LAMMERTIJD Reportage Swifterfokbedrijf Zo doen zij de geboorteregistratie

236e jaargang februari 2012 V A K B L A D V O O R D E S C H A P E N H O U D E R LAMMERTIJD Reportage Swifterfokbedrijf Zo doen zij de geboorteregistratie

inhoud fotoreportage 24 Zwarte melkschapen Baukje Porte zag ze tien jaar geleden voor het eerst in Duitsland: zwarte melkschapen. Met de import van een paar ooien haalde ze de nieuwe kleurslag naar Nederland. In melkopbrengst doet het zwarte schaap niet onder voor zijn witte evenknie. Porte: Het is een sterk schaap met een leuk karakter. Aflammeren Op veel bedrijven is de lammerij aangebroken. Een drukke, maar mooie tijd. Het Schaap maakte een dag mee op het bedrijf van Patrick Geukemeijer en Hester Colijn, waar 600 ooien moeten aflammeren. 12 8 Raszuivere Swifters Ad de Jong fokt Swifters. Hij heeft 150 raszuivere schapen. Nooit deed hij een ram van een ander ras bij zijn ooien. Bijna alle ooilammeren verkoopt hij voor de fokkerij. Ook de afzet van rammen heeft hij prima voor elkaar. De schapenhouderij van De Jong rendeert al jaren. 20 Schmallenberg na de lammertijd Het hoogtepunt van het Schmallenbergvirus lijkt voorbij. Maar is het virus daarmee verleden tijd? Dat is onwaarschijnlijk. FOTO VOORPLAAT: HENK RISWICK 16 Administratie in lammertijd Een schrift, stallijst of moderne reader. Elke schapenhouder heeft zijn eigen methode van registreren tijdens de lammerij. en verder Nieuws 4 Middenplaat: Romanov 22 Nieuw voeradvies: Newton 28 Tips 31 Mail uit China 33 De Ouessants van André van den Broek 34 Gezondheid: Misvormde lammeren verlossen 38 Nieuws van de organisaties 40 Boerencolumn van Jan-Willem Bakker 42 Colofon 42 commentaar JACQUES ENGELEN Weerstand Het is goed nieuws dat Schmallenberg op zijn retour is. Toch kwamen er in de tweede week van februari weer negentien meldingen bij. Afgezet tegen het sterk groeiende aantal bedrijven waar het aflammeren nu is begonnen, is dat een geringe stijging. Wel zijn er nog steeds bedrijven waar voor het eerst een misvormd lam wordt geboren. De vraag is natuurlijk waarop de teller uiteindelijk in april staat. Dan zal blijken hoe erg Schmallenberg heeft toegeslagen. Logische volgende vraag is: wat gaat er volgend jaar gebeuren? Daarvoor bestaan verschillende mogelijkheden. U vindt ze in een overzichtsartikel verderop in deze uitgave. Daar zult u lezen dat alles nog speculatief is. Desondanks: de kans bestaat dat het vee vorige zomer massaal is gestoken door besmette insecten. In dat geval zal de schapenstapel een fikse natuurlijke weerstand tegen het nieuwe virus hebben opgebouwd en kan het allemaal mee gaan vallen. Bij de uitbraak van blauwtong bouwden de dieren ook weerstand op. Daar hadden de schapen wel een jaar of twee voor nodig, maar blauwtong verspreidde zich aanzienlijk langzamer dan Schmallenberg lijkt te hebben gedaan. FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 3

nieuws Drie dagen later scheet die hond een oormerk uit. Robin van Egmond over een hond die dertien schapen doodde. Schmallenbergvirus is over hoogtepunt heen BRON: WWW.VWA.NL Bedrijven waar het virus is aangetoond in misvormde lammeren van schapen (90), geiten (5) en misvormde kalveren (4). Het aantal besmettingen is veel hoger, maar vaak kan het virus niet meer worden opgespoord. Half februari hadden zich 179 schapenhouders, 23 geitenhouders en 308 rundveehouders gemeld, omdat bij hen afwijkende dieren waren geboren. Het aantal gevallen van Schmallenberg neemt amper meer toe, zeker vergeleken met het steeds harder groeiende aantal bedrijven waar de lammertijd is begonnen. De afvlakking vindt niet plaats van de ene op de andere dag, maar geleidelijk. Blijkbaar is de mate van besmetting van de schapen in de afgelopen nazomer ook geleidelijk verminderd. Schapenhouders bij wie de lammerij omstreeks deze tijd begint, moeten nog wel rekening houden met de geboortes van misvormde lammeren. De Gezondheidsdienst voor Dieren beschikt over ruwe cijfers van aantallen bedrijven waar de lammertijd begint. In januari zijn dat er 4,5 keer zo veel als in december en in februari 3,5 keer zo veel als in januari. Het aantal bedrijven dat voor het eerst misvormde lammeren meldde, bedroeg eind december 67, eind januari 136 en half februari 179. De toename gaat dus aanzienlijk minder hard dan het groeiend aantal bedrijven waar het aflammeren is begonnen. Voor de GD, die alle bedrijven met misvormd geboren lammeren bezoekt, reden om te concluderen dat Schmallenberg over het hoogtepunt heen is. De aantallen afwijkende lammeren zijn nu aanzienlijk lager dan in januari, tijdens het hoogtepunt van de Schmallenbergcrisis. Ook het lagere percentage misvormingen is een signaal dat Schmallenberg minder hard toeslaat. Het aantal meldingen van afwijkende kalveren is inmiddels veel groter dan dat van de lammeren. In andere landen is Schmallenberg eveneens een probleem. Bij de Duitsers gaat het nog steeds vooral om schapenbedrijven: 438 meldingen. In België betreft het 95 schapenbedrijven, in Frankrijk zijn er tegen de honderd meldingen. De Britten maken zich grote zorgen, omdat het aantal meldingen begin deze maand sterk toenam. Begin februari stond de teller daar op 33 schapenbedrijven in twee weken tijd. Zie de pagina s 20-21 voor het artikel Schmallenberg na de lammertijd. Nieuwe regels voor enting blauwtong poll STELLING: VOOR 50% Ik volg het nieuwe ontwormen helemaal op. Nieuwe poll: Uw mening op www.hetschaap.nl ANDERS ONTWORMEN GEEN MENING 10% Is er iets veranderd dan? ENTEN TEGEN BLAUWTONG VERBODEN TEGEN 40% Niks anders. Gaat al jaren goed zo. De Europese Unie heeft nieuwe regels vastgesteld voor het enten tegen blauwtong. Die enting werd verboden, zodra een EU-land officieel vrij werd verklaard van blauwtong. Voor Nederland was dat juist 15 februari het geval. Zoals het nu lijkt, staat de EU toch preventief enten tegen blauwtong toe in gebieden waar de ziekte recent niet is aangetroffen. Welke termijn de EU daarvoor hanteert, was bij afsluiten van deze uitgave van Het Schaap nog niet bekend. Wel dat alleen geïnactiveerde vaccins mogen worden gebruikt. Naast ons land werden ook Duitsland, België en Luxemburg officieel blauwtongvrij. Daardoor hoeven schapen uit deze landen bij transport binnen de Europese Unie niet meer gevaccineerd te worden en is het testen minder vaak nodig. De eisen aan importdieren uit risicogebieden worden strenger. 4 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

FOTO: FRANK STEGEMAN In de rubriekskeuring kwam ram 8477-91945 van Peter Gottenbos op de eerste plek. De ram werd later kampioen bij de jonge dieren. Blauwe kampioenen Met enige moeite duwt Niels Groot-Nibbeling zijn Blauwe Texelaar-ramlam op de tweede plek van een rubriek tijdens de keuring van dit ras in Arnhem. Kampioen in deze rubriek werd het ramlam van Peter Gottenbos uit Sint-Oedenrode dat in deze rubriek ook al links vooraan kwam te staan. Op deze rammenkeuring op 21 januari waren 51 Blauwe Texelaars. De organiserende Stichting Texelaarpromotie Midden-Nederland is daarover dik tevreden. Er waren verder nog vijf Dassenkoppen en 21 witte Texelaars. Productschap start met nieuw praktijkprogramma ontwormen Het Productschap Vee en Vlees begint met een cursus waarin schapenhouders op praktische wijze leren hoe ze het beste kunnen omgaan met wormbesmettingen. De aanpak van maag-darmwormen is de afgelopen jaren veranderd. Veel wormmiddelen werken niet goed meer, omdat ertegen resistentie is ontstaan. Het nieuwe programma wordt dit jaar bij tien bestaande studiegroepen van schapenhouders uitgetest. Het begint in april. Als het programma goed blijkt te werken, komt het volgend jaar beschikbaar voor dierenartsen en anderen die schapenhouders het nieuwe ontwormen willen bijbrengen. Vier dierenartsen begeleiden dit jaar de studiegroepen: Judith van Andel, Frank Glorie, Reinard Everts en Klaas Poppens. De Faculteit Diergeneeskunde ondersteunt het programma. Het productschap betaalt het. Het is een basale aanpak, zegt Margo Vonk van het PVV. De schapenhouders leren eerst de wormeieren in mest te herkennen en daarna de mate van een besmetting in te schatten. Tijdens de cursus leren ze ook hoe ze maatregelen kunnen nemen. Het allerbelangrijkste is preventie. Voor meer informatie over dit nieuwe programma: info@provinos.nl of mvonk@pve.nl. Schapenhouder vrijgesproken De 53-jarige Herman van Vliet uit Doezum (Groningen) is ontslagen van rechtsvervolging. Hem werd verweten dertien Drentse Heideschapen en drie geiten niet te hebben voorzien van een voorgeschreven identificatiemiddel. Van Vliet had de oormerken bij zijn dieren vervangen door een onderhuidse chip. In 2005 had een medewerker van het ministerie van Landbouw hem gezegd dat dit goed was. Twee jaar later kreeg hij van de AID te horen dat hij handelde in geest van de wet. In 2010 kreeg hij, achteraf onterecht, te horen dat de chip in combinatie met een tatoeage toch niet was toegestaan en werd hem een dwangsom opgelegd. De rechter oordeelt nu dat autoriteiten Van Vliet op het verkeerde been hebben gezet. Verwaarloosde schapen Leverbot vaak niet ontdekt Wol als mest Van Cleef weg bij Beljaars De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit heeft 63 schapen bij een veehouder in Zuid-Holland weggehaald, omdat de dieren ernstig waren verwaarloosd. De schapen waren ondervoed en liepen kreupel. Een dierenarts moest er acht euthanaseren. De overige dieren zijn naar een opvangadres gebracht. Leverbot blijft schapenhouders geregeld verrassen. Op percelen met hoge waterstand komt de aandoening vrij veel voor. Dat meldt de GD. Het advies is bij onverklaarbaar slecht groeiende dieren die op zulke percelen lopen, mest op leverbot te laten onderzoeken. Leverbot heerst tot in maart. In Duitsland is een eerste proef met schapenwol als mest goed verlopen. De wol wordt gedroogd en daarna tot pellets geperst. De pellets worden in de grond verwerkt en geven daar stikstof, kalium en zwavel af. Bovendien houden ze vocht vast en zorgen ze voor een betere bodemstructuur. Buitendienstmedewerker Bert van Cleef vertrekt bij Beljaars Schapenpraktijk in Bladel. Hij wordt per 1 maart voedingsdeskundige vleesvee bij Hendrix UTD. Van Cleef heeft ruim 12,5 jaar gewerkt bij Beljaars. Hij kwam op veel schapenbedrijven. Het is nog niet bekend wie hem opvolgt. FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 5

3 vragen aan... Robin van Egmond Twee keer schapen dood door hond Is beheerder van Levend Landbouwmuseum De Kleine Duiker in het Zuid-Hollandse Barendrecht met onder meer tachtig schapen van alle Nederlandse rassen. Twee keer doodde een hond er schapen. FOTO: ROEL DIJKSTRA Nieuw boek over Bentheimer Das Bentheimer Landschaf is de titel van een nieuw boek over dit Duitse schapenras. Het boek is in het Duits geschreven door Tobias Böckermann. Het gaat in op tweehonderd jaar historie, waarin het ras bijna verdween. Inmiddels zijn er weer bijna 2.500 fokdieren van. De Bentheimer is een heideschaap dat veel is ingezet in regio s langs de Nederlandse grens. De Bentheimer is verwant aan de Schoonebeeker. Van beide rassen zijn in het verleden dieren over de grens gegaan om te worden ingekruist. Das Bentheimer Landschaf is in de boekhandel te koop voor 14,60. ISBN 978-3-925034-45-9. 1 2 3 Wat is er gebeurd? Op eerste kerstdag werd ik gebeld dat er schapen van ons in de Mariapolder doodlagen. Ik ben gaan kijken en zag er zes dood. Twee moesten we laten inslapen. Ik ben bij alle mensen in de buurt langsgegaan. Niemand had wat gezien. Drie weken laten was het weer raak: vijf schapen gepakt op dezelfde plek. Dat had ik niet verwacht. Ik was bij iedereen met een grote hond langsgegaan, dus dacht ik dat het een vreemde was geweest. Hebben jullie nu de dader gevonden? Ja. Bij een andere schapenhouder gebeurde namelijk een paar dagen later hetzelfde en ook hij is bij mensen langsgegaan. Op een adres wilden ze niet meewerken. Hij heeft toen de politie gebeld en die heeft de hond in beslag genomen en laten braken. Er kwam wol uit. De eigenaren zeiden dat hij de wol van de draad had gevreten, dat hij dus niks had gedaan. Ze kregen hem niet mee. Drie dagen later scheet die hond een oormerk uit. Dát kon niet van het hek komen. En nu? U hebt geen bewijs dat die hond ook bij u de dader was. We gaan die mensen aansprakelijk stellen. Het zint me vooral niet dat die hond alweer terug is bij die mensen. Hij moet wel aangelijnd en met een muilkorf om worden uitgelaten, maar na een tijdje doen ze dat natuurlijk niet meer. Hij heeft schapenbloed geproefd. Wij hebben de schapen daar voorlopig maar weggehaald. Huiden voor perkament In Noord-Brabant is een opmerkelijk project gestart: Van zeldzaam schaap naar waardevol perkament. Het is een initiatief van de stichting Kartuizerklooster in Liempde. Doel is de productie en het gebruik van het eeuwenoude perkament te stimuleren. De initiatiefnemers willen schapenhuiden gebruiken om perkament te De Stichting Zeldzame Huisdierrassen legt een bestand aan van zeldzame Nederlandse huisdierrassen. Met dit bestand wil de SZH voorkomen dat zulke dieren worden geruimd als er een besmettelijke dierziekte uitbreekt. Hinke Fiona Cnossen van de SZH noemt dit zogeheten paraplubestand een lang gekoesterde wens. Tien jaar geleden wisten we tijdens de mond- en klauwzeeruitbraak niet waar de zeldzame dieren liepen. Tijdens de vogelpestuitbraak later weer niet. Nu hebben we gelukkig afspraken kunnen maken met het ministerie. Houders van zeldzame dieren moeten toestemming geven om hun UBN in dit maken. Daarvoor is een overeenkomst getekend met de Stichting Schaapskudde Eerde. Binnenkort zijn er workshops perkament maken in de Schaapskooi Schijndel en is er op 3 maart een presentatie van perkament in kleding door studenten. Meer informatie op www.kartuizerklooster.nl. Zeldzame schapen in apart bestand paraplubestand van de SZH op te laten nemen. Dienst Regelingen van het ministerie zet dan een vlag bij het UBN van dat bedrijf, waardoor meteen zichtbaar is dat daar zeldzame dieren lopen. De SZH beheert het bestand. Tot nu toe zijn alle dieren van het Nederlands Zwartbles Schapenstamboek al gevlagd. De SZH hoopt ook alle heideschapen en melkschapen vast te kunnen leggen. Het is de bedoeling dat dieren van buiten het stamboek eveneens worden opgenomen, maar dan wil de SZH er wel zeker van zijn dat ze raszuiver zijn. Bij minder dan 10.000 dieren is een ras zeldzaam. 6 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

noteringen Oude schapen duur Ooien en rammen Ooien < 20 kg Ooien > 20 kg Rammen < 22 kg 120 110 Slachtschapen 2010/2011 2011/2012 110 100 in euro s per dier 100 90 80 in euro s per dier 90 80 70 70 60 week 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 1 2 3 4 week 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 1 2 3 De prijzen voor jonge dieren zijn iets gedaald. Oude schapen blijven goed aan de prijs. De prijzen blijven op een hoog niveau. Oude schapen brengen gemiddeld vijftien euro per stuk meer op dan in begin 2011. De prijsverschillen zijn wel groot; tussen de slechte en de goede dieren zit vijftig euro verschil. De vraag uit Frankrijk is minder geworden, omdat daar het binnenlandse aanbod stijgt. Maar België en Duitsland willen graag de volgroeide dieren hebben, waardoor de export naar die landen verschuift. Vooral de wat rijpere schapen zijn in Duitsland gewild. Het vrij kleine aanbod van oude ooien zorgt er ook voor dat de prijzen stijgen. In ons land is er goede vraag naar oudere ooien. Rammen zijn in eigen land lastiger te plaatsen. De markt voor jongere, lichtere dieren is eveneens nog goed, al is er een licht dalende lijn in de prijzen. Maar vergeleken met begin 2011 zijn ook de opbrengsten daarvan goed. De export ondervindt nog niet veel belemmeringen door het Schmallenbergvirus. Enkele landen hebben wel de grenzen gesloten voor Nederlands vee, maar de export naar die landen is niet groot. De vorst die in januari is ingevallen, heeft nog geen negatieve invloed op de prijzen gehad. Stamboek Hamsphire Down weg bij NSFO De Hampshire Down Vereniging Nederland vertrekt bij de NSFO. Het stamboek gaat de dier- en ledenadministratie en de lammereninspectie zelf uitvoeren. Mogelijk gaat de vereniging daarvoor een nieuw computerprogramma voor de administratie gebruiken. Volgens Hans van Bokhoven van de Hampshire Down Vereniging Nederland is de NSFO te duur voor zijn stamboek geworden. En wat we er voor terug krijgen, vinden we onvoldoende. Het gaat om de prijs-kwaliteitverhouding. Het stamboek telt ongeveer 250 leden. Van Bokhoven: Afgelopen jaar hebben er zo n zestig opgezegd. Voornamelijk om de groeiende kosten. Daarom moesten we iets doen. Jan van Rijnsbergen van de NSFO vindt het jammer dat dit stamboek vertrekt. Zijn organisatie raakt ruim een vijfde van alle aangesloten fokkers erdoor kwijt. Hij kan nog niet zeggen of dit gevolgen heeft voor de NSFO. Hampshire Downs FOTO: HENK RISWICK Waterschap moet betalen Het Waterschap Zuiderzeeland moet een schapenhouder 50.000 euro schadevergoeding betalen. Dat heeft de rechter in Arnhem bepaald. Het waterschap had de pachtovereenkomst voor dijken beëindigd en de schapenhouder kon aannemelijk maken dat hij daardoor werd beperkt in zijn bedrijfsvoering. Dit meldt het Agrarisch Dagblad. Overleg zwoegertest De Gezondheidsdienst voor Dieren en de NSFO praten 27 februari weer over hun tests op zwoegerziekte. Daarover hebben ze ruzie. Er is voor zover bekend nog geen oplossing voor de problemen. Het overleg eind januari ging niet door. Daarom is er nu een nieuwe datum vastgelegd. Het overleg gebeurt onder leiding van Geert Benedictus. Dieven gestraft Twee mannen die onlangs in België schapen hadden gestolen, hebben een taakstraf gekregen. De slager die ze wilde slachten kreeg een celstraf opgelegd. Het ging om acht schapen van de bekende Belgische fokker Wilfried Blanchaert. Hij speurde zelf zijn dieren op, vlak voordat ze geslacht zouden worden. Blanchaert krijgt 2.000 euro schade vergoed, maar vindt dat te weinig. FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 7

AD DE JONG (53) 8 HET SCHAAP FEBRUARI 2012 WOONPLAATS: BERGAMBACHT (Z.-H.) BEDRIJF: SWIFTERFOKKERIJ MET 150 OOIEN. ZES ZOOGKOEIEN BAAN: 32 UUR PER WEEK WERKZAAM OP GROOT MELKVEEBEDRIJF

TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: HENK RISWICK reportage Prima afzet door goede fokkerij Bijna alle ooilammeren verkoopt hij voor de fokkerij. Ook de afzet van de rammen heeft hij prima voor elkaar. Zeker met de goede prijzen van de afgelopen twee jaar is de schapenhouderij van Ad de Jong rendabel. Maar eigenlijk is dat al jaren zo. Swifters heeft hij. Hij fokt ze. Nooit deed hij een ram van een ander ras bij zijn ooien. Mijn bedrijf heet niet voor niets de Swifterhoeve, zegt Ad de Jong met een glimlach. Hij houdt in het Zuid-Hollandse Bergambacht al heel wat jaren 150 zuivere Swifters. Het ras is in trek. De laatste jaren is er weer veel vraag naar goede zwoegervrije ooien van dit ras, zeker naar grote koppels. De Jong: Omdat het een goed gebruiksschaap is, dat vlot drie lammeren groot kan brengen en waaraan je als vleeslamproducent in mijn ogen het meest kunt verdienen. Nog voor de lammertijd in maart begint, heeft De Jong de meeste bestellingen voor fokooitjes al binnen. Dat is eigenlijk formidabel. Hij koestert zijn vaste klanten. Als ze tevreden zijn, fok je wat de markt vraagt. PARTTIME BOER Het fokken zit hem in het bloed. Fulltime boer is hij echter nooit geworden. Voor varkens, de sector waarin hij na school een baan vond, is een mestquotum nodig. Voor melkvee een melkquotum. Beide takken waren moeilijk haalbaar op het bedrijf waar zijn ouders nog lang op kleine schaal koeien molken. De Jong had inmiddels een betaalde baan: eerst bij een varkensfokkerij, later op een melkveebedrijf. Hij besloot die baan van 32 uur te behouden en startte Ad de Jong voert zijn Swifterooien op stal kuilgras. in 1987 met Swifters thuis. Eerst een koppeltje van zeven ooien, nu houdt hij er 150. Ik zag het verhaal van de Swifter meteen zitten. Anderen verdienden aan de fokkerij. Wat zij kunnen, kan ik ook. Fokken wilde ik graag en de handelsgeest heb ik ontwikkeld op de bedrijven waar ik werkte. COMBINATIE MET VERKOOP RUWVOER Met 32 hectare grasland hebben de schapen flink de ruimte. De Jong: De Swifter heeft dat nodig. Het is een snelgroeiend schaap, maar dan moet je de dieren wel vaak omweiden. Mijn schapen vreten niet graag te stengelig gras, dan groeien Cijfers 2011 PRODUCTIE Gemiddelde bezetting: 150 ooien inclusief circa 30 enters Levend geboren lammeren per ooi: 2,81 Grootgebrachte lammeren per ooi: 2,63 Guste ooien: maximaal 2-3 Aantal afgeleverde lammeren: 390 AFZET Ooilammeren voor de fokkerij: 165 à 110-130 Ooilammeren voor vervanging: 30 Ramlammeren voor offerfeest: 100 à 140 Rest ramlammeren voor slacht: 65 à 110-130 Ramlammeren voor de fokkerij: 30 à 140-175 Uitstootooien: 110 ze niet meer. De enige manier is dus veel maaien, zodat ik vaak kan omweiden. En als ik veel maai, kan ik ook veel ruwvoer verkopen. Er is een markt voor hooibaaltjes. Ik verkoop er elk jaar 8500, veel aan paardenhouders. Zijn bedrijf draait dus op de combinatie ruwvoerverkoop en schapenfokkerij. Het eerste versterkt het tweede en ze zijn beide winstgevend. Als zijn twee zonen zijn afgestudeerd, zou De Jong zijn betaalde werk kunnen opgeven en fulltime boer kunnen worden met zijn schapen en hooipakjes. Ik denk dat het bedrijf voldoende rendabel kan zijn. Op een papiertje staat hoeveel zijn omzet uit de schapenhouderij afgelopen jaar was: 2,6 >> FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 9

reportage Drachtige ooien in de nieuwste stal. De ongeschoren ooien zijn net een dag binnen en moeten nog worden geschoren. lammeren per ooi en een gemiddelde prijs van 120 euro. In totaal 46.800 euro. Daarin zitten ook de pakweg dertig ooitjes die hij voor zichzelf aanhield. Hij waagt zich niet aan een kostencalculatie voor de schapen. Ik heb een grote trekker, vooral voor het maaien, schudden en balen rijden. Maar die gebruik ik ook voor de schapen. De drie stallen betaalde ik met gespaard geld. VOLDOENDE BESPIERD Hoe dan ook: De Jong denkt met zijn Swifterfokkerij winst te maken. De Swifter van nu noemt hij kwalitatief voldoende. Alleen beenwerk en uiers zouden beter kunnen. De klauwen zijn niet zo hard en droog. En de uier krijgt het altijd zwaar te verduren, dus die is Een mooi ontwikkelde jonge Swifterooi zoals De Jong die graag ziet. Als ik rammen koop, let ik op formaat, bil en rug niet gauw goed genoeg. Maar wat wil je? Mijn ooien brengen drielingen groot. Gemiddeld zit hij dus op 2,6 grootgebrachte lammeren per ooi. Hoger hoeft niet. En in tegenstelling tot veel collega- Swifterfokkers vindt De Jong zijn schapen bespierd genoeg. Hij selecteert daarom niet bewust op het zogeheten myomax-gen. Dat is een gen voor extra bespiering, dat Swifterfokkers de laatste jaren maar al te graag in hun schapen halen. De Jong niet: De Swifter is een productieschaap en geen Texelaar. Gelukkig is de keuze binnen ons stamboek vrij. Ik fok er niet op. Zit het erin, dan is dat zo. Als ik rammen koop, let ik vooral op een goed formaat, een goede bil en een rechte rug. Voor de benen moeten ze 86, 87 punten hebben en voor de bespiering 82 tot 84. De vruchtbaarheidsindex moet 150 tot 180 zijn. Daaronder ga ik niet zitten. VRAAG ZAT Zijn fokbedrijf produceert 390 lammeren per jaar. Dat zijn gemiddeld 195 rammen Koppel jonge ooien. Er lopen ook enkele oudere ooien tussen. Dat doet De Jong om ervoor te zorgen dat de jongere dieren eerder weerstand opbouwen tegen smetstoffen die oudere schapen al hebben. en 195 ooien. Naar de ooitjes is vraag zat: de vaste klanten, maar ook mensen die zomaar een paar willen. Verder exporteert De Jong regelmatig. Twee jaar geleden zijn er 139 naar Polen gegaan. Die man belde laatst: hij wilde eigenlijk alle ooitjes van dit jaar hebben, maar durft niet vanwege het Schmallenbergvirus. De Jong rekent 110 tot 130 euro voor fokooitjes. Van de 195 rammen gaan er elk jaar een stuk of 25 weg voor de fokkerij. De rest is voor de slacht. Ongeveer honderd gaan weg met het islamitisch offerfeest, ze deden afgelopen jaar 140 euro per stuk. De rest gaat naar individuele klanten, vooral Marokkanen. Die mensen komen hier al jaren. Voor hen heeft De Jong afspraken met een slachterij: hij levert de rammen, 22 euro slachtkosten zijn voor de slachterij, en zijn opbrengst is tussen 100 en 130 euro. Niet slecht voor wat in feite een bijproduct van een fokbedrijf is. << 10 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

Schapenvoer voordelig thuisbezorgd ADV 194x61.indd 1 03-01-2012 15:29:35 Farm-O-San, Postbus 40, 3880 AA, Putten, tel: 0341-371611, e-mail: farmosan@nutreco.com. Kijk op www.farmosan.nl voor meer informatie Bestel hier uw oornummers Nedap Live!D: dé innoverende EID productrange met uitstekende RFID kwaliteit De juiste informatie van ieder dier met een eenvoudig en betrouwbaar systeem. Live!D biedt u oornummers, readers en specialistische bedrijfstoepassingen. Manage your livestock Eenvoudig EL&I en VKI meldingen doorgeven via de gratis online Live!D applicatie? Dat kan! Bestel dan nu uw Live!D oornummers. www.oornummers.nl

lammerij LAMMERTIJD Op veel bedrijven is de lammertijd aangebroken. Een drukke, maar mooie tijd. Het Schaap maakte een dag mee op het bedrijf van Patrick Geukemeijer en Hester Colijn waar zeshonderd ooien moeten aflammeren. Fotograaf Henk Riswick maakte er een prachtige fotoreportage. Patrick Geukemeijer vindt de lammerij relaxt. De rest van het jaar sjezen we van hot naar haar en zijn we altijd aan het slepen met de schapen. De lammertijd is mooi overzichtelijk. Alles bij huis op stal. Hij houdt samen met partner Hester Colijn achthonderd Kempische Heideschapen, sommige met een fikse scheut bloed van de Charollais erin. Ze hebben de schapen voor begrazing. De Kempen zijn makkelijke schapen. Hulp bij aflammeren is vrijwel niet nodig, dit jaar wel meer dan andere jaren. De pasgeboren lammeren zijn forser dan anders. Mogelijk door het fraaie herfstweer met de goede grasgroei hebben de dieren zich flink ontwikkeld. Schmallenberg speelt misschien ook wel. De grote vrees van deze lammertijd. Op dit bedrijf zijn, nu dik de helft van de ooien heeft afgelammerd, vijftien misvormde lammeren geboren. We vinden het niet zo vreselijk, zegt Geukemeijer laconiek. Veel erger is het als de ooien wat mankeren of doodgaan. Het klinkt misschien raar, maar een pasgeboren lam heeft nog niks gekost. Daarom is die lammertijd op dit bedrijf gewoon een fijne tijd. 12 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

FOTO S: HENK RISWICK, TEKST: JACQUES ENGELEN HESTER COLIJN EN PATRICK GEUKEMEIJER Hester helpt een ooi met de geboorte van het eerste lam van een tweeling. Hulp is normaal gesproken amper nodig, maar dit jaar zijn er vrij veel forse lammeren en ook wat met een teruggeslagen voorpootje. Daar is wel wat hulp nodig. WOONPLAATS: BAEXEM (L.) BEDRIJF: DE VOSKOP NATUUR- EN LAND- SCHAPSBEHEER. 600 AFLAMMERENDE OOIEN EN 200 JAARLINGEN. VOORNAMELIJK KEMPI- SCHE HEIDESCHAPEN. KLEINSCHALIG NA- TUURONDERHOUD ZOALS KNOTTEN EN RASTERS PLAATSEN. Met al die aflammerende ooien gaan de hele dag door schapen van groepshok naar kraamhok en omgekeerd. Medewerkster Lisette Walter lokt de ooi uit het kraamhok met de twee lammeren ervan. >> FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 13

lammerij Geboorte Het begin is er: de pootjes worden zichtbaar. Kop en pootjes zijn eruit. Het lam is geboren en tilt het kopje al op. Nu proberen op te staan. Moederzorg. 14 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

In het kraamhok bekapt Patrick de pootjes van de ooi, ontwormt het dier en controleert de conditie. Het is de apk, zegt hij. Het komt niet zo vaak voor dat ik elk schaap in handen heb. De vredige rust van een groepshok ooien met lammeren. Voordat de ooi met haar lammeren naar een groepshok gaat, krijgen alle lammeren oormerken. Kan het mooier? FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 15

wij doen het zo Op deze aflamlijst staan alle wetenswaardigheden. Administratie in lammertijd Een notitieboekje, een stallijst, een moderne reader. Elke schapenhouder heeft zijn eigen methode van registreren tijdens de lammerij. Door de komst van de centrale I&R-databank is registratie verplicht. Ook stamboeken willen goede gegevens. Hoe doen schapenhouders dat? Wie schapen heeft, houdt vaak een administratie bij. Een deel van de administratie is verplicht. Elk lam dat wordt geboren, moet een nummer krijgen en gemeld worden bij de centrale I&R-databank van de overheid. Of iemand nu voor de hobby een schaap houdt of beroepsmatig bezig is, maakt niet uit. De geboortemeldingen moeten altijd worden gedaan. Wie aangesloten is bij een stamboek, moet vaak nog meer gegevens bijhouden en doorgeven. Het stamboek berekent op basis hiervan fokkerijgegevens, zoals fokwaardeschattingen voor vruchtbaarheid. Administreren hoort erbij, helemaal in het aflamseizoen. Veel schapenhouders deden dat al voor het wettelijk verplicht werd, ook diegenen die niet waren aangesloten bij een stamboek. Ze schreven alles wat ze belangrijk vonden op, zoals de aflamdatum, het aantal geboren lammeren, het geboorteverloop, geslacht van het lam en meer wetenswaardigheden. Zo konden ze zien of bepaalde dieren het goed deden of niet. Ieder heeft zijn eigen methode van geboortegegevens bijhouden. Ondanks de opkomst van elektronische hulpmiddelen wordt er nog veel handmatig genoteerd. Vier schapenhouders vertellen hoe zij hun geboorteregistratie doen. << Geboorte melden n Geboortes kunt u via internet doorgeven aan de centrale I&Rdatabank. Dat gaat via de optie Mijn Dossier op de website www.drloket.nl. n Per telefoon kunt u geboortes doorgeven via het voiceresponse - systeem. Het nummer is: 0900-2552004. n Er zijn managementprogramma s waarmee u geboortes kunt melden aan de databank. Dienst Regelingen controleert deze programma s niet. U moet zelf nagaan of uw gegevens juist zijn aangekomen. n Problemen? Het DR-loket is telefonisch bereikbaar op: 0800-2233322. 16 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

TEKST: MARGREET WELINK, FOTO S: RONALD HISSINK, TON KASTERMANS, FOTOPERSBUREAU DIJKSTRA, JAN SIBON Met de reader voer ik de gegevens in één keer in WIM VAN DER LINDE WOONPLAATS: EMMELOORD (FL.) SCHAPEN: 400 NOORDHOLLANDERS Mijn dieren staan niet ingeschreven in het stamboek, dus voor de fokkerij hoef ik niks te registreren. Ik heb natuurlijk wel de verplichte registratie voor de I&R-databank. Dat doe ik op de elektronische manier. Ik loop niet rond met een opschrijfboekje in mijn zak. Voor 400 ooien is dat niet te doen. Ik meld niet elke geboorte apart. Als er een stuk of zeventig lammeren geboren zijn, ga ik aan de slag. Ik haal er steeds twintig even weg bij de ooien en zet ze in een apart hok. Daar staan een krukje en een tafeltje met daarop de merktangen en de reader. Als ik klaar ben met nummeren, lees ik de nummers meteen in de reader in. Na deze groep pak ik de volgende twintig. Ik moest in het begin even handigheid krijgen in die tangen en ik moest goed zoeken waar je het merk precies plaatst. Niet te ver naar de punt, want dan gaat het oor hangen en neemt de kans op verlies toe. Na het nummeren sluit ik de reader aan op de computer. Zo voer ik alle gegevens in één keer in in mijn administratie. Ik zet er ook meteen bij of het een ooitje betreft of een rammetje. Nadien verzend ik de gegevens naar de centrale I&R-databank. In een ochtend kan ik zo makkelijk honderd lammeren doorgeven. Ik nummer als ze een dag of drie, vier oud zijn. Dan zijn de oren stevig genoeg en kan ik de lammeren nog makkelijk oppakken. Wettelijk mag je ze tot een half jaar nog nummeren, maar dan is het veel lastiger. Ik zorg in elk geval dat alle lammeren zijn gemerkt voor ze de wei in gaan. We schrijven alles op in een schrift We hebben een reader, maar ik moet er nog mee leren omgaan. Daarvan is het nog niet gekomen, dus vooralsnog maken we gebruik van een schrift. Dat ligt in de bijkeuken in het bakje waarin ook de oornummers liggen. Achter in de stal hangen aan een balk een extra pen en schrift aan een touwtje. Ook daarin kunnen we eventueel notities maken. Om de twee dagen nummeren we een koppel lammeren. Als er heel veel lammeren worden geboren, doen we het elke dag. De ooien zitten in grote groepen. We houden ze goed in de gaten en zodra er één heeft gelammerd, verplaatsen we moeder en kinderen naar aparte hokjes. Als een lam vier dagen oud is, wordt het genummerd. We nummeren niet meteen na de geboorte, dan zijn ze nog zo kwetsbaar. Laat ze eerst maar eens een beetje stevig worden. Als het zover is, houd ik het lam tussen mijn knieën en doe met een tang de merkjes in de oren. Daarna gaan de ooi en de genummerde lammeren terug naar het koppel. Het is best een heel werk. Gelukkig hebben we regelmatig stagiaires die helpen. We zijn niet aangesloten bij een stamboek, dus fokkerijgegevens houden we verder niet bij. Wel vermelden we het als een lam geboren is uit een heel goede ooi. Die noemen wij toppertjes. Dergelijke lammeren houden we zeker aan. De geboortegegevens zoals datum, aantal lammeren en welke ooi, schrijf ik dus op in het schrift en vandaaruit zet ik alles handmatig in de computer. Via de computer sturen we de gegevens dan door naar de centrale databank. ALBERTA ROLLEMA WOONPLAATS: DALEN (DR.) SCHAPEN: BIOLOGISCH BEDRIJF MET 400 MELKSCHAPEN >> FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 17

wij doen het zo Ik vind de stallijsten van Dienst Regelingen heel handig Mijn ooien staan niet bij huis, maar op een boerderij even verderop. In de lammertijd rij ik steeds heen en weer, ook s nachts ga ik kijken hoe het gaat. De ooien zitten bij het aflammeren in eenlinghokjes. Ik loop met stallijsten op zak. Die krijg ik opgestuurd van Dienst Regelingen, heel handig. Als er een lam is geboren, schrijf ik dat op die lijsten. Ik zet bij de betreffende ooi hoeveel lammeren ze kreeg, de datum natuurlijk, of het een ooitje of een rammetje is. Dat soort dingen. Ik zit niet bij een stamboek, specifieke fokkerijgegevens houd ik verder niet bij. Als de lammeren een week of twee oud zijn, doe ik de oornummers in. Ik pak een lam onder de ene arm en in de andere hand heb ik de tang. Het is wel een klusje waarbij je goed je aandacht moet houden. Je moet precies kijken waar je het nummer plaatst om ontstekingen te voorkomen. Natuurlijk moet je ook nauwkeurig bijhouden welk lam welk nummer heeft gekregen. Ook dat schrijf ik op de stallijst. Na het nummeren gaan de ooien en de lammeren weer in de groep. Als na een week of zes alle schapen hebben gelammerd, ga ik met de stallijst achter de computer zitten, voer de gegevens in één keer in en stuur ze door. Ik gooi mijn lijsten niet weg. Ik bewaar ze allemaal, voor het geval er met de computer iets misgaat. Het is me nog nooit gebeurd, maar ik hoor van anderen dat er regelmatig wat hapert of dat er iets niet klopt. Zonder mijn stallijsten zou ik mijn gegevens kwijt zijn en dat wil ik natuurlijk niet. ROB VAN DER WINDT WOONPLAATS: ALPHEN A/D RIJN (Z.-H.) SCHAPEN: 25 ZWARTBLESOOIEN VOOR DE HOBBY Stamboek doet de I&R-melding EDDIE EN RIEKIE KASPERINK WOONPLAATS: OLDEBROEK (GLD.) SCHAPEN: 60 TEXELAARS Eddie: De ooien zitten in aparte aflamhokjes. Ik weet wanneer de lammeren komen, want de ooien zijn gesponsd om de bronst te synchroniseren. Aan het eind van de dracht wekken we de geboortes op. Binnen 48 uur zijn de lammeren er. De dracht duurt zo nooit langer dan 145 dagen en de lammertijd is kort. In de stal hangt een lijst met van elke ooi het nummer en de dekgegevens. Daarbij schrijven we met pen de geboortegegevens, zoals de aflamdatum, het aantal lammeren, of het een vlotte geboorte was of niet, of de ooi genoeg melk heeft, noem maar op. We wegen de lammeren na de geboorte, het gewicht schrijven we ook op. En uiteraard het oornummer als we gaan nummeren. Soms gebeurt dat meteen op de dag dat een lam is geboren, maar meestal na een paar dagen. Onze ervaring is dat dan de bloedvaten in de oren verder uit elkaar zijn gegroeid, wat het nummeren vergemakkelijkt. Ooi en lammeren gaan pas de groep in als de lammeren een oornummer hebben. Het oormerken doen we samen. Mijn vrouw houdt het lam vast, ik doe de nummers in de oren. Van een collega kreeg ik ooit de tip een druppeltje penicilline op het wondje te doen om ontstekingen te voorkomen. Het werkt perfect. Als de lijst helemaal is ingevuld, voert Riekie alles in de computer in en meldt ze de geboortes bij het stamboek. Die zorgt vervolgens dat de benodigde gegevens bij Dienst Regelingen terechtkomen, die melding hoeven we dus niet apart te doen. De gegevenslijsten bewaren we. We hebben ze van jaren terug nog liggen, zodat we kunnen vergelijken. 18 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

HR3 : dé alles-in-1 oplossing voor dierherkenning en registratie. HOUTEN KOPPELBARE SCHAPENHEKJES Compleet met pen Vraag nu een folder aan of kijk op www.schapenhek.nl Alle prijzen zijn inclusief BTW Koppelbare hekjes 1,5 x 0,8 mtr e 17,- Bijpassende opzetruifjes e 20,- Bijpassende voerbakjes e 8,25 Vastzethek e 25,- Lammeren flessenbak e 25,- De Vries Beemster 0299-690512 06-51244348 TE KOOP GEVRAAGD SCHAPENWOL HR 3 + MOBIELE PRINTER + GRATIS SOFTWARE: NU 1499,- www.gallagher.eu Wij bieden hoge prijzen. Wolhandel Douwe Rijpstra Burgum Tel. 06-1562 9006 Tel. 058-256 3256 Elke eerste zaterdag van de maand wolinname van 8.00 12.00 uur. bij schapenbedrijf Klaas van Veen, Kweldijk 2 te Zuilichem. 5001025-Advertentie Het Schaap ZW_2.indd 1 22-12-11 14:14 Voor een gezonde lammerrij NU CRYSTALYX erbij! Crystalyx is een gemineraliseerd voedingsblok als geen ander. Ideaal te gebruiken vóór en tijdens het lammerseizoen. Crystalyx bevat: Crystalyx geeft: - Extra hoge energie: 16 megajoules - Extra penswerking en ruwvoederopname - Proteïnen 17 % - Aanvulling van rantsoentekorten - Vitaminen, mineralen en sporenelementen - Bevordert de biestkwaliteit - Bevat nagenoeg geen vocht, 99% droge stof - Vitale lammeren - Waar voor Uw geld Meer informatie bij: Exclusief importeur voor Nederland en Belgié Van Boer Tot Boer, Numansdorp 0186-575578 of 06-51193127 E-mail : info@vanboertotboer.nl Website:www.vanboertotboer.nl

gezondheid Schmallenberg na de lammertijd Het enige wat zeker is omtrent het Schmallenbergvirus, is dat veel onzeker is. Het hoogtepunt van misvormd geboren lammeren lijkt voorbij, maar is het virus daarmee verleden tijd? Dat is onwaarschijnlijk. Toch komt er vermoedelijk geen verplichte bestrijding. TEKST: MARGREET WELINK, FOTO S: HENK RISWICK, KOOS GROENEWOLD, CVI Schmallenberg is een zogenaamd vectorvirus; de verspreiding gaat via insecten. Vorig jaar zomer, toen niemand ook maar iets vermoedde, vlogen waarschijnlijk al besmette insecten rond. Welke dat precies zijn, is niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk gaat het om gewone steekmuggen en knutten. Vanwege het zachte najaar zijn de laatste knutten eind november gevangen. Die zijn niet onderzocht op de aanwezigheid van het virus. Daarvoor is het eerst nodig ze te determineren, want niet elke knuttensoort verspreidt virussen. Dat eind januari ineens een periode met strenge vorst aanbrak, is niet gunstig voor knutten. Ze worden momenteel niet ge- Fokverbod De geboorte van ernstig misvormde lammeren is geen pretje. Niet voor de ooi en niet voor schapenhouders en dierenartsen. De enige manier om zeker te weten dat iets dergelijks niet weer zal gebeuren, is de ooien in het najaar niet te laten dekken. Dan komen er immers ook geen lammeren. Op dit moment ligt de beslissing daartoe bij schapenhouders. Het is niet waarschijnlijk dat er een verplicht fokverbod komt als het virus opnieuw actief blijkt. Schmallenberg is geen aangifteplichtige ziekte. Dat betekent dat er wettelijk geen verplichte bestrijdingsmaatregelen bestaan. Een wettelijke aangifteplicht geldt alleen voor zeer besmettelijke ziektes als mond- en klauwzeer, hondsdolheid, Q-koorts en blauwtong. Bij dergelijke uitbraken moet de overheid volgens Europese wetgeving verplichte maatregelen opleggen om verspreiding tegen te gaan. Dat is nu niet zo, maar de overheid heeft wel een meldplicht ingesteld. Wie Schmallenberg vermoedt, moet dat melden bij de dierenarts, Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) of Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). De meldplicht is tijdelijk; hoe lang hij nog duurt, is onbekend. Schapenhouders moeten zelf beslissen of ze de ram bij de ooien willen doen of hem apart houden. vangen, maar dat wil volgens insectendeskundigen niet zeggen dat ze allemaal zijn doodgevroren. Er zijn altijd wel beschutte plekken waar een paar overleven. Normaal gesproken worden knutten in mei weer actief. Dan zal blijken wat er over is van de populatie en wordt duidelijk of de overlevers het virus bij zich hebben en voor een nieuwe besmettingsronde kunnen zorgen. Een andere mogelijkheid is dat het virus nog in sommige herkauwers aanwezig is en dat insecten na het steken verdergaan met de virusverspreiding. Wat staat schapenhouders te wachten als het virus later dit jaar weer rondgaat? Het Schaap zet een aantal mogelijkheden op een rij. << Opstallen Het Schmallenbergvirus wordt overgedragen door bloedzuigende insecten. Gewone steekmuggen zijn hierbij verdacht, maar knutten nog veel meer. Dat zijn dezelfde insecten die voor de verspreiding Binnen zijn minder knutten dan buiten. van blauwtong zorgen. Opstallen kan dus helpen om besmetting te voorkomen, maar is niet voor tot oktober. Als het lang Ze vliegen rond van mei iedereen een optie. warm en vochtig blijft, zijn ze langer actief. Toen er voor blauwtong nog geen vaccin was, werd aangeraden de dieren te behandelen met insectenwerende middelen, zodat knutten ze niet zouden steken. Het effect daarvan bleek echter gering. Het vee opstallen had meer effect. Ook deze maatregel was niet waterdicht, toch zaten in stallen minder knutten dan daarbuiten. Mochten er straks nog zwermen besmette knutten rondvliegen, dan is voor sommige schapenhouders opstallen een optie. Het betreft houders die niet al te veel dieren hebben en die over genoeg stalruimte beschikken. Ook voor opstallen geldt dat er geen sprake is van enige verplichting. 20 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

Vaccinatie Enten zou dé oplossing zijn, alleen is het maken van een vaccin niet één, twee, drie gebeurd. Deskundigen schatten in dat er nog zeker anderhalf jaar mee gemoeid is. Om een goedwerkend vaccin te maken, moet het virus eerst van A tot Z in kaart zijn gebracht. Vervolgens moet het vaccin worden gemaakt en uitgebreid getest. Daarvoor bestaan speciale procedures. Het vaccin moet namelijk niet alleen werken, het moet ook veilig zijn. Daarbij komt dat uitgezocht moet worden welke dieren je wel en niet moet enten. Moeten bijvoorbeeld alleen de jonge ooien? Of ook de oudere? En de rammen? Het Duitse Friedrich Löffler Institut heeft al vastgesteld dat dieren die de ziekte doormaken, zelf afweerstoffen aanmaken. Volstrekt onduidelijk is echter hoe lang deze eigen afweer werkzaam blijft en of aanvullend vaccineren nodig is. Ook is niet duidelijk of één vaccinatie genoeg is of dat een herhalingsprik nodig is. Het is onwaarschijnlijk dat schapenhouders dit jaar al kunnen vaccineren tegen Schmallenberg. Dit jaar hoeven schapenhouders nog niet te rekenen op een entstof tegen Schmallenberg. Er is een test in de maak die afweerstoffen tegen het virus in het bloed kan aantonen. Dieren testen op weerstand In het voorjaar komt waarschijnlijk een test beschikbaar die antistoffen tegen het Schmallenbergvirus aantoont. De huidige testen, zogenaamde PCR-testen, kunnen alleen het virus aantonen, maar deze informatie is onvoldoende. Als het virus niet is aan te tonen, wil dat niet zeggen dat het dier niet besmet is of is geweest. Immers, het virus is na een week niet meer terug te vinden in het bloed. Afweerstoffen tegen het virus zijn dat wel en daarop mikt de nieuwe test. Die kan uitwijzen welke dieren besmet zijn geweest. Voor onderzoekers is dat interessant, omdat zij zo in kaart kunnen brengen waar het virus in Nederland heerst. Voor schapenhouders is de informatie interessant, omdat zij hun bedrijfsvoering erop kunnen aanpassen. Mocht blijken dat alle dieren op een bedrijf besmet zijn geweest, dan hoeft er niks te gebeuren om besmetting te voorkomen. De dieren hebben immers natuurlijke weerstand opgebouwd. De vraag is wel of de jonge ooien die dit voorjaar zijn of worden geboren, ook weerstand hebben. Uitstellen dekperiode Door de dekperiode uit te stellen tot na het vliegseizoen van de knutten, is besmetting te omzeilen. Later beginnen aan de dekperiode is een manier om het moment van besmetting te omzeilen. Het wordt echter geenszins een verplichting. Schapenhouders moeten zelf weten of ze er gebruik van maken of niet. Het idee achter het uitstellen van de dekperiode is dat knutten en andere vectoren niet meer rondvliegen als het kouder wordt. Gemiddeld genomen is dat na september. Niet rondvliegen betekent niet meer besmetten. Dan is de kust veilig en kunnen de rammen bij de ooien. Dekken in oktober is alleszins acceptabel. Bij dit advies speelt het weer een grote rol. Bij een zacht en warm najaar als dat van 2011 vlogen de knutten tot eind november. Dan nog beginnen aan de dekperiode wordt wel erg laat, maar niet onmogelijk. De meeste schapenrassen zijn namelijk vruchtbaar van augustus tot en met december. Standstill Dieren niet verplaatsen, vermindert de kans op verspreiding van dierziektes. Dat geldt voor alle ziektes. Het is altijd aan te raden niet onnodig te slepen met dieren, maar hoogstwaarschijnlijk komt er geen verplaatsingsverbod om de verspreiding van het Schmallenbergvirus tegen te gaan. Dat heeft ook weinig zin omdat de verspreiders, insecten, zich er niet aan houden. Een verbod op het verplaatsen van dieren om verspreiding van Schmallenberg te voorkomen, komt er niet. FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 21

middenplaat TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: HENK RISWICK Romanov Overal in de wereld loop je kans de Romanov tegen het lijf te lopen. Dat is uniek voor zo n tenger schaapje. Het goede van de Romanov zie je niet meteen: het zit ín het dier. De Romanov is een van de meest vitale en vruchtbare schapen. Juist daarom is het ras in tal van landen ingezet in kruisingsprogramma s en duikt het overal op. Vitaliteit is een oereigenschap van de Romanov. Het ras is ontstaan in Rusland en daar hadden de schapen het destijds niet makkelijk. Alleen de sterkste dieren overleefden. Oorspronkelijk werd de Romanov voor de pels gefokt, maar omdat meer lammeren ook meer pelzen opleveren, hebben de grondleggers van het ras er vanzelf vruchtbaarheid in gefokt. Het ras brengt grote worpen; tegen de drie lammeren per keer, al zijn er meer rassen die dat presteren. Daarnaast is de Romanov in staat om twee keer per jaar af te lammeren. En dan kan het ineens hard gaan met de lammerenproductie. De Romanov heeft een sterk kudde-instinct. Het ras heeft de naam schuw te zijn, maar is vrij tam te maken. Met die bonte koppen en zwarte ranke poten is het bovendien een opvallend ras. STAMBOEK: Vereniging van Speciale Schapenrassen WEBSITE: www.vssschapen.nl Foto s gemaakt bij Frank Senne in Rijnsaterwoude (Z.-H.) 22 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

fokkerij Raszuiverheid is leidend Zwarte melkschapen. Baukje Porte zag ze een jaar of tien geleden voor het eerst in Duitsland. Die kennismaking leidde tot de aanschaf van een paar ooien. Daarmee startte Porte zeven jaar geleden de fokkerij van deze nieuwe kleurslag binnen de melkschapen. Tot nu toe ben ik de enige fokker in Nederland. Baukje Porte is schapenhoudster in het Friese Stiens. Het Friese Melkschaap is het ras waaraan ze haar hart heeft verpand. Tot zo n tien jaar geleden fokte ze niet alleen, maar molk ze de schapen en maakte ze schapenkaas. Van het melken nam ze afscheid, de fokkerij bleef. Bij Porte staat raszuiverheid hoog in het vaandel. Dat is leidend in het fokbeleid van het Friese Melkschaap en ook bij het fokken met de nieuwe variant: het zwarte melkschaap. Dit type, dat genetisch volledig identiek is aan het witte melkschaap, haalde Porte zo n zeven jaar geleden uit Duitsland. Nog altijd is ze de enige Nederlandse fokker van het zwarte melkschaap. PRACHTIG Mijn oog viel tijdens een bezoek aan Duitsland op de zwarte variant van het melkschaap. Ik vond het direct een typisch dier, vertelt Porte. Een van de volgende reizen naar Duitsland resulteerde in de aanschaf van twee drachtige zwarte ooien. Prachtig, die zwarte kleur, maar wat uiterlijke raskenmerken betreft, kon het nog wel wat beter. Met een goed fokprogramma is dat mogelijk, meent de schapenhoudster. Daarmee is ze enthousiast aan de slag gegaan. Omdat er geen andere fokkers van zwarte melkschapen in Nederland zijn, is 24 HET SCHAAP FEBRUARI 2012

TEKST EN FOTO S: JACQUELINE WIJBENGA Baukje Porte enige Nederlandse fokker zwarte melkschapen BAUKJE PORTE PLAATS: STIENS (FR.) SCHAPEN: 15 ZWARTE MELKSCHAPEN EN 22 WITTE FRIESE MELKSCHAPEN AFLAMPERIODE: JANUARI/FEBRUARI WORPGROOTTE: 15 LAMMETJES BIJ 8 ZWARTE OOIEN, WITTE SCHAPEN MOE- TEN NOG LAMMEREN Zwarte en witte melkschapen samen in de wei. Het zwarte melkschaap is sterk en heeft een leuk karakter, aldus Baukje Porte. Porte aangewezen op Duitse rammen. Duitsland is eigenlijk het enige land waar deze kleurslag wordt gefokt, vertelt ze. Na de aanschaf van de eerste twee ooien heeft Porte zich gericht op de selectie van de juiste rammen, dieren die bijdragen aan het optimaliseren van de raskenmerken van de huidige bloedlijnen. Ze houdt daarbij volop aandacht voor de witte Friese Melkschapen, want ook die moeten raszuiver blijven. Onderling kruisen van beide types is wat Porte betreft uit den boze. Wit hoort bij wit, zwart is zwart. Een Fries paard met een witte sok wordt toch ook afgewezen? Als je kiest voor een stamboek, dan moet je voldoen aan de raseigenschappen zoals die daarin zijn beschreven. Daar past geen mengeling bij, betoogt de fokster. FOKKERIJ In een jaar dat Porte een nieuwe ram nodig heeft, neemt ze contact op met de inspecteur van het Landesschafzuchtverband Weser-Ems in Oldenburg die dan op zoek gaat naar een ram. Daarnaast heeft ze contact met verschillende Duitse fokkers. Ook krijgt Porte ieder jaar de catalogus van de veiling in Cloppenburg toegestuurd. Daarin staan alle rammen en ooien vermeld van de Duitse melkschapenfokkers. Witte, zwarte en bonte fokdieren, compleet met ouders, bloedlijnen en melkuitslagen, een belangrijk gegeven voor de melkschapenfokkerij en -houderij. Het is verbazingwekkend dat zelfs de kleinste Duitse fokkers in staat zijn om al die data te verstrekken. De te veilen dieren worden gemeld bij het stamboek, dat alle informatie bundelt en verstrekt aan belangstellenden. Wie een fokdier wil kopen, moet zich melden op de veiling in Cloppenburg. In het begin konden we een gekocht dier niet direct meenemen, omdat de ooi of ram op moment van aankoop nog niet voldeed aan de exportvoorwaarden. Een >> FEBRUARI 2012 HET SCHAAP 25