Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 99-99 Besluit afbreking zwangerschap BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN WELZIJINI, VOLKSGE ZONDHEID EIM CULTUUR Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Rijswijk, 9 oktober 99 Hierbij doe ik u toekomen het Verslag van de geneeskundig hoofdinspecteur van de Volksgezondheid over 988 inzake het toezicht op de naleving van de Wet afbreking zwangerschap. Met betrekking tot de suggestie van de hoofdinspecteur, vervat in de slotzin van het verslag, heb ik nog geen standpunt ingenomen. Vooruit lopend op de verdere behandeling van het onderhavige jaarverslag, stel ik mij voor dat deze suggestie mogelijk reeds aan de orde kan komen bij het voorgenomen mondeling overleg over het jaarverslag 987 (Kamerstuk 88, ). De Staatssecretaris van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, H. J. Simons F ISSN9 77 SDU uitgeverij 's Gravenhage 99 Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 8 8, nr. 7
Verslag van de Geneeskundige Hoofdinspecteur van de Volksge zondheid inzake de Wet afbreking zwangerschap (Waz) over het jaar988 Algemeen: Dit is het vierde verslag sinds de inwerkingtreding van de wet op november 98. De cijfermatige gegevens zijn ontleend aan de wettelijk verplichte registratie. De Geneeskundige Inspectie ontvangt van de geneesheren directeur van ziekenhuizen en klinieken, de opgetelde kwartaalgegevens volgens het modelformulier (bijlage B van het Besluit afbreking zwanger schap). Dit systeem van registratie en verslaglegging maakt uitsluitend samenvattingen van de kwartaalverslagen van de vergunninghouders mogelijk. Correlaties tussen de verschillende vraagstellingen zijn dus bij de gekozen rapportagevorm niet mogelijk. Dit verslag toont daardoor veel gelijkenis met voorgaande verslagen Behalve de gegevens uit de wettelijk verplichte registratie is ook informatie beschikbaar uit bezoeken die aan ziekenhuizen en klinieken worden gebracht en uit mcidentele informatie die de inspectie bereikt. vergunninghouders Het aantal ziekenhuizen en klinieken met een Waz-vergunning staat vermeld in onderstaande tabel (stand per --988). Uit deze tabel blijkt dat het aantal klinieken gelijk is gebleven t.o.v. --987. De afname van het aantal ziekenhuizen met een vergunning is het gevolg van fusies (Arnhem, Amsterdam, Den Haag, Dordrecht en Zeeuws Vlaanderen). Tabel. verleende Waz-vergunningen voor ziekenhuizen en klinieken per provincie (stand per --988) Zieken huizen Kliniek Zieken huizen Kliniek Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland 8 Utrecht N-Holland Z-Holland Zeeland N-Brabant Limburg 7 9 : 7 8 abortus Het totaal aantal abortus plus het aantal gemelde overtijdbehande lingen bedroeg.9 in 988. Dat is 9 minder dan in 987 (zie tabel ). Omdat de overtijdbehandelingen niet meer onder de verplichte registratie vallen wordt de kwantitatieve ontwikkeling afzonderlijk beschreven. Het totaal aantal abortusbehandelingen in 988 bedroeg 8.978. Dit betekent dus een daling t.o.v. 987, toen het aantal abortusbehande lingen.8 bedroeg. De daling die in het verslag over 987 vermoed werd maar door de gewijzigde definitie niet kon worden bewezen wordt nu dus bevestigd. Deze daling is het gevolg van een afname van het aantal buitenlanders dat zich in Nederland laat behandelen. Bedroeg het Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 88, nr. 7
aantal abortusbehandelingen (excl. overtijdbehandelingen) bij buitenlandse vrouwen in 987 nog., in 988 was dit aantal. (een afname van 8 abortusbehandelingen). Het percentage abortus in ziekenhuizen t.o.v. het totaal aantal verrichte abortus in ons land is 9. Wellicht blijkt uit deze in de loop der jaren constante gegevens, een voorkeur voor zowel cliënten en artsen om een abortus kliniek te verkiezen boven een ziekenhuis. De redenen hiervoor blijken zeer uiteenlopend te zijn. Het aantal abortus bij Nederlandse vrouwen toont een geringe stijging, van. in 987 tot. in 988. Het verschil is te klein om er conclusies uit te trekken, laat staan om er een aanduiding van oorzaken aan te verbinden. Overtijdbehandelingen Tabel. abortus provocatus naar land van vestiging van cliënten (97 988) Het aantal overtijdbehandelingen dat (op vrijwillige basis) werd gemeld bedroeg 7. Ten opzichte van 987 is dit een stijging van 9 ( in 987), Deze stijging is de resultante van een toename bij Nederlandse vrouwen (van resp. 7 tot ) en een geringe toename bij buiten landse vrouwen (van resp. 78 tot ). Het aantal klinieken dat de overtijdbehandelingen vrijwillig vermeldt is constant gebleven. Er is dus geen aanleiding te vermoeden dat de veronderstelde onderregistratie van de overtijdbehandelingen landelijk gezien toeneemt. Land v. vest. 97' 98' 98" 98" 98" 98" 98" 98"" 987"* 988"" Ned. W-Duitsl. Belg/Lux. Spanje Overige Onb. 97 7 9 9 9 78 8 8 7 77 87 7 9 8 7 897 99 8 78 8 8 8 7 7 9 8 9 : 87 7 797 9 * 97-98: Bron: Stimezo Nederland 98. Door Stimezo geregistreerde aantallen van de abortusklinieken en de geschatte aantallen in ziekenhuizen (98: 8). "" 98-988: uit wettelijk verplichte abortusregistratie (incl. vrijwillige opgaven van overtijdbehandelingen, in 988: 7). De gegevens in tabel van 988 zijn goed vergelijkbaar met die van 987 omdat er geen verandering van definities plaats vond. De belang rijkste conclusies zijn reeds in de voorgaande paragrafen vermeld. Tabel toont het aantal abortus in ziekenhuizen en klinieken per provincie. In deze tabel zijn de gemelde overtijdbehandelingen niet opgenomen. 8 8 8 Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 88, nr. 7
Tabel. abortus (excl. overtijdbehandelingen) per provincie, kliniek of ziekenhuis, met vermelding van aantal e trimester abortus (988) Ziekenhuizen e trim Klinieken e trim Ziekenhuizen en Klinieken e trim Groningen Fnesland Drenthe Ovenjssel Flevoland Gelderland Utrecht N-Holland Z-Holland Zeeland N Brabant Limburg 88 9 8 7 9 9 7 89 8 97 9 7 8 9 88 9 9 8 9 7 78 9 9 9 9 8 98 8 8 7 9 8 978 7 Het aantal e trimester abortus is ten opzichte van 987 met 8 gedaald (ong. ). Het relatieve aandeel van de e trimester abortus is iets toegenomen van, in 987 tot,9 in 988. Dit is echter het gevolg van een nog snellere daling van het absolute aantal abortus (excl. overtijdbehandelingen) van (=,). Deze conclusie was in 987 niet mogelijk door de definitieverandering. De daling van het aantal tweede trimester abortus doet zich voor zowel in de abortus klinieken als in de ziekenhuizen. Een conclusie over een verschuiving tussen beide behandelingsmogelijkheden is op grond van de geringe verschillen niet reëel. Leeftijdsverdeling Om na te gaan of de leeftijdsverdeling van de overtijdbehandelingen anders is opgebouwd dan van de abortuscliënten, is onderstaande tabel dit jaar gesplitst. Tabel. abortus en overtijdbehandelingen naar leeftijd van de vrouw (988) Leeftijd van de vrouw Waz overtijdbehandeling Jonger dan jaar t/m 9 jaar t/m jaar t/m 9 jaar t/m jaar t/m 9 jaar t/m jaar t/m 9 jaar jaar en ouder / 7 78 9 7. 9...8.7. 8 7 9. 9..7.9.9 7.. 7 9 79 7 878 9.. 8 9...9 7.. 8978 7. 9 Globaal kan hier uit worden geconcludeerd dat er ten opzichte van vorig jaar nauwelijks enige verandering in de leeftijdsverdeling is opgetreden. Er is enig verschil te constateren in beide categorieën: Ligt de piek van de abortus behandelingen bij de - jarigen (,), bij de overtijdbehandelingen is dit de categorie -9 jarigen (,7). Te kleine verschillen om voor de praktijk van belang te zijn. Het aantal abortus en overtijdbehandelingen bij meisjes jonger dan Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 8 8, nr. 7
jaar is in absolute aantallen weer iets gedaald van 77 in 987 tot 7 in 988. Het blijft echter, van het totaal aantal. Voor deze leeftijdscategorie is er ook geen verschil in de groepen (abortus en otb). Verwijzing In deze vraagstelling zitten grote verschillen tussen de groep abortus en overtijdbehandelingen. Dit bleek ook zo te zijn in het verslag over 987. Tabel (Waz) overtijdbehandeling Niet verwezen Eigen huisarts v d. vrouw Andere huisarts in woonpl. Gynaecoloog Andere medische specialist Andere arts" Andere arts dan hierboven 8 7 89 9 7.7..8...9 9 8 8 9. 8..9 7 7 7 77 9 8 899 87 78.. 8..9.. 8978 7 9 * bedoeld wordt: andere arts bij wie de vrouw onder regelmatige medische behandeling staat. Uit deze opgaven kan globaal dezelfde conclusie worden getrokken als vorig jaar. In de groep abortus worden 8 van de vrouwen verwezen door eigen huisarts of gynaecoloog. In de groep overtijdbehandeling is dit slechts 8. In deze groep richt zich rechtstreeks tot de behan delaars in tegenstelling tot slechts,7 in de abortus groep. Overleg met andere deskundigen De gegevens die deze tabel oplevert zijn moeilijk te interpreteren. Tabel Overleg met andere deskundigen (Waz) overtijdbehandeling Geen nader overleg gevoerd Maatschappelijk werkende Psycholoog Psychiater Geestelijk raadsman Andere deskundige 8 7 7 8 78 79. 7..... 9 88 9 77 7.. 9.. 977 8 98 89 8 78. 9.. 9 79 88 Vraag van het rapportageformulier voor de Geneeskundige Inspecteur van de Volksgezondheid spreekt van overleg met andere deskundigen. Hierbij worden niet bedoeld de verwijzende artsen zoals vermeld in vraag. Veelal vindt het eerste overleg plaats met deze verwijzende artsen. In dit overleg komen de overwegingen aan de orde Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 88, nr. 7
op grond waarvan verwijzing naar de behandelende artsen (in zieken huizen of klinieken met vergunning) tot stand komt. Pas na aanmelding van de vrouw in een ziekenhuis of kliniek zal blijken of nader overleg met andere deskundigen nodig of wenselijk is. Dit overleg vond in 988 in 7, van het aantal behandelingen plaats;,7 door een maatschap pelijk werkende en, door andere deskundigen (b.v. psycholoog, psychiater, geestelijk raadsman, e.a.). In de groep overtijdbehandelingen wordt iets vaker een andere deskundige geraadpleegd, ruim 7. Consultaties met deskundigen die nodig waren en die geleid hebben tot de beslissing om geen zwangerschapsafbreking te laten verrichten, worden in deze rapportage van zwangerschapsafbreking niet vermeld. Wachttijd Zoals in het vorige jaarverslag zal ook hier kort worden ingegaan op de wachttijd. Globaal komen de cijfers met die van 987 overeen. Bij,8 van de behandelingen was de wachttijd korter dan dagen. In, was de wachttijd dagen. In bijna 9 van de gevallen werd de wachttijd van tenminste dagen gerespecteerd. Afgezien van de enkele noodgevallen waardoor de wachttijd van dagen niet gerespecteerd kon worden, zijn via informatie van de Genees kundige Inspecteurs nog redenen naar voren gekomen. Bij navraag bleken er soms registratiefouten te zijn ingeslopen, maar ook bleek dat sommige ziekenhuizen en klinieken overtijdbehandelingen in de abortus registratie hadden opgenomen. Bij deze behandelingen hoeft de wachttijd niet in acht te worden genomen. Daarmee is het probleem van de wachttijden in feite tot een minimum gereduceerd. De inspecteurs blijven alert op dit punt. Anticonceptie-keuze en nacontrole na behandeling Tabel 7 (Waz) overtijdbehandeling Geen Pil/minipil Depoprovera/prikpil IUD Sterilisatie man Sterilisatie vrouw Pessarium Kondoom Andere methode Verwezen naar andere arts 9 7 78 97 989 7 7 8... 8...7.8.. 97 9 9 9 79 8. 8.7 9 8..9. 9...7. 8 97 8 8 7 98.8. 8......7 9.. 8978. 7 9. Het patroon van anticonceptiekeuze na de behandeling is nagenoeg identiek aan het patroon van 987. Ongeveer kiest voor de (mini) pil. Ruim 8 voor een I.U.D. (Intra Uterine Anticonceptie). Voor sterilisa tieplannen na behandeling kiest 9 in de abortus groep (, bij de man en,7 bij de vrouw) en, in de overtijdbehandelingsgroep (, bij de man en,9 bij de vrouw). Het grootste verschil in beide groepen is bij de kondoom keuze,, in de abortus groep en 9, in de overtijd behandelingsgroep. Naar andere artsen werd verwezen resp. bij en. De nacontrole vond plaats (in abortus groep) in bijna door de Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 88, nr. 7
eigen huisarts, bijna door de behandelend arts en door een andere arts. In de overtijdbehandelingsgroep werd bij ruim de nacontrole door de behandelend arts gedaan en ruim door de eigen huisarts en bijna door een andere arts. Samenvatting en conclusie Het vierde jaarverslag over de uitvoering van de Wet afbreking zwangerschap toont in de opbouw veel gelijkenis met de voorgaande verslagen. Dit bevordert de vergelijkbaarheid van de verstrekte gegevens. Uit de cijfermatige informatie blijkt dat het aantal vergunning-houders enigszins is gedaald, met name door fusieprocessen van ziekenhuizen. Het aanta! klinieken bleef constant. Het aantal abortus is ten opzichte van 987 gedaald. Dit is het gevolg van een daling van het aantal buitenlandse vrouwen dat zich in Nederland laat behandelen. De veronderstelde onderregistratie van de (vrijwillig gemelde) overtijdbehandelingen neemt zeker geen grotere vormen aan. Het aantal klinieken dat overtijdbehandelingen meldt bleef gelijk, het aantal meldingen neemt iets toe. Het gemelde aantal van 7 overtijdbehandelingen is echter zeker te laag omdat niet alle overtijdbe handelingen worden geregistreerd en omdat een onbekend aantal wordt gemeld in de wettelijke abortus registratie en daarin niet afzonderlijk herkenbaar is. Het reële aantal verrichte overtijdbehandelingen is daardoor niet te bepalen. De conclusies uit de tabellen t/m 7 zijn globaal hetzelfde als in voorgaande jaren (zie de betreffende paragrafen). Met het afsluiten van dit jaarverslag bestaat nu ruim vier jaar ervaring met de naleving van de Wet afbreking zwangerschap. Uit deze ervaring kan worden gemeld dat de hulpverlening voldoet aan de te stellen eisen van het medisch handelen. Aanvankelijk bleken via enkele interventies (bij vergunning verlening en enkele juridische incidenten) aanpassingen nodig. Op grond van deze ervaringen is een integratie van het toezicht op de Waz in de bestaande werkwijze van het inspectie-apparaat gerecht vaardigd. Deze werkwijze omvat het ingaan op klachten en signalen, het bezoeken van klinieken en ziekenhuizen indien daartoe aanleiding bestaat en het beoordelen van en zonodig reageren op de gegevens van de wettelijk verplichte kwartaalrapportages van de geneesheren-directeur. Gezien de opgedane ervaringen in de laatste vier jaar lijkt de abortus hulpverlening niet méér en extra aandacht van de Geneeskundige Inspectie te eisen dan andere vormen van de gezondheidszorg. Wellicht verdient het daarom aanbeveling om dit verslag voortaan, in verkorte vorm, in het jaarverslag van de Geneeskundige hoofdinspecteur op te nemen. Tweede Kamer, vergaderjaar 99-99, 88, nr. 7