Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar Besluit afbreking zwangerschap Nr. 25 BRIEF VAN DE MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN CULTUUR Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Rijswijk, 19 december 1986 Bij verschillende gelegenheden, zoals bij het debat over het Besluit afbreking zwangerschap en de behandeling van opeenvolgende begrotingen van mijn departement, hebben leden van Uw Kamer de wens geuit kennis te nemen van het verslag van het Staatstoezicht op de volksgezondheid betreffende het toezicht op de naleving van de Wet afbreking zwangerschap. De geneeskundig hoofdinspecteur heeft mij enige tijd geleden zijn verslag over 1985 uitgebracht, dat ik u hierbij ter kennisneming aanbied. Ten aanzien van het door de hoofdinspecteur opgeworpen vraagpunt inzake de zogenoemde overtijdbehandeling (otbn), deel ik het volgende mede. Na overleg met mijn ambtgenoot van Justitie, waarbij ik mij andermaal heb verdiept in de wetsgeschiedenis ter zake van dit onderwerp, ben ik tot de slotsom gekomen dat - in algemene termen - overtijdbehandeling niet onder de werking van de Wet afbreking zwangerschap valt. Verwezen zij naar de memorie van antwoord aan Uw Kamer (Kamerstukken II, 1979/1980, , nr. 6, blz. 42 en 61) en naar de nadere memorie van antwoord aan de Eerste Kamer (Kamerstukken I, 1980/1981, 15475, nr. 59 d, blz. 7). Ik wil niet verhelen dat ik mij aanvankelijk aangesproken voelde door het standpunt van de hoofdinspecteur, zoals ook valt af te leiden uit mijn antwoord op schriftelijke vragen van de heer Van Dis d.d. 1 mei 1986 (Aanh. 845). De wetsgeschiedenis laat echter geen andere conclusie toe dan ik hierboven heb weergegeven. Van overtijdbehandeling is slechts sprake indien deze behandeling plaats heeft voor het verstrijken van 16 dagen «over-tijd-zijn.» Dezer dagen worden de schriftelijke vragen van de leden Van Dis en Van der Vlies, d.d. 9 juni 1986, inzake overtijdbehandeling voor mij in de zin van het bovenstaande beantwoord. De Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, L. C. Brinkman Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 1

2 VERSLAG VAN DE GENEESKUNDIGE HOOFDINSPECTEUR VAN DE VOLKSGEZONDHEID INZAKE DE WET AFBREKING ZWAN- GERSCHAP (WAZ) OVER 1985 Algemeen De Wet Afbreking Zwangerschap van 1 mei 1981 en de bijbehorende besluiten van resp. 17 mei 1984 en 21 juli 1984 traden in werking op 1 november Sindsdien vroegen 167 instellingen een vergunning aan, d.w.z. 146 ziekenhuizen en 21 abortusklinieken. Van de 146 ziekenhuisaanvragen zijn er 144 vergunningen verleend en van 2 ziekenhuizen is de vergunningsaanvraag thans (juli 1986) nog niet afgehandeld. Van de 21 aanvragende abortusklinieken werden 2 vergunningen niet verleend (Beek (L) en Bergen op Zoom). Een tweetal vergunningsaanvragen waren extra nodig omdat de NVSH-klinieken te Zwolle en Den Haag zich van de NVSH losmaakten en in Stimezo-verband gingen functioneren. De vergunningen van deze NVSH-klinieken worden ingetrokken. Tabel 1. Aantal verleende WAZ vergunningen voor ziekenhuizen en klinieken per provincie (stand per ) Klinieken Ziekenhuizen Ziekenhuizen Klinieken Groningen 6 1 Noord-Holland 30 7 Friesland 6 0 Zuid-Holland 31 4 Drenthe 5 0 Zeeland 5 1 Overijssel* 9 2 Noord-Brabant 20 1 Gelderland 15 1 Limburg Totaal Incl. 1 ziekenhuis in Flevoland. Uit deze tabel blijkt dat er een redelijk goede spreiding van de voorzieningen over het land tot stand is gekomen. Kwantitatieve ontwikkeling De gegevens uit tabel 2 hebben twee verschillende bronnen. De cijfers van komen van Stimezo Nederland (incl. geschatte aantallen in ziekenhuizen). De gegevens van 1985 komen via de rapportages van de ziekenhuizen en klinieken aan de regionale geneeskundige inspecteurs van de volksgezondheid. Tabel 2. Aantal abortus provocatus naar land van vestiging van de cliënten ( *) Land van vestiging Nederland West-Duitsland België/Luxemburg Spanje Overige landen Onbekend < Totaal * : bron: Stimezo Nederland 1984 (door Stimezo geregistreerde aantallen van de abortusklinieken en de geschatte aantallen in ziekenhuizen (1984: 4600) 1985: uit wettelijke verplichte abortusregistratie (incl. 19 abortus verricht in 1984, die bij de statistische bewerking niet af te splitsen waren). Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 2

3 Uit tabel 2 blijkt dat de dalende trend in het aantal abortus provocatus die in ons land al enkele jaren merkbaar is, zich ook in 1985 voortzet. De daling doet zich niet alleen voor bij in Nederland woonachtige vrouwen maar ook bij de West-Duitse vrouwen, waar deze daling het grootst was, nl. van ong in 1990 naar ruim 8000 in Het aantal Spaanse vrouwen dat naar Nederland komt voor een abortusbehandeling neemt toe en bedraagt thans ongeveer Totaal 3. Aantal abortus in ziekenhuizen en klinieken per provincie (1985) Ziekenhuizen Klinieken Ziekenhuizen + klinieken totaal waarvan totaal waarvan totaal waarvan 2e trim. 2e trim. 2e trim. Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Totaal In tabel 3 is weergegeven het aantal verrichte abortus per provincie. Tevens is vermeld hoeveel 2e trimester zwangerschapsafbrekingen dit betrof (3418). Uit deze tabel blijkt dat ong. 10% van alle abortus in ons land in ziekenhuizen plaatsvindt. Het aantal 2e trimester abortus bedraagt ruim 3400, hetgeen 9% van alle zwangerschapsafbrekingen betekent. Meer dan 95% van alle tweede trimester abortus vindt in klinieken plaats. Tabel 4. Aantal abortus bij vrouwen jonger dan 20 jaar Leeftijd Aantal % < 15 jaar jaar > 20 jaar ,2 10,6 89,2* Totaal * Incl. 0,3% waarvan de leeftijd onbekend is. In ons land werden bij een 60-tal meisjes jonger dan 15 jaar een abortus verricht (d.w.z. ong. 1,5% van alle abortus). Ongeveer 10% was jonger dan 20 jaar. Het is bij de hulpverleners gebruikelijk om bij de besluitvorming bij minderjarigen de specifieke raadgevende instanties te betrekken, met name indien de ouders niet in het verzoek om hulp zijn betrokken. In internationaal opzicht is het aantal abortus dat verricht wordt bij Nederlandse vrouwen laag. Werden in ons land rond 1990 bij 6 per 1000 vrouwen van jaar een abortus verricht, in Engeland was dit 12, Frankrijk 15, Zweden 19, Denemarken 20 en de USA 29. In België is zo weinig informatie beschikbaar, dat een schatting zoals voor West-Duitsland is gemaakt (20 a 25) zelfs niet mogelijk is. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 3

4 Tabel 5. Abortus incidentje (rond 1980) in enkele Westerse landen (per 1000 vrouwen van jaar) Nederland 6 Engeland 12 Frankrijk 15 Zweden 19 Denemarken 20 West-Duitsland 20 è 25 USA 29 Bron: NISSO, Tot slot zij vermeld dat 26 ziekenhuizen met een abortus-vergunning geen enkele abortus gemeld hebben in Dit zijn de ziekenhuizen die een zeer restrictief beleid op dit punt voeren en de abortus-vergunning uitsluitend aanvroegen om er in noodgevallen op te kunnen terugvallen. Kwaliteit van de hulpverlening Het is ons gebleken dat de kwaliteit van de abortushulpverlening in het algemeen aan de te stellen kwaliteitsnormen voldoet. Dit blijkt uit de ons ter beschikking staande informatie van de ziekenhuizen en klinieken, uit de abortusregistratie en de informatie verkregen bij inspectiebezoeken aan ziekenhuizen en klinieken. Bij een tweetal zwangerschapsafbrekingen was het verloop dermate problematisch dat nader onderzoek is ingesteld. Deze onderzoeken zijn nog niet afgerond. De vijf dagen wachttijd en de zogenaamde overtijdbehandeling Reeds bij het bespreken van de aanvraag van de vergunning van MR'70 in Amsterdam bleek dat in deze kliniek veel zgn. overtijdbehandelingen plaatsvonden. MR'70 wenst deze behandeling niet te zien als een abortus in de zin van de Wet Afbreking Zwangerschap. Overeengekomen werd dat de overtijdbehandelingen wel als abortus zouden worden geregistreerd en dat MR'70 een nadere argumentatie van dit standpunt kenbaar zou maken aan de Geneeskundige Inspecteur in Noord-Holland. Hierover heeft inmiddels een gesprek met MR'70 plaatsgevonden. MR'70 formuleert thans als volgt een standpunt: «inhoudende dat ook de overtijdbehandeling, zoals door ons (= MR'70) gedefinieerd en uitgevoerd, niet kan worden beschouwd als een abortus in de zin van de Wet Afbreking Zwangerschap». Dit standpunt werd in een uitgebreide brief nader toegelicht. Het standpunt van de geneeskundige inspectie is inmiddels ook geformuleerd en wel als volgt: «de zgn. overtijdbehandeling is een afbreking van een zwangerschap in de zin van de Wet Afbreking Zwangerschap; Derhalve dient ook de 5 dagen wachttijd te worden gerespecteerd». Dit standpunt bracht ik eerder te Uwer kennis. Een meer eenduidig standpunt omtrent het begrip zwangerschap (in het kader van de WAZ) is echter nodig. Het begrip «innesteling» is in de tijd niet exact vast te stellen. Dit is een proces. Eén week na de eisprong begint de innesteling (dus voordat de vrouw «overtijd» is). De innesteling duurt enkele weken en is 4-6 weken na de datum van de laatste menstruatie voltooid. Voor een goede toepassing van de Wet is het nodig dat het begrip zwangerschap éénduidig geformuleerd wordt (incl. de te hanteren criteria), zeker in verband met de zeer vroege abortus provactus. Indien de overtijdbehandeling niet onder de WAZ zou vallen, is voor deze Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 4

5 behandeling geen vergunning nodig en zal naar schatting voor Vi van de huidige zwangerschapsafbrekingen bij Nederlandse vrouwen (bron: Stimezo 1984) de Wet niet (meer) van toepassing zijn. MR'70 (Amsterdam) heeft het probleem van de overtijdbehandeling en daarmee de problemen met de 5 dagen wachttijd principieel gesteld. Ook in de vroegere NVSHklinieken in Den Haag en Zwolle was deze werkmethode gebruikelijk. Dit is de voornaamste reden dat bij 10% van alle abortus niet aan het criterium van de 5 dagen wachttijd is voldaan. Behalve de drie genoemde klinieken zijn er ook diverse kleine overtreders met betrekking tot de wachttijd. De geneeskundige inspecteurs traden regelmatig corrigerend op. Interpretatiefouten bij de registratie bleken veelal de oorzaak. Spoedige besluitvorming omtrent de overtijdbehandeling is gewenst in verband met onze houding bij het toezicht Stimezo Nederland heeft onderzoek verricht naar de positie van overtijdbehandelingen in de Nederlandse abortushulpverlening. (Overtijdbehandelingen in Nederland, Stimezo onderzoek 1986) Registratie In 1984 werd door een groep betrokkenen (NZR, Stimezo, GHI, E&l, de SIG en de NVOG) een geautomatiseerd registratiesysteem ontworpen om de abortusregistratieplicht op een efficiënte wijze op te lossen en om toch enige epidemiologische informatie snel te kunnen vast leggen. Een dergelijke registratie was bij Stimezo al veel langer in gebruik. Van de 146 ziekenhuizen doen er thans 81 mee aan de (vrijwillige) geautomatiseerde registratie van de SIG. Van de 20 abortusklinieken die in 1985 functioneerden doen er 18 mee aan de SIG-registratie. De geautomatiseerde administratie bij de SIG verloopt na enkele aanloopproblemen soepel, de kwartaaloverzichten worden tijdig aan de regionale geneeskundige inspecteurs toegezonden via de directies van de ziekenhuizen en klinieken. De kwartaalrapportages van de ziekenhuizen die een vergunning bezitten en die niet bij de SIG zijn aangesloten komen veel moeizamer bij de regionale geneeskundige inspecteurs binnen. Eén van de oorzaken hiervan is dat een aantal ziekenhuizen meent dat zij geen melding hoeven te doen als er geen abortus heeft plaatsgevonden (de zgn. nulmeldingen). De regionale geneeskundige inspecteur van de volksgezondheid dient dan na te gaan of een ziekenhuis geen abortus heeft verricht of dat men vergeten is de kwartaalrapportage in te zenden. Thans is de verdere gang van zaken als volgt: de regionaal geneeskundige inspecteur zendt de betreffende gegevens naar de geneeskundige hoofdinspectie die de gegevens dan handmatig verder moet verwerken. De verzameling en de handmatige afhandeling nemen veel extra tijd in beslag en door het systeem van verzamelen zijn de samenvattingen beperkt. Er zijn bij voorbeeld geen correlaties mogelijk. Het ligt in het voornemen om een begeleidingscommissie voor de geautomatiseerde abortusregistratie te formeren. De betrokkenen zouden dan zitting moeten nemen in deze begeleidingscommissie. Nadere voorstellen worden door de SIG en Stimezo geformuleerd. Eén ziekenhuis heeft geweigerd een rapportage te doen van de abortushulpverlening omdat in de Wet genoemd staat dat dit via de geneesheer-directeur dient te verlopen. Dit ziekenhuis beschikt niet over een dergelijke functionaris. Zij weigerden de rapportage dan ook in te sturen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 5

6 Dit werd aan het departement gerapporteerd en er werd om een standpunt gevraagd. Aan het ziekenhuis is meegedeeld dat men een verantwoordelijk medicus voor de abortushulpverlening in de zin der Wet moet aanwijzen. Conclusie In het jaar 1985, het eerste jaar na de inwerkingtreding van de Wet Afbreking Zwangerschap is gebleken dat de abortushulpverlening afgezien van een enkel incident, geen grote problemen heeft opgeleverd. De registratie is goed van start gegaan doch de verzameling van de gegevens loopt nog wat moeizaam. De kwaliteit van de hulpverlening geeft geen aanleiding het beleid ingrijpend te wijzigen. De definiëring van het begrip zwangerschap dient nader uitgewerkt te worden. Pas daarna is het mogelijk om ook op te treden indien niet aan de vijf dagen wachttijd wordt voldaan, bij de zgn. overtijdbehandelingen. In de toekomst gaat zich het probleem voordoen dat ook op medicamenteuze wijze zeer jonge zwangerschappen kunnen worden afgebroken. Ook hiermee zou de zin van de Wet Afbreking Zwangerschap op de helling kunnen komen. Deze ontwikkeling zal zeker meetellen bij de oordeelsvorming over de zgn. overtijdbehandeling. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 6