OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN FOLLOW-UP EN MONITORING VAN DUURZAME GEBOUWEN LENTE 2019 Inleiding Bepalende factoren voor een optimaal duurzaam beheer van gebouwen Muriel BRANDT

2 DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE N N Een overzicht geven van de problemen en bepalende factoren in de gebouwen die in gebruik zijn Mogelijke benaderingen en in aanmerking te nemen elementen opgeven voor een duurzaam gebouwbeheer De hoofdlijnen hiervan zullen toegelicht worden op de twee opleidingsdagen

3 INHOUDSTAFEL VASTSTELLINGEN OORZAKEN OPLOSSINGEN

4 GEBOUW IN GEBRUIK Wat zijn de vaststellingen in een gebouw in gebruik? N Verbruik hoger dan theoretisch voorzien N Storingen in de technische installaties N Comfortproblemen / ontevredenheid van gebruikers N Afwijkingen in het verbruik N Ongepast gebruik N Wat zijn de oorzaken? Wat zijn de mogelijke oplossingen? / Welke opties onderzoeken?

5 INHOUDSTAFEL VASTSTELLINGEN OORZAKEN N Communicatie- en begripsproblemen tussen actoren N Complexiteit van de technische installaties N Projecten en werken onder druk N Middelen voor maintenance, onderhoud en follow-up OPLOSSINGEN

6 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren bij een project Technisch beheerder Beheerder Opdrachtgever Aannemer Gebruiker Ontwerper

7 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN PRODUCTIE GEBRUIK STUDIE LEVERING VOOR- ONTWERP UITVOERING RENOVATIE AFBRAAK Beheerder Opdrachtgever Ontwerper Gebruiker? Aannemer Technisch beheerder

8 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren in de productiefase: opdrachtgever N Publiek of privé N Hij heeft een vraag, wensen Opdrachtgever Het is hij die de verwachtingen omschrijft N Communicatiemiddelen (met ontwerpers en/of aannemers) Bestek dienstopdracht / design and build /... Vergaderingen

9 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren in de productiefase: ontwerper N Verenigt de architecten, experten en studiebureaus N Architect: leider van van het ontwerpteam Ontwerper Hij werkt een vraag concreet uit N Communicatiemiddelen (met aannemers) Bestek, opmetingen en plannen Werfvergaderingen

10 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren in de productiefase: aannemer N Hij moet zich houden aan het bestek Aannemer Hij voert de aanbevelingen uit

11 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren in de gebruiksfase: gebruiker N Gebruiker Bewoner Bezetter Gebruiker Hij heeft behoeften, verwachtingen; Hij wil zijn comfort verzekerd zien N Hij kan weinig of niet geïnformeerd zijn > Slecht begrip van de verstrekte informatie, slechts gedeeltelijk doorgegeven informatie... Zie presentatie van Julie Neuwels: Performante huisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest - Perceptie, praktijken en relatie tot het comfort van de bewoners

12 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren in de gebruiksfase: beheerder N Technische dienst van een administratie, energieverantwoordelijke, opdrachtgever... Beheerder Hij beheert het gebouw nadat het in gebruik is genomen N Hij heeft niet of weinig deelgenomen aan de uitwisselingen tijdens de ontwerpfase, hij is niet op de hoogte van de initiële doelstellingen en besproken concepten

13 COMMUNICATIE/BEGRIPSPROBLEMEN TUSSEN ACTOREN Actoren in de gebruiksfase: onderhoudsdienst N Technisch beheerder Technisch beheerder Hij zorgt voor het onderhoud van de technische installaties (en/of herstelling) nadat het gebouw in gebruik is genomen N Hij heeft niet deelgenomen aan de uitwisselingen tijdens de ontwerpfase, hij is niet op de hoogte van de initiële doelstellingen en besproken concepten

15 COMPLEXITEIT VAN DE TECHNISCHE INSTALLATIES Technische installaties om... N te verwarmen N te koelen N sanitair warm water te produceren N de luchtkwaliteit binnen te verzekeren N te bevochtigen/ontvochtigen N regenwater op te vangen N de druk in het distributienet te verzekeren N elektriciteit te produceren N te verlichten N verbonden aan prestatie- en/of comfortdoelstellingen op basis van hernieuwbare energie innoverende, alternatieve, weinig gekende systemen grote verscheidenheid

16 COMPLEXITEIT VAN DE TECHNISCHE INSTALLATIES Welke kennis op het gebied van... N hydraulica N luchtbehandeling N regeling N mechanica... niet alleen bij de ontwerpers, maar ook bij de gebruikers en beheerders?

18 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Studiebudget N Dienstopdracht Ontwerpers worden vergeleken op basis van hun erelonen OF Vaste erelonen > MAAR voor projecten boven een bepaalde omvang meestal onderschat + Vorming van multidisciplinaire teams > Erelonen gedeeld tussen groot aantal tussenkomende partijen Als de erelonen ontoereikend zijn, heeft dit gevolgen voor de kwaliteit van de dienstverlening en de tijd die aan de studie van het dossier wordt besteed

19 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Studiebudget N Het studiebudget vertegenwoordigt slechts 10 tot 15% van het budget van de werken 10% tot 15% N... maar een onvoldoende bestudeerd project kan duur uitvallen bij het gebruik!

20 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Studiebudget N... maar een onvoldoende bestudeerd project kan duur uitvallen bij het gebruik! Het budget voor de werken vertegenwoordigt maar een kwart van het exploitatiebudget Op lange termijn is het beter om in de prestaties te investeren

Bron: COSEP 21 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Studiebudget N... maar een onvoldoende bestudeerd project kan duur uitvallen bij het gebruik! De kosten van een gebouw worden aangegaan vanaf de eerste fasen van het project

22 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Studiebudget N... maar een onvoldoende bestudeerd project kan duur uitvallen bij het gebruik! Zij die de kosten zijn aangegaan, zijn na de ingebruikname niet meer aanwezig Bron: COSEP

23 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Budget voor de werken N Opdrachten hoofdzakelijk gegund via aanbesteding > de goedkoopste haalt de opdracht binnen Goedkoop rijmt zelden (of nooit?) met "Kwaliteit" Onderaannemers worden onder druk gezet De druk neemt toe tegen het einde van de werken > op het moment dat men tijd aan de opstart zou moeten besteden

24 PROJECTEN EN WERKEN ONDER DRUK Planning / Timing N Over het algemeen is er tijd te kort... om te onderzoeken om uit te voeren om te testen, te regelen, meten/controleren... om het as-builtdossier op te stellen Onderaannemers worden onder druk gezet De druk neemt toe tegen het einde van de werken > op het moment dat men tijd aan de opstart zou moeten besteden

26 MIDDELEN VOOR MAINTENANCE, ONDERHOUD EN FOLLOW-UP Welke middelen voor N Onderhoud van de technische installaties? N Opvolgen van klachten, onderhoud, verbruik? Tijd Financiële middelen Tools Wie? Al dan niet externe dienst? Hoeveel tijd zal hij eraan kunnen besteden? Met welke frequentie? Welk budget? Doelstelling? Goede werking, prestaties en/of comfort? Hoe?

27 INHOUDSTAFEL VASTSTELLINGEN OORZAKEN OPLOSSINGEN N In de ontwerpfase N In de uitvoeringsfase N In de gebruiksfase N Commissioning

28 IN DE ONTWERPFASE Keep it simple and stupid (KISS) N Doordachte ontwerpkeuzes Op basis van de inbreng van de verschillende partijen, hun kennis en ervaring Rekening houdend met het profiel van de gebruikers, de middelen van de beheerder Zie presentatie van Julie Neuwels: Performante huisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest - Perceptie, praktijken en relatie tot het comfort van de bewoners N Eenvoud van de technische installaties Werking Regeling Onderhoud (inclusief toegankelijkheid) Maintenance

29 IN DE ONTWERPFASE Betrokkenheid van de toekomstige gebruikers bij het ontwerpproces N Bewoners van woningen N Gebruikers van tertiaire gebouwen Ze worden geïnformeerd over de algemene uitdagingen van het project en kunnen met kennis van zaken tussenkomen Creëert een groepsdynamiek die kan voortduren nadat het project is voltooid (wederzijdse hulp, delen van kennis...) Werkbijeenkomst van de bouwheren van een groepswoning en het ontwerpteam Bron: website van voorbeeldgebouw Brutopia [097_Brutopia]

30 IN DE ONTWERPFASE Betrokkenheid van de toekomstige gebruikers bij het ontwerpproces N Zeer wenselijk maar... niet altijd haalbaar Toekomstige bezetters / gebruikers niet altijd of zelfs zelden gekend Veel potentiële betrokken partijen Is er belangstelling bij de toekomstige bezetters? Voorbeeld: Community Land Trust Brussels - https://cltb.be

31 IN DE ONTWERPFASE Betrekken van de beheerder bij het ontwerpproces N In het algemeen: uitwisseling op het laatste moment, bij het begin van de opdracht van de beheerder (oplevering van het gebouw) N Het kan zinvol zijn om dit eerder te doen De beheerder kan vooraf zijn mening geven, bij de uitwerking van het project, steunend op zijn competenties en technische kennis Vermijden dat er onderweg informatie verloren gaat > directe uitwisselingen tussen ontwerper en beheerder (uitwisseling technicus - technicus) Kansen voor goede follow-up optimaliseren

32 IN DE ONTWERPFASE Werken in bouwteam N De ontwerpers en aannemers werken samen vanaf de eerste aanzet van het project - multidisciplinaire teams Delen van kennis Beter georganiseerde uitwisseling van informatie Zorgt voor globale projectaanpak > evenwichtige projecten

33 IN DE ONTWERPFASE Energieontwerpnota N Opgesteld door de ontwerper (studiebureau) N Principes voor ontwerp van het gebouw op het vlak van energie N Informatie over de prestatiedoelstellingen N Informatie over in aanmerking genomen hypothesen N Basis voor beoordeling van de effectieve energie-efficiëntie van het gebouw

34 IN DE ONTWERPFASE Regelingsnota N Opgesteld door de ontwerper (studiebureau) N Regelingskader van het gebouw (technische installaties) N Zorgt voor correcte parametrering van de installaties bij de ingebruikname Bron: Cenergie [Greenbizz: uittreksels uit de regelingsnota: indelingsschema HVAC - regeling van de zonwering]

35 IN DE ONTWERPFASE Onderhoudsnota N Opgesteld door de ontwerper (studiebureau) N Bepaalt de installaties die onderhoud nodig hebben en de onderhoudsfrequentie

37 IN DE UITVOERINGSFASE Regeling van de technische installaties N Door de aannemer N Op basis van de regelingsnota opgesteld door het studiebureau Niet de standaardinstellingen behouden!

38 IN DE UITVOERINGSFASE As-builtdossier N Omvat As-builtplannen (stabiliteit, architectuur en technieken) Technische schema s: hydraulica, luchtbehandeling, elektriciteit, regeling... Technische fiches van het geïnstalleerde materiaal Gebruiksaanwijzingen

39 IN DE UITVOERINGSFASE Postinterventiedossier (PID) N Opgelegd door het koninklijk besluit van 25/01/2011 N Moet worden overhandigd aan de koper bij de ondertekening van de aankoopakte N Opgesteld door: de veiligheidscoördinator (indien verschillende aannemers betrokken zijn) de bouwheer (indien hij de werken zelf uitvoert) de algemene aannemer N Doelstelling: de veiligheid garanderen van de werknemers die later in het gebouw moeten tussenkomen

40 IN DE UITVOERINGSFASE Postinterventiedossier (PID) N Inhoud: nuttige elementen inzake veiligheid en gezondheid waar rekening mee moet worden gehouden voor eventuele toekomstige werken (onderhoud, herstellingen, vervangingen...) Informatie over de structuur As-builtplannen Architecturale, technische, en organisatorische elementen die betrekking hebben op de uitvoering, het onderhoud en de herstellingen (technische fiches, onderhoudsvoorschriften...) Aangewende materialen N Zie ook Bijl. I deel C van het KB http://www.werk.belgie.be/downloadasset.aspx?id=2160)

41 IN DE UITVOERINGSFASE Logboek N Opgelegd door de EPB-reglementering verwarming en klimaatregeling N Dossier met alle documenten die betrekking hebben op de technische installaties en de gebouwen waarin deze zich bevinden. N Minimale inhoud vastgelegd door de regelgeving Bron: Leefmilieu Brussel

42 IN DE UITVOERINGSFASE Building User s guide N Beschreven in de Angelsaksische literatuur N Niet-technisch document bestemd voor de gebruikers N Opgesteld alsof de gebruiker niets af weet van de beschreven systemen N Deze gids moet up to date worden gehouden (bij veranderingen tijdens de levensduur van het gebouw) om de reële situatie te weerspiegelen N Hij moet gemakkelijk toegankelijk zijn

43 IN DE UITVOERINGSFASE Building User s guide N Deze gids beschrijft De ontwerpprincipes van het gebouw en hoe deze de werking ervan beïnvloeden De beoogde en de verwachte prestaties De toegepaste energie- en milieuefficiëntiemaatregelen De voorziene systemen voor verwarming, koeling, verlichting, toegangscontrole, beveiliging... en de gevolgen van een incorrecte werking De aangewende middelen om de installaties op te volgen Op het gebied van mobiliteit: de voorziene parkeerinrichtingen, openbaar vervoeraanbod, huurmogelijkheden De opgezette afvalbeheersystemen Naast deze informatie, de opleidingen, begeleiding van de beheerders en technische beheerders...

44 IN DE UITVOERINGSFASE Building Log Book N Beschreven in de Angelsaksische literatuur N Technisch document voor de beheerders N Moet makkelijk te begrijpen zijn N Doelstellingen Uitleggen van de werking van het gebouw zoals oorspronkelijk ontworpen Optekenen van de aangebrachte wijzigingen De nuttige informatie overmaken aan de gebouwbeheerder opdat het gebouw optimaal zou functioneren...... en die optimale werking blijft duren

45 IN DE UITVOERINGSFASE Building Log Book N Dit logboek bevat Een beschrijving van de hoofdverantwoordelijkheden Een lijst van contactpersonen Beschrijving van het hele gebouw, met indeling en bezettingscapaciteit Beschrijving van de operationele strategie van het gebouw Beschrijving van de installaties, controle- en beheersystemen van het gebouw De aangebrachte wijzigingen De gezondheids- en veiligheidsaspecten De onderhoudsbehoeften De meet- en monitoringstrategie De gebruikte hypothesen om de milieu-impact te berekenen De doelstellingen en prestaties van het gebouw in gebruik

47 IN DE GEBRUIKSFASE Follow-up bij de opstart N Is gericht op optimale instelling van de parameters van de nieuw geplaatste technische installaties N Tweevoudig doel optimaal comfort van de bezetters verzekeren van rationeel energiegebruik N Ondersteund door meetinrichtingen die het mogelijk maken storingen vast te stellen N Moet minstens een jaar duren (alle seizoenen doorlopen) maar ideaal gezien twee...

48 IN DE GEBRUIKSFASE Begeleiding van de gebruikers N Informatie is noodzakelijk, ideaal gezien voordat de gebruikers hun intrek nemen N Gerichte informatie van begrijpelijk technisch niveau over thema's die de gebruiker aanbelangen Zie presentatie van Julie Neuwels: Actoren van performante huisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Begeleiding en uitwisseling met bewoners

49 IN DE GEBRUIKSFASE Regelmatig onderhoud van de installaties N Een slecht onderhouden installatie verliest mettertijd aan efficiëntie, de prestaties gaan achteruit... Zie presentatie van Paulo Seixas Onderhoud en maintenance van technische installaties N Mogelijke formules Geprogrammeerd onderhoud Globaal beheer

50 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Wat is monitoring? N Anglicisme voor toezicht N Verwijst in het algemeen naar de meting van een activiteit

51 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? N De prestaties verzekeren N Het comfort verzekeren N (De reglementering naleven) Soms (vaak...) is er een heuse kloof tussen het aangekondigde en het werkelijk verbruik het beoogde en het bereikte comfortniveau Zonder monitoring zijn de oorzaken van deze verschillen zeer moeilijk te verklaren en zijn de problemen moeilijk op te lossen

Efficiënte installaties Optimalisering van de regeling 52 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? > De prestaties verzekeren Energieboekhouding invoeren en het verbruik opvolgen Detectie van storingen of afwijkingen Follow-up van onderhoud/ regeling Follow-up van resultaten (vergelijking tussen theorie en praktijk) 100% 90% 70% Risico van verlies van besparingen Monitoring en energiebeheer

53 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? > De prestaties verzekeren Detectie van storingen of afwijkingen Voorbeeld: lekdetectie (defecte waterontharder) Bron: Cenergie

Kosten ( ) 54 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? > De prestaties verzekeren Detectie van storingen of afwijkingen Voorbeeld: defecte thermostaat 60.000 Permanente verwarming aan 55.000 hoge temperatuur 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 jun jul aug sep okt nov de 5.000 jan 2004 feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan 2005 Werkelijk Werkelijk Verwacht Verwacht Bron: Cenergie feb mrt Erbisweb

55 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? > De prestaties verzekeren Follow-up van onderhoud/ regeling + 60 % Bron: Cenergie

56 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? > De prestaties verzekeren Follow-up van resultaten (vergelijking tussen theorie en praktijk) Bron: Cenergie

57 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? > Het comfort verzekeren Opstellen van omgevingssondes (meting van temperatuur, vocht, CO2-concentratie...) Bron: CBE, 2017

58 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Doelstelling? De reglementering naleven EPB-reglementering verwarming en klimaatregeling - Technische eisen systemen nr.2 energieboekhouding

59 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Wat monitoren? N Meestal, meting van energieverbruik waterverbruik comfortparameters N Andere specifieke opvolging/monitoring mogelijk, maar minder frequent werfverbruik VOS-gehalte...

60 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Welk type monitoring? N Beïnvloed door Technisch ontwerp van het project Schaal Klein project (eengezinswoning, collectieve woning) Middelgroot project (collectieve woning, klein kantoorgebouw...) Groot project (groot kantoorgebouw, ziekenhuis...) Wijze van bezetting: huur / koop (grotere betrokkenheid) Profiel van de beheerder [087_Poststraat] [056_Tweetorenstraat] [040_AeropolisII]

61 IN DE GEBRUIKSFASE Monitoring Welk type monitoring? N Er bestaan heel veel instrumenten Belangrijk om zich de juiste vragen te stellen: Wie? Wat? Met welk doel? Welk budget? Zie presentatie van Thomas Deville: Tools voor de follow-up van gebouwen en gegarandeerde prestaties op de lange termijn Zie presentatie van Tanguy Detroz: Geavanceerde monitoring

63 COMMISSIONING Wat is Commissioning? N Systematisch kwaliteitsborgingsproces N Dekt het volledige ontwerp- en bouwproces N Doel > Zorgen dat de prestaties van het nieuwe gebouw voldoen aan de verwachtingen van de gebruiker BOUWFASE GEBRUIKSFASE STUDIE BOUW INDIENSTSTELLING ONDERHOUD EN OPTIMALISERING Building commissioning Recommissioning Bron: SECO Retrocommissioning Seasonal commissioning

64 COMMISSIONING Wie is de commissioning agent? N Een lid van het bouwdirectieteam N Een studiebureau of aannemer die is aangeduid voor de indienststelling N Een onafhankelijke derde

65 TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE? N N Opdat een gebouw aan de verwachtingen zou voldoen (zowel qua comfort als qua prestaties), moet rekening worden gehouden met de bepalende (technische en menselijke) factoren die in deze uiteenzetting worden voorgesteld. De op te zetten middelen hangen af van de omvang van het project. Men moet zich in elk geval bewust zijn dat er een productiefase is, die wordt gevolgd door een gebruiksfase

66 TOOLS Gids duurzame gebouwen www.gidsduurzamegebouwen.brussels N THEMA BEHEER VAN HET PROJECT, DE WERF, HET GEBOUW Intro Beheersprocedure van het project, de werf en het gebouw Dossier Het project goed beheren Voorziening Geïntegreerd ontwerpproces Voorziening Participatieve benadering N THEMA ENERGIE Intro Het energieverbruik van gebouwen beperken Websites N Koninklijk besluit van 25/01/2001 www.werk.belgie.be/downloadasset.aspx?id=2160 N EPB-reglementering verwarming en klimaatregeling http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=n&cn= 2018062116&table_name=wet N Bestek voor REG-onderhoud en toolkit voor REG-onderhoud www.leefmilieu.brussels/themas/energie/bespaar-energie/om-u-tehelpen/reg-instrumenten

67 CONTACT Muriel BRANDT Gedelegeerd zaakvoerster en projectverantwoordelijke écorce nv + 32 4 226 91 60 info@ecorce.be? BEDANKT VOOR UW AANDACHT