Orthopedie Kijkoperatie van de heup Inleiding U heeft met de orthopedisch chirurg gesproken over een kijkoperatie van de heup, omdat u klachten heeft die waarschijnlijk te maken hebben met het heupgewricht. In deze folder kunt u meer lezen over aandoeningen van de heup en behandeling van deze klachten met een kijkoperatie. Het heupgewricht Een heupgewricht is een kogelgewricht, dat de verbinding vormt tussen het dijbeen en het bekken. Een kogelgewricht is een gewricht dat bestaat uit een kom en een bolvormige kop. De kom en de kop hebben een laagje kraakbeen aan het oppervlak, waardoor deze soepel over elkaar heen kunnen schuiven. De typische bol en kom -vorm van het heupgewricht geeft het been veel bewegingsmogelijkheden en tegelijkertijd ook een grote stabiliteit, doordat de bol (heupkop) zich diep in de pan van het bekken bevindt. Het heupgewricht draagt uw lichaamsgewicht en speelt een belangrijke rol bij het voortbewegen. Het krijgt hierbij flinke krachten te verduren. Het heupgewricht is daarom vatbaar voor slijtage. Pijn in de heup kan veroorzaakt worden door botproblemen, maar ook door de spieren, de pezen of de slijmbeurzen rond het heupgewricht. Welke klachten komen veel voor? Heupklachten die veel voorkomen zijn: pijn in de liesstreek, vooral bij sporten en soms bij diepe buiging van de heup of bij het rechtop zitten. pijn diep in de bil en/of aan de buitenkant van de heup. uitstralende pijn aan de binnenzijde van het bovenbeen. een pijnlijk klikkend gevoel of het gevoel dat de heup vast slaat. Deze informatie voor patienten is met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Jeroen Bosch Ziekenhuis 2011 www.jeroenboschziekenhuis.nl (ORP-044, uitgave november 2013)
Onderzoeken Veel patiënten hebben al jaren last van dit soort klachten voordat de diagnose wordt gesteld. Soms lukt het niet om een duidelijke diagnose te stellen, ook niet met onderzoeken als een röntgenfoto, een CT-scan, botscan of een MRI-onderzoek. De laatste jaren wordt dan steeds vaker een kijkoperatie van de heup toegepast om klachten van de heup te onderzoeken en te behandelen. Kijkoperatie van de heup (arthroscopie) De kijkoperatie (arthroscopie) is al jaren een veel toegepaste behandeling bij aandoeningen van bijvoorbeeld de knie, elleboog, pols en enkel. Een kijkoperatie van de heup wordt minder vaak uitgevoerd. Een reden hiervoor is dat het heupgewricht met een kijkoperatie moeilijker te bereiken is dan bijvoorbeeld een knie. Het heupgewricht ligt diep verborgen onder een dikke laag spieren. Hierdoor is het gewricht van buitenaf niet te voelen en is er een wat andere methode nodig om met de camera en de diverse instrumenten tot bij het gewricht te komen. De instrumenten moeten soms langer zijn dan bij kijkoperaties van andere gewrichten. Bovendien was er lange tijd weinig bekend over heupaandoeningen die met een kijkoperatie behandeld kunnen worden. De laatste jaren is er echter een grote ontwikkeling geweest op het gebied van de kennis en kunde van kijkoperaties van de heup. Bij een kijkoperatie van de heup worden via twee kleine sneetjes in de heup een kijkbuis (met camera) en een klein instrumentje in de heup gebracht. Dankzij de camera ziet de orthopedisch chirurg het heupgewricht op een beeldscherm boven de operatietafel. Hij/zij kan zien wat er in het heupgewricht aan de hand is en eventueel meteen behandelen. Meestal wordt de kijkoperatie van de heup gedaan onder algehele narcose. Om het been in de goede houding te krijgen is het namelijk belangrijk dat de patiënt helemaal ontspannen is. U ligt tijdens de operatie op een speciale operatietafel met uw voeten in steunen. Tijdens de operatie wordt de heupkop ongeveer één centimeter uit de kom getrokken door aan de beensteun te trekken. Dit is nodig om bij het centrale deel van het heupgewricht te komen. Als de behandeling van het centrale gedeelte van de heup klaar is, wordt de spanning weer van het been afgehaald waardoor de kop weer in de kom komt. Daarna wordt de heup iets gebogen en krijgt de orthopedisch chirurg zicht op de buitenkant van het heupgewricht. Als de operatie klaar is worden de wondjes gehecht. Om de heup krijgt u een drukkend, elastisch verband. Opname in het ziekenhuis Voor een kijkoperatie van de heup wordt u op de dag van de operatie opgenomen op de afdeling Kort Verblijf (gebouw C, verdieping 3). Na de operatie blijft u één nacht in het ziekenhuis. Afhankelijk van het tijdstip van de operatie, gaat u de dag na de operatie s ochtends of s middags weer naar huis. Bij welke aandoeningen? De orthopedisch chirurg bespreekt het met u als een kijkoperatie van de heup in uw geval mogelijk is. Er wordt dan ook besproken wat uw eigen voorkeur is wat betreft behandeling. Hieronder beschrijven we kort een aantal aandoeningen waarbij een kijkoperatie soms uitkomst kan bieden. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 2 van 7
Gewrichtsmuizen (corpora libera) Gewrichtsmuizen zijn stukjes bot of kraakbeen die los in het gewricht zitten. Deze losse stukjes kunnen in de heup klem komen te zitten en er voor zorgen dat de heup niet goed meer kan bewegen. Dit geeft pijnklachten en de heup kan blokkeren (op slot zitten). Er kunnen allerlei oorzaken zijn voor gewrichtsmuizen, maar meestal worden ze veroorzaakt door een ongeval van de heup, slijmvliesaandoeningen of slijtage (artrose) van de heup. Beschadiging van het labrum Het labrum is een kraakbenige structuur van ongeveer drie tot vijf millimeter breed die aan de rand van de heupkom vast zit. Het labrum heeft diverse functies zoals onder andere het afsluiten van de heup, zodat er een soort vacuüm in het heupgewricht ontstaat. Dit vacuüm zorgt voor extra stabiliteit van de heup. Het labrum kan beschadigen door een ongeval van de heup zoals een val op de zijkant van de heup. Ook ontstaat letsel soms door specifieke sporten (bijvoorbeeld voetbal, vechtsporten en golfen) of vormafwijkingen van de heupkop of -kom. Letsels van het labrum geven pijn, met name bij het voorovergebogen zitten en bij draaibewegingen. Het labrum kan op verschillende manieren beschadigd zijn. Is het labrum bijvoorbeeld slechts gedeeltelijk losgescheurd, dan kan het soms weer vastgehecht worden. Kraakbeenletsel Op de kop en kom van het heupgewricht bevindt zich een laagje kraakbeen, waardoor u het gewricht soepel en zonder pijn kan bewegen. Door een ongeval, door sporten en door vormafwijkingen van de heup kan het kraakbeen beschadigen. Bovendien kunnen kraakbeenletsels ontstaan door een doorbloedingsstoornis in de heup of door slijtage (artrose). Tijdens een kijkoperatie kunnen letsels van het kraakbeen behandeld worden door de randen van het glad te maken (nettoyeren) en in het blootliggende bot (waar ooit kraakbeen op zat) gaatjes te ponsen. Hierdoor gaat zich littekenweefsel vormen op het bot. Dit weefsel wordt een nieuw glijlaagje, met eigenschappen die wat op kraakbeen lijken. Het echte kraakbeen komt niet terug. Aandoeningen van het gewrichtsslijmvlies (synovium) Net als bijna alle gewrichten heeft de heup een soort jasje, het gewrichtskapsel. Dit kapsel is aan de binnenzijde bekleed met slijmvlies. Het slijmvlies zorgt voor aanmaak van gewrichtsvloeistof en voeding van het kraakbeen. Aandoeningen van het slijmvlies geven pijnklachten en kunnen als ze lange tijd bestaan - leiden tot slijtage (artrose) van de heup. Tijdens een kijkoperatie kan het slijmvlies voor een groot deel verwijderd worden. De klachten worden zo beperkt en slijtage uitgesteld. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 3 van 7
Vormafwijkingen van de heup (impingement) Na een ongeval, een operatie of een aandoening van de heup, kunnen er vormafwijkingen ontstaan aan de heupkop of de heupkom. Er is dan sprake van een extra botrand aan de rand van de heupkop of aan de rand van de heupkom. Soms kan een vormafwijking ook aangeboren zijn. Bij vormafwijkingen van de heup kunnen de heupkop en de heupkom tegen elkaar aan botsen (impingement). Dit doet pijn en maakt dat u zich minder goed kan bewegen. Ook kan het kraakbeen of het labrum beschadigen; wat op termijn weer kan leiden tot vervroegde slijtage (artrose) van de heup. Bij een kijkoperatie kunnen de extra botranden verwijderd worden, zodat u de heup weer goed en pijnloos kan bewegen. Instabiliteit Als de heup instabiel is, geeft dit een onaangenaam gevoel bij bepaalde bewegingen. Als gevolg daarvan zult u die bewegingen vermijden door de heup met spierkracht stijf te houden. Tijdens een kijkoperatie kunnen het gewrichtskapsel en de banden verstevigd worden met hechtingen. Of met een techniek van verschroeiing waardoor er een litteken in het kapsel en de banden ontstaat. Dit litteken geeft extra stevigheid aan het kapsel en de banden. Slijtage (artrose) van de heup Slijtage kan optreden bij het ouder worden, of kan het gevolg zijn van andere letsels of aandoeningen van de heup. Slijtage van de heup geeft pijn en bewegingsbeperking. Als de slijtage vergevorderd is, kunt u ernstig beperkt worden door de klachten. Een kijkoperatie van de heup kan slijtage niet genezen. Wel kan het gewricht schoongemaakt worden. Bij beginnende slijtage kan dit gedurende enkele maanden een vermindering van de klachten opleveren. Hoe bereidt u zich voor op de operatie? Het is belangrijk dat u voor de operatie een aantal zaken zelf regelt: Krukken De eerste weken na de operatie mag u de heup niet (of maar gedeeltelijk belasten) U moet daarom twee tot zes weken lopen met elleboogskrukken (afhankelijk van de aandoening). Het is belangrijk de elleboogskrukken al voor de operatie te regelen. U kunt ze bijvoorbeeld lenen bij de thuiszorgwinkel in uw gemeente. Verzekering fysiotherapie Na de operatie krijgt u fysiotherapie. In bepaalde gevallen zult u het advies krijgen ook voor de operatie al gebruik te maken van fysiotherapie. De revalidatie kan dan na de operatie sneller verlopen. Het is belangrijk dat u zelf nagaat of uw zorgverzekeraar de behandelingen fysiotherapie vergoedt. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 4 van 7
Preoperatieve screening (POS) Het is belangrijk dat u goed en veilig wordt voorbereid op de operatie. Daarom brengt u enige tijd vóór de opname in het ziekenhuis een bezoek aan de afdeling Preoperatieve Screening (POS). Hiervoor wordt een afspraak met u gemaakt. Uw bezoek aan de POS duurt ongeveer een uur. Naar aanleiding van uw bezoek aan de POS bepaalt de anesthesioloog of er aanvullend onderzoek nodig is, zoals bijvoorbeeld bloedonderzoek, een E.C.G. (hartfilmpje) of een longfoto. De anesthesioloog kan besluiten dat u eerst nog door een andere specialist (bijv. cardioloog, internist of longarts) onderzocht moet worden. Wat neemt u mee? Uw legitimatiebewijs (geldig paspoort, rijbewijs, identiteitskaart of vreemdelingenkaart); Uw patiëntenpas van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Heeft u nog geen pas of kloppen de gegevens niet meer? Laat dan een (nieuwe) patiëntenpas maken voordat u naar uw afspraak gaat. Dit kan op alle locaties van het ziekenhuis. Uw Actueel Medicatie Overzicht (AMO). Het is voor uw arts belangrijk te weten welke medicijnen u thuis gebruikt. Uw apotheek print dit AMO gratis voor u uit. Wat gebeurt er na de operatie? Welke nazorg u nodig heeft, is afhankelijk van wat er precies tijdens de operatie is gedaan aan het heupgewricht. De orthopedisch chirurg geeft u hierover meer informatie. Een aantal zaken gelden voor iedereen die een kijkoperatie van de heup heeft gehad: Lopen met krukken De eerste weken na de operatie zult u met elleboogskrukken moeten lopen. Meestal geldt dit alleen gedurende de eerste twee weken en kan daarna het lopen met krukken afgebouwd worden. Soms moeten de krukken echter tot acht weken gebruikt worden. Dit laatste geldt bijvoorbeeld na een behandeling van kraakbeenletsels. Fysiotherapie Ook is het nodig om met de fysiotherapeut de kracht van de been- en rompspieren te trainen en om de beweeglijkheid van de heup weer te verbeteren. De behandeling door de fysiotherapeut zal ongeveer na een week starten. Deze revalidatie is erg belangrijk, bespreek daarom met de operateur bij welke fysiotherapeut u gaat revalideren. De orthopedisch chirurg zal aangeven welke bewegingen zijn toegestaan. En de fysiotherapeut is op de hoogte van de richtlijnen voor de revalidatie na een kijkoperatie van de heup. Eén week na de operatie mag u dus beginnen met fysiotherapie. U begint met twee keer per week fysiotherapie gedurende de eerste zes weken. Hoe lang de fysiotherapie door moet gaan, kan per persoon verschillen. De duur varieert van 12 tot 32 weken. Hervatten van werk Wanneer u weer kunt gaan werken hangt af van het soort werk dat u doet en van de operatie. Let op! Autorijden en fietsen is pas mogelijk wanneer u zonder krukken mag lopen. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 5 van 7
Soort werk Moment van hervatten van werk Zittend werk na ongeveer 2 weken Staand werk na ongeveer 2 weken (bij 2 weken of na 6 weken (bij 6 weken Zwaar lichamelijk werk na ongeveer 4 weken (bij 2 weken of na 8 weken (bij 6 weken Hervatten van sport Als de kracht en beweeglijkheid van de heup bijna helemaal hersteld zijn en u kunt lopen zonder pijn, kunt u starten met speciale oefeningen ter voorbereiding op het hervatten van uw sport (of zwaar lichamelijk werk). Wanneer iemand weer kan gaan sporten, kan per persoon erg verschillen. In het schema hieronder ziet u een richtlijn. Sportactiviteit Fietsen op de hometrainer Crosstrainer/stepper Joggen Moment van hervatten van sport na ongeveer 2 dagen na ongeveer 2 weken (bij 2 weken of na 6 weken (bij 6 weken na ongeveer 4 weken (bij 2 weken of na 8 weken (bij 6 weken Individuele sport na ongeveer 8-10 weken (bij 2 weken 2 of 12-16 weken (bij 6 weken Spelsport/teamsport na ongeveer 16-20 weken (bij 2 weken of 20-32 weken (bij 6 weken Wat is het resultaat van de behandeling? Het resultaat van een kijkoperatie van de heup is afhankelijk van veel factoren. In het algemeen heeft 60-80% van de patiënten na de operatie minder klachten dan ervoor; 15-35% van de patiënten heeft geen baat bij de operatie. Voor minder dan 5% van de patiënten betekent de operatie een verslechtering. Het resultaat van een kijkoperatie van de heup is dus niet altijd gunstig. Oorzaken hiervoor kunnen zijn het type letsel (niet geschikt voor behandeling), de operatie (het lukt niet om de behandeling volledig uit te voeren), de nabehandeling (een verkeerde belasting of training kan het effect van de operatie negatief beïnvloeden) en complicaties (hierover later meer). Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 6 van 7
De orthopedisch chirurgen hopen dat door het vroegtijdig behandelen van letsels van de heup (vroegtijdige) slijtage voorkomen of ten minste uitgesteld kan worden. Omdat het gaat om een relatief nieuwe behandeling, is er nog niet veel bekend over de resultaten op de lange termijn. Daarvoor is onderzoek nodig. Om in de toekomst betere uitspraken te kunnen doen over de te verwachten resultaten. En ook om de kennis over heupaandoeningen en kijkoperaties van de heup te vergroten en om de technieken verder te verbeteren. Daarom wordt aan patiënten die een kijkoperatie van de heup ondergaan gevraagd om op meerdere momenten vragenlijsten in te vullen. U ontvangt hierover aparte informatie. Wat zijn de risico s? Bij iedere operatie is er een risico op complicaties, zoals: trombose; wondgenezingstoornissen; nabloedingen; bijwerkingen van de verdoving zoals hoofdpijn en misselijkheid. Naast deze algemene risico s van een operatie, zijn er enkele risico s die specifiek zijn voor een kijkoperatie van de heup. Gelukkig komen deze specifieke complicaties zelden voor. Het gaat om: een infectie (ontsteking met bacteriën) van de heup; beschadiging van het labrum of het kraakbeen tijdens de operatie; krachtvermindering en gevoelstoornissen in de heup (als gevolg van het trekken aan het been, kan de zenuwfunctie tijdelijk minder zijn); tijdelijke krachtsvermindering in het been, gevoelsverlies in het been of in het kruis en impotentie.dit kan ontstaan als gevolg van het trekken aan het been tijdens de operatie, door de snedes die gemaakt zijn, of door zwelling van het operatiegebied na de operatie; een beschadiging van de bloedvoorziening van de heupkop waardoor deze kan afsterven. Tot slot Al met al is de kijkoperatie een waardevolle nieuwe mogelijkheid om mensen met heupklachten te kunnen behandelen. Heeft u vragen of opmerkingen over een kijkoperatie van de heup? Dan kunt u tijdens kantooruren bellen met de polikliniek Orthopedie, telefoonnummer (073) 553 60 50 of mailen naar m.v.d.biezen@jbz.nl Voor meer informatie over orthopedische behandelingen in het Jeroen Bosch Ziekenhuis kunt u kijken op www.jbz.nl/orthopedie Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 7 van 7