Aanbevelingen voor de aanpak van winkeldiefstal Martin Wörsdörfer Foort van Oosten VVD Tweede Kamerfractie November 2018
Aanbevelingen voor de aanpak van winkeldiefstal Winkeldiefstal is een veel gepleegd delict in Nederland. Van alle vermogenscriminaliteit die in ons land wordt gepleegd, betreft 8,8% winkeldiefstal. 1 Dat is een stijging van bijna twee procent in vergelijking met enkele jaren geleden. Hiermee behoort Nederland vermoedelijk tot de internationale top. Hoewel onduidelijk is wat precies de schadepost is, lopen schattingen uiteen van 300 à 400 miljoen tot tussen de 700 miljoen en 1 miljard euro per jaar. Een derde van de winkeldiefstallen wordt toegeschreven aan georganiseerde bendes (mobiel banditisme), waarbij sprake is van een oververtegenwoordiging van Oost-Europeanen zoals Bulgaren en Albanezen. Daarnaast is sprake van gelegenheidsdiefstal en diefstal door personeel. Winkeldiefstal is niet alleen een directe schadepost in de vorm van omzetderving maar kan ook voor winkelpersoneel en het winkelend publiek een behoorlijke impact hebben. Dit is met name het geval wanneer sprake is van een directe, al dan niet gewelddadige, confrontatie met een winkeldief. Met trainingen proberen winkels hun personeel zo goed mogelijk op te leiden om diefstallen te voorkomen. Maar winkeldieven zijn inventief, creatief en razendsnel. Het aantal winkeldiefstallen neemt dan ook helaas toe. Wat de VVD betreft krijgt de aanpak van winkeldiefstal meer prioriteit. Vanzelfsprekend is het het beste om winkeldiefstal te voorkomen. Inspanningen op het preventieve vlak zijn dan ook te prijzen. Maar winkeldiefstal uitbannen zal lastig zijn. Om de pakkans te vergroten en ervoor te zorgen dat winkeldieven hun straf niet ontlopen zijn diverse aanvullende maatregelen nodig op het gebied van preventie, aangiftemogelijkheden en vervolging. De VVD doet hierna diverse aanbevelingen en suggesties die daar een bijdrage aan kunnen leveren. 1 http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl&pa=83651ned&la=nl 1
Preventie Bij winkeldiefstallen wordt vaak gebruik gemaakt van een zogenoemde rooftas. Deze tassen hebben een dubbele wand van bijvoorbeeld aluminiumfolie waardoor de detectiepoortjes de gestolen voorwerpen niet kunnen detecteren. Het gevolg is dat de beveiligingsinstallaties geen alarm slaan wanneer gestolen voorwerpen de winkel verlaten. Inmiddels zijn zelfs gevallen bekend waarin een chipszak op bovengenoemde wijze is geprepareerd. Dat onderstreept helaas de creativiteit van winkeldieven. Bij diverse grote gemeenten is inmiddels een verbod op het in het bezit hebben van rooftassen opgenomen in de Algemene Plaatselijke Verordening. Dit kan een effectieve maatregel zijn binnen een totale aanpak waarin winkeliers, gemeente, politie en het Openbaar Ministerie intensief met elkaar samenwerken. Net als het verbod op inbrekerswerktuigen kan een verbod op rooftassen zowel preventief als repressief werken. Wat de VVD betreft wordt een rooftassenverbod opgenomen in de standaard verordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten als de nieuwe norm voor een Algemene Plaatselijke Verordening. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft daarbij een signalerende en aanzettende rol. Met betrekking tot de uniformplicht ziet de VVD graag een verdere harmonisatie van de ontheffingen voor particuliere beveiligers. Wij denken aan de eis dat altijd een geüniformeerde beveiliger in de winkel aanwezig moet zijn tijdens de inzet van een ongeüniformeerde beveiliger. Veiligheidsregio s hanteren hierbij verschillende aanvullende eisen, bijvoorbeeld de aanwezigheid van minimaal twee geüniformeerde beveiligers. De inzet van een extra geüniformeerde beveiliger confronteert ondernemers onnodig met extra kosten. Aangifte Uit cijfers blijkt dat de aangiftebereidheid voor onder meer winkeldiefstal flink is gedaald. Inmiddels doet ruim 33% van bestolen winkeliers geen aangifte. Dat is zeer zorgelijk. Het moet zo eenvoudig mogelijk zijn om zo snel mogelijk aangifte te doen. Als je nu camerabeelden of een kenteken hebt (als dader indicatie) is het niet mogelijk hiermee aangifte te doen via internet, maar moet je naar een bureau. Dat werpt een drempel op om aangifte te doen. Om ervoor te zorgen dat winkeliers ook in deze gevallen meer aangiftebereidheid hebben, willen we ervoor zorgen dat ook in deze gevallen online aangifte kan worden gedaan. 2
Daarnaast moeten beelden van daders makkelijker worden uitgewisseld tussen winkeliers, zodat bijvoorbeeld leden van bendes sneller herkend kunnen worden waardoor ze ook beter kunnen worden opgespoord. Het is voor de winkelier en het Openbaar Ministerie van groot belang dat aangifte wordt gedaan van winkeldiefstal. Enerzijds is een aangifte noodzakelijk voor het indienen van een claim bij een verzekeringsmaatschappij, het treffen van een civiele schikking en voor het met anderen kunnen delen van informatie over winkeldieven. Anderzijds verschaft het doen van aangifte het nodige inzicht op het gebied van winkeldiefstal. Bijvoorbeeld waar en hoe vaak sprake is van winkeldiefstal, zodat het Openbaar Ministerie daar rekening mee kan houden in prioritering en strafmaat. Tevens maakt het duidelijk in welke regio s en wijken het risico op winkeldiefstal het grootst is. Met deze kennis is de politie in staat gerichter capaciteit in te zetten. De VVD wil graag weten wat de mogelijkheden zijn binnen de nieuwe visie van de politie op de dienstverlening voor het vergroten van de bekendheid van het aangifteformulier winkeldiefstal, de mogelijkheid tot het meegeven van het ingevulde aangifteformulier samen met de arrestant en de mogelijkheid tot het treffen van een civiele schikking. De VVD vindt daarbij dat een civiele schikking niet als vervanging mag dienen voor strafrechtelijke vervolging. Uit gesprekken met winkeliers, beveiligers en branche organisaties blijkt dat het aangifteproces voor winkeldiefstal vaak niet al te soepel verloopt. Te vaak krijgt een winkelier die aangifte wil doen van winkeldiefstal te horen dat de politie op dat moment geen tijd heeft om een aanhouding te verrichten en het advies betere preventieve maatregelen te nemen. Zoals gezegd, preventieve maatregelen zijn van groot belang. Maar wat de VVD betreft dient elke aangifte eenvoudig opgenomen te worden. Op een politiebureau naar keuze. Dat dient zo eenvoudig en praktisch mogelijk te worden gemaakt. Tegelijkertijd willen wij dat het eenvoudiger wordt gemaakt dat een hoofdkantoor centraal aangifte kan doen van winkeldiefstal in één van hun filialen. Dat moet wat de VVD betreft kunnen in de regio waar het hoofdkantoor is gevestigd, waarbij tevens zeker dient te worden gesteld dat het juiste korps de aangifte in behandeling neemt. Dit maakt het voor de winkelier eenvoudig en sneller om aangifte te doen. In beginsel wordt door de politie niet zomaar informatie verstrekt over de status van een gedane aangifte. 3
Een nummer van een proces-verbaal, of informatie daarover, wordt daarbij enkel verstrekt aan degene die aangifte heeft gedaan. De VVD wil dat het mogelijk wordt dat de persoon die aangifte doet namens de winkelier, bijvoorbeeld het hoofdkantoor, ook inzage heeft in de status van het proces verbaal. Tot slot vinden wij het wenselijk dat het eenvoudiger mogelijk is om aangiften uit verschillende regio s aan elkaar te koppelen. Een politiekorps kan zo simpeler rekening houden met regio-overschrijdende gevallen. Vervolging Op het gebied van vervolging moet het voor een winkelier eenvoudig zijn om het verloop van een rechtszaak te kunnen volgen. Dit is niet alleen goed voor het veiligheidsgevoel in het algemeen maar ook voor de winkelier zelf of de medewerkers die met een diefstal of overval in aanraking zijn gekomen. Het huidige systeem waarbij de winkelier een code krijgt om zijn aangifte te volgen werkt niet goed. Het is voor een winkelier niet eenvoudig te achterhalen bij welke aangifte de code hoort en wat de status van zijn of haar aangifte is. Daarom wil de VVD dat een winkelier als slachtoffer op de hoogte wordt gehouden van het verloop van een mogelijke rechtszaak. Na afronding van een zaak, zou in de communicatie met de winkelier ook het nummer van het proces-verbaal gebruikt moeten worden. Het lijkt vaak ingewikkeld dat is geen onwil, maar heeft te maken met de doorlooptijd van de verwerking van een aangifte om bij een lokaal arrondissement van het Openbaar Ministerie duidelijk te maken dat sprake is van meerdere diefstallen in verschillende regio s. Dat is te meer relevant als een winkelketen aan kan tonen dat sprake is van dezelfde winkeldief of bende. Aan de hand van het zaaknummer kan eenvoudig informatie over de verschillende diefstallen worden vergeleken. Wat de VVD betreft moet het eenvoudiger zijn om de aangiften van verschillende arrondissementen bij elkaar te schuiven. Wij willen dat onderzocht wordt of, en zo ja hoe dit te realiseren valt. Belemmerende regels dienen op een rij gezet te worden zodat een goede afweging mogelijk is of die barrières weg genomen moeten worden. 4
Door het koppelen van bestanden uit verschillende regio s kunnen aangiften eenvoudiger worden gestapeld. Een winkelier moet er op kunnen vertrouwen dat ook eerdere aangiften die dezelfde verdachte betreffen worden meegenomen bij het opleggen van straf. Wat de VVD betreft worden voor de rechter meerdere delicten in verschillende regio s bij elkaar opgeteld. Dit geeft een rechter de mogelijkheid om zwaarder te straffen. Daarnaast kan het bijdragen aan een mogelijke verlenging van het voorarrest. De VVD wil dat onderzocht wordt hoe het koppelen van bestanden uit verschillende regio s zo snel mogelijk geregeld kan worden. Het Openbaar Ministerie kan door het koppelen van meerdere aangiften efficiënter optreden omdat zij slechts één rechtszaak hoeven te voeren. Tot slot is het verstandig grondig te onderzoeken op welke andere punten het aangifteproces in de praktijk vereenvoudigd kan worden voor zowel de zelfstandige ondernemer als een filiaalbedrijf Een internetconsultatie en actieve campagne om de aangiftebereidheid te vergroten kan daarbij nuttig zijn. Om het eerder genoemde mobiel banditisme tegen te gaan moet wat de VVD betreft worden gekeken naar de mogelijkheden om ook internationaal te stapelen. Bovendien wil de VVD dat de mogelijkheid wordt onderzocht om een veroordeelde zijn straf te laten uitzitten in zijn of haar thuisland. Overige aanbevelingen Het is soms lastig om informatie zoals camerabeelden te delen tussen winkelketen en politie vanwege de incompatibiliteit van verschillende systemen. De Gemeenschappelijke Informatie Organisatie (GIO) biedt winkeliers de mogelijkheid om eenvoudig gegevens van georganiseerde bendes te delen tussen de deelnemende winkeliers. Het systeem kent echter nog enkele beperkingen. De VVD wil het GIO systeem uitbreiden zodat het ook mogelijk wordt dat informatie kan worden uitgewisseld tussen verschillende branches. Wij willen bovendien dat onderzocht wordt hoe camerabeelden effectief kunnen worden gebruikt bij de opsporing, vervolging en preventie, en de mogelijkheden om als winkelier beelden van winkeldieven te kunnen delen met collega-winkeliers, hierbij rekening houdend met het recht op privacy van een verdachte. De VVD vindt het niet wenselijk dat rechters consequenties voor de strafmaat verbinden aan het gebruik van camerabeelden ten behoeven van opsporing, vervolging en preventie. De VVD wil dat publicatie van particuliere camerabeelden niet langer tot strafverlaging leidt. 5
Winkeldieven hebben een afzetmarkt nodig. Heling is daarbij een veelgebruikte route. De verkoop van gestolen goederen vindt niet alleen op fysieke (zwarte) markten plaats maar wordt ook aangeboden via internet, bijvoorbeeld via Marktplaats. De VVD vindt dat moet worden nagegaan hoe beter en intensiever kan worden opgetreden tegen heling, wat immers een strafbare actie is. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van slimme, digitale opsporingsmiddelen die op zoek gaan naar verdachte online handel (binnen privacyregels en in samenspraak met de autoriteit Persoonsgegevens). Het is mogelijk om als winkelgebied te werken met een collectieve winkelontzegging. Wij krijgen signalen dat hier steeds minder gebruik van wordt gemaakt. De VVD wil graag weten wat de reden voor deze mogelijke afname is, zodat eventuele geconstateerde belemmeringen weggenomen kunnen worden. Daarnaast wil de VVD inzicht in de verwerking en opvolging nadat winkeldieven zijn opgenomen binnen de collectieve winkelontzegging. 6
Aanbevelingen Preventie: - Het opnemen van een rooftasverbod in de APV. - Harmonisatie van de eisen met betrekking tot de aanwezigheid van (een) particuliere geüniformeerde beveiliger(s). Aangifte: - Beelden van winkeldiefstal moeten eenvoudig kunnen worden uitgewisseld tussen winkeliers en sectoren. Een uitbreiding van het GIO systeem is daarbij wenselijk. - Bekendheid vergroten van het aangifteformulier winkeldiefstal en de mogelijkheid tot het treffen van een civiele schikking. - Aangifte doen vanaf een centraal punt zoals het hoofdkantoor of op locatie. - Een persoon die kenbaar is als handelend persoon namens de bestolen winkelier moet inzage kunnen krijgen in de status van het proces-verbaal. - Een campagne voor winkeliers om de aangiftebereidheid te vergroten. Vervolging: - Verkrijgen van het zaaknummer om het verloop van de rechtszaak te kunnen volgen. - Het samenvoegen van verschillende aangiften wanneer sprake is van eenzelfde winkeldief of bende. - Het zo snel mogelijk koppelen van verschillende bestanden om het stapelen van straffen mogelijk te maken, ook internationaal. - De mogelijkheid onderzoeken om een veroordeelde zijn straf te laten uitzitten in zijn of haar thuisland. - Door middel van een internetconsultatie onderzoeken in hoeverre het aangifteproces vereenvoudigd kan worden. - Onderzoeken hoe beter en intensiever kan worden opgetreden tegen heling. Bijvoorbeeld met digitale opsporingsmiddelen. - Inzicht in de verwerking en opvolging van de collectieve winkelontzegging. 7
Tot slot Wij hebben met deze nota diverse aanbevelingen en suggesties gedaan die een bijdrage kunnen leveren aan het terugdringen van winkeldiefstal. Wij verzoeken het kabinet om op deze maatregelen en suggesties in te gaan en de Tweede Kamer daarover op korte termijn te informeren. 8