociale diffusie van verblijfsco-ouderschap Niet meer uitsluitend hoog opgeleide ouders, maar ook gemiddeld opgeleide ouders Oorzaken? Veranderd normatief klimaat en nieuwe wetten Bifurcatie binnen groep met verblijfsco-ouderschap Weinig ruziënde koppels die resoluut kiezen voor samen opvoeden van kinderen (= co-ouderschap) versus Koppels waar de conflicten hoog oplopen (= parallel ouderschap) Oorzaken? Vaker opgelegd door rechter (tegen de wil van één ouder) Gepercipieerd als ouderlijk recht Terminologie gelijkmatig verdeeld verblijf creëert verwarring

13 De verblijfsregeling en de ouder-kindrelatie Relatie moeder-kind relatie vader-kind

14 Verblijfsco-ouderschap en welbevinden van moeders In vergelijking met voltijdse moeders zien co-moeders hun kinderen minder vaak, hebben ze een even goede relatie met hun kinderen, ervaren ze minder open communicatie met hun kinderen, hebben ze een actiever sociaal leven, vinden ze sneller en vaker een nieuwe partner, en zijn ze even gelukkig.

15 Verblijfsco-ouderschap en welbevinden van vaders In vergelijking met niet-residentiele vaders zien co-vaders hun kinderen vaker, hebben ze een betere relatie met hun kinderen, ervaren ze meer conflictueuze communicatie met hun kinderen, hebben ze een even actief sociaal leven, en zijn ze even gelukkig.

16 2. KINDEREN Nele Havermans Katholieke Universiteit Leuven

17 Kinderen in verblijfsco-ouderschap Inspraak van kinderen in verblijfsregeling Voor- en nadelen van verblijfsco-ouderschap Risico s van verblijfsco-ouderschap

18 Inspraak van kind in verblijfsregeling Meerderheid van kinderen had geen inspraak in de verblijfsregeling 51% geen inspraak 15% beetje inspraak 34% inspraak Zes op tien kinderen had niet meer inspraak gewild Geen samenhang tussen inspraak in verblijfsregeling en de regeling die getroffen werd

19 Inspraak van kind in verblijfsregeling 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Geen inspraak (N=197) Tevredenheid naar inspraak Beetje inspraak (N=61) Inspraak (N=127) Kinderen zonder inspraak zijn het minst tevreden over de verblijfsregeling Tevreden Noch tevreden, noch ontevereden Niet tevreden

20 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Verblijfsco-ouderschap is positief voor het kind na echtscheiding - Verblijfsco-ouderschap zorgt voor een goede relatie tussen ouder en kind

21 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Ouder-kindrelatie naar verblijfsregeling (1) Moederverblijf (N=524) Co-ouderschap (N=214) Vaderverblijf (N=85) Kinderen in coouderschap hebben de beste relatie met beide ouders Moederdochter Moeder-zoon Vader-dochter Vader-zoon

22 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Ouder-kindrelatie naar verblijfsregeling (2) maar contact voldoende voor goede relatie! Relatie moederkind relatie vader-kind

23 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Verblijfsco-ouderschap is positief voor het kind na echtscheiding - Verblijfsco-ouderschap zorgt voor een goede relatie tussen ouder en kind: contact blijkt voldoende! - Verblijfsco-ouderschap verhoogt ouderlijke betrokkenheid

24 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Betrokkenheid van vaders naar verblijfsregeling Praten over problemen (N=564) Helpen met huiswerk (N=541) Uitstapjes maken (N=573) Oudercontact bijwonen (N=572) Vaders in coouderschap zijn sterker betrokken, dan vaders bij moederverblijf Moederverblijf Co-ouderschap Vaderverblijf

25 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Betrokkenheid van vaders naar verblijfsregeling Praten over problemen (N=564) Helpen met huiswerk (N=541) Uitstapjes maken (N=573) Oudercontact bijwonen (N=572) Geen verschillen tussen vaders in coouderschap en vaderverblijf Moederverblijf Co-ouderschap Vaderverblijf

26 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Betrokkenheid van moeders naar verblijfsregeling Praten over problemen (N=700) Helpen met huiswerk (N=668) Uitstapjes maken (N=725) Oudercontact bijwonen (N=719) Moeders in coouderschap zijn sterker betrokken, dan moeders bij vaderverblijf Moederverblijf Co-ouderschap Vaderverblijf

27 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Betrokkenheid van moeders naar verblijfsregeling Praten over problemen (N=700) Helpen met huiswerk (N=668) Uitstapjes maken (N=725) Oudercontact bijwonen (N=719) Geen verschillen tussen moeders in coouderschap en moederverblijf Moederverblijf Co-ouderschap Vaderverblijf

28 Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap Verblijfsco-ouderschap is positief voor het kind na echtscheiding - Verblijfsco-ouderschap zorgt voor een goede relatie tussen ouder en kind - Verblijfsco-ouderschap verhoogt ouderlijke betrokkenheid Toch zijn kinderen in co-ouderschap gemiddeld genomen niet gelukkiger dan kinderen in moederverblijf - Mogelijke verklaring: stress door verhuizen

29 moederverblijf co-ouderschap vaderverblijf moederverblijf co-ouderschap vaderverblijf Voor- en nadelen van verblijfscoouderschap 100% 80% 60% 40% 20% 0% Hoe leuk vind je het verhuizen tussen je ouders? Leuk Noch leuk, noch niet leuk Niet leuk Jongen (N=159) Meisje (N=161)

30 Risico s bij verblijfsco-ouderschap Veel ouderlijk conflict Verhoogde kans door frequenter contact tussen ouders Kinderen belanden in het conflict Stress door conflict heeft negatieve gevolgen voor het kind Geen goede relatie tussen kind en één ouder Kinderen met een slechte relatie met vader / goede relatie met moeder zijn ongelukkiger in verblijfsco-ouderschap

31 Conclusie Inspraak van kinderen hangt samen met tevredenheid over verblijfsregeling Maar kinderen zijn in het algemeen zeer tevreden Maar kinderen willen niet altijd inspraak Wegen de voordelen van verblijfsco-ouderschap altijd op tegen de nadelen van verblijfscoouderschap?

32 3. STIEFOUDERS Sofie Vanassche Katholieke Universiteit Leuven

33 Gezinssituaties na scheiding Twee structurele componenten: Gezinssamenstelling, Verblijfsregeling. Kinderen worden op een steeds jongere leeftijd geconfronteerd met een echtscheiding van hun ouders: Groter deel van kindertijd/jeugd met gescheiden ouders. Toename doorheen de tijd van aandeel gescheiden mannen en vrouwen dat nieuwe partnerrelatie aangaat.

34 Gezinssituaties na scheiding Hertrouw wordt vervangen door post-maritaal samenwonen: Hertrouw instabieler dan eerste huwelijk, Ongehuwde relaties instabieler dan gehuwde relaties. Scheiden op jongere leeftijd: vaker kind in nieuwe partnerrelatie: Kinderen vaker halfbroer/zus. Ouders ontmoeten elkaar steeds vaker op de relatiemarkt: Kinderen vaker stiefbroer/zus.

35 VERBLIJFSREGELING & GEZINSSAMENSTELLING

36 Binucleaire gezinssituaties (in %) Voltijds = 100% Deeltijds = 1-99% SiV LAGO Voltijds = % Deeltijds = 33-66% SiV LAGO Voltijds bij alleenstaande moeder Voltijds bij alleenstaande vader Voltijds bij moeder en stiefvader Voltijds bij vader en stiefmoeder Deeltijds bij alleenstaande moeder, deeltijds bij alleenstaande vader Deeltijds bij moeder en stiefvader, deeltijds bij alleenstaande vader Deeltijds bij alleenstaande moeder, deeltijds bij vader en stiefmoeder Deeltijds bij moeder en stiefvader, deeltijds bij vader en stiefmoeder

37 Toenemende complexiteit Verblijfsco-ouderschap impliceert vaker samenwonen met een nieuwe partner van moeder en/of vader. Verblijfsco-ouderschap impliceert meer kinderen in nieuwsamengestelde gezinnen: Gescheiden moeders met deeltijds inwonende kinderen starten vaker een nieuwe samenwoonrelatie dan gescheiden moeders met voltijds inwonende kinderen, Gescheiden vader met deeltijds inwonende kinderen starten niet minder vaak een nieuwe samenwoonrelatie dan gescheiden vaders met nietinwonende kinderen. Verblijfsco-ouderschap impliceert meer residentiële ouderfiguren voor kinderen, met risico op rolambiguïteit: Minder voltijds samenwonend met stiefvader, meer deeltijds samenwonend met stiefvaders(naast deeltijdse vader), Minder niet samenwonend met stiefmoeder, meer deeltijds samenwonende met stiefmoeder (naast deeltijdse moeder).

38 GEZINSPROCESSEN BINNEN NIEUWSAMENGESTELDE GEZINNEN

39 Een netwerk van gezinsrelaties: moederverblijf

40 Een netwerk van gezinsrelaties: vaderverblijf

41 Een netwerk van gezinsrelaties: Verblijfs-co-ouderschap

42 De relatie met ouders en stiefouders Kinderen rapporteren over het algemeen goede relaties met ouders én stiefouders, vooral wanneer ze er mee samenwonen: Deeltijds = voltijds voor relatie met moeder en stiefvader, Deeltijds < voltijds voor relatie met vader en stiefmoeder, Frequentst goede relatie met ouder én stiefouder zelfde geslacht in verblijfsco-ouderschap. Goede relatie met ouder belangrijk voor goede relatie met diens partner. Relatie met ouder en stiefouder van hetzelfde geslacht staan niet in concurrentie. Betrokkenheid stiefouder bij opvoeding: Niet gerelateerd aan relatie stiefkind met stiefouder, Positief gerelateerd aan relatie stiefouder met stiefkind.

43 De relatie met ouders en stiefouders Conflicten binnen de nieuwe partnerrelatie kleuren af op de stiefouder-stiefkindrelatie. Conflicten tussen ex-partners hangen niet samen met de stiefouder-stiefkindrelatie. Relatie tussen ouder en stiefouder van hetzelfde geslacht positief gerelateerd aan de stiefouder-stiefkindrelatie: bondgenoten. Inwonende kinderen stiefmoeder negatief gerelateerd aan stiefmoeder-stiefkindrelatie. Algemeen: Hoofdzakelijk samenhang tussen gezinsrelaties binnen hetzelfde huishouden, Grotere spanning tussen moeder- en stiefmoederrol dan tussen vaderen stiefvaderrol.

44 De relatie met ouders en stiefouders Opvoedingsgerelateerde communicatie tussen expartners is algemeen beperkt: Frequentst in verblijfsco-ouderschap. Opvoedingsgerelateerde communicatie tussen expartners impliceert vaak ook opvoedingsgerelateerd conflict. Gescheiden moeders en vaders vormen vaak een nieuwe ouderlijke eenheid met hun nieuwe partner: Deeltijds versus voltijds samenwonen met het kind maakt enkel verschil in betrokkenheid voor stiefmoeders.

45 De relatie met ouders en stiefouders Ouderlijke eenheid tussen ex-partners en binnen nieuwe partnerrelatie zijn onafhankelijk van elkaar, evenals de kwaliteit van beide relaties. Verblijfsco-ouderschap niet gerelateerd aan nieuwe partnerrelatie. Opvoedingsgerelateerde communicatie is een onderdeel van een goede partnerrelatie én van een goede relatie tussen ex-partners. Goede relatie tussen ex-partners belangrijk voor goede relatie tussen ouder en stiefouder van hetzelfde geslacht.

46 Gezinsrelaties en het welzijn van kinderen in nieuwsamengestelde gezinnen Goede relatie met ouders én stiefouders belangrijk voor verschillende welzijnsdimensies. Relatie met stiefvader vaak nog belangrijker dan relatie met vader, ook binnen verblijfsco-ouderschap. Ouderlijk conflict negatief gerelateerd aan het welzijn van kinderen. Conflicten binnen de nieuwe partnerrelatie niet gerelateerd aan het welzijn van kinderen.

47 4. GROOTOUDERS Maaike Jappens Vrije Universiteit Brussel

48 Kleinkinderen en grootouders Ook grootouders betrokken partij bij ouderlijke echtscheiding Extra steun en stabiliteit tijdens en na echtscheiding Gevaar om contact te verliezen door echtscheiding Resultaten SiV, bevraging thuiswonende kinderen jaar grootouders nog in leven

49 Grootouders als emotionele steun Meer dan 30% van de kinderen praatte met grootouders over gevoelens toen hun ouders uit elkaar gingen Vooral met grootouders moederskant Derde plaats gesprekspartners: na vrienden en moeder maar voor vaders, andere familie, leerkracht of CLB

50 Geen contact kleinkind-grootouder 15% gehuwde ouders gescheiden ouders 10% 5% 0% grootmoeder (N=941) grootvader (N=694) grootmoeder (N=862) grootvader (N=621) Moederskant Vaderskant

51 Geen contact kleinkind-grootouder Gescheiden ouders, naar verblijfsregeling 30% moederverblijf co-ouderschap vaderverblijf 25% 20% 15% 10% 5% 0% grootmoeder (N=882) grootvader (N=650) grootmoeder (N=805) grootvader (N=580) Moederskant Vaderskant

52 Maandelijkse ontmoeting kleinkind-grootouder 100% 80% 60% 40% 20% gehuwde ouders gescheiden ouders 0% grootmoeder (N=930) grootvader (N=688) grootmoeder (N=851) grootvader (N=613) Moederskant Vaderskant

53 Wekelijkse ontmoeting kleinkind-grootouder 100% 80% 60% 40% 20% gehuwde ouders gescheiden ouders 0% grootmoeder (N=930) grootvader (N=688) grootmoeder (N=851) grootvader (N=613) Moederskant Vaderskant

54 Maandelijkse ontmoeting kleinkind-grootouder Gescheiden ouders, naar verblijfsregeling 100% moederverblijf co-ouderschap vaderverblijf 80% 60% 40% 20% 0% grootmoeder (N=591) grootvader (N=447) grootmoeder (N=537) grootvader (N=385) Moederskant Vaderskant

55 Wekelijkse ontmoeting kleinkind-grootouder Gescheiden ouders, naar verblijfsregeling 100% moederverblijf co-ouderschap vaderverblijf 80% 60% 40% 20% 0% grootmoeder (N=591) grootvader (N=447) grootmoeder (N=537) grootvader (N=385) Moederskant Vaderskant

56 Contact kleinkind-grootouder Verschillen naar verblijfsregeling blijven bestaan na controle voor achtergrondkenmerken Opvallend: kinderen in verblijfsco-ouderschap (of vaderverblijf) zien grootouders van vaderskant vaker dan kinderen met gehuwde ouders! Grootouders nemen wellicht grote rol op in zorgen opvoedingstaken

57 Verandering relatie kleinkind-grootouder na echtscheiding 100% 80% 60% 40% 20% relatie is slechter gelijk gebleven relatie is beter 0% grootouders moederskant (479) grootouders vaderskant (436)

58 Slechtere relatie na echtscheiding Gescheiden ouders, naar verblijfsregeling 50% moederverblijf co-ouderschap vaderverblijf 40% 30% 20% 10% 0% grootouders moederskant (429) grootouders vaderskant (393)

59 Echtscheiding, verblijfsregeling en grootouders Duidelijke impact van echtscheiding Belangrijke rol verblijfsregeling kind Regeling van verblijfsco-ouderschap beschermt het contact en de relatie met grootouders van beide kanten het best Minst verlies van contact en relatiekwaliteit Vooral grootouders van vaderskant bieden extra hulp bij zorg