De geheime oorlog met Iran Docent: Jelle de Bont M. Doorman 444049 Postvak 38 3 februari 2012 Blok MA CWS 3 Aantal woorden 2540
Het was weer raak. Woensdagochtend 11 januari 2012 was de nucleaire wetenschapper Mostafa Ahmadi Roshan in zijn Peugeot 405 onderweg naar zijn werk, toen tijdens het spitsuur in een wijk in het noorden van de Iraanse hoofdstad Teheran een magnetische bom op zijn auto tot ontploffing kwam. Ooggetuigen geven aan dat het explosief even tevoren door twee motorrijders aan de auto was bevestigd. Ahmadi Roshan en een medepassagier kwamen bij dit incident om het leven. De aanslag op de tweeëndertigjarige universitair docent, die bovendien werkzaam was als toezichthouder op één van de afdelingen van de uraniumverrijkingfaciliteit van Natanz, moet volgens verschillende media worden geplaatst in een reeks aanslagen op personen die verbonden zijn met het Iraanse nucleaire programma: Een reeks aanslagen waarbij bovendien de Verenigde Staten en Israël betrokken zouden zijn. Dit is althans de toon waarin Iraanse media melding doen van het voorval. Israëlisch militair stafchef en generaal Benny Gantz zei een dag eerder nog dat 2012 weleens een cruciaal jaar zou kunnen worden voor Iran, waarbij hij de nadruk legde op mogelijke onnatuurlijke gebeurtenissen. Bij vele Iraniërs bestaat er dan ook geen twijfel over Israëlische dan wel Amerikaanse betrokkenheid. Het past in de stortvloed aan beschuldigingen die door Amerikaanse, Israëlische en Iraanse autoriteiten over en weer worden uitgesproken. Het atoomprogramma van Iran bezorgt beleidsmakers in het Westen al jaren kopzorgen. Het land van president Mahmoud Ahmadinejad is bezig met de ontwikkeling van een atoombom. Althans, dat wordt gesuggereerd in het laatste rapport van het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) betreffende het nucleaire programma van Iran, uitgegeven op 8 november 2011. Het rapport bespreekt in detail een reeks experimenten, een groot aantal aankopen van materialen en de ontwikkeling van technologieën die erop zouden wijzen dat het land al sinds 2003 bezig is met het produceren van kernwapens. Nooit eerder werd het nucleaire programma van Iran zo zwaar veroordeeld door het IAEA. Wel past het in het beeld dat wij de laatste jaren steeds terugzien, namelijk dat van de verdenkingen vanuit het Westen dat Iran bezig is met het vervaardigen van nucleaire wapens. Het Westen moet in deze kwestie vooral worden opgevat als een coalitie van Israël en de Verenigde Staten. De Iraanse autoriteiten hebben de beschuldigingen tot op heden ontkend en zeggen slechts vreedzame doeleinden te dienen met het eigen nucleaire programma. President Ahmadinejad noemde de bevindingen in het rapport verzinsels van de vijanden van Iran, met die vijanden voornamelijk doelend op de Verenigde Staten. Het IAEA-rapport zorgde dan ook, zoals dat eigenlijk elke keer gaat na de bekendmaking van een dergelijk verslag, voor veel ophef rond het atoomprogramma van Iran. 1
De discussie tussen de Westerse bondgenoten over de vraag of verhoogde diplomatieke druk, sancties of militair ingrijpen het Iraanse programma een halt kunnen toeroepen, laaide wederom op. Sancties vanuit de Verenigde Naties werden sinds 2006 al verschillende malen opgelegd en moeten worden gezien als reacties op de constante weigering vanuit Iran samen te werken met het IAEA en de verrijking van uranium te stoppen. Deze sancties waren er iedere keer op gericht het verkrijgen van materialen, technologieën en geldsteunen te bemoeilijken voor Iran. Zo werd al een verbod gesteld op de verkoop van apparatuur en technologieën die een bijdrage kunnen leveren aan het Iraanse atoomprogramma. Ook werd de omgang met Iraanse banken en particulieren beperkt, en de verkoop van grote wapensystemen aan Iran gestopt. Nu, na het verschijnen van het laatste IAEA-rapport, gaat het niet anders. De Verenigde Staten hebben de afgelopen tweeënhalve maand pogingen ondernomen de centrale bank van Iran te isoleren van het internationale financiële systeem. Vanuit de zevenentwintig landen van de Europese Unie werd eind januari bovendien overeenstemming bereikt over een verbod op de olie-import vanuit Iran. Nieuwe oliecontracten zouden niet meer worden getekend en bestaande contracten moesten vanaf 1 juli zijn ontbonden. Door het nemen van deze maatregelen hopen de Westerse bondgenoten Iran ervan te overtuigen dat het zijn positie ten aanzien van het eigen nucleaire programma, en de houding die het aanneemt tegenover de buitenwereld en het IAEA, moet herzien. Westerse diplomatieke druk en sancties lijken voorlopig echter de enige maatregelen die worden getroffen. De mogelijke beslissing militair in te grijpen is nog lang niet aan de orde, zo liet Israëlisch Minister van Defensie Ehud Barak twee weken geleden nog weten. Meir Degan, voormalig leider van de Israëlische inlichtingendienst Mossad, noemde een aanval op Iran zelfs het stomste wat je op dit moment kunt doen. Anderen zijn het er echter over eens dat een oorlog tussen het Westen en Iran al lang aan de gang is. De aanslag op Ahmadi Roshan van een paar weken geleden is daarvan voorlopig het laatste, maar zeker niet het enige, bewijsstuk. Volgens Ronen Bergman, een Israëlisch onderzoeksjournalist die onder andere publiceerde in The New York Times, Wall Street Journal, Foreign Affairs, The Guardian en The Times, is deze oorlog zelfs al ongeveer dertig jaar bezig. Dit beschrijft hij in zijn boek The Secret War With Iran, waarin hij beweert dat de langstdurende aanhoudende oorlog in het Midden-Oosten niet die in Irak, Afghanistan of Libanon, maar die met Iran is. In tegenstelling tot andere oorlogen, wordt deze echter niet of nauwelijks opgemerkt door het grote publiek. De auteur noemt het een Clandestine War : Een geheime oorlog die Westerse 2
inlichtingendiensten, met de Amerikaanse CIA en de Mossad uit Israël als voornaamste spelers, al sinds de Iraanse revolutie van 1979 met Iran voeren. Bergman legt uit dat, terwijl de strijd tussen Westerse inlichtingendiensten enerzijds en het geestelijke regime van Iran anderzijds al tientallen jaren aan de gang is, die eigenlijk pas vanaf de eenentwintigste eeuw concreet is gericht op het Iraanse atoomprogramma. Dit heeft te maken met het feit dat de Verenigde Staten en Israël relatief laat doorhadden wat de werkelijke omvang van dit nucleaire project was. Inmiddels bestaat er volgens Bergman weinig twijfel meer over de aard van het programma: Iran is bezig met het vervaardigen van nucleaire wapens en vormt daardoor de één van de grootste bedreigingen voor de Verenigde Staten en zijn bondgenoten. Het Westen leek de oorlog met Iran lange tijd te gaan verliezen. Toch zijn er de laatste tweeënhalf jaar gebeurtenissen aan te wijzen die een verbetering van de Westerse positie suggereren, aldus Bergman, die dit boek publiceerde in de zomer van 2008 en met de afgelopen tweeënhalf jaar dus doelt op de periode vanaf begin 2006. In deze periode zijn Amerikaanse en Israëlische inlichtingendiensten in staat geweest belangrijke informatie omtrent het nucleaire programma van Iran te verzamelen en met behulp van die informatie succesvolle operaties te lanceren in het Midden-Oosten. Zo is bijvoorbeeld generaal Ali Reza Askari in februari 2007 overgelopen naar de CIA. Askari was één van de topadviseurs van voormalig Iraans president Mohammad Khatami. De nieuwe en huidige president, Mahmoud Ahmadinejad, stond op minder goede voet met Askari en onthief hem van al zijn taken. In 2007 besloot hij met waardevolle informatie naar de CIA te stappen. Dankzij de informatie die hij de Amerikaanse inlichtingendienst verschafte, is de CIA erachter gekomen dat Iran bezig was met een gezamenlijke nucleaire onderneming met Syrië en Noord-Korea: Op Syrische bodem werd met Koreaanse expertise en Iraans geld gewerkt aan een nucleair project, dat erop gericht zou zijn wapens te produceren. In juli 2007 vond er vervolgens een explosie plaats in een Syrisch wapendepot, waarbij vijftien Syriërs en tien Iraniërs de dood vonden en ernstige schade werd toegebracht aan de faciliteit. Een Israëlisch minister noemde het voorval een wonderbaarlijk ongeluk. Twee maanden later brachten zeven Israëlische gevechtsvliegtuigen een ander nucleair complex in Syrië tot ontploffing. Deze faciliteit maakte deel uit van het gezamenlijke project van Iran, Noord-Korea en Syrië, een coalitie die door Bergman wordt aangemerkt als een Triangle of Evil. Bergman bracht zijn boek uit in 2008. Inmiddels is het 2012 en het nucleaire programma van Iran is nu misschien wel meer dan ooit onderwerp van gesprek in de 3
internationale media. De aanslag op Ahmadi Roshan van 11 januari jongstleden deed bovendien uitspraken van een geheime oorlog tussen het Westen en Iran opnieuw de kop opsteken. Een kijkje in de recente geschiedenis van soortgelijke aanslagen leert ons dat twee jaar eerder, op 12 januari 2010, de natuurkundige Massoud Ali Mohammadi om het leven kwam door een bom bevestigd aan een motorfiets. Op 29 november van datzelfde jaar vond er vervolgens een dubbele aanslag plaats op twee nucleaire wetenschappers. Eén van hen, Majid Shariara, werd daarbij gedood. De ander, Fereydoon Abassi, raakte gewond. Net als bij de aanslag van afgelopen januari, was ook hier sprake van tot ontploffing gebrachte autobommen. Na elk van de hierboven genoemde gebeurtenissen doken berichten over Amerikaanse en Israëlische betrokkenheid op in de Iraanse en internationale media. Ook vanuit de Iraanse regering werd met een beschuldigende vinger gewezen in de richting van de Verenigde Staten en Israël, die op hun beurt alle verdenkingen van de hand wezen. Toch zijn er nog vele andere incidenten te identificeren die erop zouden wijzen dat de twee Westerse bondgenoten grote moeite doen het nucleaire programma van Iran te saboteren. Zo werd in juni 2010 het computervirus Stuxnet geconstateerd. Verschillende computers, die werden gebruikt voor het Iraanse kernprogramma, waren geïnfecteerd met dit virus. Het nucleaire programma van Iran zou hierdoor aanzienlijke vertraging hebben oplopen. Volgens experts is er zelfs sprake van een jarenlange vertraging. Als brein achter deze cyberaanval werden de CIA en de Mossad genoemd. Een jaar eerder, in juni 2009, verdween de Iraanse wetenschapper Shahram Amiri, naar eigen zeggen tijdens een pelgrimstocht in Saoedi-Arabië. Hij beweerde te zijn ontvoerd door de CIA en in de Verenigde Staten te zijn gemarteld en ondervraagd voor informatie over het nucleaire programma van Iran. De Amerikanen benadrukten dat Amiri niet was ontvoerd, maar uit vrije wil naar de CIA was gestapt. Het afgelopen jaar was Iran bovendien minstens twee maal het decor van mysterieuze explosies. Tijdens een bezoek van president Ahmadinejad op 25 mei 2011 kwamen twee mensen om het leven bij een gasexplosie in een olieraffinaderij. Een half jaar later, op 14 november, kwamen zeventien leden van de Revolutionaire Garde om het leven bij een ontploffing op een militaire basis. Eén van de doden was generaal Hassan Moghaddam, een sleutelfiguur in het Iraanse programma voor langeafstandsraketten. Ruim een jaar eerder viel er een overeenkomstige explosie waar te nemen op een wapenopslagplaats van de Revolutionaire Garde en in 2009 werden twintig mensen gedood bij een ontploffing op een militaire basis vijfhonderd kilometer ten zuidwesten van Teheran. In de zomer van 2008 werd 4
ook al een militair konvooi van de Revolutionaire Garde opgeblazen in een buitenwijk van de Iraanse hoofdstad. Bij dit incident kwamen destijds vijftien mensen om het leven. De media rapporteren de laatste jaren vaker van soortgelijke gebeurtenissen. Van al deze incidenten wordt afzonderlijk melding gemaakt, daarbij van tijd tot tijd refererend aan mogelijke Amerikaanse dan wel Israëlische betrokkenheid, maar daar blijft het over het algemeen bij. Bovendien wordt aan dergelijke kleinschalige acties relatief weinig aandacht besteed in de media. Echter, wanneer al die losse gebeurtenissen in een reeks aan elkaar worden gekoppeld, ontstaat het beeld van de uitgebreide, geheime oorlog waar Bergman vier jaar geleden al over sprak. Want ook Bergman geeft in zijn boek een gedetailleerde beschrijving van een reeks aanslagen, explosies en mysterieuze ongelukken die ertoe heeft geleid dat ontwikkelingen in het nucleaire programma van Iran aanzienlijk zijn vertraagd. Zo vertelt de auteur over drie, en mogelijk zelfs vier, vliegtuigen van de Republikeinse Garde die tussen februari 2006 en maart 2007 in Iran zijn neergestort. Hierbij kwamen personen die betrokken waren bij de bescherming van het Iraanse atoomprogramma om het leven. De Republikeinse Garde vermoedt dat dit geen ongelukken waren. In april 2006 vond er een ontploffing plaats op de nucleaire faciliteit in Natanz, die ervoor zorgde dat een zeer belangrijke poging tot verrijking van uranium noodgedwongen in de wacht werd gezet. Op 18 januari 2007 werd de Iraanse professor Ardeshir Hosseinpour, die werkzaam was op de kerncentrale van Isfahan, dood in zijn huis aangetroffen. Verschillende bronnen meldden dat de Mossad hierbij betrokken was en dat er bovendien een explosie in het laboratorium van de professor had plaatsgevonden; een explosie waarbij verscheidene medewerkers werden verwond of gedood. Rond dezelfde tijd bleek dat bepaalde apparatuur in Iraanse kerncentrales niet bruikbaar was. Iran concludeerde dat de nucleaire leveranciers van wie het de apparaten had gekocht, in werkelijkheid handelden namens Westerse inlichtingendiensten en dat deze het materiaal hadden gesaboteerd. Bergman ziet dit alles als een positief aspect in een strijd die het Westen lange tijd leek te gaan verliezen van Iran. Het land van president Ahmadinejad is volgens de Israëlisch journalist namelijk weldegelijk schuldig aan het ontwikkelen van kernwapens en moet daarin worden gestopt. Deze visie wordt, zeker na de bekendmaking van het IAEA-rapport van afgelopen november, grotendeels gedeeld door Westerse beleidsmakers. De Iraanse autoriteiten doen ook melding van een geheime oorlog. Ook zij erkennen Westerse betrokkenheid bij de reeks aanslagen zoals hierboven beschreven, maar zien dit in tegenstelling tot Bergman en de zijnen uiteraard als een onrechtvaardige strijd. Volhoudend 5
dat het land slechts kernenergie wil opwekken voor civiele en medische doeleinden, veroordelen ze niet alleen de sancties die officieel door de Verenigde Naties, de Verenigde Staten en de Europese Unie worden opgelegd, maar ook de vermeende geheime missies van de CIA en de Mossad die erop zijn gericht het nucleaire programma van Iran te saboteren. De Iraanse ambassadeur van de Verenigde Naties, Mohammad Khaza ei, liet in een brief aan secretaris-generaal Ban Ki-moon weten dat hij voldoende bewijs in bezit heeft om aan te kunnen tonen dat de moord op Ahmadi Roshan van afgelopen januari onderdeel uitmaakt van een vergaande buitenlandse terroristische campagne waarin Iraanse nucleaire wetenschappers het doelwit vormen van gerichte aanslagen. Een sterkere roep om vergelding kwam naar voren in de krant Kayhan, één van de meest conservatieve kranten in Iran en tevens een spreekbuis van de religieus leider Ayatollah Ali Khamenei. In deze krant werd één dag na de meest recente aanslag opgeroepen tot wraakacties tegen Israël. De daders zijn gemakkelijk te identificeren en binnen handbereik, zo meldde de algemeen directeur van de krant. Ook zei hij dat het vermoorden van verschillende Israëlische ambtenaren en militaire leden tot de mogelijkheden behoorde. Ayatollah Khamenei voegde hier op zijn website aan toe dat de verantwoordelijken voor de moord op de Iraanse nucleaire wetenschapper gestraft moeten worden. Daarbij vergat hij niet te vermelden dat die verantwoordelijken werkzaam zijn voor Westerse inlichtingendiensten. Of de Verenigde Staten en Israël nu wel of niet betrokken zijn bij de reeks aanslagen, ze halen zich in ieder geval de woede van de Iraniërs op de hals. Het kan uiteindelijk leiden tot een sterk toenemende instabiliteit in de regio. Officieel is er geen oorlog met Iran. Maar wat niet is, kan nog komen. Aangenomen dat Westerse inlichtingendiensten niet onschuldig zijn in deze kwestie, kunnen de acties daarentegen ook worden gezien als juist het enige middel een werkelijke oorlog te voorkomen. Als door de Westerse campagne het prijskaartje van de voortzetting van het nucleaire project te groot wordt, dan zouden de Iraniërs weleens kunnen besluiten het hele programma stop te zetten. Of de geheime oorlog hier daadwerkelijk iets aan toevoegt, is een tweede. Iran wordt namelijk al zwaar getroffen door sancties buiten de reeks aanslagen om. Ondertussen is nog steeds niet met zekerheid te zeggen of het Iraanse atoomprogramma er werkelijk op is gericht wapens te produceren. 6
7