Gewoon doen is niet gek genoeg INTERVIEW MET DOUWE BREIMER pagina 7 Onderzoek LEEFBAARHEID EN ECONOMISCHE ONTWIKKELING IN FRYSLÂN pagina 6 VERBINDT JAARGANG 4 NUMMER 2 EDITIE ZOMER 2015 WWW.UCF.FRL @UCFFRYSLAN Siebren Brouwer (Djipper) test het prototype van de spuitkop (foto: Hoge Noorden) VALORISATIE DUURZAMER GEBRUIK VAN BESTRIJDINGS MIDDELEN EN WATER DOOR NIEUWE TECHNIEK Een spuitkop die tot zo n 60 keer minder water gebruikt als de nu gebruikte spuitkoppen en daarnaast ook nog eens efficiënter het gewas besproeid. Met minder drift van het middel op het land en meer op de plant. Siebren Brouwer van het bedrijf Djipper ziet veel toegevoegde waarde in deze toepassing. lees verder op pagina 2 > Transitie START VAN RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN/CAMPUS FRYSLÂN Column PIER BERGSMA: WAT IS ER MIS MET RENDEMENTSDENKEN? Mastercollege UCF HIGH TECH SYSTEMS & MATERIALS (HTSM) pagina 3 pagina 6 pagina 8
vervolg pagina 1 Bij de Technische Universiteit Delft is de ElectroHydroDynamische Atomisatie (EHDA) onderzocht, ook wel electrospraying genoemd. Atomisatie is het proces van het uit elkaar vallen van een vloeistof in kleine druppeltjes. Een elektrisch veld wordt toegepast om het proces van druppelvorming (grootte van de druppels) te beïnvloeden en de druppeltjes een elektrisch lading mee te geven. Hiermee kan een vloeistof worden opgebroken in hele kleine druppels door middel van een elektrostatisch veld. Met deze manier van vernevelen kunnen de druppelgrootte en de verspreiding van de druppels in Het door Djipper ontwikkelde prototype van de cropsprayer (foto: Hoge Noorden) het spuitbeeld worden gecontroleerd en wordt ook het aanbrengen van dunne filmlagen mogelijk. Inmiddels kent deze technologie minder water, duurzamer en drift reductie van bestrijdingsmiddelen verschillende toepassingen, bijvoorbeeld in de microchip industrie. Ik heb naar meerdere toepassingen gekeken, maar de technologie om op grotere schaal gewassen te bespuiten in de land- en glastuinbouw, leek mij het meest kansrijk. Ik heb mijn eigen bedrijf opgericht om nieuwe producten te ontwikkelen en in de markt te zetten, zegt Siebren Brouwer, eigenaar van Djipper. Brouwer heeft via zijn masterstudie in Delft en zijn thesis bij Wetsus de ontwikkeling van deze technologie nauw kunnen volgen en mee kunnen ontwikkelen. Het idee om het te gebruiken om planten te bespuiten is in Delft onderzocht. Ik werk het nu conform mijn eigen inzicht uit. Ik ben met het idee van de crop sprayer de markt op gegaan om een zakenpartner te vinden. Homburg Holland was bereid om met Djipper in zee te gaan. Van UCF heb ik een opdracht gekregen om het prototype verder te ontwikkelen. op dan de oude: minder water, spuitkop levert meer rendement duurzamer en minder waste van Gewasbeschermingsmiddelen bestrijdingsmiddel dat op de plant Het mooie van deze technologie komt in plaats van op het land. is dat het gebruik van gewasbeschermingsmiddel als ook het Prototype gebruik van water aanzienlijk kan De komende periode wordt gewerkt worden verminderd terwijl het aan het prototype dat moet worden getest. Samen met Homburg gewas op een minstens gelijkwaardig niveau beschermd blijft. Door Holland in Stiens wordt het eerste aangescherpte regelgeving en de prototype gemaakt. Hiermee kunnen praktische veldtesten worden noodzaak om te optimaliseren zit de land- en tuinbouwsector gedaan. Homburg levert hier een namelijk te springen om systemen basismachine voor die uitgerust zal worden met het nieuwe die bijdragen aan een efficiëntere gewasbescherming met een reductie van emissies naar het opper- De fabricage en ontwerp van de Elektrospray spuitkoppensysteem. vlaktewater. Dat geldt niet alleen spuitkoppen zal worden verzorgd voor Nederland, maar ook voor het door Djipper. Het ontwikkelde prototype gaan we verder op verschil- buitenland. Ik vergelijk het systeem wel eens met een gloeilamp versus een led lamp. De gloeilamp open veld als in de glastuinbouw. lende locaties testen in zowel het zet maar weinig elektriciteit om in Bij succesvolle validatie en certificering zal het nieuwe systeem op licht. Een led lamp zet veel meer elektriciteit om in licht. Ook mijn de markt worden gebracht. University Campus Fryslân (UCF) wil werk maken van nieuwe kennis uit promotieonderzoek. Daarom is naast geld voor promotieonderzoek ook geld beschikbaar voor valorisatie van nieuwe kennis. Met een budget voor valorisatie wil UCF ondernemers op weg helpen, die een nieuw product of dienst op de markt willen brengen op basis van gedaan promotieonderzoek. Bijvoorbeeld door een bijdrage in kosten van prototyping of van het doen van een validatie-onderzoek. Want het ontwikkelen van iets nieuws op basis van onderzoek is moeilijker dan gedacht en kost vaak veel tijd en geld. Beoogde klanten willen weten hoe een nieuw product werkt en, misschien nog wel belangrijker, of het ontwikkelde product wel doet wat het belooft. UCF kan hierin een handje helpen. De opdracht aan het bedrijf Djipper is daar het eerste voorbeeld van. KORT NIEUWS UCF Summer school 2015: Happy City Van 9 tot 11 juni organiseerde UCF de Summer School 2015. Tijdens deze Summer School werd de relatie tussen de voordelen van een middelgrote stad en geluk onderzocht. Kleine en middelgrote steden hebben voordelen als het gaat om de menselijke maat, de relatie met het omliggende platteland en het feit dat alles op loopafstand ligt. Daarnaast maakt technologie verbondenheid met de rest van de wereld mogelijk, net zo goed als in metropolen. Betekent dit dat inwoners van de middelgrote stad gelukkiger zijn? Op www.ucf.frl vindt u meer informatie over de uitkomsten van de Summer School. NSO bezoekt Leeuwarden Na een jaar te hebben overgeslagen bezoekt het Nederlands Studentenorkest (NSO) in 2016 Leeuwarden weer. Op zondag 7 februari 2016 speelt het NSO in de Harmonie werken van Maurice Ravel en Bela Bartók. Verder staan er werken van de Canadese componist Trevor Grahl en Claude Debussy geprogrammeerd. Als solist zal optreden Arthur Jussen, het jongste broertje van de jonge piano-virtuozen Jussen. Comedy Train In maart stonden de comedians van Comedytrain op de planken in de Kanselarij in Leeuwarden. De lovende recensies werden meer dan waar gemaakt. Allen in eigen stijl wisten Soundos el Ahmadi, Alex Ploeg, Kasper van der Laan en Patrick Laureij het publiek aan het lachen te maken. Actuele en herkenbare thema s werden door de comedians aangehaald en met een flinke dosis humor verpakt. College tour Het is voor het eerst dit studiejaar dat comedians van Comedytrain een tour maken langs de hogescholen en universiteiten in Nederland. Het optreden in de Kanselarij foto: Hans Jellema was onderdeel van deze College Tour en werd georganiseerd in samenwerking met Studium Generale Groningen en Stichting Leeuwarden Studiestad. 2
Vraag en Antwoord Start van Rijksuniversiteit Groningen/Campus Fryslân Door Frank Schröer Per 1 mei jl. is de Rijksuniversiteit Groningen gestart met de opbouw van de Campus Fryslân in Leeuwarden. De komende periode is een transitieperiode. UCF houdt op te bestaan en haar taken en werkzaamheden worden in de transitie naar de RUG/Campus Fryslân meegenomen. Een transitieperiode brengt altijd wat onduidelijkheden met zich mee. Daarom is hier een aantal belangrijke vragen en antwoorden op een rijtje gezet. Wat zijn de kerntaken van UCF? Onderzoek: Het genereren van kennis rondom de in Fryslân kansrijke economische thema s (Fryske hotspots). Daartoe kent UCF een onderzoekschool waar 35 promovendi zijn ondergebracht. Onderwijs: Binnen het Mastercollege UCF worden in Leeuwarden universitaire masteropleidingen en een honourstraject aangeboden. Ook heeft het mastercollege opleidingen in ontwikkeling voor universitaire studenten die meer kennis willen vergaren over onderwerpen die gerelateerd zijn aan de Friese themagebieden. Leeuwarden Kennis- en Studentenstad: Het verbeteren van het kennis- en studieklimaat in Leeuwarden. Dit doet UCF onder meer in samenwerking met Tresoar en Leeuwarden Studiestad door bijvoorbeeld het organiseren van activiteiten op het gebied van wetenschap en samenleving en het realiseren van goede voorzieningen voor (internationale) studenten. Wat is er na 1 mei 2015 veranderd? Per 1 mei zijn de decaan prof. dr. Jouke de Vries en projectdirecteur drs. Piet Bouma gestart met de bouw van de Rijksuniversiteit Groningen/Campus Fryslân in Leeuwarden. Zij gaan werken aan de juiste bemensing van het faculteitsbureau en inhoud geven aan de te volgen master tracks en de start van het University College in Leeuwarden. Het UCF-bureau wordt geïntegreerd in het nieuwe faculteitsbureau. Blijft UCF bestaan? De taken van UCF worden langzamerhand overgedragen aan de Rijksuniversiteit Groningen/ Campus Fryslân. Het is de bedoeling dat de stichting UCF per 31 december 2015 volledig stopt. De netwerkfunctie die UCF nu heeft zal op een andere wijze worden ingevuld. Wat gebeurt er met de taken die nu onder UCF vallen zoals onderzoek en onderwijs? De vier master tracks en 35 promotieonderzoeken worden onder het gezag van verschillende universiteiten uitgevoerd. Zo is de master Water Technology een joint degree van de universiteiten van Groningen, Wageningen en Twente in samenwerking met Wetsus. Daarnaast telt het mastercollege UCF ook nog de Master of Environmental and Energy Management (Universiteit Twente, onderwijslocatie Van Hall Larenstein), de master Multilingualism (RUG i.s.m. NHL) en de honours master High Tech Systems and Materials (RUG i.s.m. Universiteit Twente). Aan de status van deze master tracks en promotieonderzoeken verandert niets. Welke master tracks start de RUG/Campus Fryslân in Leeuwarden? De RUG wil aan de Campus Fryslân masteropleidingen aanbieden die belangrijk zijn voor Fryslân en deel uitmaken van de Friese kennisagenda. In totaal gaat het in de komende jaren om vijf tot tien nieuwe opleidingen, die enkele honderden studenten naar Leeuwarden moeten gaan trekken. Voor de eerste jaren wordt in ieder geval gekoerst op de master programma s: Bestuurskunde/Veiligheid, Toerisme en Leefbaarheid. Wat is het University College? Belangrijk speerpunt van de nieuw te vormen Campus Fryslân is het internationaal residentieel University College. Het University College wordt een brede driejarige bachelor opleiding Liberal Arts and Sciences, waarbij de studenten op de campus wonen en studeren. Mogelijke locaties voor het University College worden momenteel onderzocht. UCF organiseerde allerlei wetenschappelijke bijeenkomsten in Leeuwarden, blijft dat zo? De afgelopen periode heeft UCF bijgedragen aan het academisch klimaat in Leeuwarden door bijeenkomsten zoals het Café van de Kleine Wetenschap, de Museum Universiteit en andere algemene wetenschappelijke lezingen te organiseren. Voor de RUG/Campus Fryslân is het versterken van het academisch klimaat van de stad en regio ook een belangrijke activiteit. Het draagt bij aan de uitstraling van Leeuwarden als Kennis- en Studentenstad. Hoe staat de politiek Provincie Fryslân en Gemeente Leeuwarden tegenover de transitie? UCF is in 2011 gestart, met steun van de Provincie Fryslân en de Gemeente Leeuwarden, om de in de regio actieve universiteiten, de Friese onderwijs- en onderzoeksinstellingen, de cultureel-maatschappelijke organisaties en de bedrijven met elkaar te verbinden om zo de kennisinfrastructuur en -economie te versterken en te bestendigen. De positieve evaluatie van UCF (juni 2014) heeft de wil versterkt om een volwaardige universitaire vestiging in Fryslân te realiseren. Het nieuwe college van Gedeputeerde Staten (GS) van Fryslân is in het coalitieakkoord positief over het inbedden van de 11e faculteit van de RUG in Leeuwarden. Deze maanden wordt een onderzoek naar de effecten van Campus Fryslân uitgevoerd. Daarna bepaalt de provincie definitief haar bijdrage aan de opstartfase. PROJECTDIRECTEUR PIET BOUMA Het was voor Piet Bouma geen doorslaggevende reden om projectdirecteur van de Campus Fryslân te worden, maar leuk is het wel om als geboren en getogen Fries te gaan werken in Leeuwarden. Bouma heeft zijn functie als hoofd Communicatie van de Rijksuniversiteit Groningen gedag gezwaaid en is per 1 mei jl. aan de slag gegaan als projectdirecteur RUG/ Campus Fryslân. Het is een mooie kans om aan te sluiten bij de ambitie van de Rijksuniversiteit Groningen om de Universiteit van het Noorden te zijn. We kunnen actief bijdragen om het studenten uit de regio mogelijk te maken om universitaire bachelor- en masterstudies te volgen dichtbij huis en toegespitst op Friese thema s. We gaan echt iets toevoegen aan de bestaande kennisinfrastructuur. Bouma werkt samen met prof. dr. Jouke de Vries die decaan foto: Amarins Gerlofsma is van de Campus Fryslân. Het is een mooie match tussen de ervaring van Jouke met het opzetten van een campus en het academisch curriculum en mijn kennis van het reilen en zeilen van de RUG. We zijn nu gestart met de opbouw van de Campus Fryslân en belangrijk is om te zorgen dat deze opgenomen wordt in de financiële structuur van Groningen. Daarnaast gaan we verder met de voorbereidingen van nieuwe masters. We werken verder aan de totstandkoming van de masters Toerisme, Leefbaarheid en Bestuurskunde/Veiligheid. Daar moet nog het één en ander voor gebeuren in samenwerking met de betreffende faculteiten in Groningen. Er zal conform afspraak- subsidie van de provincie Fryslân voor worden aangevraagd en we moeten toestemming voor de masters hebben van de minister van Onderwijs. De provincie is positief over de inbedding van de 11e faculteit van de RUG in Leeuwarden. De komende periode overleggen we met de politiek over hun bijdrage aan de Campus Fryslân. Ook willen we van start met de bouw van het residentieel college. Deze zal op zijn vroegst in 2017 de eerste studenten zien. Met de ervaringen van het University College Groningen in het achterhoofd willen we komen tot een plan van eisen voor het Friese College. Tenslotte vinden we het van essentieel belang om het kennisnetwerk en de omgeving van UCF goed te leren kennen. Er is immers al veel gebeurd in Fryslân. Meer informatie over de transitie op www.ucf.frl 3
Promoveren in Fryslân Door Amarins Gerlofsma Met de komst van de laatste drie PhD studenten begin dit jaar is het aantal PhD studenten van de UCF Research School gegroeid naar 35 promovendi. Merel van den Broek, Anniek Heerschop en Renske Lok, studenten van de UCF Research School, vertellen hoe zij hun promotieonderzoek ervaren en hoe hun project van meerwaarde kan zijn voor Fryslân. UCF-promovendi bijeen tijdens PhD retreat in april (foto: Frank Schröer) Van links naar rechts 1e rij: Amber Nota, Anniek Heerschop, Asli Boru, Merel van den Broek, Renske Lok, Maia Lordkipanidze, Suzan Christiaanse, Liisa Heiman (Medewerker UCF) 2de rij: Frans Coenen (Medewerker UCF), Richard Rijnks, Marjanne van der Hoek, Githe van der Meulen (Medewerker UCF), Jasper Meekes, Jelle Krol, Tonny Mulder (Medewerker UCF), Jasper Heslinga Merel van den Broek: IK KIJK UIT NAAR DE START VAN HET KLINISCH ONDERZOEK Al voor dat ze haar studie Geneeskunde aan de Rijksuniversiteit in Groningen had afgerond, wist Merel van den Broek (25) dat ze wou promoveren. In november 2014 kwam die wens uit en kon ze in Leeuwarden bij het MCL starten met haar onderzoek. Van den Broek doet haar onderzoek bij het Centrum voor Obesitas Nederland, een kliniek binnen het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL). In deze kliniek worden mensen met overgewicht onder andere geholpen via een maagverkleining. Een nadelige bijkomstigheid van deze operatie is de afname van spiermassa, diverse voedingstekorten en de kans op gewichtstoename na verloop van tijd. Dit heeft de aanleiding gevormd voor het onderzoek. Ik doe onderzoek naar het effect van eiwitten op het verzadigingsgevoel en gewichtsverlies. We willen onderzoeken of we met eiwitten in het dieet de uitkomsten van een maagverkleining kunnen verbeteren en complicaties weg kunnen nemen of verminderen. We hopen dat de uitkomst van het onderzoek zal leiden tot de ontwikkeling van een product met de perfecte samenstelling van eiwitten. Omslag Het was even een omslag voor Van den Broek: van student naar fulltime onderzoeker. Een PhD doen is wel even wat anders dan mijn studie Geneeskunde. Ik moest eerst erg wennen aan het feit dat ik de hele dag achter de computer zit, in plaats van met patiënten bezig te zijn. Maar voordat ik aan het klinische onderzoek kan beginnen, moet ik eerst de benodigde kennis vergaren, dus achter de computer zitten hoort er nu eenmaal bij. Ik kijk erg uit naar de start van het klinische onderzoek. Dat is wat ik het liefst doe. Profilering MCL Het Centrum voor Obesitas Nederland trekt patiënten vanuit heel Noord-Nederland en zelfs ver daarbuiten. Het MCL heeft zich gespecialiseerd op dit gebied en je zou daarom ook kunnen stellen dat het een profileringspunt is voor Fryslân. Ik had dit onderzoek natuurlijk bij ieder ander ziekenhuis kunnen doen, maar het heeft een toegevoegde waarde voor zowel de regio als voor mij om het juist hier te doen. 4
De UCF Research School heeft onder meer als doel het versterken van de Friese academische gemeenschap door het aantrekken van jonge en getalenteerde onderzoekers voor wetenschappelijk onderzoek dat relevant is voor Fryslân. De projecten van de huidige UCF promovendi hebben betrekking om de thema s: meertaligheid, duurzame energie en maatschappij, water technologie, toerisme en life sciences. De UCF Research School telt momenteel 35 promovendi. Zij zijn te vinden bij: NHL University of Applied Sciences, Stenden Hogeschool, Partoer, UTwente, MCL, Dairy Campus, Tresoar, TTI Wetsus, Wadden Academy, Fryske Akademy, Incas3, Philips en Hogeschool Van Hall Larenstein. Betrokken universiteiten zijn Rijksuniversiteit Groningen, Wageningen Universiteit & Research, TU Delft, Universiteit Twente, Universiteit van Amsterdam en Universiteit Leiden. Anniek Heerschop: IK KAN MEZELF ELKE DAG UITDAGEN, WAARDOOR GEEN DAG HETZELFDE IS Anniek Heerschop (25) studeerde Technische Geneeskunde aan de Universiteit van Twente in Enschede. Deze studie is gericht op het koppelen van geneeskunde aan natuurkundige- en wiskundige modellen en heeft als doel het verbeteren van de diagnostiek en therapie in de gezondheidszorg door innovatief gebruik van technologie. In februari van dit jaar heeft ze haar studie afgerond en in maart begon ze aan haar promotieonderzoek. De komende drie jaar zal Heerschop onderzoeken wat de toegevoegde waarde van serious gaming is bij het leren gebruiken van een multi-articulaire handprothese. Serious games zijn, in brede zin, spellen waar je iets van leert, legt Heerschop uit. In mijn onderzoek zijn het spellen die aangestuurd worden met spieren die men ook gebruikt voor het aansturen van een prothesehand. We willen met deze spellen kunnen bepalen in welke mate iemand controle heeft over zijn spieren. Op basis daarvan kan de beste prothese hand geselecteerd worden. Vervolgens kan er een ander spel gebruikt worden om het gebruik van de prothesehand aan te leren en te trainen. Uitdaging Heerschop zit nu twee maanden in het onderzoek dat deels door UMCG en deels door NHL University of Applied Sciences wordt begeleid. Mijn functie bevalt mij tot nu toe erg goed. Ik leer elke dag wat nieuws. Dat kan gerelateerd aan mijn onderzoek zijn, maar ik leer ook veel over het doen van onderzoek. Daarnaast leer ik inzien wat mijn kwaliteiten zijn, hoe ik deze kan inzetten en hoe ik mezelf verder kan ontwikkelen. Hierdoor blijf ik continue gemotiveerd. Het zorgt er ook voor dat ik mezelf kan blijven uitdagen, waardoor er nooit een dag hetzelfde is. Meerwaarde voor Fryslân Op de NHL wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling en implementatie van serious games in verschillende vakgebieden. Binnen de provincie Fryslân zou de kennis kunnen worden ingezet in het netwerk voor revalidatie in Fryslân. Revalidatie Friesland zet zich in voor mensen die specialistische medische revalidatie nodig hebben. Binnen mijn onderzoek worden therapie en innovatieve technologie samengebracht, waardoor we deze mensen in de toekomst kunnen helpen met gespecialiseerde test- en trainingsmethoden. Renske Lok: IK HOOP TOE TE WERKEN NAAR EEN PRODUCT WAAR MENSEN IETS AAN HEBBEN Na de middelbare school vertrok Renske Lok (24) vanuit Beesterzwaag naar Groningen om daar aan de Rijksuniversiteit Biologie te gaan studeren. Ze specialiseerde zich tijdens haar studie op het thema Biomedische Wetenschappen. In september 2014 studeerde ze af en in maart dit jaar begon zij aan haar promotieonderzoek. Lok doet onderzoek naar het effect van licht op alertheid. Licht dringt ons lichaam binnen via de lens van het oog. Via die lens wordt er informatie doorgegeven aan de hersenen. Wanneer deze zintuigelijke informatie de hersenen bereikt, worden allerlei processen beïnvloed, zoals stemming en alertheid. Onze alertheid varieert over de dag. Het idee is dat, doormiddel van licht, de schommelingen in alertheid tegen gegaan kunnen worden. Hierdoor kan de algemene alertheid worden vergroot, waardoor mensen beter gaan presteren. Naast het tijdstip van de dag heeft ook leeftijd invloed op de alertheid vertelt Lok. Naarmate we ouder worden, verandert de vorm van de lens. Hierdoor verandert ook de samenstelling van het licht dat onze hersenen bereikt en dit heeft uiteindelijk weer effect op de alertheid. Door middel van experimenteel licht willen wij proberen de schommelingen in alertheid, die dus gebonden zijn aan het tijdstip van de dag en aan leeftijd, tegen te gaan. Nieuwe ervaring Lok is net afgestudeerd en heeft daarom nog weinig ervaring in het onderzoek. Het is spannend om ineens zoveel verantwoordelijkheid in het project te hebben, maar ik vind het ontzettend leuk. Ik heb nu een eigen project, waarin ik zelf de keuzes mag maken en mag bepalen wat er gebeurt. Vooral de maatschappelijke bijdrage maakt dit onderzoek voor mij zo leuk. In vind het fijn om te werken aan iets wat ook een toepassing heeft en waar mensen uiteindelijk echt iets aan hebben Voordelen voor iedereen Lok s onderzoek wordt begeleid door Philips Drachten en Rijksuniversiteit Groningen, maar bij de uitkomsten heeft niet alleen het Noorden profijt. Iedereen heeft baat bij dit onderzoek. Een verlaagde alertheid is ontzettend vervelend, niet alleen op de werkvloer, maar bijvoorbeeld ook in het verkeer. Wanneer we kunnen vaststellen dat licht een positief effect heeft op alertheid, heeft dit voordelen voor iedereen. Voor de kenniseconomie in deze regio is Philips Drachten een aanwinst en ook het onderzoek van Lok is daarom van meerwaarde voor Fryslân. 5
HET VERBAND TUSSEN LEEFBAARHEID EN ECONOMISCHE ONTWIKKELING IN FRYSLÂN Amarins Gerlofsma in gesprek met Richard Rijnks Krimp kan worden tegengegaan door investeringen in de arbeidsmarkt en meer menselijk kapitaal betekent op termijn meer economische ontwikkeling. Althans, zo is de aanname. Maar werkt het ook zo in Fryslân? Promovendus Richard Rijnks (30) zoekt het antwoord. Rijnks doet sinds 2012 onderzoek Het meten van geluk doen we met naar het verband tussen leefbaarheid en economische ontwikke- onderzoek. Dit onderzoek bevat data verkregen uit het LifeLines ling in Fryslân. In het eerste deel het onderdeel self-reported happiness, waar mensen zelf aangeven van het onderzoek achterhalen we welke ruimtelijke elementen hoe gelukkig ze waren over de een plek aantrekkelijk maken. In afgelopen vier weken. Dit is het plaats van dit direct aan mensen eerste deel van de puzzel. In de te vragen, meten we hoe gelukkig tweede stap van het onderzoek wil mensen zijn en proberen dit aan Rijnks volgen of mensen met een ruimtelijke elementen te koppelen. hoog menselijk kapitaal inderdaad zoals verwacht naar aantrekkelijke plekken toe trekken. Uit eerdere onderzoeken weten we dat Fryslân geldt als een aantrekkelijke provincie. De theoretische achtergrond leert dat mensen met een hoog menselijk kapitaal over het algemeen naar aantrekkelijke gebieden verhuizen. Desondanks zien we in cijfers nog niet veel terug van de verwachte economische ontwikkeling als gevolg van de migratie van menselijk kapitaal naar Fryslân. Migratiestromen In een eerste pilot in het onderzoek is gekeken naar de motieven voor een eventuele migratie naar Fryslân, zodat er effectief beleid kan worden gemaakt op gebied van leefbaarheid en het tegengaan van krimp. We onderscheiden in het onderzoek twee soorten migratiestromen: migratie naar aanleiding van een te kort op de arbeidsmarkt en migratie op basis van aantrekkelijke gebieden. Op basis van deze analyses kunnen wij aantonen dat dit proces niet overal hetzelfde werkt: op sommige plaatsen zien we een sterker verband tussen migratie en arbeidsmarkt dan elders, en hetzelfde geldt voor migratie en aantrekkelijke gebieden. Dit is een belangrijke uitkomst, omdat dit het belang van de regionale context in het maken van beleid nogmaals onderstreept. Economische ontwikkeling De laatst stap in Rijnks puzzel is het zoeken van de verbinding tussen leefbaarheid, en als gevolg daarvan nieuwe migratiestromen, en de economische ontwikkeling in Fryslân. We kijken naar het economische ontwikkelingsproces in Fryslân en willen achterhalen welke factoren hieraan echt een bijdrage leveren. De algemene waarheid, dat een toestroom van menselijk kapitaal in de regio gelijk staat aan economische ontwikkeling, willen we op detail testen om te kijken of dit ook voor Fryslân geldt. De opbrengst van het onderzoek moet beleidsmakers handvaten bieden om in de toekomst efficiëntere keuzes te kunnen maken. We kunnen nu al adviseren dat de investeringen in de arbeidsmarkt, met als doel krimp tegen te gaan, niet overal even effectief zullen zijn. Als we het onderzoek hebben afgerond hopen we een beter inzicht te hebben in de ruimtelijke economische structuren in Fryslân. Met dit inzicht kunnen we nog beter adviseren op het beleid en hopen we dat het onderzoek uiteindelijk een bijdrage zal leveren aan de economische ontwikkeling in Fryslân. Rijnks studeerde Sociale Geografie en Planologie aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), waarna hij hier zijn master in Culturele Geografie behaalde. Na zijn masterstudie werkte Rijnks mee aan verschillende onderzoeken, voordat hij aan zijn promotieonderzoek begon in 2012. Zijn onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door UCF, Waddenacademie, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de RUG en LifeLines. COLUMN WAT IS ER EIGENLIJK MIS MET RENDEMENT? Pier Bergsma studeerde na de kweekschool Nederlandse Taal en Letterkunde en was langdurig werkzaam als directeur van een basisschool. Hij schrijft tegenwoordig over onderwijs o.a. als vaste columnist van het Friesch Dagblad. Rendementsdenken, dat zou het woord van 2015 kunnen worden. Soms denk ik bij rendementsdenken aan akelige dingen. Aan bonusbeluste bankiers die in de jacht op het grote geld alleen uit zijn op hun eigen rendement, aan jakhalzen van investeringsmaatschappijen die bedrijven kopen en verkopen zonder te letten op nadelige maatschappelijke gevolgen. Ik denk aan inhalige huisjesmelkers die studenten het vel over de oren halen met het verhuren van een kippenhok. De studenten van de UvA hebben een hekel aan rendementsdenken en zij niet alleen. Die studenten hebben belang bij zo veel mogelijk vrijheid, om te studeren wat ze willen en daarbij niet opgejaagd te worden. Toch lijkt het me nog al wiedes dat universiteiten aan rendement denken. Nog nooit in de geschiedenis konden zo veel jongeren hoger onderwijs volgen. In wezen gaat het bij de hele discussie over rendement om belangentegenstellingen. Universiteiten, want het speelt niet alleen in Amsterdam, hebben er belang bij om hun financiën op orde te houden. Dat kan alleen door paal en perk te stellen aan de onbegrensde studiemogelijkheden, waaraan door sommige studenten wordt gedacht. Het spreekt vanzelf dat al dat studeren rendement moet opleveren, want de financiële bijdrage van de samenleving is groot. De protesterende studenten hadden wel een punt met hun kritiek op de besteding van het geld. Met de grote vrijheid van lumpsumfinanciering ging en gaat er in Amsterdam onaanvaardbaar veel naar gebouwen en overhead in plaats van naar het primaire proces: onderzoek en onderwijs. In dit verband een citaat uit 2006 dat goed past in het denken dat tot de huidige problemen leidde: The lump sum made available by the government to the university must therefore include an investment and maintenance component. This implies the right of the university to buy and sell buildings, as well as to construct new buildings and to take mortgages, as appropriate within the approved budget and taking account of the reservations of funds already made available. Het komt uit Responsibilities, Challenges, Opportunities and Governance - Rethinking the University for the 21st Century, een sympathiek pleidooi voor academische vrijheid. In dit essay uit 2006 pleit de schrijver er onder meer voor om de financiële verantwoordelijkheid bij de instituten zelf te leggen, ook wat betreft het personeelsbeleid, maar It is clear that in the name of modern, flexible, personnel management, academic freedom may not be threatened. Gezien de recente problemen bij het hoger onderwijs lijkt dat niet zelden een vrome nogal naïeve wens. Die schrijver is prof. dr. Hans van Ginkel, voormalig rector van de United Nations University in Tokyo. Hij was één van de sprekers op de bijeenkomst van 11 juni 2013. Toen was de feestelijke opening van de UCF onderzoeksschool. Ruim twee jaar later verdwijnt de UCF in de huidige vorm om plaats te maken voor een elfde faculteit van de RUG, de Groninger universiteit. In verband met de continuïteit van een universitaire vestiging in Fryslân lijkt het de beste oplossing. Met de komst van die elfde faculteit zullen er nieuwe afwegingen worden gemaakt met betrekking tot de financiering en doelstellingen. Hans van Ginkel werkte aan de universiteit van Tokyo. Deze universiteit heeft tot doel het verzamelen en verspreiden van kennis over problemen die wereldwijd spelen zoals natuurrampen, urbanisatie, vrede, veiligheid en landbouw. In zijn presentatie op 11 juni 2013 illustreerde van Ginkel dat het noodzakelijk is om buiten de geijkte kaders te denken om een duurzame samenleving te kunnen realiseren. Dat laatste zou één van de uitgangspunten voor de nieuwe Friese faculteit kunnen zijn. Graag met rendement. 6
GEWOON DOEN IS NIET GEK GENOEG VOOR PRAESES RAAD VAN TOEZICHT UCF Door: Wio Joustra foto: Hoge Noorden Drie levensmotto s heeft Douwe Durk Breimer. Het eerste; Think global, act local, spreekt voor zich en maakt volgens hem van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) een regionale universiteit van wereldklasse. Sizzen is neat, mar dwaen is in ding, oftewel praatjes vullen geen gaatjes, is het tweede en het laatste is Le hasard ne favorise que les esprits préparés, wat zoiets wil zeggen als: het geluk valt toe aan degenen die er ook echt voor open staan. Wat opvalt is, dat er geen Nederlandstalig motto bij zit. Wat bijvoorbeeld heel goed zou passen is Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Want dat is kenmerkend voor de streek waarin Breimer (1946) is opgegroeid, Oudemirdum in Gaasterland. Daar dacht men in de jaren vijftig toch al gauw dat schoolmeester wel zo n beetje het hoogst haalbare was voor de knappe koppen in het dorp. Maar daar hadden heit en mem Breimer geen boodschap aan, althans niet voor de middelste van hun drie zonen. In het hervormde milieu van dit boerengezin gold het als een Bijbelse opdracht je talenten te ontwikkelen. En zo kon Douwe Durk via de mulo in Balk, het lyceum in Sneek, de RUG en de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij in 1974 promoveerde, achtereenvolgens hoogleraar farmacologie, rector-magnificus, voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Leiden en internationaal erkend wetenschapper worden. Dan laten we hier zijn andere bestuursfuncties, eredoctoraten en onderscheidingen maar even onvermeld. Behalve uiteraard die van voorzitter van de Raad van Toezicht van University Campus Fryslân (UCF). Het is, gezien deze voorgeschiedenis, geen toeval dat Breimer een van de founding fathers van UCF is geweest. In 2003 was een rapport uitgekomen, waarvan de conclusie luidde dat veel Friese kinderen in het voortgezet onderwijs onder hun niveau kiezen op grond van het door hun ouders gehanteerde motto van, ja wel, doe maar gewoon. En laat Breimer daar nou een broertje dood aan hebben. Met zijn Friese kompanen Jacob Fokkema (voormalig rector TU Delft) en Taede Sminia (voormalig rector VU Amsterdam), smeedde hij het plan academisch onderwijs terug te brengen naar het gewest, waar eens de tweede universiteit Franeker, na Leiden van het koninkrijk stond. Fryslân en Leeuwarden steunden het initiatief van de Bende van Drie met flinke subsidies 16 miljoen euro van de provincie en twee miljoen van de gemeente - en zo kon UCF tussen 2011 en 1 mei 2015 de alleszins succesvolle tussenfase worden op weg naar Campus Fryslân als elfde faculteit van de RUG. Breimer constateert met genoegen dat daarmee de cirkel rond is. Het is voor hem in Fryslân begonnen en volbracht. Hij is blij dat het zijn alma mater is geworden, waar het universitair onderwijs in Fryslân wordt ondergebracht. Vanaf het begin maakte Groningen duidelijk dat het in the lead wilde zijn. Daarop heb ik gezegd: Dat moet je verdienen. Het had ook Wageningen of Twente kunnen worden. Vanaf het begin heeft de RUG zich echter het meest betrokken getoond. Groningen was oprecht geïnteresseerd en toonde zich de meest intensieve en betrouwbare partner, aldus Breimer. Wat mentaal in het proces belangrijk is geweest, was de bekentenis van Sibrand Poppema, voorzitter van het college van bestuur van de RUG, dat Groningen het ten opzichte van Fryslân nooit goed heeft gedaan. In het verleden dacht men in Groningen altijd: wat kan Fryslân voor ons betekenen? Maar Poppema gaf toe dat de leidraad had moeten zijn: wat kunnen wij voor Fryslân betekenen? De ambitie is om aan de elfde faculteit zeker tien masteropleidingen te hebben, naast een aantal promotie-opleidingen voor PhD s en een University College met bachelor-opleidingen om getalenteerde studenten aan te trekken. De opleidingen moeten aansluiten bij de bestaande kennisinstituten in Fryslân en deze versterken. Synergie is de grote uitdaging in de nabije toekomst, aldus Breimer. UCF heeft zich cultureel en economisch goed gemanifesteerd in Leeuwarden en Fryslân, vindt Breimer. Hij onderschrijft dan ook de bevinding van de evaluatiecommissie dat hier iets staat en zorg dat het gaat beklijven. Maar hij verheelt niet te zeggen dat het wel wat meer con amore had mogen gaan, wat betreft de andere kennisinstituten. Die hebben wel eens te veel gedacht dat UCF een doorgeefluik van subsidies zou zijn en dat de ambities van UCF ten koste zouden gaan van ons. Ook was er de controverse dat Groningen te veel grip zou krijgen op Fryslân. De aansluiting met het bedrijfsleven, die bijvoorbeeld met Philips Drachten goed is gelukt, kan breder worden getrokken. De ontwikkeling van kennis en cultuur is essentieel voor de regio. Die verdient zichzelf terug. Breimer bespeurt in Fryslân nog steeds de neiging te zeggen it giet aardich yn it is hjir sa moai. Een beetje meer ambitie kan geen kwaad. De kennisinstituten moeten zich tot de directe belevingswereld van de mensen maken, zodat die ervan mee kunnen profiteren. Ik kan me niet voorstellen dat het nieuwe Universiteit Groningen: wat kunnen wij voor Fryslân betekenen? provincie bestuur het succes van het academisch onderwijs in Fryslân niet wil doortrekken. Mede dankzij de garantie dat Groningen zich expliciet als Universiteit van en voor het Noorden wil profileren, kunnen hier op wetenschappelijk terrein prachtige dingen gebeuren. Doorpakken is het devies, niet wachten. Het proces mag nu niet meer stagneren of in een lager tempo doorgaan. 7
HONOURS MASTER HIGH TECH SYSTEMS & MATERIALS (HTSM) Verdieping en verbreding voor excellente, gemotiveerde masterstudenten HTSM is een verdiepende en verbredende master voor excellente studenten. De Rijksuniversiteit Groningen organiseert deze samen met de Universiteit Twente en Philips Consumer Lifestyle in Drachten. De HTSM Master geeft studenten de kans om samen te werken met studenten van andere disciplines aan uitdagende, real-life product-innovaties uit het bedrijfsleven. Aan het eind van de HTSM master ontvangen de studenten een certificaat en een aanbevelingsbrief van de Rector Magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen. De honours master High Tech Systems & Materials (HTSM) kun je met recht een vraag gestuurde master noemen. Een paar jaar geleden gaf Philips Consumer Lifestyle in Drachten bij UCF aan dat ze behoefte hadden aan goede onderzoekers, liefst opgeleid in de regio. UCF zocht contact met prof. dr. Katja Loos van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en het idee van een honours master HTSM was geboren. Maar een idee is nog geen honours master. Dat heeft nog wel wat voeten in de aarde gehad. Een Links prof. dr. Katja Loos, rechts prof. dr. Hanny Elzinga (foto: Frank Schröer) voorstel werd ingediend bij Sirius, onderdeel van het Platform Bèta- Techniek. Volgens Sirius gaf het voorstel blijk van een gestructureerd krachtige aanpak die uitwer- Het bedrijfsleven zit te springen om goed opgeleide academische onderzoekers. king krijgt vanuit een heldere visie. De aanpak heeft in potentie een duidelijke meerwaarde voor de student en voor de profilering en positionering van de universiteit. Daar waren we erg blij mee, zegt Loos zeker ook omdat Sirius erg positief was over de publiek-private samenwerking en de inbedding van de master in de noordelijke regio. We hebben goed overleg gevoerd met de bedrijven, waardoor zij actief deelnemen aan deze honours master. Dat biedt interessante mogelijkheden voor onze studenten. Het is prettig dat Sirius dat heeft onderkend. We hebben in deze honours master nadrukkelijk de samenwerking gezocht, met Philips, maar ook met de Universiteit Twente zeg prof. dr. Hanny Elzinga, Dean van het honours college aan de RUG. Voor bedrijven is het interessant om studenten in hun bedrijf te laten kijken en aan projecten te laten werken. Omgekeerd heeft dit ook een meerwaarde voor studenten. Zij krijgen op deze manier een kijkje in de keuken van het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven is toch een plek waar je als student niet vaak komt. HTSM alleen voor excellente studenten Maar wat houdt deze honours master HTSM nou eigenlijk in? Excellente studenten kunnen HTSM volgen naast hun reguliere master. HTSM is verdiepend en verbredend van aard. De studenten leren op het hoogste niveau om innovatief bezig te zijn bij de verbetering van producten en processen. De sector schreeuwt om excellente academici die in multidisciplinaire teams kunnen samenwerken. Daar hechten wij heel veel waarde aan, benadrukt Elzinga. De lat ligt hoog. Naast een normale studielast van de reguliere master van de student, komt er 18 maanden lang een kwart extra studiebelasting bij. Niet iedereen komt in aanmerking voor een plek bij HTSM. Je moet naast bovengemiddelde cijfers, een goede referentie en motivatiebrief door het sollicitatiegesprek komen. Ten slotte moet je een technische opdracht goed uitvoeren, zegt Loos. Maar dan heb je ook wat als student. Het honourscertificaat biedt echt meerwaarde. Zoals eerder gezegd: Philips, bijvoorbeeld, zit echt te springen om zulke goed en breed opgeleide academisch onderzoekers. Elzinga vult aan: Veel bedrijven hebben interesse getoond om te participeren in dit honours programma. Wat dat betreft is hier voor het eerst echt sprake van tripel helix onderwijs. De studenten volgen niet alleen colleges in Groningen van Groningse en Twentse hoogleraren, maar ze gaan ook aan de slag in de labs van Twente en Philips. Gedegen theorie wordt op deze manier afgewisseld met toepasbaar praktijkonderwijs. Pilot We zijn dit jaar gestart met een pilot van 8 studenten uit Groningen. Volgend jaar willen we er ook graag studenten uit Twente bij hebben, zegt Elzinga. We hebben veel geleerd van de pilot. We kunnen met de ervaringen opgedaan in de pilot het programma finetunen, vervolgt Loos. In het algemeen zijn we zeer tevreden met deze start van de master HTSM. Het is prettig om met gemotiveerde studenten te werken. Er is een 100 procent opkomst plicht en daar hebben ze zich aan gehouden. Kortom alle lichten staan op groen voor een nieuwe lichting gemotiveerde, excellente HTSM-studenten. WAT VINDEN STUDENTEN VAN HUN MASTER HONOURS PROGRAMME HTSM? De huidige groep studenten is tevreden met hun uitdagende nieuwe master: Jessy Ceha miste in haar master Human-Machine Communication de connectie met de industrie. Daarom trok de HTSM master mij zo aan: de link tussen design en het produceren van producten. Elke week volgden we een masterclass met verschillende thema s, waarover ik tot dan toe nog nooit had gehoord. Ook Jan Bakker (Theoretische Natuurkunde) is enthousiast. Tijdens het schrijven van mijn bachelor-scriptie en nog meer nu ik bezig ben met mijn Master Thesis, realiseerde ik dat ik geen academische toekomst ambieer. Het HTSM-programma bevalt me goed. Er is een zeer gevarieerd aantal masterclasses en lezingen. Ook vind ik het prettig om in een groep gelijkgestemde mensen te zitten. Als ik de kans had gekregen om te starten met deze master in mijn eerste jaar, zou ik dat hebben gedaan. Met wat extra planning en de flexibele opstelling van de RUG blijkt het ook in het tweede jaar te doen te zijn. Deze zomer werken de masterstudenten aan hun HTSM programma in een summer school bij Philips waarbij ze samen aan een product moeten werken. Dat is het mooie aan deze master. Verdiepende theorie, aangevuld met werken in de praktijk. COLOFON Verbindt is een uitgave van University Campus Fryslân. Postadres: Sophialaan 1, 8911 AE Leeuwarden, +31 58 288 21 32, www.ucf.frl, www.ucf.nl, info@ucf.nl Jaargang 4 - Nummer 2- Editie Zomer 2015 oplage 1600 exemplaren. Eindredactie: Amarins Gerlofsma en Frank Schröer. Redactie: Liisa Heiman, Wim Huizinga, Frans Zwarts en Frans Coenen. Concept en realisatie: WEDA Design & Advertising. Aan dit nummer werkten mee: Wio Joustra, Pier Bergsma, Piet Bouma UCF wil iedereen hartelijk bedanken die mee gewerkt heeft aan de artikelen uit deze uitgave. In deze uitgave komen lang niet alle partners, organisaties en relevante Friese onderwerpen aan bod. Heeft u suggesties voor de inhoud van de komende uitgaven? Deze zijn van harte welkom bij onze redactie via info@ucf.nl. Wanneer u een gratis abonnement wilt op deze krant of wanneer u meer exemplaren wilt ontvangen, mail dan naar info@ucf.nl Volg UCF altijd en overal: Wilt u op de hoogte zijn van de ontwikkelingen binnen het academische klimaat van Fryslân? Dan is dit hét moment om UCF te gaan volgen via onze social media. Volg UCF via Twitter: @UCFFryslan Like ons op de Facebookpagina van UCF: UCFFryslan. Ook via LinkedIn kun je UCF volgen: University Campus Fryslân. En natuurlijk staat ook altijd het laatste nieuws op de website van UCF: www.ucf.frl of www.ucf.nl.