Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland voor de derde keer een monitor onder jongeren van 12-24 jaar uitgevoerd. Eerst is een grote groep jongeren benaderd om via internet de vragenlijst in te vullen. Daarna is een steekproef van de non-respondenten aangeschreven met een schriftelijke vragenlijst. Ruim 3600 jongeren hebben de vragenlijst uiteindelijk ingevuld. De resultaten geven inzicht in de gezondheid en leefstijl van jongeren in de regio IJsselland en zullen gebruikt worden om het regionaal en lokaal gezondheids- en jeugdbeleid te onderbouwen. Onlangs is het landelijke onderzoek seks onder je 25e II afgerond en zijn de belangrijkste conclusies hiervan gepresenteerd. Een aantal onderdelen hiervan zijn in deze factsheet beschreven. Verder zijn ook de cijfers uit de soa-registraties van de GGD en huisartsen/specialisten meegenomen bij het maken van deze factsheet. Factsheet seksueel gedrag 2011 Regio IJsselland/Olst - Wijhe
Seksueel gedrag Veel jongeren hebben tussen hun 12e en 24e jaar hun eerste seksuele ervaringen: zoenen, een liefdesrelatie, voor het eerst met iemand naar bed gaan. Het is belangrijk dat jongeren dit veilig en vrijwillig doen. Condoomgebruik beschermt behalve tegen ongewenste zwangerschap ook tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa). Welke redenen hebben jongeren om toch geen condooms te gebruiken? En weten jongeren wat loverboys zijn? Vaste relaties Van de ondervraagde jongeren geeft 32% aan een vaste relatie / liefdesrelatie te hebben. Meer meisjes (37%) dan jongens (27%) hebben een vaste relatie. Bijna de helft (48%) van de jongeren van 16 t/m 23 jaar heeft een vaste relatie. Van de 12 t/m 15 jarigen is dit ruim 8%. Van de jongeren die op het MBO of HBO zitten heeft ongeveer een kwart een vaste relatie (23% en 27%). Starten met seks Jongeren die wel eens met iemand naar bed zijn geweest, waren de eerste keer gemiddeld 16,6 jaar oud. Meisjes en jongens zijn ongeveer even oud (16,5 vs. 16,8 jaar) als ze voor de eerste keer met iemand naar bed gaan. Landelijk gezien ligt de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor de eerste keer geslachtsgemeenschap hebben rond de 17 jaar (16,7) wat dus overeenkomt met het regionale gemiddelde. Er zijn nauwelijks jongeren die jonger dan 12 waren toen ze voor het eerst met iemand naar bed gingen (<1%). Leeftijd waarop jongeren voor het eerst met iemand naar bed gaan (%) 12 jaar 12 t/m 13 jaar 4 2 14 t/m 15 jaar 18 27 16 t/m 17 jaar 46 46 > 18 jaar 32 25 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 jongen meisje Hoeveel jongeren hebben geslachtsgemeenschap (gehad) (%) jongens 60 40 meisjes 58 42 12 t/m 15 jaar 97 3 16 t/m 19 jaar 56 44 20 t/m 23 jaar 25 75 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 nooit 1 of meer keer
De volgende onderdelen gaan over die jongeren die een of meerdere keren geslachtsgemeenschap hebben gehad. Aantal sekspartners Bijna 40% van de jongeren die met iemand naar bed is geweest, is tot nu toe met 1 persoon naar bed geweest. Vanzelfsprekend zijn oudere jongeren wat vaker met verschillende personen naar bed geweest. Hoewel meisjes over het algemeen vaker met iemand naar bed zijn geweest dan jongens, zijn er meer jongens dan meisjes die 5 of meer sekspartners hebben gehad (26% vs. 13%). Jongeren op het HBO/Universiteit zijn vaker met 5 of meer verschillende personen naar bed geweest dan hun leeftijdsgenoten op het MBO (21% vs 16%). Van de niet schoolgaande jongeren geeft 23% aan met 5 of meer verschillende sekspartners naar bed te zijn geweest. Andere voorbehoedsmiddelen Naast het condoom werd ook de pil veel gebruikt (78%) bij de laatste keer dat jongeren geslachtsgemeenschap hadden. Slechts 6% gebruikte andere voorbehoedsmiddelen dan het condoom of de pil. Uit landelijk onderzoek komt naar voren dat 78% van de jongens en 81% van de meisjes bij de geslachtsgemeenschap met de laatste partner altijd een bepaald voorbehoedsmiddel gebruikten om zwangerschap te voorkomen. Dit hoge percentage komt overeen met de cijfers uit de jongerenmonitor. Ondanks het hoge gebruik van anticonceptiemiddelen, is het gebruik van de morning-after pil landelijk gezien behoorlijk hoog. Van de meisjes die seksueel actief zijn, heeft 12% het afgelopen jaar een morning-after pil gebruikt. Gebruikte voorbehoedsmiddelen bij laatste keer geslachtsgemeenschap (%) Condooms De meeste jongeren gebruikten altijd (34%) of meestal (28%) een condoom. Zeventien procent deed dat soms, 20% (vrijwel) nooit. Op de vraag gebruikte je de laatste keer dat je met iemand naar bed ging een condoom, antwoordt 30% ja, 65% nee en 5% weet het niet meer. Jongens geven vaker aan altijd een condoom te gebruiken (36%) en de laatste keer een condoom te hebben gebruikt (28%) dan meisjes (31% en 21%). Jongeren die op het MBO zitten geven vaker aan dat ze de laatste keer een condoom hebben gebruikt dan hun leeftijdgenoten op het HBO/Universiteit (30% en 18%). jongens meisjes 12 t/m 15 jaar 16 t/m 23 jaar Totaal condooms gebruikt 28 84 22 87 35 69 25 86 25 85 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 ander voorbehoedsmiddel of pil gebruikt Condoomgebruik meisjes en jongens (%) meisjes jongens 15% 9% 9% 11% 31% 36% 19% 15% 26% 29% ja, altijd meestal soms vrijwel nooit nooit
Redenen om geen condoom te gebruiken Als reden om geen condoom te gebruiken, geven de meeste jongeren aan dat ook de pil of een ander voorbehoedsmiddel werd gebruikt (44%), dat ze een vaste relatie hebben (40%) en dat ze elkaar vertrouwden (28%). Er zijn ook jongeren die geen condoom gebruikten omdat ze vrijen met condoom niet zo lekker vinden (18%), omdat ze geen condoom bij zich hadden (8%), die een condoom gebruiken lastig of moeilijk vinden (7%), die teveel gedronken hadden (5%) of die niet durfden te zeggen dat ze een condoom wilden gebruiken (1%). Reden om geen condoom te gebruiken (%) 7 teveel gedronken 4 27 vertrouwen 28 43 ander voorbehoedsmiddel 45 34 vaste verkering 44 10 geen condoom bij zich 6 Seksueel overdraagbare aandoeningen (Soa) Een klein deel van de jongeren (ruim 2%) weet dat hij / zij wel eens een seksueel overdraagbare aandoening (soa), zoals chlamydia of gonorroe heeft gehad. Van de jongeren van 12 t/m 15 jaar heeft een enkeling weleens een soa gehad. Van de 16 t/m 23 jarigen heeft 3% een keer een soa gehad. Verder is er een klein verschil tussen jongens en meisjes: 1% van de jongens en ongeveer 4% van de meisjes heeft een soa gehad. Soa consulten Als jongeren zich willen testen op een soa kunnen ze terecht bij zowel de GGD als de huisarts. Jongeren behoren tot de risicogroep en komen daarom in aanmerking voor een gratis consult bij de GGD. Het aantal soa consulten bij de GGD stabiliseert, maar er worden wel meer soa gevonden tijdens zo n consult. In plaats van het uitvoeren van zoveel mogelijk consulten verschoof de aandacht naar het (beter) bereiken van risicogroepen. Chlamydia blijft de meest voorkomende soa in Nederland, maar de laatste jaren zien we een stijging in het percentage gonorroe onder vooral vrouwen en bij mannen die seks hebben met andere mannen. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 jongen meisje Vaste relatie, seks en condoomgebruik Jongeren met een vaste relatie hebben vaker geslachtsgemeenschap gehad dan jongeren zonder vaste relatie (76% vs. 19%). Jongeren zonder vaste relatie geven vaker aan altijd een condoom te gebruiken dan jongeren met een vaste relatie (47% vs. 29%), en hebben vaker de laatste keer een condoom gebruikt (33% vs. 20%). Soa gevonden door GGD of huisartsen/specialisten regio IJsselland* GGD IJsselland Totaal Chlamydia Gonorroe aantal consulten positief** positief** 960 172 22 (18%) (2%) Huisartsen 2935 443 53 regio IJsselland (15%) (2%) * voor deze cijfers is gebruik gemaakt van de gegevens van GGD IJsselland en de laboratoria in Zwolle, Deventer en Hardenberg ** dit is het vindpercentage en is gebaseerd op het totaal aantal consulten. Sense De GGD heeft het sense spreekuur, bedoeld voor jongeren tot en met 24 jaar, die vragen hebben over seks. Landelijk werden er in 2011 meer dan 15.500 Sense consulten uitgevoerd, een stijging van 19% ten opzichte van 2010. Ook in regio IJsselland is het aantal consulten de laatste jaren toegenomen. De hulpvraag van meisjes tijdens een consult bij GGD IJsselland ging met name over anticonceptie, gevolgd door soa. Bij jongens stonden de soa-vragen op nummer 1 gevolgd door vragen over seksualiteit.
Ongewenste seksuele ervaringen Onder een ongewenste seksuele ervaring vallen alle seksuele handelingen, zoals zoenen, intiem betast worden tot met iemand naar bed gaan zonder dat diegene het wil. Ruim 4% van de jongens heeft wel eens tegen zijn zin een seksuele ervaring gehad, 2% geeft aan dat hij deze vraag niet wil beantwoorden. Van de meisjes rapporteert 11% ongewenste seksuele ervaringen en ruim 3% wil deze vraag niet beantwoorden. Jongeren die een ongewenste seksuele ervaring hebben, geven vaker aan emotionele problemen te hebben en ervaren hun gezondheid als minder goed dan jongeren zonder deze ervaring. Relatie ongewenste seksuele ervaringen en (psychische) gezondheid (%) jongeren met ongewenste seksuele ervaringen jongeren zonder ongewenste seksuele ervaringen 6 16 goede gezondheid 71 85 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 jongeren met emotionele problemen Loverboys Een grote meerderheid van de meisjes (98%) en jongens (90%) heeft wel eens van loverboys gehoord. Jongens hebben in het algemeen minder vaak van loverboys gehoord dan meisjes, dit geldt voor vrijwel alle opleidingscategorieën. Van alle jongeren kent ruim 4% één of meerdere meisjes die met een loverboy omgaan. Deze jongeren zitten vooral op het MBO of zijn niet-schoolgaand.
Trend Seks en condoomgebruik Het percentage jongeren dat een vaste relatie heeft, is in de afgelopen jaren ongeveer gelijk gebleven, met daarin wel een uitschieter in 2007. In 2011 gaf 36% van de jongeren aan weleens (1 of meer keer) geslachtsgemeenschap te hebben gehad. Vanaf 1998 is er een lichte stijging te zien wat betreft dit percentage tot 42% in 2007 en nu is er weer sprake van een lichte daling. Er zijn in 2011 meer jongeren die aangeven altijd of meestal een condoom te gebruiken dan in 2003 en 1998, maar ten opzichte van 2007 is dit percentage gelijk gebleven. Loverboys In 2003 gaf slechts 73% van de jongeren aan weleens gehoord te hebben van loverboys, dat percentage is de afgelopen jaren gestegen naar ruim 90%. Sinds 2007 is dit percentage vrijwel gelijk gebleven (94% vs. 92%). Er is wel een verschil te zien tussen jongens en meisjes wat betreft de bekendheid van het begrip loverboys. Het percentage jongens dat weleens van loverboys heeft gehoord is gestegen van 82% in 2007 tot 90% in 2011. Terwijl het percentage meisjes nauwelijks gestegen is (96% in 2007 vs 98% in 2011). Trends in seksueel gedrag startleeftijd geslachtsgemeenschap geslachtsgemeenschap gehad altijd/meestal een condoom 16,6 16,4 36 35 30 42 53 49 62 62 0 10 20 30 40 50 60 70 2011 2007 2003 1998 Het percentage jongeren dat in 2011 heeft aangegeven dat ze meisjes kennen die met loverboys omgaan is sinds 2003 en 2007 nauwelijks veranderd (nog steeds ongeveer 5%). In 1998 is niet gevraagd naar loverboys.
Gemeente Olst-Wijhe Seksueel gedrag onder jongeren van 12 t/m 23 jaar in de gemeente Olst-Wijhe gemeente gemeente gemeente Regio IJsselland Olst - Wijhe 2003 (%) Olst - Wijhe 2007 (%) Olst - Wijhe 2011 (%) 2011 % Heeft een vaste relatie Jongens 27 34 25 27 Meisjes 33 42 35 37 Totaal 31 38 30 32 Heeft geslachtsgemeenschap gehad Jongens 33 40 37 40 Meisjes 35 47 40 42 Totaal 34 44 39 41 Gebruikt altijd/meestal een condoom Jongens 56 61 78 66 Meisjes 37 61 64 57 Totaal 45 61 71 61 Gebruikt ander voorbehoedmiddel Jongens - 74 79 80 Meisjes - 87 92 87 Totaal - 82 85 84 Heeft gehoord van loverboys Jongens 51 86 89 90 Meisjes 72 97 98 98 Totaal 63 92 93 94 In 2007 hadden meer jongens in Olst-Wijhe een vaste relatie dan in 2011. Hetzelfde geldt voor meisjes. Het aantal jongeren in Olst-Wijhe dat aangeeft een vaste relatie te hebben, is ongeveer gelijk aan de regio. Vier van de tien jongeren in Olst-Wijhe is wel eens met iemand naar bed geweest. Dit is licht gestegen sinds 2003 met in 2007 een uitschieter omhoog. De meisjes in Olst-Wijhe zijn in 2011 minder vaak met iemand naar bed geweest dan in 2007 (40% versus 47%). De meeste jongeren waren tussen de 16 en 17 jaar oud toen ze voor het eerst met iemand naar bed gingen. Vrijwel alle jongeren waren ouder dan 14 jaar tijdens de eerste keer. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren in Olst- Wijhe voor het eerst met iemand naar bed gingen is 16,5 jaar. Dit gemiddelde is gestegen sinds 2007, toen was de gemiddelde leeftijd bijna 16 jaar. Vier van de vijf jongens in Olst-Wijhe, die geslachtsgemeenschap heeft (gehad), gebruikt een condoom als voorbehoedmiddel. Dit percentage is hoger dan in 2003 en 2007. Vergeleken met de regio gebruiken meer jongeren in Olst-Wijhe een condoom. Het percentage jongeren dat een ander voorbehoedmiddel (met name de anticonceptiepil) gebruikt, ligt zowel in de regio als in de gemeente Olst-Wijhe erg hoog, namelijk (bijna) 85%. Dit was in 2007 ongeveer gelijk. Bijna alle meisjes in Olst-Wijhe hebben, net als in 2007, wel eens gehoord van loverboys. Jongens weten vaker niet wat loverboys zijn dan meisjes. Vier procent van alle jongeren in Olst-Wijhe kent één of meerdere meisjes die met loverboys omgaan. Seksueel gedrag onder jongeren in Olst - Wijhe (%) heeft geslachtsgemeenschap gehad gebruikt altijd/meestal een condoom 34 44 39 45 61 71 0 10 20 30 40 50 60 70 80 2003 2007 2011
In deze regionale weergave van de resultaten is rekening gehouden met verschillen in gemeentegrootte, leeftijd, geslacht en responspercentage per gemeente. Factsheets die verschijnen zijn: Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Daarnaast worden de gemeentelijke cijfers per thema toegevoegd aan de factsheets. Deze factsheets worden per gemeente uitgebracht. De factsheets worden op de website van de GGD geplaatst. GGD IJsselland Kennis- en Expertise Centrum Postbus 1453 8001 BL Zwolle T. 038 428 16 24 E. r.schiltman@ggdijsselland.nl I. www.ggdijsselland.nl Colofon