LE RÉSEAU DES ACTEURS BRUXELLOIS DE LA CONSTRUCTION ET DE LA RENOVATION DURABLES HET BRUSSELSE NETWERK VAN DUURZAME BOUW EN RENOVATIE

CLUSTER ECOBUILD ÉDITION / EDITIE 2012 LE RÉSEAU DES ACTEURS BRUXELLOIS DE LA CONSTRUCTION ET DE LA RENOVATION DURABLES HET BRUSSELSE NETWERK VAN DUURZAME BOUW EN RENOVATIE REGION DE BRUXELLES-CAPITALE BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

La construction durable : la priorité du Gouvernement bruxellois Au travers de l accord gouvernemental pour la législature 2009-2014, la Région de Bruxelles-Capitale a décidé de mettre l accent sur une vision solidaire et durable de la Ville. La politique énergétique et climatique, mais aussi économique et sociale, devra s inscrire dans cette perspective et se traduire par des investissements significatifs dans la rénovation énergétique des bâtiments, avec comme ambition de diminuer, à l horizon 2025, de 30% les émissions de CO2 par rapport à 1990. Quand on sait que le bâti bruxellois, avec ses 12 millions de m² de bureaux et ses 500.000 logements, était responsable en 2008 de 69% des gaz à effet de serre et de 72% de la consommation énergétique, le défi est de taille! Pour s y atteler, le Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale, sous l impulsion de la Ministre de l Environnement, de l Energie et de la Rénovation urbaine et du Ministre de l Economie, de l Emploi et de la Recherche scientifique, a lancé l Alliance Emploi-Environnement - 1er axe Construction Durable. Le Gouvernement a défini les enjeux, situé les problèmes auxquels il fallait apporter une réponse et fait appel aux acteurs de terrain: les partenaires sociaux, les fédérations, les scientifiques, les organismes de formation privés et publics, les acteurs de l insertion socio-professionnelle, Il leur a été demandé d émettre des propositions. Ainsi, plus de 110 participants ont été au centre de cette collaboration inédite entre les différents acteurs. Une collaboration qui a réuni 24 groupes de travail et a débouché sur 44 propositions d action opérationnelles. Les défis de l Alliance Emploi Environnement 1er Axe Construction Durable sont doubles : F permettre aux entreprises bruxelloises de répondre en qualité et en quantité à cette nouvelle demande de haute performance énergétique et environnementale; F offrir aux travailleurs et demandeurs d emploi du secteur un avenir durable grâce à l acquisition de nouvelles compétences nécessaires à la réalisation de travaux en construction durable. Dans ce cadre, le Cluster Ecobuild est un acteur clé. Il est, entre autres, responsable de la mise en place d un label pour les acteurs (entreprises/métiers), de la constitution d une chaîne de valeur complète d entreprises aptes à répondre aux exigences en matière de qualité environnementale du marché bruxellois, de l accompagnement de grappes (verticales et horizontales) d entreprises capables de répondre à cette demande en construction durable, de la promotion du cluster Ecobuild vers les particuliers, etc. L Alliance Emploi Environnement 1er Axe Construction Durable est un projet ambitieux qui contribue à la mise en place d une Ville durable pour toutes et tous. Benoît CEREXHE Ministre Bruxellois de l Economie, de l Emploi et de la Recherche scientifique Evelyne HUYTEBROECK Ministre Bruxelloise de l Environnement, de l Energie et de la Rénovation urbaine 4

Duurzaam bouwen: een prioriteit voor de Brusselse regering Voor het regeerakkoord voor de zittingstijd 2009-2014 heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beslist om de nadruk te leggen op een solidaire en duurzame visie voor de stad. De energie- en klimaatpolitiek, maar ook de economische en sociale politiek, zullen in de lijn moeten liggen van dit toekomstperspectief en zullen zich moeten vertalen naar relevante investeringen in de energierenovatie van de gebouwen. Het doel is om tegen 2025 de uitstoot van CO2 met 30 % te verminderen in vergelijking met 1990. De uitdaging is groot: in 2008 waren de Brusselse gebouwen, waaronder 12 miljoen m² kantoorruimtes en 500 000 woningen, verantwoordelijk voor 69 % van de uitstoot van broeikasgassen en voor 72 % van het energieverbruik. Om haar vooropgestelde doel te bereiken, heeft de Brusselse Gewestregering, aangespoord door de minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing en de minister van Economie, Tewerkstelling en Onderzoek, de Alliantie Werkgelegenheid-Milieu - eerste pijler Duurzame Bouw opgericht. De regering heeft de inzet bepaald, de problemen aangeduid waarop een antwoord geformuleerd moet worden en een oproep gedaan aan de actoren op het terrein: de sociale partners, de federaties, wetenschappers, de publieke en private opleidingsorganen, de actoren van de socio-professionele integratie, Er werd hun gevraagd voorstellen te doen. Bijgevolg waren er 110 deelnemers voor deze volkomen nieuwe samenwerking tussen de verschillende actoren. Deze samenwerking heeft 24 werkgroepen verenigd en 44 operationele actieprogramma s voortgebracht. De Alliantie Werkgelegenheid-Milieu - eerste pijler Duurzame Bouw heeft een tweeledige uitdaging: F Brusselse bedrijven in staat stellen een kwalitatief en kwantitatief antwoord te bieden op deze nieuwe vraag naar hoge energie- en milieuprestaties; F werknemers en werkzoekenden binnen de sector een duurzame toekomst bieden door het verwerven van nieuwe vaardigheden die nodig zijn voor het uitvoeren van duurzame bouwwerken. De Cluster Ecobuild is in dit kader een belangrijke speler. De Cluster Ecobuild is onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een label voor de actoren (bedrijven/beroepen), het uitwerken van een waardeketen met bedrijven die in staat zijn te voldoen aan de milieu- en kwaliteitseisen van de Brusselse markt, voor de begeleiding van bedrijvenclusters (verticaal en horizontaal) die in staat zijn te antwoorden op de vraag naar duurzame bouwwerken, voor de promotie van de Cluster Ecobuild naar particulieren toe enzovoort. De Alliantie Werkgelegenheid-Milieu - eerste pijler Duurzame Bouw is een ambitieus project dat bijdraagt aan de opbouw van een duurzame stad voor iedereen. Benoît CEREXHE Brussels minister van Economie, Tewerkstelling en Onderzoek Evelyne HUYTEBROECK Brussels minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing 5

6

Sommaire / Inhoudsopgave Le cluster Ecobuild / De Cluster Ecobuild 8-11 Porteurs du projet Ecobuild / Begeleidingsinstanties van de Cluster Ecobuild 12-15 Les acteurs du réseau / Leden van het netwerk 17 n Bureaux d architecture 19-41 Architectenbureaus n Architecte d intérieur 42-43 Binnenhuisarchitect n Bureaux d études et techniques spéciales 45-57 Studiebureaus en engineering n Développeurs immobiliers 59-63 Vastgoedontwikkelaars n Energies renouvelables 65-72 Hernieuwbare energieën n Entrepreneurs 73-100 Aannemers n Négociants de matériaux et produits durables 101-105 Groothandelaars van duurzame bouwmaterialen en producten n Membres aspirants 106 Aspirantleden n Partenaires 107-141 Partners n Centres de recherche 109-121 Onderzoekcentra n Fédérations professionnelles 123-133 Beroepsverenigingen n Organismes de sensibilisation et d information 135-141 Informatie- en sensibiliseringsorganisaties Annuaire des acteurs de l éco-construction / Adressenlijst van organisaties en bedrijven actief op het vlak van ecoconstructie 145-148 SOMMAIRE / INHOUDSOPGAVE 7

Le Cluster Ecobuild Un cluster est un outil de développement et de promotion d un secteur et de sa compétitivité. Il met en réseau un ensemble d entreprises concentrées sur un même territoire et ayant des activités convergentes. Le Cluster Ecobuild, est un des projets mis en œuvre par la Région de Bruxelles-Capitale pour favoriser la construction et la rénovation durables comme réponse aux défis environnementaux et économiques. Il s inscrit dans une optique de Développement Durable, favorisant la croissance et la pérennité de ses entreprises. Dans le cadre du Contrat pour l Economie et l Emploi, la Région de Bruxelles-Capitale a initié la création, en Novembre 2006, de ce Cluster en éco-construction. Conjointement, la Ministre Bruxelloise de l Environnement et l Energie, Evelyne Huytebroeck, et le Ministre Bruxellois de l Economie et l Emploi, Benoît Cerexhe, ont pris la décision de soutenir ce secteur d avenir porteur d emplois, car, dans le contexte actuel, il revêt une importance particulière sur le plan local et international. Ce soutien a été renforcé fin 2010 par l apport de moyens supplémentaires et par l intégration du cluster Ecobuild en tant qu acteur privilégié dans l Alliance Emploi-Environnement axe «Construction durable». «L éco-construction ou construction durable consiste à créer, rénover ou réhabiliter un logement ou un bâtiment dans le respect de règles environnementales et génératrices d économies d énergie.» Le terme «Eco-construction», utilisé depuis la création du cluster Ecobuild, doit donc être compris dans son sens le plus large, souvent aussi appelé «construction durable». Afin de rencontrer les objectifs que s est fixé le gouvernement à l horizon 2020, un effort accru devra être fait au niveau des émissions de CO2. C est pourquoi la notion d économie d énergie est, dans le contexte bruxellois, primordiale. Il est tenu compte, au sein du cluster, de toutes les initiatives visant à cette réduction drastique par une meilleure isolation, une utilisation rationnelle de l énergie, le recours aux énergies renouvelables, une meilleure mobilité, etc. La santé et le bien-être des occupants, ainsi que des travailleurs actifs sur les chantiers, sont également pris en compte. 1. Public cible Tous les acteurs du processus vertical de l Eco-construction, du maître d œuvre à l exécutant sur chantier, constituent le public-cible du cluster Ecobuild. Ceux-ci sont regroupés au sein du cluster Ecobuild sous 7 catégories : F architectes/concepteurs, bureaux d étude et de conseil, entrepreneurs, producteurs ou négociants en matériaux et produits durables, développeurs immobiliers, entreprises d énergies renouvelables, partenaires (Universités, centres de recherches, asbl, etc.) Un accent tout particulier est mis sur la constitution d une chaîne de valeur complète d acteurs bruxellois. Pour ce faire, une étude a été initiée avec la collaboration de l IBGE pour déterminer les tâches ou métiers en pénurie. Après analyse il s avère que bon nombre des tâches reconnues comme étant en pénurie en Région de Bruxelles- Capitale peuvent être réparties en 7 métiers de base. CLUSTER 1. Entreprises générales : conseil client, structure bois, coordination et gestion chantier, isolation. 2. Menuisier-Charpentier : ossature bois, isolation et étanchéité à l air, rénovation de châssis, châssis isolants. 3. Plombier : conseil, ventilation, épuration des eaux, respect de l étanchéité à l air. 4. Chauffagiste : conseil, pompes à chaleur, cogénération, ventilation, respect étanchéité à l air. 5. Enduiseur-plafonneur : enduits naturels, isolation, étanchéité à l air. 6. Démolisseur : récupération et recyclage de matériaux, dépollution 7. Bureaux d étude : conseil PEB, audit énergétique, thermographie. Ces 7 métiers seront donc principalement visés lors de la prospection et des actions qui seront envisagées en 2012 au sein du cluster. 8

2. Valeurs ajoutées et services Afin d atteindre les objectifs décrits plus avant, le cluster a développé un certain nombre d activités offertes à ses membres. Celles-ci sont principalement : F Réunions de Réseaux : organisées minimum 6 fois par an sur chantier, elles sont destinées à la présentation de projets de nos membres tout en favorisant le Networking et l échange. F Transmission d informations stratégiques : celle-ci se fait au travers de l organisation de séminaires thématiques, de la mise en ligne sur notre site et de l envoi ciblé vers nos membres d appels à marchés. F Promotion des entreprises : au travers de son catalogue, le cluster assure la promotion de ses membres et de leurs compétences et permet aussi aux entreprises d assurer leur visibilité lors de salons phares du secteur en organisant des stands collectifs. F Internationalisation : au travers de divers projets tel que Greenov, Entreprise Europe Network, etc., le cluster accompagne les entreprises désirant se développer à l étranger. F Information : afin d assurer l information technique, la mise à niveau ou le développement des entreprises, le cluster organise des visites de salons professionnels (Ecobuild à Londres, Sabine, etc.) et de projets phares ou emblématiques du secteur (Bedzed, Quartier Brunck, etc.). F Accompagnement : au travers des services offerts par l Agence Bruxelloise pour l Entreprise (ABE), gestionnaire et co-fondatrice du cluster, les membres bénéficient d accompagnements personnalisés et professionnels pour la création, le développement et l optimisation de leur business. En tant que partenaire privilégié et pilote de nombreuses actions de l Alliance Emploi-Environnement Axe «Construction durable», le cluster Ecobuild sera également amené à organiser de nombreux séminaires de sensibilisation aux avantages du secteur de la construction durable. Il sera également le pilote dans la mise au point d un label national des entreprises et métiers. En ce début d année 2012, le cluster compte plus de 80 membres et partenaires, tous acteurs reconnus de l écoconstruction à Bruxelles. Ces professionnels ont prouvé leur approche environnementale dans leur activité et possèdent un savoir-faire et de l expérience dans le secteur. Si tel est également votre cas, vous pouvez aussi devenir membre du Cluster. Pour toute question concernant le Cluster Ecobuild, n hésitez pas à contacter : Cluster Ecobuild C/o ABE Tour et Taxis Avenue du Port 86C B 211 1000 Bruxelles www.cluster-ecobuild.be : Lionel PIERRE-LOUIS Tél: +32 2 800.00.67 lpi@abe.irisnet.be CLUSTER 9

De Ecobuild-cluster Een cluster is een instrument voor de ontwikkeling en de promotie van een sector en van zijn concurrentiekracht. Hij verbindt een geheel van bedrijven die op hetzelfde grondgebied gevestigd zijn en uiteenlopende activiteiten hebben tot een netwerk. De Ecobuild-cluster is een van de projecten die door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden uitgewerkt om duurzaam bouwen en renovatie te ondersteunen als antwoord op de ecologische en economische uitdagingen. Het past in het kader van duurzame ontwikkeling en bevordert de ontwikkeling en het voortbestaan van de betrokken bedrijven. In het kader van het Contract Economie Tewerkstelling lag het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan de basis van de oprichting, in november 2006, van deze ecoconstructie-cluster. Brussels Minister voor Leefmilieu en Energie Evelyne Huytebroeck en Brussels Minister voor Economie en Tewerkstelling Benoît Cerexhe hebben gezamenlijk beslist om deze toekomstsector in de werkgelegenheid te steunen omdat hij, binnen de huidige context, een belangrijke plaats inneemt op lokaal en internationaal vlak. Die steun werd eind 2010 opgevoerd door de inbreng van extra middelen en door de opname van de Ecobuildcluster als bevoorrechte partij in de Alliantie Werk Leefmilieu, met als hoofdlijn duurzame bouw. «Ecoconstructie of duurzaam bouwen bestaat in het bouwen, renoveren of saneren van een woning of een gebouw in naleving van de voorschriften betreffende milieubescherming en energiebesparing.» De term «ecoconstructie», die wordt gebruikt sinds de creatie van de Ecobuild-cluster, moet dus worden begrepen in zijn ruimere betekenis, namelijk die van «duurzaam bouwen». Om de doelstellingen te verwezenlijken die de regering zich heeft gesteld tegen 2020, zullen er extra inspanningen nodig zijn op het vlak van CO2-uitstoot. Daarom is het begrip energiebesparing essentieel in de Brusselse context. Binnen de cluster wordt er rekening gehouden met alle initiatieven die gericht zijn op de verwezenlijking van die drastische vermindering, zoals een betere isolatie, een rationeler gebruik van energie, het gebruik van duurzame energiebronnen, een betere mobiliteit enz. Er wordt ook rekening gehouden met de gezondheid en het welzijn van de bewoners en van de op de bouwplaatsen werkzame werknemers. 1. Doelgroep Alle actoren van het verticale proces van de ecoconstructie, van de bouwheer tot de uitvoerder op de bouwplaats, zijn de doelgroep. Die worden binnen de Ecobuild-cluster ondergebracht in 7 categorieën: F architecten/ontwerpers, studie- en adviesbureaus, aannemers, producten of handelaars van duurzame materialen en producten, vastgoedontwikkelaars, bedrijven van hernieuwbare energiebronnen, partners (universiteiten, onderzoekscentra, vzw s enz.) De klemtoon komt te liggen op de samenstelling van een complete waardeketen van Brusselse ondernemingen. Om daartoe te komen, werd er een studie aangevat in samenwerking met het BIM voor het bepalen van de knelpuntjobs of beroepen. Uit een analyse blijkt dat heel wat als knelpuntberoepen erkende banen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunnen worden ingedeeld in 7 basiscategorieën. CLUSTER 1. Algemene ondernemingen: klantenadvies, houtstructuur, bouwplaatscoördinatie en beheer, isolatie. 2. Schrijnwerker - timmerman: houten constructies, isolatie en luchtdichtheid, renovatie van ramen, isolerende ramen. 3. Loodgieter: advies, ventilatie, waterzuivering, naleving van luchtdichtheid. 4. Verwarmingstechnicus: advies, warmtepompen, cogeneratie, ventilatie, naleving van de luchtdichtheid. 5. Stukadoor: natuurlijke pleister, isolatie, luchtdichtheid. 6. Afbraakbedrijven: recuperatie en recyclage van materialen, sanering 7. Studiebureaus: EPB-advies, energieaudit, thermografie. Op deze 7 beroepen zal dus de klemtoon worden gelegd bij de in 2012 geplande prospecties en acties binnen de cluster. 10

2. Toegevoegde waarde en diensten Om de hoger genoemde doelstellingen te verwezenlijken, ontwikkelde de cluster een aantal activiteiten, dat worden aangeboden aan de leden. Het gaat hoofdzakelijk over: F netwerkvergaderingen: minstens 6 keer per jaar gehouden op de bouwplaats, en bestemd voor het voorstellen van projecten van onze leden en het bevorderen van de networking en de uitwisseling. F overdracht van strategische informatie: dat zal gebeuren via de inrichting van thematische seminaries, via onze website en via de gerichte verzending aan onze leden van prijsaanvragen. F promoten van de bedrijven: via zijn catalogus zorgt de cluster voor de promotie van zijn leden en hun competenties en zorgt hij bovendien voor de zichtbaarheid van de bedrijven tijdens belangrijke beurzen die door de sector georganiseerd worden, waar de cluster gemeenschappelijke stands aanbiedt. F internationalisering: via diverse projecten zoals Greenov, Entreprise Europe Network enz., begeleidt de cluster bedrijven die in het buitenland voet aan de grond willen krijgen. F informatie: om de bedrijven de nodige technische informatie te verschaffen en ze in staat te stellen zich te ontwikkelen, organiseert de cluster bezoeken aan vakbeurzen (Ecobuild in Londen, Sabine enz.) en aan eminente of voor de sector emblematische projecten (Bedzed, Quartier Brunck enz.). F begeleiding: via diensten aangeboden door het Brussels agentschap voor de onderneming (BAO), de beheerder en medeoprichter van de cluster, genieten de leden van een op maat gesneden en professionele begeleiding voor de oprichting, ontwikkeling en optimalisering van hun business. Als bevoorrechte partner en initiator van tal van acties van de Alliantie Werk - leefmilieu, met als hoofdlijn duurzame bouw zal de Ecobuild-cluster eveneens een heleboel seminaries organiseren voor de voordelen van de ecoconstructiesector. Hij zal ook een voortrekkersrol vervullen bij het ontwerpen van een nationaal label voor de bedrijven en beroepen. Aan het begin van dit nieuwe jaar 2012 telt de cluster meer dan 80 leden en partners, die allemaal met de nodige erkenning actief zijn in de Brusselse sector van de ecoconstructie. Al die vakmensen hebben het bewijs geleverd van de milieuvriendelijke uitoefening van hun activiteit en beschikken over de vereiste knowhow en ervaring in de sector. Als dat voor u ook het geval is, kunt u ook lid worden van deze cluster. Met vragen betreffende de Ecobuildcluster kunt u terecht bij: Ecobuild cluster C/o BAO Tour & Taxis Havenlaan 86C B 211 1000 Brussel www.cluster-ecobuild.be persoon: Lionel PIERRE-LOUIS Tel: +32 2 800.00.67 lpi@abe.irisnet.be CLUSTER 11

Agence Bruxelloise pour l Entreprise Adresse PORTEURS DU PROJET ECOBUILD 12 Tour & TAxis Avenue du Port 86C B 211 1000 Bruxelles Tel + 32 2 422 00 28 Fax + 32 2 422 00 43 info@abe-bao.be www.abe-bao.be Philippe Taillard Responsable Pôle Eco-construction pta@abe.irisnet.be www.cluster-ecobuild.be www.brusselsgreentech.be L Agence Bruxelloise pour l Entreprise est l organisme public de référence chargé de conseiller et d accompagner tout entrepreneur désireux de s établir ou de développer ses activités en région de Bruxelles-Capitale, en particulier pour des projets identifiés à fort potentiel de croissance et d intérêt socio-économique majeur. L ABE met à la disposition de tous son enveloppe de compétences commerciales, légales, technologiques afin d aider à la validation et au développement des projets des entreprises. Sa connaissance approfondie du tissu économique et institutionnel tant bruxellois qu européen en fait la plate-forme incontournable de mise en relation avec les institutions publiques ou les partenaires privés susceptibles de contribuer aux succès de ces projets. L ABE remplit sa mission pour une double approche stratégique : F Information universelle et accompagnement. L ABE offre aux entrepreneurs et aux créateurs d entreprises un service d accompagnement et d information universelle capable de les aider directement ou de les rediriger vers nos partenaires les plus adéquats, grâce à son service d assistance rapide et multilingue assuré par des professionnels au plus près du terrain. F Le développement de projets à fort potentiel, grâce à l innovation et l internationalisation dans quatre secteurs prioritaires : «Construction Durable»,», «Technologies vertes», «Technologies de la Santé» et «Technologies de l Information et de la Communication». Les objectifs de l ABE concernant ces secteurs sont les suivants : F Rester à la pointe de la connaissance dans ces secteurs stratégiques, avoir une vue claire des changements qui les structurent afin de détecter les opportunités mais aussi les menaces en terme de développement de marché et de technologie. F Acquérir et mettre à jour une information détaillée sur les cibles des entreprises innovantes les plus susceptibles de se développer, et donc, de créer des emplois, mais aussi sur les acteurs de ces cibles et leurs besoins. F Initier des partenariats et s intégrer dans des réseaux aux niveaux régionaux, belges et internationaux sus- ceptibles d étendre l offre de services de l ABE et d accroître les opportunités de croissance des entreprises ciblées. F Initier, structurer et diriger des clusters basés sur l innovation afin d accroître la visibilité de ses membres, promouvoir le savoir-faire bruxellois et créer des synergies à travers des projets d ampleur international. F Initier et accompagner des entreprises à haut potentiel ainsi que la naissance de projets innovants grâce à une offre de services personnalisés. F Développer le potentiel de croissance des entreprises par l innovation et l internationalisation en mobilisant les réseaux et mécanismes de support régionaux et internationaux. L ABE est notamment en charge du réseau des Points de s Nationaux (PCN). Le but de ce réseau est de promouvoir la participation des entreprises, des chercheurs et autres parties au Programme Cadre de Recherche et Développement de la Commission Européenne. L ABE est également le coordinateur bruxellois d Enterprise Europe Network, à travers un consortium formé entre l ABE et BECI nommé «Enterprise Europe Brussels». Le but de ce réseau est de faciliter et de stimuler le commerce international ainsi que les partenariats technologiques et la participation aux financements européens. Le pôle «Construction Durable» offre aux entreprises et créateurs de projet basés à Bruxelles dans le domaine de la construction durable et, ce, sur l ensemble de sa chaîne de valeur la validation et la détermination de positionnement technologique ou compétitif ; l analyse des besoins financiers et des stratégies de financement ; la validation et la détermination d orientations stratégiques ainsi que l identification et la rencontre de partenaires potentiels. Enfin l ABE est présente dans le projet Interreg IVB GREENOV, cofinancé par la commission européenne, dont le but est de stimuler le marché du secteur dans 6 pays par l établissement d un cluster européen de la rénovation durable. Le pôle «Construction Durable» est également porteur du projet de cluster «Ecobuild» avec son partenaire l IBGE. C est en son sein qu est développée la gestion journalière des activités.

Brussels Agentschap voor de Onderneming Adres Het Brussels Agentschap voor de Onderneming is het overheidsorgaan bij uitstek dat belast is met het adviseren en begeleiden van ondernemers die zich willen vestigen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of er hun activiteiten willen ontwikkelen, meer in het bijzonder voor projecten met een sterk groeipotentieel en van aanzienlijk sociaal-economisch belang. Het BAO stelt deze ondernemers zijn hele arsenaal competenties van commerciële, wettelijke en technologische aard - ter beschikking met als doel bij te dragen tot de validering en ontwikkeling van ondernemingsprojecten. Zijn grondige kennis van het economische en institutionele weefsel, zowel op Brussels als op Europees vlak, maakt van het agentschap een onmisbaar platform om relaties aan te knopen met de overheidsinstellingen of privépartners die mogelijkerwijs kunnen bijdragen tot het welslagen van deze projecten. Het BAO vervult zijn taak via een dubbele strategische benadering: F Universele informatie en begeleiding. Het BAO biedt ondernemers en starters begeleiding en universele informatie die hen rechtstreeks kan helpen of die hen de weg kan wijzen naar de meest geschikte van onze partners. Een en ander wordt in de hand gewerkt door zijn snelle en meertalige bijstandsdienst die wordt gegarandeerd door professionals met terreinervaring. F De ontwikkeling van projecten met een groot potentieel, dankzij innovatie en internationalisering in vier prioritaire sectoren: Duurzame Bouw, Groene Technologieën, Gezondheidstechnologieën en Informatieen Communicatietechnologieën. De doelstellingen van het BAO met betrekking tot deze sectoren, zijn de volgende: F Hoofdrolspeler blijven inzake kennis in deze strategische sectoren en een duidelijk beeld krijgen van de veranderingen die een invloed hebben op hun structuur, niet alleen om opportuniteiten te ontdekken, maar ook bedreigingen te detecteren inzake markt- en technologieontwikkeling. F Gedetailleerde informatie verzamelen en actualiseren over de doelgroepen van de innoverende bedrijven die het meest kans maken om zich te ontwikkelen en dus jobs te creëren, maar ook over de actoren van deze doelgroepen en hun behoeften. F Partnerschappen tot stand brengen en zich integreren in netwerken op gewestelijk, federaal en internationaal niveau die het dienstenaanbod van het BAO kunnen verruimen en die de groeimogelijkheden kunnen vergroten van de ondernemingen waarop wordt gemikt. F Initiëren, structureren en sturen van clusters die zijn gebaseerd op innovatie om de zichtbaarheid van zijn leden te vergroten, de Brusselse knowhow te promoten en synergieën tot stand te brengen via internationale projecten. F In gang zetten en begeleiden van ondernemingen met hoog potentieel alsook het op de rails zetten van innoverende projecten dankzij een aanbod van gepersonaliseerde diensten. F Ontwikkelen van het groeipotentieel van bedrijven via innovatie en internationalisering door de netwerken en mechanismen voor regionale en internationale steun te mobiliseren. Het BAO is met name belast met het netwerk van de Nationale punten (NC). Doel van dit netwerk is het promoten van de betrokkenheid van ondernemingen, onderzoekers en andere partijen bij het Kaderprogramma voor Onderzoek en Ontwikkeling van de Europese Commissie. Het BAO is eveneens de Brusselse coördinator van het Enterprise Europe Network, via een consortium bestaande uit het BAO en BECI dat Enterprise Europe Brussels heet. Doel van dit netwerk is de internationale handel, de technologische partnerschappen en de deelname aan Europese financieringen te vergemakkelijken en te stimuleren. De pool Duurzame Bouw biedt bedrijven en bedenkers van projecten die in Brussel zijn gevestigd en die actief zijn op het domein van de duurzame bouw in de hele waardenketen een reeks diensten aan: validatie en bepaling van hun technologische of competitieve positionering; analyse van de financiële behoeften en van de financieringsstrategieën; validatie en bepaling van de strategische oriëntaties en de identificatie van en de contactname met mogelijke partners. Tot slot is het BAO present in het project Interreg IVB GREENOV, dat wordt medegefinancierd door de Europese commissie, en tot doel heeft de markt in de sector te stimuleren in 6 landen door de oprichting van een Europese cluster voor duurzame renovatie. De pool Duurzame Bouw is ook drager van het clusterproject Ecobuild, samen met zijn partner het BIM, dat borg staat voor het dagelijks beheer van de activiteiten. Tour & Taxis Havenlaan 86C Bus 211 1000 Brussel Tel + 32 2 422 00 28 Fax + 32 2 422 00 43 info@bao.irisnet.be www.bao.irisnet.be Philippe Taillard Verantwoordelijke Pool Ecoconstructie pta@bao.irisnet.be www.cluster-ecobuild.be www.brusselsgreentech.be BEGELEIDINGSINSTANTIES VAN DE CLUSTER ECOBUILD 13

Bruxelles Environnement - IBGE Gulledelle 100 1200 Bruxelles www.bruxellesenvironnement.be s facilitateurs Tel + 32 800 85 775 éco-construction fac.eco@ibgebim.be quartiers durables fac.qdw@ibgebim.be énergie logement collectif fac.coll@ibgebim.be énergie secteur tertiaire et industriel fac.tert@ibgebim.be énergie cogénération fac.cogen@ibgebim.be énergies renouvelables grands systèmes fac.her@ibgebim.be service Info-Environnement Tel +32 2 775 75 75 Fax +32 2 775 76 21 info@bruxellesenvironnement.be Bruxelles Environnement - IBGE est l administration de l Environnement et de l Energie de la Région de Bruxelles- Capitale. Au travers de ses actions de recherche, planification, avis, information et sensibilisation, ainsi qu autorisation, surveillance et contrôle, elle participe de manière concrète et transversale à la protection de l environnement et l efficacité énergétique. Le département «promotion URE et bâtiment durable» et le département «techniques et formations du bâtiment durable» mènent leurs actions de manière complémentaire au sein de la Division Ville durable, Energie et Climat. Ils s adressent tant aux professionnels de la construction, qu aux entreprises et plus globalement au grand public, citoyens et habitants. Ces départements sont chargés de promouvoir l approche durable globale de la construction. Ils l abordent en apportant de manière intégrée une réponse aux problématiques de l énergie, de l eau, des matériaux, du confort et de la santé, de l intégration dans l environnement et de la gestion du bâtiment. Ils participent concrètement à l émergence de bâtiments de qualité environnementale, au travers de nombreux actions et outils. Les services de 6 facilitateurs sont disponibles pour les professionnels : 4 facilitateurs énergie, un facilitateur écoconstruction et un facilitateur quartiers durables. Ces deux derniers s adressent aux investisseurs publics et privés et aux concepteurs qui désirent introduire la notion du développement durable de manière transversale dans leurs projets. Des services et outils dans le domaine de l utilisation rationnelle de l énergie et de l efficacité énergétique, ainsi que celui des énergies renouvelables, sont également mis en place. Parmi les outils destinés aux professionnels figurent les services des quatre facilitateurs Energie (Logement collectif, Secteur Tertiaire, Cogénération et énergies renouvelables grands systèmes), les outils pratiques et séminaires URE. Avec son Appel à projets «Bâtiments exemplaires», qui sera réédité l an prochain, Bruxelles-Environnement participe concrètement au développement d un réseau démonstratif à Bruxelles, afin de stimuler et généraliser l éco-construction et l éco-rénovation. PORTEURS DU PROJET ECOBUILD Ont été développés des outils de sensibilisation et d information, à destination des maîtres d ouvrage particuliers, privés ou publics, ainsi que des outils techniques tels que des guides, cahiers de charges et logiciels destinés à guider les professionnels du secteur, principalement architectes et bureaux d études. Tous ces outils sont disponibles en ligne sur le site internet de Bruxelles Environnement - IBGE. Parmi ceux-ci, le guide pratique pour la construction et rénovation durables de petits bâtiments est conçu comme un ouvrage de référence. De manière complémentaire, un programme de formation large destiné aux professionnels du bâtiment durable est proposé par Bruxelles Environnement. Ces formations couvrent autant le domaine de l énergie que d autres et sont annoncées sur le site internet. 14

Leefmilieu Brussel - BIM Leefmilieu Brussel BIM is de administratie voor leefmilieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Door zijn activiteiten op het vlak van onderzoek, planning, advies, informatie en sensibilisering en door zijn taken inzake de toekenning van vergunningen, toezicht en controle, levert Leefmilieu Brussel een concrete en transversale bijdrage tot de bescherming van het leefmilieu en tot de energie-efficiëntie. Het departement Promotie REG en duurzame gebouwen en het departement Technieken en opleidingen en duurzame gebouwen zijn op een elkaar aanvullende manier actief binnen de afdeling Duurzame stad, energie en klimaat. Ze mikken daarbij zowel op de professionelen uit de bouwsector, als op de bedrijven en meer in het algemeen op het grote publiek, de burgers en de inwoners. Deze departementen hebben de taak de algemene duurzame aanpak binnen de bouwsector te promoten. Dat doen ze door op een geïntegreerde manier een antwoord te bieden op de problemen rond energie, water, bouwmaterialen, comfort en gezondheid, integratie in het leefmilieu en gebouwenbeheer. Via tal van acties en tools zijn deze departementen concreet betrokken bij de ontwikkeling van milieukwalitatieve gebouwen. Voor de bouwheren binnen de openbare en de privésector werden er sensibiliserings- en informatietools ontwikkeld. Er kwam eveneens een technisch instrumentarium met handleidingen, bestekken en software voor de professionelen uit de sector, in hoofdzaak architecten en studiebureaus. Al deze instrumenten zijn online beschikbaar op de website van Leefmilieu Brussel. De Praktische handleiding voor het duurzaam bouwen en renoveren van kleine gebouwen wordt opgevat als een naslagwerk. Op aanvullende wijze biedt Leefmilieu Brussel een breed opleidingsprogramma dat gericht is op de professionelen uit de branche van het duurzaam bouwen. Deze opleidingen beslaan zowel het energiedomein als andere gebieden en worden op de website aangekondigd. Zes facilitatoren stellen hun diensten ter beschikking van de professionelen: 4 energiefacilitatoren, een facilitator Ecoconstructie en een facilitator Duurzame wijken. De twee laatstgenoemden richten zich tot de openbare en particuliere investeerders en de ontwerpers die het begrip duurzame ontwikkeling op transversale wijze in hun projecten willen invoeren. Er worden eveneens diensten en tools uitgewerkt in verband met rationeel energiegebruik en energie efficiëntie en met hernieuwbare energiebronnen. Bij de hulpmiddelen voor professionelen horen ook de diensten van 4 energiefacilitatoren (collectieve huisvesting, tertiaire sector, warmtekrachtkoppeling en hernieuwbare energie grote systemen), het praktische instrumentarium en de REG-seminaires. Met de projectoproep inzake Voorbeeldgebouwen, waar in 2011 een vervolg op komt, neemt Leefmilieu Brussel - BIM concreet deel aan de ontwikkeling van een Brussels demonstratienetwerk ter stimulering en veralgemening van ecoconstructie en -renovatie. Gulledelle 100 1200 Brussel www.leefmilieubrussel.be facilitatoren Tel + 32 800 85 775 ecoconstructie fac.eco@ibgebim.be duurzame wijken fac.qdw@ibgebim.be energie collectieve huisvesting fac.coll@ibgebim.be energie tertiaire en industriële sector fac.tert@ibgebim.be energie warmtekrachtkoppeling fac.cogen@ibgebim.be hernieuwbare energie grote systemen fac.her@ibgebim.be dienst Info-Leefmilieu Tel +32 2 775 75 75 Fax +32 2 775 76 21 info@leefmilieubrussel.be BEGELEIDINGSINSTANTIES VAN DE CLUSTER ECOBUILD 15

16

Les acteurs du réseau Leden van het netwerk 17

18

A2M AAC architecture Acrotère Archi BURO + II I& Archi + I Ariade architectes Art & Build Atelier d architecture Galand Atelier d architecture Espace Architectural Hermant Marc Somers Atelier Auxau Espace Architecte Marc Somers Bureau Boursier d architectes sprl Philippe Danhier Bureau d architectes Burtonboy Cella sprl Fabrik architectures FHW architectes FP architecture Low-A Jean-Paul architecture HERMANT architecte Modulo Low-a architects P&P Modulo architectes architects Philippe P&P architectes Abel architecte RPhilippe 2 D 2 Abel architecte Philippe Danhier R 2 D 2 Bureaux d architecture Architectenbureaus 19

A2M BUREAUX D ARCHITECTURE / ARCHITECTENBUREAUS Rue de la Brasserie 86 Brouwerijstraat 86 1050 Bruxelles / Brussel Tel + 32 2 640 51 81 Fax + 32 2 644 67 37 info@a2m.be www.a2m.be Monsieur Sebastian Moreno-Vacca Administrateur De Heer Sebastian Moreno-Vacca Bestuurder 2000 Nombre de collaborateurs / Aantal medewerkers 11 Marchés publics et privés Bâtiments résidentiels collectifs Ecoles Bâtiments tertiaires Etc Openbare en privémarkten Collectieve residentiële gebouwen Scholen Tertiaire gebouwen Enz. L agence d architectes A2M s est fixé pour objectif de défendre une architecture contemporaine de qualité à haute valeur environnementale. Depuis 2007, TOUS les projets du bureau sont soit de type «basse énergie», «passif» ou «autonome en énergie». Le choix de réaliser exclusivement des projets durables est lié à la volonté de tenir une ligne éthique et esthétique tout en cherchant à articuler sa démarche sur les attentes des usagers, les réalités urbanistiques du terrain. L équipe d A2M participe à de nombreux projets et a remporté plusieurs concours. Depuis 2009, 11 projets de A2M sont repris dans la liste des «bâtiments exemplaires» de la Région bruxelloise. Avec quelques confrères spécialisés en bâtiments durables, A2M a créé et est actuellement président de l asbl «Plateforme Maison Passive» en Région bruxelloise et wallonne. A2M participe régulièrement en tant qu orateur à des séminaires, formations et colloques en la matière. Enfin, depuis 2007, Sebastian Moreno- Vacca donne cours à la faculté d architecture ULB-HortaLaCambre. Références En passifs : F Bureaux : siège de CIT-Blaton - Schaerbeek F Logements : projet l Ile aux Oiseaux, quartier durable, 20 logements passifs, 330 logements basse énergie Mons F Ecole : construction-rénovation de l IPFC Nivelles En basse énergie : F Rénovation : immeuble de 28 logements collectifs basse énergie - Bruxelles-ville Het architectenbureau A2M heeft als missie het verdedigen van een eigentijdse kwaliteitsarchitectuur met een hoge milieuwaarde. Sinds 2007 zijn ALLE projecten van het bureau van het type met laag energieverbruik, passieve woningen of energieautonome woningen. De keuze om uitsluitend duurzame projecten te realiseren vloeide voort uit de wil een ethische en esthetische lijn aan te houden, en tegelijkertijd ernaar streven de benaderingswijze af te stemmen op de verwachtingen van de gebruikers en de stedelijke gegevenheden van het terrein. Het team van A2M neemt deel aan tal van projecten en won reeds verschillende prijzen. Sinds 2009 werden 11 projecten van A2M opgenomen in de lijst van voorbeeldgebouwen van het Brussels Gewest. Met een aantal in duurzame gebouwen gespecialiseerde collega s richtte A2M de vzw Passiefhuis-Platform op in het Brusselse Gewest en Wallonië, waar het ook voorzitter van is. A2M neemt regelmatig als spreker deel aan seminaries, opleidingen en colloquia rond dit thema. En sinds 2007 geeft Sebastian Moreno- Vacca les aan de faculteit architectuur van de ULB-HortaLaCambre. Referenties Passieve gebouwen: F Kantoren: zetel van CIT-Blaton - Schaarbeek F Woningen: Project l Ile aux Oiseaux, duurzame wijk, 20 passieve woningen, 330 woningen met laag energieverbruik Bergen F School: bouw/renovatie van het IPFC Nijvel Laag energieverbruik: F Renovatie: gebouw met 28 collectieve woningen met laag energieverbruik - Stad Brussel Bureaux CIT-Blaton Le premier bâtiment passif de la Région bruxelloise Economies en consommation: 6 100 /an Amortissement passif = 6 ans 20 Kantoren CIT-Blaton Het eerste passieve gebouw in het Brusselse Gewest Besparing in verbruik: 6.100 per jaar Passieve afschrijving = 9 jaar

AAC Architecture Le bureau est spécialisé dans l architecture et l urbanisme durable, intégrant des matériaux, des procédés et des techniques favorables à l environnement. AAC Architecture est membre de la Plateforme Maison Passive et agrée conseiller PEB. Dans sa mission d auteur de projet, AAC assure la maîtrise de la qualité et des coûts et prend en charge les différentes facettes du développement durable. L approche du bureau vise une Utilisation Rationnelle de l Energie notamment par l optimisation des équipements techniques, le recours aux énergies renouvelables, l emploi de techniques alternatives de gestion des eaux et l utilisation de matériaux à faible bilan carbone. Afin d atteindre le standard passif, AAC effectue des d études dynamiques préalables. AAC Architecture a un département dédié à la restauration d œuvres d art. Ce travail en parallèle permet de développer une approche adaptée au patrimoine ancien et facilite les interventions contemporaines en milieu classé. Références F Rénovation énergétique complète - immeuble mixte 20 logements et 4 commerces (bâtiment classé) - CPAS ville de Bruxelles, 2010 F Rénovation durable complète - bâtiment VIVAQUA + bilan économique et écologique Zaventem, 2011 F Construction neuve - 75 logements (basse énergie 35kW/m2.an) Régie Foncière de Bruxelles - Neder-Over- Hembeek 2012 F Construction halte garderie passive (Prix Bâtiment Exemplaire, Bruxelles 2011), Etoile Polaire 2012 F Construction habitation passive en milieu urbain très dense (Prix Bâtiment Exemplaire, rue de la Senne, Bruxelles 2011) Het bureau is gespecialiseerd in duurzame architectuur en stedenbouw, waarbij gebruik wordt gemaakt van milieuvriendelijke materialen, procedés en technieken. AAC Architecture is lid van het Passiefhuis Platform en erkend EPGconsulent. Bij zijn opdracht als ontwerper verzekert AAC de kwaliteit- en kostenbeheersing en staat in voor de verschillende facetten van duurzame ontwikkeling. De aanpak van het bureau beoogt een rationeel energieverbruik, onder meer door de optimalisatie van de technische uitrustingen, de toevlucht tot hernieuwbare energieën, de toepassing van alternatieve technieken voor waterbeheer en het gebruik van materialen met een lage koolstofbalans. Om de passiefstandaard te halen doet AAC voorafgaande dynamische studies. AAC Architecture heeft een departement dat gewijd is aan de restauratie van kunstwerken. Deze parallelle activiteit maakt het mogelijk een benadering te ontwikkelen die is aangepast aan het oude erfgoed en vergemakkelijkt eigentijdse ingrepen in een beschermde omgeving. Referenties F Volledige energetische renovatie gemengd gebouw 20 appartementen en 4 handelszaken (beschermd gebouw) OCMW stad Brussel, 2010 F Volledige duurzame renovatie VIVA- QUA-gebouw + economische en ecologische balans Zaventem, 2011 F Nieuwbouw - 75 appartementen (lage energie 35kW/m³.jaar) Grondregie Brussel - Neder-Over-Heembeek 2012 F Bouw passiefkinderopvang (Prijs Voorbeeldgebouw, Brussel 2011), Poolster 2012 F Bouw passiefhuis in heel dichtbevolkt stadsgebied (Prijs Voorbeeldgebouw, Zennestraat, Brussel 2011) Avenue Louise 271 Louizalaan 271 1050 Bruxelles / Brussel Tel + 32 2 346 30 19 Fax + 32 2 346.41.49 info@aacarchitecture.be www.aacarchitecture.be Monsieur Marc Vande Perre Administrateur délégué De Heer Marc Vande Perre Afgevaardigde beheerder 1987 Nombre de collaborateurs / Aantal medewerkers 8 (architectes et ingénieurs) 8 (architecten en ingenieurs) Marchés publics principalement - immeubles logements collectifs - équipement collectivités - bâtiments classés - bâtiments standard «basse énergie» et «passif» - etc. Voornamelijk overheidsopdrachten - gebouwen voor collectieve woningen - uitrusting voor collectiviteiten - beschermde gebouwen - gebouwen met een passief- en lage energienorm - enz. BUREAUX D ARCHITECTURE / ARCHITECTENBUREAUS 21

Acrotère BUREAUX D ARCHITECTURE / ARCHITECTENBUREAUS 22 Siège d activités : Adres : Rue de l Eglise 13 Kerkstraat 1630 Linkebeek Siège social / Hoofdzetel Berensheide 10-1170 Boitsfort Tel + 32 2 383 11 50 Fax + 32 2 383 11 58 acrotere@acrotere.be www.acrotere.be Monsieur Pierre G. Lenders, architecte associé, gérant Madame Antoinette Defay, architecte associé De Heer Pierre G. Lenders, vennoot architect, bestuurder Mevrouw Antoinette Defay, vennoot architect 1989 Nombre de collaborateurs / Aantal medewerkers 2 + Jean-Louis Antoine (Certificats P.E.B.) 2 + Jean-Louis Antoine (PEB certificaten) Architecture, tous domaines, rénovations et constructions : habitations (public ou privé, logements sociaux, moyens, maisons individuelles, ), bureaux (Karamba), culturel (Salle Toots à Evere), scolaire (Ecole maternelle de la Roseraie à Boitsfort), commerce (Facq Zaventem), santé (hôpital psychiatrique de L Equipe à Anderlecht), urbanisme (en association, lauréat du concours pour Spa) et aménagement intérieur : (Médiathèque CFB) Architectuur, alle gebouwen, nieuwe of renovaties: woningen, (openbaar of privé, sociale of semi-sociale woningen, individuele huizen), kantoren (Karamba), culturele gebouwen (Toots Zaal in Evere), schoolgebouwen ( La Roseraie kleuterschool in Bosvoort), winkels (Facq Zaventem), etc.), gezondheidgebouwen (psychiatrische hospitaal voor L Equipe in Anderlecht), urbanisme (in samenwerking, laureaat in de wedstrijd voor Spa), binneninrichting (Médiathèque CFB) Un bureau expérimenté (diplômes en 1975 et 1976), non spécialisé, où se maintient une conception globale, ouverte et humaniste du métier d architecte. Depuis toujours, recherche d une bonne isolation et utilisation partielle du «solaire passif». Chaque étude prend en compte la complexité des données et tend à une synthèse équilibrée entre les espaces et leur esthétique, les fonctions et circulations, les techniques constructives et surtout les désirs profonds des futurs utilisateurs et le respect des critères «durables». Intégration du bâtiment dans son environnement, respect du passé à travers une recherche contemporaine, souci de l échelle humaine, lumière et respect de la planète, basse énergie ou passif, matériaux sains et durables... Conseiller P.E.B. et membre Plate forme maison passive. Références 1. Transformations basse énergie d habitations à Linkebeek (2005 et 2010), 2 et 3. Construction de logements basse énergie à Woluwé (2007) et à Schaerbeek (2011) s.p.r.l. acrotère b.v.b.a. arcitecture - urbanisme - décoration architectuur - urbanisme - binneninrichting Rue de l Eglise 13 Kerkstraat - 1630 Linkebeek T. 02.383.11.50 Fax 02.383.11.58 TVA 438.110.495 Hoofdzetel : Berensheide 10-1170 Brussel www.acrotere.be acrotere@acrotere.be arch. Antoinette DEFAY & Pierre G. LENDERS Een architectenbureau met ervaring (afgestudeerd in 1975 en 1976), waar een globaal, open en humanistisch concept wordt nagestreefd. Traditiegetrouw zoeken wij steeds naar een goede isolatie en het gedeeltelijk gebruik van «passieve zonne-energie» Ieder project zoekt de synthese tussen de ruimten en hun esthetische vorm, de functies en het verloop tussen die ruimten, de bouwtechnieken en bovenal de diepe wensen van de toekomstige gebruikers en de criteria van een duurzaam leven. Integratie van het gebouw in zijn omgeving, respect van het verleden in een hedendaagse zoektocht, zorg voor mensenmaat en natuurverlichting, respect voor onze planeet, laag energieverbruik of passiefgebouw, gezond en duurzame materialen... PEB raadgever, lid van het Passiefhuis platform. Referenties 1. verbouwing met laag energieverbruik van huizen te Linkebeek, (2005 en 2010) 2 en 3. appartementen met laag energieverbruik te Woluwe (2007) en Schaerbeek (2011) 1 2 3