Jaarrapportage 2001 van de Wet afbreking zwangerschap

Transcriptie

1 Jaarrapportage 21 van de Wet afbreking zwangerschap Den Haag, augustus 22

2 Colofon Inspectie voor de Gezondheidszorg Postbus BC Den Haag telefoon : Internet : 2

3 Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 6 augustus 22 Hierbij bied ik u de rapportage van de Inspectie voor de Gezondheidszorg aan van het aantal zwangerschapsafbrekingen in Nederland over 21. Deze jaarlijkse rapportage vindt plaats krachtens de Wet afbreking zwangerschap. Het aantal abortus (inclusief de zogeheten overtijdbehandelingen) is in 21 gestegen met 2,5 ten opzichte van 2. Per 1 vrouwen in de leeftijdsgroep jaar is het abortuscijfer 8,4. Dit is een stijging van,4 in één jaar en 1, ten opzichte van Hoogachtend, 3

4 4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 Inleiding 9 Aantal abortus 9 Tweede trimester abortus 12 Leeftijdverdeling 12 Verwijzing en overleg met andere deskundigen 13 Anticonceptie en nacontrole 15 Complicaties 16 Behandeltermijn 17 Bijzonderheden 17 Gebruikte bronnen 18 Lijst van afkortingen 19 5

6 6

7 Voorwoord Het rapport dat voor u ligt biedt een geaggregeerd verslag van de data met betrekking tot alle zwangerschapsafbrekingen, zoals deze in 21 door de directies van de Nederlandse ziekenhuizen en abortusklinieken zijn aangeleverd. Uit de cijfers blijkt dat de gestage stijging van de jaren 9 in het aantal abortus provocatus zich in 21 voortzet. De zogenaamde tweede trimester abortus provocatus echter daalde in 21 enigszins ten opzichte van 2. Andere parameters, zoals leeftijdsverdeling en verwijspatroon, veranderden in 21 nauwelijks. Het aantal complicaties, direct gerelateerd aan de abortusbehandeling, bleef eveneens onveranderd laag. De clustercoördinator voor de Curatieve Somatische Gezondheidszorg J. Haeck, internist 7

8 8

9 Inleiding Alle zwangerschapsafbrekingen, inclusief de zogenaamde overtijdbehandelingen, die in Nederland worden verricht, worden aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) gemeld. Per kwartaal worden deze cijfers door de directies van ziekenhuizen en abortusklinieken aangeleverd. De Wet afbreking zwangerschap (WAZ) stelt deze rapportage verplicht voor de zwangerschapsafbrekingen tot 24 weken. Eenmaal per jaar brengt de IGZ over de geaggregeerde gegevens een verslag uit. Dit verslag is vanaf 1991 opgenomen in de Jaarrapportage van de IGZ. De benodigde tijd om alle data te verzamelen en te verwerken maakte het niet mogelijk om dit verslag gelijk met de Jaarrapportage IGZ 21 beschikbaar te hebben. Een zorgvuldige verslaglegging resulteert voor 21 in deze aparte rapportage WAZ. De gepresenteerde aantallen en percentages maken een vergelijking met voorgaande jaren mogelijk. Een analyse van de data om te komen tot een verklaring van stijging of daling van bepaalde categorieën behoort echter niet tot de mogelijkheden. Het rapport Abortus in Nederland , van de Stichting Samenwerkende Abortusklinieken Nederland (StiSAN), biedt daar goede informatie over. In 21 zijn in totaal abortus uitgevoerd; waarvan bij vrouwen woonachtig in Nederland en bij vrouwen die niet in Nederland wonen. Het abortuscijfer komt daarmee op 8,4 per 1 vrouwen in de leeftijd van jaar; een stijging van,4 ten opzichte van 2. Aantal abortus Het aantal abortus en overtijdbehandelingen samen is in Dit is een stijging ten opzichte van 2 met 2,5 (zie tabel 1). Bij vrouwen die in Nederland wonen, is de stijging van het absolute percentage 4,5 ten opzichte van 2. Het aantal behandelde vrouwen dat niet in Nederland woont, is gedaald met 42 (6,6) Het abortuscijfer per 1 vrouwen wonende in Nederland, in de leeftijd van jaar is 8,4 (tabel 2). Dit is een stijging van,4 per 1 vrouwen ten opzichte van 2. In drie jaar is een stijging van 1, per 1 vrouwen in de vruchtbare leeftijd te constateren. De stijging van het abortuscijfer is, na een daling in de jaren zeventig, ingezet in de jaren 1991/1992 (5,5). 9

10 Tabel 1 : Aantal abortus provocatus naar jaargang en herkomst cliënten Land van 1975* 198* 1985* 199** 1995** 1996** 1997** 1998** 1999** 2** 21** vestiging Nederland Duitsland België/ Luxemburg Spanje Overig Onbekend Totaal Tot 199 West-Duitsland * Bron Stimezo Nederland 1984 (door Stimezo geregistreerde aantallen van de abortusklinieken en de geschatte aantallen in ziekenhuizen ** Uit wettelijk verplichte abortusregistratie (inclusief apart opgegeven overtijdbehandelingen) ** Uit wettelijk verplichte abortusregistratie (inclusief apart opgegeven overtijdbehandelingen, in 1995: 3498, in 1996: 388, in 1997: 3756, in 1998: 3885, in 1999: 4159, in 2: 4455 en in 21: 425) 1

11 In het rapport van StiSAN wordt aangegeven dat een absolute en relatieve toename van risicogroepen met betrekking tot ongewenste zwangerschappen is waar te nemen. Met name allochtone vrouwen en meisjes, ook uit andere landen dan Suriname, Turkije, Marokko en de Nederlandse Antillen. Het aantal behandelde vrouwen verblijvend in asielzoekerscentra, vluchtelingenopvang of illegaal in het land verblijvend, neemt eveneens toe. Vrouwen die geen anticonceptie gebruiken en jongeren met risicovol seksueel gedrag nemen de laatste jaren in aantal toe. Tabel 2 : Abortuscijfer per 1 vrouwen in Nederland woonachtig Abortus * Van 199 t/m 1995 gemiddeld over het jaar. Van 1996 t/m 21 peildatum 1 januari. Abortuscijfer per 1 vrouwen jaar* 5,2 5,5 5,5 5,7 6, 6, 6,5 6,5 7, 7,4 8, 8,4 Het aantal abortusklinieken met een vergunning in het kader van de WAZ is gelijk gebleven; 19 vergunningen voor 17 locaties, waarvan 11 klinieken een aanvullende vergunning hebben voor tweede trimester behandelingen. Daarnaast zijn 18 ziekenhuizen in het bezit van een vergunning voor zwangerschapsafbreking, twee minder dan in 2 als gevolg van fusies. In 29 ziekenhuizen werden één tot vier vrouwen geaborteerd. Eén ziekenhuis behandelde 132 vrouwen, in de overige was de spreiding 117 tot 5. Een aantal ziekenhuizen (24) voerde geen abortus uit, maar heeft wel een vergunning WAZ. 11

12 Tweede trimester abortus 1 Een deel van het aantal abortus vindt plaats in het tweede trimester van de zwangerschap, na 14 weken. Dit aantal abortus, 5.267, daalde in 21 met 1,9 ten opzichte van 2 (tabel 3). In het totaal van het aantal abortus bedraagt de tweede trimester behandeling 15,4. De meeste tweede trimester abortus worden in abortusklinieken met een specifieke vergunning uitgevoerd, namelijk 93,1. Een klein aantal wordt gedaan in ziekenhuizen; 23 in 21. Tabel 3 : Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Totaal aantal abortus (inclusief apart geregistreerde overtijdbehandeling) naar provincie, kliniek of ziekenhuis, met vermelding van aantal tweede trimester abortus Ziekenhuizen en klinieken Ziekenhuizen Klinieken Totaal Waarvan 2 e trimester Totaal Waarvan 2 e trimester Totaal Waarvan 2 e trimester Totaal Leeftijdverdeling Het percentage abortus bij jonge meisjes/vrouwen in leeftijd onder de 15 jaar is gelijk gebleven aan vorig jaar:,6 (tabel 4). Het absolute aantal is 195 (182 in 2) abortus en 17 overtijdbehandelingen (2 in 2). In de leeftijdgroep 15 tot en met 19 jaar is het aantal abortus (4.664 in 2) en 452 overtijdbehandelingen (47 in 2). Totaal is dit een stijging van 6 ten opzichte van 2. 1 Behandeling gericht op het afbreken van de zwangerschap vanaf veertien weken tot maximaal tweeëntwintig weken na de eerste dag van de laatste menstruatie. Voor de ziekenhuizen houdt een abortusvergunning een eerste én tweede trimester vergunning in. Abortusklinieken hebben alle een eerste trimestervergunning en een aantal een tweede trimester vergunning, waarbij speciale aanvullende eisen worden gesteld. 12

13 De meeste abortus worden gedaan bij vrouwen in de leeftijdsgroep 2 tot en met 24 jaar. Dit is al enkele jaren het beeld. Bij vergelijkingen met voorgaande jaren is een kleine verschuiving naar jongere leeftijd van abortuscliënten te zien. Tabel 4 : Frequentie verdeling naar leeftijd bij het totaal aantal abortus Jonger dan 15 jaar 15 t/m 19 jaar 2 t/m 24 jaar 25 t/m 29 jaar 3 t/m 34 jaar 35 t/m 39 jaar 4 t/m 44 jaar 45 t/m 49 jaar 5 jaar en ouder niet ingevuld Abortus totaal,6 15,9 22,6 2,2 19,5 14,5 6,,5,, N = Verwijzing en overleg met andere deskundigen De meeste vrouwen die voor een abortus in de klinieken komen, zijn door hun eigen huisarts verwezen. In tien jaar tijd is het percentage vrouwen dat door de eigen huisarts wordt verwezen, toegenomen van 55,8 naar 63,6 voor abortus en van 51,5 naar 61,4 voor de overtijdbehandeling (tabel 5). Het percentage in de rubriek niet verwezen toont een toename voor abortus en een afname voor de overtijdbehandeling zonder verwijzing. De verwijzing van vrouwen door een gynaecoloog naar klinieken is sterk afgenomen in vergelijking met tien jaar geleden. 13

14 Tabel 5 : Verwijspatroon in percentages, abortus en overtijdbehandeling 1991 Abortus 1991 Overtijdbehandeling 21 Abortus 21 Overtijdbehandeling 4,6 35,3 8,2 28,1 55,8 51,5 63,6 61,4 2,8 1, 2,5 2,5 25,9 3, 13,8 1,8 2,,5 3,4 1,4 1,3 2,,9, ,9 7,5 4,,4,8,1 --- N = 3.36 N = Niet verwezen Eigen huisarts van de vrouw Andere arts in woonplaats Gynaecoloog Andere medisch specialist Andere arts Andere arts dan hierboven Niet ingevuld Overleg met andere hulpverleners gebeurt bij 7,8 van de vrouwen die worden geaborteerd en bij 7,7 van de vrouwen in de overtijdperiode (tabel 6). Hierin is in de loop van de tijd dat de registratie bestaat nauwelijks verandering gekomen. Het aandeel dat de psycholoog heeft in de consultatie is in de groep voor de overtijdbehandeling altijd groter geweest dan in de groep van de abortusbehandeling. Onder de hulpverleners in de categorie andere deskundigen worden ook organisaties als FIOM en VBOK gerekend. Het werkelijke aantal vrouwen dat voor overleg naar andere deskundigen gaat, is niet bekend. In deze registratie zijn alleen cijfers opgenomen over vrouwen die daadwerkelijk zijn geaborteerd, al dan niet na consultatie van een andere deskundige. Een aantal vrouwen zal na een gesprek met anderen van de abortus afzien. Dit aantal is niet precies bekend. De klinieken melden ± 1 vrouwen die na een eerste contact van behandeling afzien en zwanger willen blijven of een spontane abortus doormaakten. In een aantal gevallen is een consult van een deskundige daarbij aan de orde geweest. In toenemende mate hebben klinieken te maken met cliënten die niet op de afspraak voor intake of behandeling verschijnen, maar ook niets van zich laten horen. Deze no-show - cliënten vormen een fors planningsprobleem. Tabel 6 : Overleg met andere deskundigen Geen nader overleg Maatschappelijk werkende Psycholoog Psychiater Geestelijk raadsman Andere deskundige Niet ingevuld N = Abortus 92,2 4,6 1,3,1,3 1,4,1 Overtijdbehandeling 92,3,6 3,7,,6 2,8,1 14

15 Anticonceptiekeuze en nacontrole Het overgrote deel van de vrouwen kiest voor orale anticonceptie; na abortusbehandeling 54,6 en na overtijdbehandeling 46,7 (in 2 respectievelijk 57,5 en 46,7). Dit is ten opzichte van tien jaar geleden een vermindering met 5,7 en 12,4. De keuze voor het gebruik van de prikpil is licht gestegen. De grootste toename is te zien bij de IUD, het spiraaltje. In tien jaar is het gebruik flink toegenomen, maar ook ten opzichte van 2 is een toename te zien van 2,1 in de abortusgroep en 1,2 in de groep overtijdbehandeling. De sterilisatie bij de man als vorm van anticonceptie, is in tien jaar verminderd met respectievelijk 6,4 en 5,6. Tabel 7 : Anticonceptiekeuze na de behandeling ng Geen Pil Depoprovera/prikpil IUD Sterilisatie man Sterilisatie vrouw Pessarium Condoom Andere methode Verwezen naar andere arts Niet ingevuld 1991 Abortus 1991 Overtijdbehandeling 21 Abortus 21 Overtijdbehandeling 4, 3,6 4,9 5,7 6,3 59,1 54,6 46,7 2,1 2,2 3,9 2,7 9,5 1,9 15,6 18,1 3,6 3,6 3,1 5,3 5,9 2,4 3,2 3,3,7 2,1,2,5 3,9 9,9 5,8 8,,5 1,1 1,9 2,2 9, 5, 4,8 3,9,5,1 2,1 3,6 N = 3.36 N = De nacontrole bij vrouwen die een abortus hebben ondergaan, wordt voor een groot deel door de eigen huisarts gedaan (tabel 8). Bijna 1 gaat niet voor nacontrole naar een kliniek of andere arts. Tabel 8 : Nacontrole door Geen Behandelend arts/gynaecoloog Huisarts Andere arts Niet ingevuld N = Abortus,9 27,4 55,2 16,2,2 Overtijdbehandeling,6 33,1 58,5 6,8,9 15

16 Complicaties Het aantal complicaties is ook in 21 bij de totale abortusbehandelingen laag. De meest voorkomende is bloedverlies van meer dan 5 ml. Andere problemen/ complicaties deden zich voor bij het oprekken van de baarmoedermond, buitenbaarmoederlijke zwangerschappen, infecties en pijnbestrijdingsproblemen. In maart 21 deed zich een ernstige calamiteit voor in één van de abortusklinieken. Een vrouw werd onwel na toediening van een tienvoudige dosis verdovend middel (Lidocoïne), voorafgaand aan de abortusbehandeling. Zij werd opgenomen op de intensive care-afdeling van een academisch ziekenhuis en knapte snel op. Na dit voorval werd niet direct duidelijk wat de toestand van de vrouw had veroorzaakt. De behandelsessie werd voortgezet en de eerstvolgende cliënte werd eveneens onwel en raakte bewusteloos na toediening van hetzelfde, ook nu in tienvoudige dosis, verdovend middel. Als gevolg hiervan traden insulten op. Patiënte is direct naar een nabijgelegen ziekenhuis vervoerd en kort daarna overgeplaatst naar het academisch ziekenhuis. Zij werd op de kunstmatige beademing aangesloten en is twee weken daarna overleden. De oorzaak van de fout lag enerzijds in de aflevering van verkeerde ampullen Lidocoïne en anderzijds in het achterwege laten van controle van de toe te dienen medicatie door de behandelend arts. De ampullen waren herkenbaar anders dan gebruikelijk qua materiaal en etikettering. Na melding bij de IGZ en het Openbaar Ministerie zijn onderzoeken ingesteld. Deze zijn in 21 nog niet afgerond. De IGZ had al geruime tijd bemoeienis met deze kliniek, met name gericht op de niet goed geregelde geneesmiddelenvoorziening. Het overlijden van patiënte was geen direct gevolg van de abortusbehandeling op zichzelf. Tabel 9 : Percentage complicaties na abortus en overtijdbehandeling Abortus Overtijdbehandeling Geen Bloedverlies > 5 ml Perforatie Cervix-scheur Andere complicatie Niet ingevuld N= ,5,1,,,2,1 99, ,

17 Behandeltermijn Het aantal abortus dat plaatsvond binnen de vijf-dagen-wachttermijn was 58 (1,7), op de vijfde dag werden 328 vrouwen (1,1) geaborteerd. Van deze aantallen zijn tenminste 312 abortus aan te merken als overtijdbehandeling en daarop is de wachttermijn van vijf dagen niet van toepassing. Bijna 39 van de vrouwen wordt geaborteerd op de zesde tot en met achtste dag na het eerste contact met een arts, waarbij gesproken is over zwangerschapsafbreking. De abortus bij vrouwen die voor een overtijdbehandeling komen, wordt in bijna 36 van de gevallen gedaan op of voor de vijfde dag na het eerste gesprek met een arts. Bijna 78 van de overtijdbehandelingen vindt binnen tien dagen na een gesprek plaats. Bijzonderheden Begin 21 verscheen het onderzoeksrapport Medicamenteuze Abortus als Alternatief voor de Zuigcurettage, eerste ervaringen met de abortuspil in Nederland (NISSO). Mifepristone, de abortuspil, merknaam Mifegyne werd in twee abortusklinieken in een onderzoekssetting aangeboden aan daarvoor geselecteerde vrouwen. Uit het onderzoek komt naar voren dat cliënten en hulpverleners Mifepristone als een welkome aanvulling op het hulpverleningsaanbod zien. Het is echter maar voor een beperkte groep vrouwen geschikt. Het kan gegeven worden tot 49 dagen amenorroe. Met dit onderzoek is in beide klinieken goede ervaring opgedaan voor een geprotocolleerd gebruik. In de loop van het verslagjaar is de informatie over en verstrekking van deze pil ook in andere klinieken ingevoerd. 17

18 Gebruikte bronnen Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg. Statistisch Jaarboek 21 Rademakers, dr. Jany. Abortus in Nederland Stichting Samenwerkende Abortusklinieken Nederland, StiSAN. Garssen, J. Sprangers, A. Aantal tienermoeders weer toegenomen. Maandstatistiek voor de Bevolking, Den Haag, februari 22. Koster, E. Rademakers J. Jansen-van Hees, A. Willems, F. Medicamenteuze abortus als alternatief voor de zuigcurettage; eerste ervaringen met de abortuspil in Nederland. NISSO, Utrecht, 21 18

19 Lijst van afkortingen - IGZ Inspectie voor de Gezondheidszorg - NISSO Nederlands Instituut voor Sociaal Sexuologisch Onderzoek - Stimezo Stichting Medische Zwangerschapsonderbreking - StiSAN Stichting Samenwerkende Abortusklinieken Nederland - VBOK Vereniging tot Bescherming van het Ongeboren Kind - WAZ Wet afbreking zwangerschappen 19