Duurzaam werken, duurzaam leven. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Jaarverslag 2010.

Duurzaam werken, duurzaam leven. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Jaarverslag 2010.

2 Steeds meer mensen hebben oprechte belangstelling voor duurzaamheid. Gelukkig maar, want door duurzaam met de wereld om te gaan door bijvoorbeeld de CO 2 uitstoot te beperken, afval te scheiden, producten te recyclen en energiebeperkende maatregelen te nemen, leveren we allemaal een bijdrage aan een schonere en groenere wereld. Bedrijven kunnen de aanjager zijn en standaarden zetten op het gebied van duurzaamheid. Vorig jaar presenteerde T-Mobile haar eerste Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) jaarverslag. Daarmee is een traditie gestart want ook dit jaar brengt T-Mobile een MVO jaarverslag uit. T-Mobile staat in verbinding met de samenleving en wil haar stakeholders, klanten, medewerkers en andere belangstellenden jaarlijks informeren over haar duurzame beleid, strategie en activiteiten. Door transparant te laten zien waarmee we bezig zijn en wat onze resultaten en doelen zijn leggen we verantwoording af aan iedereen die daarin geïnteresseerd is. Bovendien hopen we daarmee anderen, binnen en buiten de sector, te stimuleren en te leren van onze ideeën en plannen. Suggesties om het nog beter te doen ontvangen we overigens graag. T-Mobile neemt haar verantwoordelijkheid. Daarom verduurzamen we onze eigen bedrijfsvoering en oefenen we invloed uit op de keten. Hoe en met welke resultaten leest u in dit MVO jaarverslag. Ons moederbedrijf Deutsche Telekom Group stimuleert dat en heeft de internationale ambitie uitgesproken om een leider te zijn op het terrein van MVO. Een eerste belangrijke stap in die richting hebben we afgelopen jaar gezet, met de implementatie van het milieumanagementsysteem ISO 14001. Dit milieumanagementsysteem helpt ons om de aandacht voor milieu en duurzaamheid stevig in onze bedrijfsvoering te verankeren en te concretiseren. En het zorgt ervoor dat we bij de les blijven. Want ISO 14001 betekent dat T-Mobile zich committeert aan het permanent verbeteren van milieu- en energieprestaties. Het helpt ons ook om de belangrijkste doelstelling, volledig klimaatneutraal ondernemen, te realiseren. De titel van het MVO jaarverslag 2010 is Duurzaam werken, duurzaam leven. Een titel die niet uit de lucht komt vallen. Alle maatregelen om duurzaam of energiebesparend te opereren worden pas succesvol wanneer ze worden omarmd door onze medewerkers, onze partners en onze klanten. In het werk en in het leven. We stimuleren medewerkers het verschil te maken, duurzaamheid te implementeren, efficiënter met energie om te gaan, en onze producten, samen met talloze externe toeleveranciers, duurzamer te produceren en duurzamer in te kopen. Samen met onze partners, zoals War Child en het GSM Retourplan, geven we daarmee precies die invulling die nodig is om het verschil te maken en te bouwen aan een duurzame samenleving voor onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Bovendien kunnen telecommunicatie oplossingen bij uitstek andere bedrijven helpen om hun doelen op het gebied van duurzaamheid te realiseren.

Ruim 2.000 T-Mobile medewerkers doen hun best om het verschil te maken. Acht van hen zult u persoonlijk ontmoeten in dit MVO verslag. Zij leggen uit wat duurzaamheid of MVO voor hen persoonlijk betekent. Allemaal dragen ze bij aan de T-Mobile ambities en verantwoordelijkheden voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zonder het initiatief en enthousiasme van deze mensen geen MVO beleid. En het leuke is, ze hebben er nog plezier in ook! Mijn stellige overtuiging is dat MVO deel uit moet maken van onze normale en dagelijkse bedrijfsoverwegingen. Gebaseerd op de principes van People, Planet & Profit. Daarbij focussen we op de verbeteringen die de meeste impact hebben op onze bedrijfsvoering, zoals het energieverbruik. ISO 14001, het milieumanagementsysteem, heeft ons direct geholpen om de principes gestalte te geven waardoor we kunnen melden in 2010 100% groene energie te hebben gebruikt. Dat blijft een eerste begin. T-Mobile gaat door met het verder invullen van de maatschappelijke rol die we hebben. Bijvoorbeeld door te investeren in energie-efficiënte netwerken, kantoren, installaties en antennes. Centraal blijft staan dat het onvoldoende is om te zeggen dat je milieubewust werkt. Je moet het ook doen. Samen werken we aan duurzaamheid. Met de mensen van T-Mobile die het verschil kunnen, moeten en vooral willen maken. Bart Weijermars Algemeen Directeur T-Mobile Nederland Den Haag, juni 2011 T-Mobile MVO highlights in 2010 MVO highlights van T-Mobile in 2009 ISO 14001 T-Mobile is een milieubewuste telecomaanbieder. In 2010 hebben we de voorbereidingen voor de implementatie van het milieumanagementsysteem ISO 14001 succesvol afgerond. Hiermee heeft de aandacht voor milieu een vaste plek binnen onze bedrijfsvoering gekregen en committeren we ons aan permanente verbetering van onze prestaties op het gebied van milieu. Energie Efficiency Plan Het Energy Efficiency Plan is erop gericht om T-Mobile zo energiezuinig mogelijk te maken. Het terugdringen van energieverbruik in het netwerk, kantoren en Shops is een belangrijke stap in het verder verduurzamen van onze bedrijfsvoering. Met het Energie Efficiency Plan betrekken we de hele organisatie daarbij. 100% groene energie T-Mobile koopt direct groene stroom en gas in, of compenseert het verbruik waar we geen directe invloed op hebben. Onze ambitie voor 2011 100% groene energie konden we in 2010 al waar maken. Onze bedrijfsvoering is daarmee weer een stuk duurzamer. GSM Retourplan GSM Retourplan is begin 2010 opgericht om zoveel mogelijk oude mobieltjes in te zamelen. Daarmee voorkomen we dat oude mobieltjes in het milieu belanden en geven we oude mobieltjes een tweede leven in ontwikkelingslanden. In het eerste jaar van het GSM Retourplan werden meer dan 37.000 mobieltjes ingezameld. T-Mobile hecht grote waarde aan de mening van klanten, partners, medewerkers en andere belangstellenden. Wanneer u na het lezen van dit verslag opmerkingen of suggesties heeft, nodig ik u uit contact met ons op te nemen: mvo@t-mobile.nl. Uw reactie stellen we erg op prijs. War Child T-Mobile steunt het werk van War Child vanwege de belangrijke rol die zij vervult bij het helpen van kinderen en jongeren in (voormalige) oorlogsgebieden. Bij dit partnership betrekken we onze medewerkers en klanten. In 2010 konden we War Child steunen met ruim 222.000 duizend euro. Hiermee kan War Child 18.576 oorlogskinderen helpen. 3

Belangrijkste doelstellingen en resultaten in 2010 op het gebied van MVO Doelstelling Resultaat 2010 Doelstelling 2011 CO 2 footprint Klimaatneutraal ondernemen eind 2011 Verkleining CO 2 footprint in 2010 t.o.v. 2009 met 75,36 % tot 3146,53 ton CO 2 Klimaatneutraal ondernemen eind 2011 Energie 93% groene energie eind 2010 100% groene energie eind 2010 Handhaven 100% groene energie Vervoersmanagement Inzameling oude mobieltjes Diversiteit Duurzame inkoop / Social Charter Duurzame inkoop / Social & Environmental Questionnaire Terugdringen van brandstofverbruik Ambitie: groeien naar 100.000 ingezamelde oude mobieltjes 30% vrouwen in hoger management in 2015 (DT) 95% acceptatie van Social Charter door nieuwe leveranciers Implementatie Social & Environmental Questionnaire in inkoopproces Verbetering van efficientie wagenpark 37.460 oude mobieltjes ingezameld 25% vrouwen in hoger management 100% bij verzoek tot acceptatie 100% ingevulde en geretourneerde Questionnaires bij verzoek Meer A/B-label leaseauto s 65.000 oude mobieltjes inzamelen 30% vrouwen in hoger management in 2015 (DT) Handhaven 100% acceptatie Handhaven 100% ingevuld en retour War Child Kwalitatieve doelstelling: ondersteuning met mensen en middelen 18.576 kinderen helpen met 222.919,39 euro & 100 medewerkers ingezet als vrijwilliger Kwalitatieve doelstelling: ondersteuning met mensen en middelen 4

Wie we zijn? T-Mobile Netherlands BV, onderdeel van Deutsche Telekom Group, is één van de grootste leveranciers van mobiele oplossingen op de Nederlandse markt. In Nederland maken 4,5 miljoen consumenten en zakelijke gebruikers (cijfers december 2010) gebruik van mobiele telefonie en mobiele internetdiensten van T-Mobile. We hebben 2.348 werknemers en beschikken over een uitgebreid netwerk. Voor persoonlijk advies en ondersteuning kunnen klanten terecht in de 86 T-Mobile Shops in Nederland. De organisatie bestaat uit de divisies CEO & Staf, Klantenservice, Technology, Marketing, Personeelszaken, Finance en Sales. In Arnhem, Breda en Den Haag hebben we drie eigen callcenters. De omzet bedroeg in 2010 1,767 miljard euro. T-Mobile en Deutsche Telekom Als onderdeel van Deutsche Telekom richt T Mobile zich op de dynamische zakelijke en particuliere markten in Europa en de Verenigde Staten. Samen leveren de dochterondernemingen van Deutsche Telekom mobiele diensten aan meer dan 150 miljoen klanten. Zij doen dit via een gemeenschappelijk platform gebaseerd op GSM, de digitale draadloze standaard in de wereld. T Mobile is de enige mobiele communicatie aanbieder ter wereld met naadloze trans-atlantische dienstverlening, en maakt deel uit van FreeMove, een alliantie van de vier leidende Europese mobiele operators - Orange, TIM (Telecom Italia Mobile), T-Mobile en TeliaSonera. Hiermee ondersteunt FreeMove haar klanten in hun internationale communicatiebehoeften, bijvoorbeeld wanneer zij op (zaken)reis zijn in het buitenland. Klanten krijgen dan een vergelijkbaar mobiel dienstenpakket als in hun eigen land. Organisatiestructuur T-Mobile Netherlands BV Groei dataverkeer Op de zeer concurrerende markt voor mobiele communicatie neemt T-Mobile een prominente rol in. We bieden hoogwaardige innovatieve producten en diensten die particuliere en zakelijke klanten in staat stellen op een eenvoudige manier in contact te blijven met de mensen en relaties die belangrijk voor hen zijn. We bieden de meest vooruitstrevende mobiele toestellen aan zoals de iphone en Blackberry. Hiermee kunnen gebruikers bellen, krijgen ze eenvoudig toegang tot mobiel internet en kunnen ze gebruik maken van e-mail, agenda en uiteenlopende bedrijfstoepassingen. In Nederland beschikt T-Mobile over een zeer modern mobiel netwerk voor spraak- en datadiensten en een uitgebreid netwerk van zogenaamde HotSpot locaties. Gebruikers hebben daar de beschikking over snelle mobiele internetverbindingen. Dit mobiele netwerk behoort op het gebied van kwaliteit, bereikbaarheid en snelheid tot de beste en meest innovatieve netwerken van Europa. Dagelijks verwerkt ons netwerk ruim 18 miljoen gesprekken en een hoeveelheid data die vergelijkbaar is met 2.000 films op dvd. Doordat de mobiele telefoon steeds meer als kleine computer fungeert, groeit het dataverkeer over het mobiele netwerk explosief. Daarom investeren we voortdurend in het netwerk. In het eerste half jaar van 2010 investeerden we een bedrag van enkele tientallen miljoenen euro s in de optimalisering en verdere uitbreiding van het netwerk. Het 3G netwerk werd bijvoorbeeld uitgebreid met 1.000 extra antenne-installaties. T-Mobile heeft als innovatieve ontwikkelaar het gebruik van mobiel internet vanaf het begin gesteund. Onze klanten maken meer gebruik van mobiel internet dan klanten met normale mobiele telefoons. De groei van mobiel internet via smartphones en laptops zal de komende jaren onverminderd doorzetten. We zullen daarom blijvend investeren in het vergroten van de netwerkcapaciteit. Met een kwalitatief hoogwaardig mobiel netwerk, dat altijd in ontwikkeling is, zijn we klaar voor de verwachte (snelle) groei van het dataverkeer onder klanten. We verwachten dat de vraag naar mobiele internetcapaciteit op ons netwerk over 10 jaar ongeveer duizend keer zo groot zal zijn als vandaag. Dat betekent dat het gebruik zich in de komende 10 jaar elk jaar zal verdubbelen. T-Mobile wordt aangestuurd door een Executive Committee onder leiding van de Algemeen Directeur Bart Weijermars. Het Executive Committee bestaat naast de Algemeen Directeur uit de Directeuren Sales (Tom Teunissen), Marketing (Hendrik Kasteel), Technology (Sietse Sijperda), Customer Service (Alexander Hamel), Finance (Hans van Leeuwen) en Human Resources (). Kerngegevens T Mobile Nederland In 2010 aantal medewerkers: 2.348 aantal FTE: 2.013 In 2009 aantal medewerkers: 2.295 aantal FTE: 1.957 In 2010 netto jaaromzet: 1.767 miljard euro EDITBA (operationeel resultaat): 461 miljoen euro In 2009 netto jaaromzet: 1.807 miljard euro EDITBA (operationeel resultaat): 430 miljoen euro In 2010 aantal klanten: 4,5 miljoen In 2009 aantal klanten: 4,5 miljoen In 2010 aantal T-Mobile Shops: 86 In 2009 aantal T-Mobile Shops: 84 5

T-Mobile Nederland is onderdeel van Deutsche Telekom. T-Mobile is daarom opgenomen in de financiële rapportages van Deutsche Telekom. Deze rapportages, waaronder het financiële jaarverslag 2010 van de groep zijn terug te lezen op de website van Deutsche Telecom. T-Mobile publiceert geen eigen financieel jaarverslag maar maakt wel elk kwartaal haar financiële resultaten op nationaal niveau bekend. Het jaarverslag 2010 van Deutsche Telekom, getiteld Ready for the Gigabit Society is te lezen via de website van Deutsche Telekom. Organogram T-Mobile Nederland Corporate Communicatie Strategy & Development T-Mobile Legal & Regulatory Affairs Business Security Strategie T-Mobile Nederland T-Mobile volgt de strategische koers van haar moedermaatschappij Deutsche Telekom. Deze strategie weerspiegelt de ambitie om invulling te geven aan de gigabite maatschappij, waarbij telecom, ICT en vaste en mobiele communicatie steeds meer in elkaar overlopen. De komende jaren zullen de Deutsche Telekom Group en ook T-Mobile Nederland fors investeren in netwerken. Om de explosieve groei van dataverkeer het hoofd te bieden en klaar te zijn voor verdere groei hebben we in 2010 meer dan 142 miljoen euro geïnvesteerd. Daarmee verdubbelden we de capaciteit van het mobiele netwerk. In 2011 zullen we verder investeren in het netwerk. We streven altijd naar de hoogste klantwaardering in de telecommarkt en wil deze doelstelling bereiken door klanten Best value for money te bieden. Om dit te realiseren hanteren we de Focus, Fix & Grow strategie. De Focus, Fix & Grow strategie loopt van 2007 tot en met 2010. Focus op de klant De klantrelatie is bij T-Mobile altijd de uitgangspositie. In de ogen van de klant wil T-Mobile daarom het beste aanbod, betere service dan concurrenten en een goed netwerk bieden. Dat beloven we. In 2010 hebben we bijvoorbeeld intensief gewerkt aan het verder uitbreiden van ons netwerk. Daarnaast hebben we ons als doel gesteld om keuzes te maken en minder zaken beter te doen, waardoor het voor klanten makkelijker wordt om te kiezen. Fix klantprocessen en realisatie van financiële doelstellingen Fix is erop gericht werkwijzen en processen te verbeteren om het aantal fouten te beperken. Dit moet meer tevreden klanten, lagere kosten en een betere winstgevendheid opleveren. Daarnaast blijven we onverminderd investeren in het 3G netwerk. Technology Wat we doen Human Resources Marketing Finance Customer Service Sales Om 4,5 miljoen klanten de beste mogelijke service te bieden is het noodzakelijk blijvend te investeren in de kwaliteit en betrouwbaarheid van de dienstverlening. Klantwaardering staat voorop. We willen onze klanten naar tevredenheid bedienen en daarmee trouw realiseren. We denken mee en luisteren naar de klant en stellen dit centraal bij de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Persoonlijke aandacht, flexibiliteit en meedenken met de klant zijn kenmerken die zijn doorgevoerd in alle werkprocessen en dienstverlening. Financieel weten klanten altijd waar zij aan toe zijn. Dus geen financiële verrassingen op de factuur. Daarom hebben we logische en heldere prijsplannen en wordt mobiel internet (telefoon, tablet en laptop) bijvoorbeeld voor een vast maandelijks bedrag (flat fee) aangeboden. Grow in specifieke segmenten T-Mobile wil groeien in klanten en omzet. Door de explosieve toename van het aantal smartphones op de Nederlandse markt, en de wens van de klant om gebruik te maken van mobiel internet, zetten we steeds zwaarder in op mobiel internet. Met de overname van Simpel, een aanbieder van sim-only abonnementen, breidden we in 2010 ons merkenportfolio in Nederland verder uit. Met de merken T-Mobile, Ben, Online en Simpel bieden we elke klant een volwaardig aanbod. Fix, Transform, Innovate Voor 2011 heeft Deutsche Telekom een nieuwe koers aangekondigd. Deze ligt in het verlengde van de hierboven genoemde strategie. Fix, Transform, Innovate zijn de nieuwe pijlers waar Deutsche Telekom op leunt. Ook T-Mobile Nederland zal deze strategie de komende jaren voeren. Onder Fix valt het (verder) optimaliseren van de organisatie, Transform omvat de transitie van mobile only partij naar total telecom speler en Innovate behelst het in de markt zetten van nieuwe producten. De Fix, Transform, Innovate strategie loopt van 2011 tot en met 2015. 6

T-Mobile merkwaarden T-Mobile is van mening dat het leven meer glans krijgt als je waardevolle momenten met elkaar kunt delen. Delen is daarmee onderdeel geworden van onze strategie: Life is for sharing. Alles wat we doen, ontwikkelen of innoveren, producten, diensten, de dienstverlening die we bieden en onze processen toetsen we aan onze merkwaarden: Betrokken: wij begrijpen hoe belangrijk relaties zijn voor mensen. Onze klanten staan centraal bij alles wat we doen. Wij spreken hun taal, zijn vriendelijk, persoonlijk en eerlijk. Problemen nemen we over en lossen we op; Vindingrijk: wij zijn inventief in het bedenken van producten en diensten waar onze klanten echt iets aan hebben. Zodat ze beter hun contacten kunnen onderhouden; Eenvoud: wij maken dingen simpel, zodat onze klanten zich kunnen concentreren op alles wat zij belangrijk vinden. Aanbod, prijs en aankoop zijn voor iedereen eenvoudig te begrijpen. We streven naar het aangaan van langdurige relaties in een sfeer van vriendschap en partnerschap met iedereen die belangrijk voor ons is: collega s, klanten, dealers, leveranciers en anderen. Dat is dé manier waarop T-Mobile het verschil wil maken. 7

Kernwaarden zijn de belangrijkste waarden binnen een organisatie. Deze laten zien waar T-Mobile en de mensen van T-Mobile voor staan. Waar geloven we in? Wat verbindt ons? Wie willen we zijn? Wat zijn onze principes? Vijf guiding principles zijn voor Deutsche Telekom en T-Mobile Nederland leidend bij alle activiteiten. Ze gelden voor alle medewerkers in alle landen waar Deutsche Telekom of haar dochterorganisaties actief zijn. 1 Customer delight drives our actions Onze klanten zijn essentieel voor de continuïteit van ons bedrijf. Alles wat we binnen T-Mobile doen is gebaseerd op de gedachten, gevoelens, behoeften en ervaringen van onze klanten. Dit geldt ook voor interne klanten, de collega s. 4 Best place to perform and grow Om binnen de telecommunicatiemarkt en daarbuiten als beste serviceverlener gezien te worden, wil T-Mobile zich voor tweehonderd procent inspannen. De organisatie erkent dat gemotiveerde mede werkers daarbij een belangrijke voorwaarde zijn. Voor de ontwikkeling van iedere medewerker stelt T-Mobile uiteenlopende middelen beschikbaar, van training en opleiding tot performance management. Daar wordt ook een bijdrage van de medewerkers verwacht; zij zijn zelf medeverantwoordelijk voor hun ontwikkeling binnen de organisatie. 5 I am T Count on me Kunnen we op je rekenen? Kunnen we op je bouwen? Wie zich persoonlijk inzet om het probleem van een klant op te lossen, iemand waar collega s op kunnen bouwen, is van onschatbare waarde voor ons, voor heel Deutsche Telekom. 2 Respect and integrity guide our behavior Naast onderling respect voor elkaar op de werkvloer, streeft T-Mobile ook naar oprecht respect voor onze klanten, partners, leveranciers en aandeelhouders. Zonder een open, eerlijke cultuur is het succes van T-Mobile niet gewaarborgd. 3 Team together Team apart Samenwerken binnen T-Mobile betekent echt samen werken. Binnen een team worden problemen openlijk besproken en meningen uitgewisseld. Het hele team komt afspraken na, ook wanneer mensen niet meer fysiek samen zijn. Juist dan komt het aan op goede teamspirit, op nationaal en internationaal niveau. De kernwaarden van Deutsche Telekom worden ondersteund door de uitgebreide Code of Conduct van Deutsche Telekom die eveneens van toepassing is op T-Mobile. Deze Code of Conduct (complete document down te loaden via www.telekom.com/code-of-conduct-en) verwijst onder meer naar de standaarden van de International Labour Organization van de Verenigde Naties. T-Mobile brengt de kernwaarden en de Code of Conduct voortdurend onder de aandacht van medewerkers. Dat doen we bijvoorbeeld met communicatie waarbij we aan de hand van praktijksituaties steeds één van de guiding principles onder de aandacht brengen. De Compliance Officer van T-Mobile in Nederland zorgt ervoor dat de principes, die vastgelegd zijn in onze guiding principles en Code of Conduct, ook worden nageleefd en waarborgt de integriteit en professionaliteit van T-Mobile. 8

De belangstelling van publiek, politiek en het bedrijfsleven voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) neemt steeds verder toe. Voor veel zakelijke en particuliere consumenten speelt MVO een rol bij de beslissing om een product of dienst af te nemen. T-Mobile Nederland neemt nadrukkelijk haar verantwoordelijkheid op het gebied van MVO. Dit betekent voor T-Mobile Nederland, als onderdeel van Deutsche Telekom, verantwoordelijkheid nemen als bedrijf om naast het maken van winst een bijdrage te leveren aan een duurzame samenleving, in samenwerking met werknemers en externe partners. Daarbij streven we naar een harmonieuze balans tussen People, Planet en Profit. Om deze overtuiging vorm en inhoud te geven hebben we een strategie en beleid op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) ontwikkeld. Vanaf het begin dat T-Mobile in Nederland actief is, is T-Mobile zich bewust geweest van haar verantwoordelijkheid ten aanzien van MVO. Het partnership met War Child in 2007 was een eerste concrete stap op MVO terrein. Inmiddels ontplooien we een groot aantal initiatieven op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en duurzaamheid. Met onze Strategie 2010-2011 creëren we meer samenhang tussen de verschillende MVO activiteiten, wat ons in staat stelt om focus te leggen en met meer structuur te werken aan het waarmaken van onze ambities. De uitgangspunten van ons MVO beleid zijn: Activiteiten passen binnen het MVO beleid van moederbedrijf Deutsche Telekom Gebruik maken van kennis, onderzoek en inkoopmacht van Deutsche Telekom Activiteiten sluiten aan bij de kernactiviteiten van T-Mobile Activiteiten sluiten aan bij de bedrijfs- en merkwaarden van T-Mobile bedrijven om duurzaam te opereren en werknemers zijn steeds vaker op zoek naar een werkgever met een sociaal maatschappelijk profiel. Goed MVO beleid past binnen de maatschappelijke context en is daarmee gegroeid tot een factor van belang. Van belang zelfs voor de continuïteit en bestaansrecht van een bedrijf. Duurzaamheid is altijd een gezamenlijke verantwoordelijkheid van individuen, bedrijven en maatschappij. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen vindt altijd plaats in relatie tot anderen. Maar Deutsche Telekom en T-Mobile hebben besloten om niet afwachtend te opereren op het gebied van duurzaamheid maar zelf het initiatief te nemen. Niet reactief maar proactief. Daarbij investeren we bij voorkeur in initiatieven waar we verschil kunnen maken. Als leverancier van telecomdiensten kijken we in de eerste plaats hoe we onze kennis en expertise op dit terrein kunnen inzetten om duurzamer onze bedrijfsvoering te organiseren. Hoe kunnen we duurzamer werken? Ook zetten we telecommunicatie in door innovatie en slimme ICT oplossingen te bedenken en te implementeren waarmee anderen hun duurzame doelen kunnen realiseren. Voor MVO geldt bij uitstek dat we kunnen leren van de initiatieven en activiteiten van andere ondernemingen. Dat geldt met name voor onze peers in de technologie sector. Benchmarks, zoals de Transparantiebenchmark van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie dragen hieraan bij. Het T-Mobile MVO jaarverslag 2009 scoorde 101 punten (maximaal 200) in de Transparantiebenchmark 2010. We trekken lering uit de resultaten. De relatief lage score in de categorie Profiel is bijvoorbeeld aanleiding geweest om ons beleid ten opzichte van de keten helderder te maken. We vinden het belangrijk dat ons MVO beleid aansluit bij onze activiteiten en onze merkwaarden. Bij alles wat we doen vragen we ons af: past dit bij ons? Dat doen we ook bij MVO. Om MVO op een succesvolle manier te ontplooien is een internationale benadering noodzakelijk. Samen staan we sterker en kunnen bedrijven, overheden en publiek ook echt verschil maken. Daarbij focussen we ons op de aspecten die voor T-Mobile en de sector relevant zijn: daar kunnen we het meeste verschil maken. T-Mobile Nederland draagt bij aan de internationale ambities van moederbedrijf Deutsche Telekom. Als één van de grootste telecommunicatieondernemingen in Europa en de wereld heeft Deutsche Telekom de ambitie uitgesproken om een leidende rol te nemen in de wereld op het gebied van MVO. Deze ambitie schept grote verantwoordelijkheid. Deutsche Telekom en T-Mobile willen niet alleen zeggen maar vooral ook doen. We Take Responsibility is de titel van het CR Report 2010. Dit groepsbrede rapport is te vinden op de website van Deutsche Telekom. Ook in Nederland merken wij dat steeds meer consumenten interesse tonen in duurzaamheid en vragen om duurzame diensten en producten. De overheid stimuleert 9

Speerpunten in MVO beleid Het MVO beleid van T-Mobile Nederland richt zich op vier centrale gebieden van duurzaamheid. Duurzame bedrijfsvoering Duurzame producten & diensten Duurzame relaties Verminderen van energieverbruik en CO 2 uitstoot Duurzaam inkopen, recycling van oude mobieltjes via GSM Retourplan en bijdragen aan verantwoord ondernemen elders in de keten Gebruik maken van duurzame materialen, en leveren van producten en diensten die bijdragen aan een duurzame toekomst Luisteren naar medewerkers en klanten, en tonen van maatschappelijke betrokkenheid door het partnership met War Child MVO in de organisatie KPI s voor beleidsdoelen op het gebied van MVO T-Mobile heeft een (fulltime) MVO manager (sinds maart 2009), die verantwoordelijk is voor de MVO strategie. De MVO manager maakt deel uit van de afdeling Corporate Communicatie. In 2010 heeft de MVO manager zich meer gericht op rapportage, monitoren en strategie van het MVO beleid, en is uitvoering hiervan neergelegd bij afdelingen en eigenaren van de verschillende doelstellingen. Ook heeft T-Mobile sinds 2010 een (fulltime) Corporate Energy Manager en een (fulltime) Manager Safety, Health & Environment in dienst. In 2010 is veel aandacht geschonken aan de ISO 14001 certificering. Voor de implementatie van het milieumanagementsysteem is een aparte stuurgroep ingericht, deze bestaat uit de Directeur Personeelszaken, Directeur Strategie, Directeur Corporate Communicatie en Directeur Netwerktechnologie. De projectgroep ISO 14001 bestaat uit de MVO manager, de Corporate Energy Manager en de Manager Safety Health & Environment, ondersteunt door externe adviseurs van QSN. 10 Eind 2009 is de MVO Strategie 2010-2011 vastgesteld door het Executive Committee (ExCo) van T-Mobile. Deze strategie is uitgewerkt door de MVO Manager in samenwerking met de afdeling Corporate Strategie. Bij dit proces is de Algemeen Directeur ook betrokken. Hierdoor zorgen we dat MVO deel uitmaakt van de bedrijfsstrategie. Op het niveau van bedrijfsvoering zijn enkele Key Performance Indicators (KPI s) opgesteld om de MVO doelen concreet inzichtelijk te maken. Leden van het Executive Committee fungeren als sponsoren van onderdelen van het MVO beleid. Ieder ExCo lid is sponsor van een concreet beleidsdoel. Dit draagt bij aan commitment op directieniveau en vergroot het draagvlak binnen de organisatie. De implementatie van het milieumanagementsysteem ISO 14001 in 2010 heeft tot enkele wijzigingen in de organisatie geleid. Processen zijn verder geformaliseerd, evenals de verplichting tot rapportage. Ook zijn milieudoelstellingen gekoppeld aan de performance targets. In 2010 maakte het realiseren van MVO targets geen onderdeel uit van het beloningsbeleid van medewerkers, afdelingen of het management.

Key Performance Indicators op het gebied van MVO Deelnemers aan de stakeholderdialoog worden na publicatie van het MVO jaarverslag 2010 uitgenodigd. In het MVO jaarverslag 2011 volgt hiervan een rapportage. KPI Duurzame inkoop: Acceptatie van Social Charter door nieuwe leveranciers Ingevulde en geretourneerde Social & Environmental Questionnaire KPI Sociale betrokkenheid: Donaties aan NGO War Child KPI Duurzame bedrijfsvoering: CO 2 footprint KPI Recycling mobieltjes: Aantal mobiele telefoons ingezameld (via GSM Retourplan) Resultaat 2010 100% bij verzoek tot acceptatie 100% bij verzoek tot invullen 222.919,39 Betrokkenheid van stakeholders 3146 ton CO 2 uitstoot. 75,36% daling ten opzichte van 2009 37.460 stuks Doelen Doelstelling 2010 was 95% acceptatie en implementatie van Questionnaire in inkoopproces Kwalitatieve doelstelling: ondersteuning met mensen en middelen Klimaatneutraal ondernemen eind 2011 65.000 stuks in 2011. Ambitie: doorgroeien naar 100.000 stuks In 2010 heeft T-Mobile voorbereidingen getroffen voor een stakeholderdialoog die in de tweede helft van 2011 zal worden uitgevoerd. De stakeholderdialoog heeft drie doelen: Betrekken van stakeholders bij het MVO beleid; Bepalen in hoeverre het beleid, de resultaten en de rapportage voldoen aan de verwachtingen van stakeholders; Aanpassen (eventueel) van beleid en rapportage. T-Mobile communiceert op dit moment met een aantal belangrijke stakeholders door middel van (digitale) nieuwsbrieven. De nieuwsbrief T-Mobile bericht wordt geschreven voor politieke- en beleidsmatige stakeholders en verschijnt circa vier keer per jaar. In deze nieuwsbrief besteedden we in 2010 diverse malen aandacht aan MVO gerelateerde onderwerpen. Aan de orde kwamen: het MVO beleid van T-Mobile, Internet in de trein, Oude Mobieltjes inzamelen, Transparantie in belkosten, Klantcommunicatie en WifiWijs voor kinderen. In de loop van 2010 is er een communicatieonderzoek uitgevoerd naar het MVO beleid onder consumenten (klanten en niet-klanten), bedrijven (klanten en niet-klanten) en potentiële werknemers. De respondenten beoordeelden de MVO thema s van T-Mobile over het algemeen als gunstig. Alle relevante MVO thema s kwamen in het onderzoek aan bod. Respondenten gaven aan dat het MVO imago van mobiele telecombedrijven in zijn algemeenheid nog weinig is ingevuld. Recycling van handsets scoort hoog als goed initiatief en vooral zakelijke klanten zien voor T-Mobile een actieve rol weggelegd bij het realiseren van MVO doelstellingen van klanten zelf. Medewerkers T-Mobile probeert medewerkers zoveel mogelijk te betrekken bij het MVO beleid. Enkele voorbeelden uit 2010 waaruit dit blijkt: T-Mobile steunt War Child met mensen en middelen en betrekt medewerkers hier actief bij. Veel medewerkers zetten zich als vrijwilliger in voor War Child. Bijvoorbeeld door in het call center te bellen voor War Child voor het War Child Peace concert. T-Mobile medewerkers konden ook familie of vrienden meenemen om te bellen. Dat deden ze massaal, zo n 100 mensen belden voor War Child. T-Mobile medewerker Geoffrey Stoel reisde naar War Child projecten in Oeganda. Hij verzorgde in Oeganda samen met War Child een workshop voor lokale telecompartijen als onderdeel van het Conn@ct Now programma. In juli 2010 deelde Geoffrey Stoel de ervaringen van zijn werkbezoek aan Oeganda voor het War Child programma Conn@ct Now. Ruim 100 medewerkers kwamen naar de presentatie. In oktober werd een interne Dat kan beter inspiratiesessie georganiseerd. Tijdens deze sessie, naar aanleiding van de implementatie van het ISO 14001 milieumanagementsysteem, werden medewerkers geïnspireerd op het gebied van duurzaamheid door Noordpoolreiziger Marc Cornelissen. De Dat kan beter campagne stimuleert medewerkers zich duurzaam te gedragen. Ook werden in het reguliere medewerkerstevredenheidsonderzoek vragen gesteld over MVO. Meer dan tweederde van de medewerkers stelde daarin (goed) bekend te zijn met het MVO beleid van T-Mobile. Ruim 4 op de 5 medewerkers gaf aan graag een bijdrage te willen leveren aan een duurzamer T-Mobile. 11

Compliance T-Mobile hecht er veel waarde aan dat de bedrijfsvoering voldoet aan de eigen gedragsregels, codes en alle toepasselijke wet- en regelgeving. Ook de overheid en verscheidene toezichthouders houden steeds strenger toezicht op de bedrijven die actief zijn op de communicatiemarkt. Daarom hebben we sinds 2009 een Compliance Committee dat er op toe ziet dat T-Mobile actief voldoet aan alle verplichtingen op het gebied van compliance. Dit richt zich onder andere op privacy en data protectie, informatie beveiliging (bescherming van klantgegevens en personeelsgegevens), verplichtingen ten aanzien van het mededingingsrecht en de telecommunicatiewet, maar ook medewerkers ethiek (integriteit, belangenverstrengeling, omkoping en corruptie) en Financial Risk Management (financiële integriteit en controle). Door preventieve maatregelen te nemen om belangenverstrengeling te voorkomen wordt corruptie tegen gegaan. Ook verzorgt het Compliance Commitee trainingen, verricht het audits en verspreidt het kennis en informatie onder medewerkers over compliance onderwerpen en procedures. Data privacy en veiligheid Sinds 2008 publiceert moedermaatschappij Deutsche Telekom een jaarlijks rapport over privacy en data protectie. Dit onderwerp staat steeds meer in de belangstelling van klanten en de publieke opinie. Het publieke debat gaat bijvoorbeeld over de bescherming van klantgegevens en de veilige opslag van data. In 2010 publiceerde Deutsche Telekom het Report Data Privacy and Data Security. Met dit rapport wil Deutsche Telekom niet alleen transparant zijn over de manier waarop met data omgegaan wordt, maar vooral klanten en stakeholders beter bekend maken met de belangrijke processen en structuren bij de verwerking van data. Meer informatie over hoe T-Mobile omgaat met privacy en data protectie is te vinden op: http://www.t-mobile.nl/global/media/pdf/privacy-statement.pdf. Public Affairs Public Affairs staat voor het beleid om op strategische en proactieve wijze in te spelen op politieke besluitvorming, veranderingen in de maatschappij en publieke opinie en deze positief voor T-Mobile te beïnvloeden. Voor onderwerpen die voor T-Mobile van belang zijn, wordt contact gezocht met de ambtelijke en politieke gesprekpartners. Hierbij worden de standpunten van T-Mobile voor het voetlicht gebracht. Daarnaast is er ook regelmatig overleg met andere belangrijke stakeholders en partijen waarmee gezamenlijk kan worden opgetrokken, zoals de andere telecompartijen of consumentenorganisaties. De focus van de Public Affairs activiteiten van T-Mobile ligt met name op twee terreinen: Frequenties/spectrum: T-Mobile heeft voldoende ruimte nodig om de explosieve groei van mobiel internet op haar netwerk op te kunnen vangen. Hier moeten de overheid en de politiek de juiste voorwaarden voor scheppen; Consumentenregelgeving: T-Mobile streeft naar een duurzame relatie met klanten. Daarmee onderscheiden we ons positief ten opzichte van andere telecomaanbieders. Overheid en politiek scheppen hiervoor de randvoorwaarden. Door over deze onderwerpen structureel overleg te voeren met de diverse toezichthouders, ministeries, politiek en andere stakeholders, worden de belangen van T-Mobile op zowel korte als lange termijn geborgd. Alle betrokken medewerkers zijn getraind om externe activiteiten op integere wijze uit te voeren. Naast de wettelijke regels en de wettelijke normen dienen medewerkers ethische normen en waarden in acht te nemen. Deze worden getoetst als onderdeel van een programma van Deutsche Telekom, onder lokale verantwoordelijkheid van de Compliance Officer. Ambities De belangrijkste ambities op het gebied van MVO, zoals geformuleerd in de Strategie 2010-2011, zijn: Gehele verantwoording nemen voor de CO 2 uitstoot van het bedrijf in 2011; Klimaatneutraal ondernemen in 2011. Dat bereiken we door: CO 2 reductie: uitstoot van T-Mobile verlagen; Energie efficiëntie: slimme allocatie van beschikbare energiebronnen; Compensatie: Investeren in hernieuwbare energie om CO 2 uitstoot te compenseren. 12

De belangrijkste stap die T-Mobile in 2010 heeft gezet om de bedrijfsvoering structureel duurzamer te maken was de implementatie van een milieumanagementsysteem volgens de ISO 14001 norm. Deze norm geldt voor heel T-Mobile Nederland: het netwerk, kantoren en Shops. In maart 2011 is het ISO 14001 certificaat officieel aan T-Mobile toegekend. Verminderen van de impact op het milieu ISO 14001 vormt de paraplu voor onze duurzame bedrijfsvoering en het verminderen van de impact op het milieu. Hierbij ligt de nadruk op het verbeteren van de energieprestaties. Het belangrijkste speerpunt is het reduceren van de CO 2 uitstoot met de ambitie om in 2011 compleet C02 neutraal te ondernemen. Wanneer we dat realiseren betekent dat, dat we volledige verantwoordelijkheid dragen voor onze CO 2 uitstoot. T-Mobile is zich er van bewust dat haar eigen bedrijfsvoering impact heeft op de omgeving. Daarom werken we aan een zo duurzaam mogelijke bedrijfsvoering en willen we op een verantwoorde manier zaken doen. Duurzaamheid is onderdeel van onze kernwaarden. ISO 14001 norm voor milieumanagement ISO 14001 is een internationale standaard voor milieumanagement. Het besluit binnen T-Mobile Nederland om ISO 14001 te implementeren maakt deel uit van een internationaal initiatief van de Deutsche Telekom Group om duurzame bedrijfsvoering voor al haar bedrijfsonderdelen concreet vorm te geven. Met het opzetten van een systeem voor milieumanagement is de aandacht voor milieu formeel verankerd in de bedrijfsvoering. ISO 14001 levert concrete handvatten op om de impact van de bedrijfsvoering op het milieu te verminderen. In 2010 hebben we met deze tool structurele verbeteringen kunnen realiseren, bijvoorbeeld als het gaat om energieverbruik. Certificering maakt het milieubeleid aantoonbaar. Binnen de eigen organisatie, maar ook daarbuiten. Consumenten willen in toenemende mate weten of bedrijven, waar ze klant van zijn, milieubewust zijn en werken. Bedrijven, zeker wanneer ze onderling zaken met elkaar doen en daarmee zekere risico s lopen, willen ook van elkaar weten of ze milieubewust werken. Opdrachtgevers, bedrijven of overheden, stellen steeds vaker de ISO 14001 norm als eis, in bijvoorbeeld aanbestedingen of tenders. De overheid neemt in aanbestedingen in toenemende mate milieubepalingen op. Daarin speelt de ISO standaard een belangrijke rol, omdat deze het mogelijk maakt om claims op het gebied van milieubewust werken concreet te onderbouwen. Het milieumanagementsysteem is erop gericht om continu verbeteringen te laten zien. Hiermee gaan we een commitment aan voor de lange termijn om zo min mogelijk milieubelastend te werken. Een duurzame bedrijfsvoering is niet alleen goed voor de omgeving, maar scheelt ook in de eigen kosten van bedrijfsvoering, zoals energiekosten. We willen in principe alle energiebesparende maatregelen realiseren die binnen 5 jaar zijn terugverdiend. ISO 14001 is allesbehalve vrijblijvend. Elk jaar vinden er interne en externe audits plaats. De interne audit gebeurt door een team van T-Mobile medewerkers. De externe audit vindt plaats door onafhankelijke certificeringinstantie Dekra. Na 3 jaar moet het ISO 14001 certificaat opnieuw behaald worden. CO 2 footprint T-Mobile heeft de CO 2 footprint gekozen als belangrijkste milieu-indicator. Deze CO 2 footprint is relevant voor alle bedrijfsactiviteiten en gebaseerd op de criteria van het Greenhouse Gas protocol. Dit protocol wordt internationaal gezien als standaard voor het meten en beheersen van broeikasgassen. We focussen ons hierbij op de uitstoot die alle bedrijfsonderdelen direct en eigenhandig veroorzaken (scope 1) en de uitstoot die we indirect veroorzaken door het inkopen en verbruiken van elektriciteit (scope 2). Ook zijn in de berekening van de CO 2 footprint indirecte emissies voor transport en papier meegenomen (scope 3). Daarbij is het uitgangspunt dat we in onze bedrijfsvoering trachten het energieverbruik te verminderen en ervoor te zorgen dat we zoveel mogelijk schone en groene energie gebruiken. De berekening van de CO 2 footprint voor T-Mobile gebeurt door de Climate Neutral Group. Climate Neutral Group hanteert steeds de meest up to date en betrouwbare emissiefactoren. Door nieuw en meer concreet (voor de Nederlandse situatie toepasbaar) onderzoek wijken de footprints van 2009 en 2010 van elkaar af. Zo zijn bijvoorbeeld voor de emissies van vliegreizen in 2010 ook de vliegklassen meegerekend en voor gas en stroomverbruik een emissiefactor specifiek voor de Nederlandse gas- en elektriciteitsbronnen. Om toch tot een juiste vergelijking te komen is de CO 2 footprint 2009 hier herberekend naar de emissiefactoren van 2010. CO 2 Footprint van T-Mobile Nederland in tonnen C02 Totaal emissies 2010 3146 2009 12767 Verschil in % -75,36 % Doelstelling Klimaat neutraal ondernemen in 2011 In 2010 is de CO 2 footprint sterk verkleind, voornamelijk doordat er geen CO 2 uitstoot is door elektriciteit of gasverbruik. Dat komt omdat duurzame (groene) elektriciteit wordt gebruikt (104 GWh ingekocht, 100 GWh gebruikt), biogas wordt gebruikt (103.609 m 3 ) of gasverbruik wordt gecompenseerd (339.203 m 3 ). Door de vergroening van onze energiebronnen, en door efficiënter met energie om te gaan hebben we een verkleining van de CO 2 footprint met 75,36 % weten te realiseren. Hierdoor is de voornaamste veroorzaker van de CO 2 uitstoot in 2010 nu het wagenpark. 13

Als lid van het Executive Committee van T-Mobile en voorzitter van de stuurgroep was directeur Personeelszaken het afgelopen jaar nauw betrokken bij de implementatie van het milieumanagementsysteem volgens de ISO 14001 norm. Het traject om het ISO 14001 certificaat te behalen heeft T-Mobile op scherp gezet om binnen alle geledingen van het bedrijf een substantiële duurzame prestatie te leveren. Dat het is gelukt, is een prestatie van formaat. Een belangrijke stap naast de vele andere initiatieven. Maar er is nog een hele weg te bewandelen op het gebied van duurzaamheid. is een optimistische realist die uitdagingen niet uit de weg gaat. Volgens de directeur HR wordt het milieu een steeds belangrijker item in de samenleving, waarbij het publiek ook wil weten welke maatregelen multinationals nemen om bijvoorbeeld de CO 2 uitstoot terug te dringen. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een item tijdens directieoverleg. Directieleden fungeren ook als sponsor van specifieke thema s. Alexander Hamel is sponsor van ons partnership met War Child en Tom Teunissen zit in de Raad van Toezicht van het GSM Retourplan. Wij hebben op dat vlak ook een voorbeeldfunctie binnen het bedrijf. Zakelijke klanten stellen steeds meer eisen aan T-Mobile. Dat is ook terecht. Wij zijn als aanbieder van telecomdiensten grootverbruiker van energie en hebben daarom een grote verantwoordelijkheid voor mens en maatschappij. T-Mobile kan met het behalen van het ISO 14001 certificaat aantonen hoe duurzaam we precies zijn. Impact De impact van het certificaat binnen de organisatie bleek direct groot. Van der Hoeven: Onze doelstelling was om 93% groene stroom te gebruiken eind 2010. We zijn uitgekomen op het maximaal haalbare en zijn nu 100% groen. En we bleken in staat om de afvalstromen beter te stroomlijnen. Op microniveau zien we binnen T-Mobile dat kleine initiatieven om bijvoorbeeld dubbelzijdig of liever niet te printen steeds meer navolging krijgen. Maar ik besef ook terdege, het zijn pas de eerste stapjes op weg naar volledige duurzaamheid. T-Mobile blijft ambitieus en wil het energieverbruik en de CO 2 uitstoot nog veel verder terugdringen. is overtuigd dat ook de medewerkers van T-Mobile zelf individuele bijdragen willen leveren aan de duurzame ambities. Mensen maken het verschil. Maar daarbij gaat het om gedragsverandering. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. Als ik op mijn eigen terrein kom, HR, dan zie je dat bijvoorbeeld niet iedere medewerker met een lease-auto direct enthousiast is om voor een schonere auto te kiezen. Aan de andere kant, als ik zie hoe snel het GSM Retourplan resultaten oplevert en dat T-Mobile collega s daarbij intensief betrokken zijn, dan ben ik echt optimistisch. Het is een voorbeeld dat steeds meer mensen zich realiseren dat dergelijke initiatieven positieve effecten hebben op het milieu op langere termijn. ISO 14001 heeft T-Mobile op scherp gezet Directeur Personeelszaken 14

CO 2 Footprint van T-Mobile Nederland 2010 per activiteit in % 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 Electriciteit 0% Verwarming 6% Papier 6% 3,3% Openbaar Vervoer 5% 1,3% Wagenpark Vrachtvervoer 0% 0% Vliegreizen Overig 0% 0% 14,9% 14,1% 17% 12,66% In 2010 is de CO 2 footprint van T-Mobile 3146 ton CO 2. Een Nederlands huishouden stoot jaarlijks ongeveer 9000 kg CO 2 uit (Bron: Milieucentraal, 2011). T-Mobile heeft in 2010 een CO 2 footprint vergelijkbaar met 350 huishoudens. In 2009 lag dit nog op 1000 huishoudens. 53% 66% 9.000 kg CO 2 uitstoot per jaar per huishouden Energieprestaties Het T-Mobile netwerk, waartoe ook de masten en Mobile Service Centers behoren, de kantoren en de Shops gebruiken samen een aanzienlijke hoeveelheid energie. Ook het wagenpark van T-Mobile verbruikt energie. Samen gaat het daarbij om het gebruik van elektriciteit, gas en diesel. Om het energieverbruik maximaal te verminderen is in 2010 een Corporate Energy Manager aangesteld. Onder leiding van de Corporate Energy Manager is voor de periode 2010-2012 een Energy Efficiency Plan (EEP) opgesteld. In dit plan, dat onderdeel uitmaakt van het milieumanagementsysteem ISO 14001, wordt het energieverbruik geregistreerd en bewaakt, met als doelstelling energie efficiëntie. In het EEP staan zowel energiebesparende maatregelen die we op korte termijn als op lange termijn zullen nemen. Het terugdringen van het energieverbruik is niet alleen van belang als milieubesparende maatregel. Het is in sommige gevallen ook een economische maatregel: energie is een belangrijk kostenpost in onze bedrijfsvoering en we besparen kosten door minder energie te verbruiken. Ontwikkelingen in de telecommunicatiemarkt maken dat extra relevant. De telecommunicatiemarkt is zeer concurrerend. Ook staan door toegenomen overheidsregulering tarieven onder druk. In deze markt is een efficiënte bedrijfsvoering van groot belang. Duurzame elektriciteit en gas Electriciteitsverbruik (MWh) Masten Winkels Kantoren Mobile service centers Totaal Gasverbruik (MWh) Masten Winkels Kantoren Mobile service centers Totaal Gasverbruik (m 3 ) Totaal 2010 74874 5369 11076 8981 100300 0 1163 3398 0 4561 442812 2009 67537 5301 13171 8465 94474 429212 % van totaal 2010 75 5 11 9 100 0 25 75 0 100 % toename tov 2009 In 2009 is er geen uitsplitsing gemaakt van het gasverbruik voor masten, winkels, kantoren en mobile service centers. 11 1-16 6 6 3 15

Met het aanstellen van een Corporate Energy Manager gaf de directie van T-Mobile een duidelijk signaal dat energiebeleid en energie efficiëntie een topprioriteit is., die deze Corporate functie sinds oktober 2010 vervult, is al jaren energie manager en intern adviseur voor de totale T-Mobile organisatie. Het draagvlak om serieus werk te maken van efficiënt energiegebruik bij T-Mobile is enorm vergroot. En dat we samen succesvol kunnen zijn blijkt uit het feit dat we in 2010 voor 100% groene energie gebruiken. Klimaatneutraal ondernemen is het doel Corporate Energy Manager Een belangrijk eerste wapenfeit van de Corporate Energy Manager is het Energie Efficiency Plan 2010-2012 (EEP) dat De Koning schreef op verzoek van het Executive Committee. Eind 2011 wil T-Mobile klimaatneutraal ondernemen waarbij we de volledige verantwoordelijkheid nemen voor onze CO 2 uitstoot. Het EEP maakt ook onderdeel uit van het milieu managementsysteem ISO 14001 en registreert en bewaakt tevens energie efficiëntie binnen de kaders van de wetgeving. De Koning: Het Energie Efficiency Plan is een ambitieus plan om efficiënt gebruik te maken van energie en zoveel mogelijk energieverbruik te reduceren. T-Mobile is een grootverbruiker van energie met gebouwen, het RAN netwerk, shops en de (MSC) datacenters. Energiemanagement is voor T-Mobile dus een must. 100% groene energie T-Mobile realiseerde in 2010 een bijzonder resultaat door voor 100% gebruik te maken van groene energie, gas en elektriciteit. Een unieke score, volgens een trotse. Het doel lag vorig jaar op 93% en zelfs dat was al ambitieus. Dat komt omdat je deels af hankelijk bent van contracten die gebouweigenaren en gemeenten hebben met eigen energieleveranciers. Die hebben we ondersteund om hun energie-inkoop verder te vergroenen. Behalve het groen inkopen van energie blijft het volgens De Koning ook van groot belang om zoveel mogelijk te reduceren op energieverbruik. Het klinkt paradoxaal maar T-Mobile heeft vorig jaar 25% energiereductie gerealiseerd, en tegelijk het energievolume zien toenemen door bijvoorbeeld de groei en het steeds intensievere gebruik van ons mobiele netwerk. Om toch maximaal efficiënt om te gaan met energie zijn diverse pilots uitgevoerd. : In verschillende datacenters hebben we freecooling geïntroduceerd waarbij gebruik gemaakt wordt van de buitentemperatuur om de datacenters te koelen. Hiermee is in 2010 een energiereductie gerealiseerd van bijna 15%. Het voorbeeld laat zien dat innovatie een bijdrage kan leveren aan het verder verduurzamen van T-Mobile. Concrete resultaten helpen om de interne bewustwording te vergroten. We hebben in 2009 en 2010 investeringen gedaan maar ook vele miljoenen bespaard door professioneel energiebeleid. De benefits zijn enorm en we doen alle inspanningen in het perspectief van een betere en meer duurzame wereld waar ook onze kleinkinderen straks nog fijn in moeten kunnen leven. 16

In 2010 is het elektriciteitsverbruik toegenomen in vergelijking met 2009. Dit komt door de groei van T-Mobile. De organisatie kreeg meer klanten en het netwerk verwerkte veel meer data, telefoontjes en sms jes. De spectaculaire groei van het gebruik van mobiel internet via smartphones ligt voor een belangrijk deel ten grondslag aan deze groei. Groene energie T-Mobile Nederland in procenten Aandeel groene energie 2010 100% 2009 83% Verschil in % +20% Doelstelling 2010 93% T-Mobile heeft in 2010 voor 100% groene elektriciteit en groen gas verbruikt. Dit komt doordat groene stroom of biogas wordt gekocht, of dat elektriciteitsverbruik of gasverbruik wordt gecompenseerd. Eind 2009 was 83% van het totale energieverbruik groen. Alle elektriciteit die direct wordt ingekocht is groene stroom. Dit gebeurt bij het bedrijf Greenchoice. Er wordt aangenomen dat 10 procent van de eigenaren van mastlocaties groene stroom gebruikt. Dit is vermoedelijk een onderschatting. Ook worden eigenaren gestimuleerd om over te gaan op groene stroom. Medewerkers kunnen thuis ook gebruik maken van groene stroom. Om dit te stimuleren is in samenwerking met energieleverancier Greenchoice een speciaal personeelsaanbod ontwikkeld. T-Mobile investeert, de maatschappij profiteert T-Mobile wil als telecombedrijf altijd duurzame en innovatieve oplossingen ontwikkelen voor particuliere en zakelijke klanten. Het Nieuwe Werken bijvoorbeeld zou onmogelijk zonder mobiele communicatie toepassingen van telecombedrijven kunnen. Al deze toepassingen vragen een geavanceerd netwerk, waarvoor energie nodig is. Waar we andere bedrijven aan duurzame ICT oplossingen helpen, heeft dat bij T-Mobile zelf een hoger energieverbruik tot gevolg. Onder aan de streep behaalt de maatschappij echter een forse winst. De footprint van onze masten Om goed te functioneren dienen de antennes van het mobiele netwerk geplaatst te worden op een hoogte van gemiddeld tussen de 20 en 40 meter. T-Mobile plaatst de antenneapparatuur bij voorkeur op en in bestaande bebouwing. Vrijstaande masten worden alleen geplaatst als het niet mogelijk is om onze apparatuur op bestaande bebouwing te plaatsen, omdat deze ontbreekt, niet hoog genoeg is, niet sterk genoeg is of de eigenaar niet mee wil werken. Zodra een vrijstaande mast is gebouwd wordt deze tevens ter beschikking gesteld aan andere operators. Daarmee houden we de footprint van onze masten in het milieu zoveel mogelijk beperkt. De verschillende mobiele operators met een eigen netwerk hebben eind september 2010 een nieuw antenneconvenant ondertekend, waarin werd afgesproken dat wanneer door herinrichting van het netwerk een bepaalde antenneopstelling niet langer nodig is, de ontmanteling van de antenne wordt bekendgemaakt aan de andere operators. Binnen drie maanden kunnen zij in dat geval aangeven of ze de antenne locatie willen overnemen. Als partijen tot een overeenkomst voor hergebruik van het opstelpunt kunnen komen scheelt dat in afbraak van materiaal en afval. Dilemma: Gezondheid en antennes voor mobiele telefonie Het gebruik van mobiele telefonie en andere mobiele (internet) toepassingen groeit steeds verder. Steeds meer mensen gebruiken smartphones. Hiermee wordt niet alleen gebeld en worden sms-berichten verstuurd, maar wordt ook volop gebruik gemaakt van mobiel internet. Voor deze mobiele diensten is een enorme infra structuur nodig: een netwerk waar antenne-installaties deel van uit maken. Met een zekere regelmatigheid reageren mensen bezorgd over antennes in relatie tot hun gezondheid. T-Mobile heeft hiervoor begrip. Niet zelden verschijnen er echter in de media en op internet ongenuanceerde berichten over antennes. Er is de laatste jaren veel onder zoek gedaan naar eventuele schadelijke gevolgen van straling veroorzaakt door antennes. Nooit is er een wetenschappelijk verband vastgesteld tussen antennes en gezondheid. T-Mobile blijft de ontwikkelingen van (internationaal) wetenschappelijk onderzoek nauwgezet volgen. Bij het verder ontwikkelen en onderhouden van haar netwerk volgt T-Mobile de aanbevelingen van (internationale) organisaties zoals de World Health Organization en de Nederlandse Gezondheidsraad. Het samenwerkingsverband MoNet fungeert als centrale organisatie voor informatie over antennes en nieuwe plaatsingen daarvan. Bij het plaatsen van nieuwe antennes wordt samengewerkt met andere aanbieders en lokale overheden die toestemming dienen te verlenen voor plaatsing van antennes. Bezorgdheid over landschapsver vuiling bij de plaatsing van nieuwe antennes heeft ook de hoogste aandacht van T-Mobile. Toch is T-Mobile niet altijd in staat om naar ieders tevredenheid antennes te plaatsen. Nieuwe antennes voor datadiensten (UMTS) zijn vaak hoger dan antennes voor GSM diensten. De antennes zijn noodzakelijk voor een goede service van spraak- of datadiensten. Door transparant en duidelijk te communiceren met alle relevante betrokkenen probeert T-Mobile zoveel mogelijk bezorgdheid over antennes weg te nemen. T-Mobile vertrouwt daarbij op het oordeel van internationale en nationale wetenschappelijke autoriteiten, dat mobiel bellen en de netwerken die daarvoor nodig zijn, veilig zijn voor iedere gebruiker en betrokkene. 17

Papier is nagenoeg verdwenen uit de T-Mobile Shops. Kwestie van duurzaamheid. De meeste klanten ontvangen liever een digitaal contract in hun e-mail box in plaats van een papieren contract., van de T-Mobile Shop aan de Rotterdamse Lijnbaan over duurzaamheid en de sport van het samen besparen. Het is een vaste routine voor me geworden als ik de Shop afsluit zegt Sharon Lagadeau lachend. Lichten uit, computers afgesloten, verwarming paar graden lager en het afval netjes gescheiden in de prullenbakken. In ons keukentje hangt ook een poster met duurzame tips voor de collega s. Want we zijn wel samen duurzaam aan het besparen natuurlijk. De T-Mobile Shops zijn de laatste jaren bijna volledig papierloos geworden en communicatie met klanten gaat steeds meer via e-mail, telefoon of SMS. Klanten vinden het prima om een contract te tekenen via een digitale handtekening en het contract per e-mail opgestuurd te krijgen. Of ze ontvangen een SMS-je in plaats van een brief wanneer een bestelde telefoon binnen is. Door deze duurzame manier van werken bespaart T-Mobile energie en geld. In de Shops wordt dan ook zoveel mogelijk gebruik gemaakt van LED- en spaarlampen en zijn de flipovers vervangen door whiteboards. Eenvoudige maatregelen die direct energie besparen, vindt Lagadeau die het heel logisch vindt om hieraan mee te doen. Vorig jaar heb ik via mijn manager feedback gegeven waardoor verschillende telefoons nu geleverd worden met veel minder verpakkingsmaterialen. En een van mijn medewerkers heeft intern de suggestie gedaan dat digitale prijskaartjes bij de telefoons en producten in de Shop milieuvriendelijker zijn dan prijskaartjes van karton. War Child In alle T-Mobile Shops staan de bakken van het GSM Retourplan waarbij oude mobieltjes kunnen worden ingeleverd ten bate van War Child en het World Food Programme. Een mooi initiatief. Klanten reageren er ook heel goed op. Het idee dat je op deze manier nog iets goeds kunt doen met een mobieltje dat voor jezelf niks meer waard is, maar dat door recycling of verkoop toch zijn waarde heeft voor kinderen en mensen in ontwikkelingslanden is ook prachtig. Voor mij is het een sport om mensen te bewegen hun oude telefoon in de bak te gooien. Eenvoudige maatregelen besparen al energie Shop Manager Rotterdam Lijnbaan 18

Energiezuinige apparatuur Bij de aankoop van apparatuur houdt T-Mobile steeds meer en nadrukkelijker rekening met de energieprestaties ervan. Dit heeft behalve een besparingsvoordeel op de langere termijn ook een kostenaspect. Energiezuinige apparatuur helpt ons besparen, maar vraagt ook om investeringen. Door efficiënter om te gaan met energie in het netwerk kan per mast soms wel 40% energie worden bespaard. In het kantoor in Arnhem en de back office ruimtes van de Shops zijn lichtsensoren geïnstalleerd, waardoor het licht automatisch uit gaat wanneer dit niet gebruikt wordt. Bij alle energiebesparende maatregelen spelen onze medewerkers een belangrijke rol. Zonder hen is het onmogelijk echte besparingen te realiseren. Tijdens de interne Dat Kan Beter Campagne attendeerden we onze medewerkers ook op de rol die zij zelf hebben bij de realisatie van onze ambitie om ons energieverbruik verder terug te dringen. Zo werden zij bijvoorbeeld gevraagd om na werktijd het beeldscherm van hun computer uit te zetten in plaats van het in slaapstand te zetten. Smart Meters bij T-Mobile In 2010 zijn binnen het bedrijf weer meer Smart Meters geïnstalleerd. Hierdoor kunnen we intern beter meten wat ons energieverbruik is en op welke momenten. Dit stelt ons in staat om beter in te spelen op onze energiebehoefte, en efficiënter om te gaan met energie. Verminderen van papierverbruik T-Mobile heeft in 2010 verschillende concrete initiatieven genomen om het papierverbruik op de kantoren en de Shops terug te dringen. Alle T-Mobile Shops zijn overgegaan op het paperless office concept. Dat betekent dat klanten die een abonnement afsluiten geen papieren contract meer krijgen, maar een digitaal contract via email. Al langer is het mogelijk dat consumentenklanten hun maandelijkse factuur digitaal ontvangen. In 2010 ontving 84,5% van de consumentenklanten hun factuur digitaal. Afval gescheiden inzamelen Papier, vertrouwelijk papier, glas, (klein) chemisch afval en karton wordt gescheiden ingezameld bij T-Mobile. In 2010 is de afvalscheiding ook ingevoerd in de bedrijfsrestaurants. Zowel medewerkers als de cateraar dienen hun afval gescheiden in te zamelen. In de bedrijfsrestaurants zijn daarom bijvoorbeeld vetafscheiders aanwezig. Bij de tender van de nieuwe cateraar in 2010 werd rekening gehouden met het aspect duurzaamheid. Eén van de vereisten van ISO 14001 is, dat ook externe leveranciers zich moeten houden aan milieueisen zoals het gescheiden inzamelen van afval. Afval van T-Mobile Nederland in tonnen schadelijk afval electronisch afval papier restafval 2010 0 1 54 387 2009 1 1 50 255 % toename t.o.v. 2009-100 0 8 52 T-Mobile Shops Managers van T-Mobile Shops worden gestimuleerd energiebesparende maatregelen te nemen en medewerkers te stimuleren duurzaam met materialen om te gaan. Behalve het paperless office concept zijn in vrijwel alle Shops bewegingssensoren geïnstalleerd waardoor lampen na verloop van tijd uitgaan. Indien vervanging nodig is worden zoveel mogelijk spaarlampen of LED lampen gebruikt. Daarnaast worden medewerkers gestimuleerd hun computer af te sluiten na werktijd. totaal Net als de toename van het energieverbruik wordt de toename van met name restafval veroorzaakt door de groei van T-Mobile en doordat resultaten beter worden gemeten. Ook is er in 2010 sprake geweest van verbouwingen op diverse locaties waardoor de hoeveelheid restafval is toegenomen ten opzichte van 2009. 442 307 44 19

Mobiliteit T-Mobile is in 2010 deelnemer geweest van de netwerkorganisatie Convenant Bereikbaar Haaglanden. Bedrijven, Ministeries, scholen en instellingen werken binnen het convenant, dat een initiatief is van Rijkswaterstaat Zuid Holland en de Provincie Zuid Holland, samen om de verkeersdruk in de regio Haaglanden met 6% te verminderen. Meer dan 60 werkgevers in de regio Haaglanden zijn deelnemer van het convenant. In 2010 is binnen T-Mobile een pilot gehouden met het gebruik van een mobiliteitskaart, waarop alle zakelijke mobiliteitsbewegingen worden bijgehouden. Hiermee werden medewerkers gestimuleerd om minder zakelijke kilometers te maken, en vaker te kiezen voor alternatieven, zoals het openbaar vervoer. De praktijk laat zien dat het lastig is medewerkers zover te krijgen dat ze de auto laten staan en te kiezen voor bijvoorbeeld de trein. De pilot wordt in 2011 geëvalueerd. Ook de resultaten worden dan bekend gemaakt. T-Mobile werkt aan een herziening van de leaseregelingen voor medewerkers. In 2010 is daar een start mee gemaakt, in 2011 wordt dit verder uitgewerkt en naar alle waarschijnlijkheid geïmplementeerd. Efficiëntie wagenpark T-Mobile 2010 2009 Benzine in liters/100 km 8,91 (5,42% afname t.o.v. 2009) 9,42 Diesel in liters/100 km 5,92 (15,77% afname t.o.v. 2009) 7,02 Auto s Efficiëntie wagenpark T-Mobile De doelstelling op het gebied van mobiliteit is om het brandstofverbruik terug te dringen. Het wagenpark van T-Mobile bestaat uit leaseauto s. De efficiency van het wagenpark is in 2010 fors verbeterd, doordat we gebruik maakten van zuinigere modellen. Het aantal auto s in 2010 is gelijk aan het aantal auto s in 2009. T-Mobile werkt op dit moment aan een herziening van het mobiliteitsbeleid. We streven naar meer leaseauto s met een A of B energielabel. Het aantal auto s met A en B energielabel in 2011 hanteren we daarbij als startpunt. Daarnaast bieden we alternatieven voor de auto zoals een mobiliteitskaart (pilot in 2010) en een fietsplan. Aantal op benzine 136 bedrijfsauto s 14 service auto s Aantal op diesel 127 bedrijfsauto s 14 service auto s Brandstofverbruik Ambities Met de implementatie van het ISO 14001 systeem voor milieumanagement is een belangrijke stap gezet in het verduurzamen van de bedrijfsvoering. T-Mobile zal in 2011, met ISO 14001 als concrete tool, vervolgstappen zetten. In dat opzicht is de implementatie van ISO 14001 een begin, geen eindpunt. Aandachtsgebieden voor 2011 zijn het verder terugdringen van CO 2 uitstoot, aanschaffen van meer energiezuinige apparatuur en het verder ontwikkelen van beleid op het gebied van duurzame mobiliteit. 136 bedrijfsauto s 338.657 liter benzine 14 service auto s 8.400 liter benzine 127 bedrijfsauto s 331.277 liter diesel 14 service auto s 22.486 liter diesel Gereden kilometers 136 bedrijfsauto s 3.800.863 km op benzine 14 service auto s 94.272 km op benzine 127 bedrijfsauto s 5.595.900 km op diesel 14 service auto s 379.821 km op diesel 20