Praktische opdracht Geschiedenis Propaganda

Praktische opdracht Geschiedenis Propaganda Praktische-opdracht door een scholier 9117 woorden 24 mei 2006 8,3 22 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Propaganda 3 Duitse Propaganda 4 Propaganda van de Sovjetunie 5 De overeenkomsten 6 De verschillen 7 Beantwoording hoofdvraag 8 Bronnenlijst 1 Inleiding Ik heb gekozen voor het onderwerp de rol van propaganda in totalitaire systemen omdat ik erg geïnteresseerd ben in de manier waarop het volk destijds is beïnvloed, de manier waarop propaganda werd gepresenteerd en de manier waarop de propaganda van twee tegenover elkaar staande overtuigingen toch overeenkomt. Dit ga ik allemaal uitzoeken in mijn praktische opdracht, waarin de vraag wat waren de verschillen en overeenkomsten tussen de propaganda van het nationaal-socialisme in Duitsland en het communisme in Rusland? centraal staat. Om het beantwoorden van de hoofdvraag Wat is de rol van de propaganda in een totalitair systeem en wat waren de verschillen en overeenkomsten tussen de propaganda van het nationaal-socialisme in Duitsland en die van het communisme in Rusland? makkelijker te maken, heb ik wat deelonderwerpen gemaakt, namelijk: Propaganda Duitse propaganda Propaganda van de Sovjetunie Overeenkomsten Verschillen. Wanneer ik alle vijf de onderwerpen heb uitgewerkt, beantwoord ik de hoofdvraag. 2 Propaganda Het woord propaganda vindt zijn oorsprong in het Latijnse woord propagare, wat uitbreiden of voortplanten betekent. Het woord werd lange tijd alleen in godsdienstige zin gebruikt, het verbreiden van Pagina 1 van 18

de godsdienst. In de afgelopen tweehonderd jaar wordt het woord ook buiten de kerk gebruikt. Volgens het Van Dale Hedendaags Woordenboek staat propaganda tegenwoordig voor de systematische werkzaamheid om aanhangers te winnen voor zekere principes. Propaganda is niet meer dan het beïnvloeden van een bepaalde bevolkingsgroep om een of ander doel te kunnen bereiken. Het woord propaganda heeft vaak een negatieve gevoelswaarde, men denkt bij het woord aan eenzijdige, verhullende en vaak leugenachtige informatie. Propaganda kan plaats vinden op allerlei schalen, bij een kleine schaal kun je denken aan affiches van politieke partijen. Op grote schaal moet je vooral denken aan Hitlers propaganda, of die van Stalin of om niet zo ver terug te gaan in de geschiedenis, die van Saddam Hussein in Irak. Propaganda op zo een grote schaal wordt ook wel indoctrinatie of totalitarisme genoemd. Reclames hebben vaak veel gemeen met propaganda, maar er is een groot verschil, namelijk reclames worden gebruikt voor commerciële doeleinden en propaganda niet. Er zijn propagandatechnieken bedacht om het volk te overtuigen van de overtuigingen en principes van het staatshoofd. Hieronder bespreek ik er een paar. Herhalingen: als je telkens een boodschap herhaalt gaan mensen uiteindelijk de boodschap geloven. Grove leugens: mensen zijn vaak geneigd om grove leugens eerder aan te nemen dan kleine leugens. Grove leugens zijn immers zo vergezocht dat het in de mensen niet opkomt dat de boodschap wel eens niet waar zou kunnen zijn. Naamgeving en woordgebruik: men zorgt ervoor dat een slechte naam dusdanig wordt gekoppeld aan datgene wat men wil zwart maken, dat mensen al aan het discrimineren zijn voordat ze het woord en de betekenis zelfs hebben geanalyseerd. Je kunt denken aan heks, ketter, nazi, hoer, jood en ga zo maar door. Verder is het gebruik van onbeduidende woorden erg populair bij het produceren van propaganda, bij onbeduidende woorden kun je denken aan dubieus of vermeend. Deze woorden roepen twijfel op bij de lezer of toehoorder. Eufemismen: men verpakt iets negatiefs in een positieve boodschap, soms gewoon door er simpelweg positief voor te zetten. Waarden: wanneer gesteld wordt dat iets wat iemand doet asociaal of onmenselijk is, zullen mensen twee keer nadenken voordat ze het doen, omdat niemand asociaal of onmenselijk wil zijn doet het volk maar wat er gevraagd wordt. Instanties: een instituut of begrip dat respect afdwingt wordt gebruikt om het gewenste oordeel door het volk te laten vellen. Bij zulke instanties kun je denken aan God, de kerk en de staat. Symbolen: de bovengenoemde instanties maken vaak gebruik van symbolen, deze brengen namelijk emoties met zich mee en daar wordt op ingespeeld door zo een instantie. Denk bijvoorbeeld aan de Swastika, het kruis van Jezus, Uncle Sam of de nationale vlag. Bij die symbolen worden vaak ook kleuren gebruikt, bijvoorbeeld rood om op te hitsen, blauw om te kalmeren en groen om te neutraliseren. Getuigenissen: wanneer beroemde personen hun goedkeuring geven over een bepaald onderwerp of een bepaald persoon, dan kan dat ertoe leiden dat het volk ook zo gaat denken over dat onderwerp of die persoon. Het is echter mogelijk dat de spreker eigenlijk geen kennis heeft van het onderwerp of de persoon of dat de interesse in één of beiden ontbreekt. De gewone burger: soms worden op posters of in reclames gewone mensen afgebeeld die het eens zijn met de gedachtes achter een bepaalde stroming. Ook regeringsleiders gebruiken deze techniek om aan het volk te laten zien dat ze dicht bij haar staat. Pagina 2 van 18

Bangmakerij: de concurrerende partij afschilderen als een slechtheid. Afkorten van namen: wanneer de achternaam van bijvoorbeeld een opponent wordt afgekort tot één letter, lijkt het een misdadiger. Groepsdrukking: wanneer mensen worden gemotiveerd mee te doen aan iets omdat iedereen het doet. 3 Duitse Propaganda Ik begin met de Duitse propagandaplaatjes te beschrijven en te verklaren. Dossierbron 1 Deze bron is gemaakt in de jaren 30, de maker is onbekend Op de foto zie je twee kleine Duitse jongetjes van een jaar of drie/vier gekleed in de uniformen van de Hitlerjugend. Ze staan zo te zien voor een paar soldaten of leiders van de Hitlerjugend. De Hitlerjugend. De kinderen zijn erg jong, maar zijn toch al helemaal verkleed in de uniformen van de Hitlerjugend. De boodschap is dat je niet vroeg genoeg kunt beginnen met het aanleren van de ideeën van het nationaalsocialisme. De foto is in zwart-wit, ondanks dat de kleurenfotografie al in 1907 uitgevonden was is het voorstelbaar dat zo een camera destijds te duur was. Ik denk dus niet dat het zwart/wit een stijlmiddel is. De jongetjes staan in het midden waardoor ze meteen de aandacht naar zich toe trekken. de foto is van dezelfde hoogte als de jongetjes gemaakt, maar je ziet nog steeds dat ze erg klein zijn door de volwassenen wat achter hen staan. De boodschap is bedoeld voor het Duitse volk, vooral Duisters met kinderen. De boodschap laat zien dat de ouders hun kinderen zo vroeg mogelijk bij de Hitlerjugend moeten laten gaan. Dossierbron 3 Deze afbeelding is in 1941 gemaakt, de maker is onbekend. Er zijn drie jonge mannen in uniform die samen een touw in hun richting aan het trekken zijn afgebeeld. Het lijkt erop dat ze het leuk hebben want ze lachen alledrie. Onder de afbeelding staat de tekst: Bij de SA ontwikkelt u kameraadschap, taaiheid en kracht! Het is een wervingsposter voor de SA. Het gaat hierover de SA, indirect over het leger dus. Over dat de jongens bij de SA hun werk goed doen. De boodschap is dat het goed is om bij de SA te gaan, omdat je zoals gezegd vriendschap, taaiheid en kracht kunt ontwikkelen daar. Je vecht voor je land en voor de Fuhrer, en dat is goed volgens de poster. De kunstenaar gebruikt maar weinig kleur, eigenlijk alleen maar verschillende tinten geel. De drie jongens staan gecentreerd en vlak bij elkaar waardoor ze meteen de in het oog vallen. Op de achtergrond zie je Pagina 3 van 18

niks, dus je blijft je alleen maar concentreren op de jongens. De boodschap is bedoeld voor jonge mannen, om ze over te halen bij de SA te komen. Dossierbron 5 Deze poster is gemaakt in de jaren 30, de maker is onbekend. Je ziet een jonge man, een student, zo te zien een Ariër. Deze jonge man heeft een vlag met een swastika in zijn hand, hij glimlacht en kijkt ergens in de verte. Hij staat er breed en stevig bij en hij heeft een hand in zijn zij. Het bijschrift luidt als volgt: De Duitse student vecht voor de Führer en Volk. Het gaat hier om studenten, dat ook zij overtuigd zijn van de ideeën van het nationaal-socialisme. De boodschap is dat net als iedereen ook de Duitse student meevecht in de oorlog. De tekening is een beetje popartachtig, de man ziet er onnatuurlijk uit. Er wordt veel rood gebruikt in de tekening, en zoals ik eerder al zei hitst rood op. De student staat in het midden van de afbeelding zodat hij de aandacht meteen naar zich toe trekt. Op de achtergrond zie je de Duitse vlag wapperen met een hakenkruis erop. De Duitse vlag trekt een beetje de aandacht weg bij de jongeman. De boodschap is bedoeld voor het volk, maar ook voor de studenten. Voor het volk om te laten zien dat óók de studenten bereid zijn mee te vechten met Hitler (groepsdrukking) en voor de studenten om ze meer aan te trekken tot de NSD-studentenverenigingen. Dossierbron 8 De afbeelding is in circa 1942 gemaakt, de maker is onbekend. Je ziet een soldaat die vastberaden in de verte kijkt, met op de achtergrond vlaggen met swastika s erop. Links achter de soldaat zie je een bom ontploffen. Het onderschrift luidt: Wij zullen overwinnen! Het gaat hier over de oorlog om een Derde Rijk te creëren. De boodschap is dat de Duisters vastberaden zijn de oorlog hoe dan ook te winnen. Het Duitse leger gaat voor de overwinning zorgen. De kunstenaar heeft de soldaat in het midden op de voorgrond getekend, voor de soldaat gebruikt hij vooral zwarte kleuren. De soldaat valt als eerste op. Op de achtergrond zie je twee rode vlaggen die je meteen na de soldaat in het oog vallen. Zoals ik al eerder zei, rood hitst mensen op. De boodschap is bedoeld voor het volk, om vertrouwen te hebben in het leger. Deze boodschap is echter ook bedoeld voor het leger om hun moed te geven om weer te gaan vechten. Dossierbron 9 Pagina 4 van 18

Deze poster is gemaakt in 1938, de kunstenaar is onbekend. In het midden staat Hitler, hij kijkt serieus en nadenkend in de verte. Met een arm leunt hij op iets wat verder niet zichtbaar is. Zijn andere hand heeft hij gebald in zijn zij. De houding is ontspannen. Natuurlijk heeft Hitler zijn uniform aan, met een hakenkruis op zijn borst en een hakenkruis op zijn linkerarm. Ook hier hebben we weer een onderschrift: Eén Volk, één Rijk, één Leider! Het gaat hier om de Führer zelf, degene die het allemaal tot stand heeft laten komen. De boodschap is dat het Duitse volk zich één moet voelen onder Hitler, een groot man die voor dat Duitse volk een groot rijk aan het stichten is. De kunstenaar zorgt ervoor dat de achtergrond zwart is en Hitler een groot deel van de poster beslaat, zodat alle aandacht van het volk naar hem gaat. Bij Hitlers nek heeft de achtgrond een roodachtige tint, waardoor de aandacht naar zijn gezicht uitgaat. Hij is van voren belicht zodat hij nog meer opvalt. De kleur zijn niet fel deze keer, het zijn allemaal bruintinten, maar door de belichting valt Hitler nog steeds meteen in het oog. De kunstenaar schildert Hitler ook nog van onderaf zodat je als toeschouwer als het ware naar hem opkijkt. Deze boodschap is bedoeld voor het hele Duitse volk. Dossierbron 13 Deze bron werd gemaakt in de jaren 30 door K. Stauber. Op de afbeelding zie je een geïdealiseerde Hitler vooraan in het midden staan. Hij heeft een vlag met een hakenkruis erop afgebeeld vast en hij houdt deze in de lucht. Zijn andere hand heeft hij gebald tot een vuist. Hij kijkt vastberaden. Achter Hitler zie je duizenden mensen afgebeeld, vooral soldaten die ook Duitse vlaggen vast hebben en juichen. In de lucht lijkt het net alsof het bewolkt is geweest en de zon doorbreekt door het wolkenveld. Bijschrift is: Leve Duitsland! Het gaat hierom dat Duitsland superieur is aan alle volkeren. De boodschap is dat Hitler een enorme aanhang heeft, dat het hele Duitse volk achter Hitler staat en dat Duitsland beter is. Dit zou je kunnen opvatten als Leve Duitsland onder Hitler. Allereerst maakt de tekenaar gebruik van de eerdergenoemde techniek om dezelfde persoon in het midden te zetten, zodat deze het meeste opvalt. Het leger en het volk worden eigenlijk afgebeeld als stipjes, om de aandacht niet weg te trekken. De rode vlag valt ook meteen in het oog, omdat dat een felle kleur is. De doorbraak van de zon is net boven Hitlers hoofd getekend, zodat het lijkt alsof een hogere macht hem bij staat. Pagina 5 van 18

Dossierbron 15 Deze prentbriefkaart is gemaakt door H. Bargher, wanneer is onbekend. Dit is een prentbriefkaart van de Hitlerjugend. Op de afbeelding is een jonge Ariër te zien, de ergens in de verte kijkt, hij heeft een vlag vast met een Swastika erop. Het gaat hier over dat de jeugd moet opgroeien met nationaal-socialistische ideeën, kortom met de Hitlerjugend. De jeugd moet overtuigd worden van de vaderlandse ideeën, want de jeugd is de toekomst. De maker zorgt in dit geval ervoor dat zowel de jongen als de vlag meteen opvallen. De jongen en de vlag kruisen elkaar als het ware, zodat er een eenheid ontstaat ertussen. Over de kleur kan ik niks zeggen, want de afbeelding is zwart/wit, maar ik neem aan dat de vlag rood is. De boodschap is bedoeld voor het Duitse volk, maar vooral voor ouders van jonge kinderen. De bedoeling is dat ze hun kinderen dan deel laten nemen aan de Hitlerjugend. Dossierbron 19 De maker van deze bron is onbekend, hij is in de jaren 30 gemaakt. Op de afbeelding zie je de aarde, op de aarde zit een grote spin die zijn poten om de aarde heen slaat. Het hoofd van de spin is een doodskop en daarop zit een helm van het Russische leger, de spin moet dus de communisten en in dit geval vooral de Bolsjewieken voorstellen. De ogen van de doodskop puilen uit en hij kwijlt, waardoor het een beetje een gestoorde, enge indruk geeft. Het onderschrift luidt: Grote antibolsjewistische tentoonstelling. Deze prent slaat op de grote vijand van Duitsland en het nationaal-socialisme, namelijk de Sovjetunie. De boodschap is dat de Bolsjewieken de wereld willen overheersen. Het is een soort ongedierte, dat probeert de Duitsers te overheersen. De Bolsjewieken zijn eng en gestoord, en moeten bestreden worden. Op de tentoonstelling zal te zien hoe en waarom. De tekenaar heeft de afbeelding zoals gewoonlijk in het midden staan, zodat deze meteen in het oog valt. De aarde is wat vager afgebeeld dan de spin, zodat de aandacht toch wat meer uitgaat naar de spin. Ook deze afbeelding is zwart-wit, dus ik kan niks over kleurgebruik vertellen. De boodschap is bedoeld voor het Duitse volk, om duidelijk te maken dat het communisme gevaarlijk is. Dossierbron 22 De tekenaar is Mjölnit, en hij maakte deze afbeelding in 1932 Pagina 6 van 18

Dit is een verkiezingsposter van de NSDAP. Er staan drie soldaten naast elkaar op een rij, ze kijken recht en streng vooruit. Op de achtergrond zie je het hakenkruis van Hitler. Het onderschrift is: De georganiseerde wil van het volk. Het gaat hier over dat de partij van Hitler aan de macht moet blijven, zodat de wens van het volk uitkomt en het nationaal-socialisme blijft bestaan. De boodschap is dat datgene wat het volk wil op een georganiseerde manier wordt aangeboden door de nationaal-socialistische partij van Hitler. De tekening is een ruwe schets, met veel rechte lijnen zodat de gelaatsuitdrukkingen van de soldaten hard worden. De eerste soldaat staat links, maar doordat ze in de diepte aflopen staat de laatste soldaat in het midden. Zo trekken ze de aandacht naar zich toe. De tekenaar heeft alles ingekleurd met grove lijnen, behalve de cirkel van het hakenkruis, wat daardoor extra opvalt, ondanks dat het overlapt wordt door de hoofden van de soldaten. De boodschap is bedoeld voor het Duitse volk, zodat iedereen op de NSDAP stemt. Dossierbron 23 Max Spielmanns maakte deze afbeelding in 1944 De afbeelding is erg onduidelijk, waardoor ik niet alles evengoed kan beschrijven. Je ziet een man die staat te zingen in een microfoon, uit die microfoon komen geluidsgolven in de vorm van woorden zoals London, Moskou en radio. Rechtsonder zie je man die een radio probeert bij te stellen om te luisteren naar wat de man zingt. Ik weet niet of dit klopt, want de afbeelding is erg donker. Deze bron gaat over landverraad in de ogen van Hitler. De boodschap is dat als je naar muziek of radio gaat luisteren van de vijand je een verrader bent en automatisch dus ook de vijand. De compositie in deze afbeelding is diagonaal, linksboven zie je de man die zingt en rechtsonder de man die stiekem luistert. Verder is er een sterk licht/donkercontrast, boven is het licht en onder is het erg donker. De kleuren kan ik niet zien, omdat het een zwart/witafbeelding is. De boodschap is bedoeld voor het volk, zodat het volk niet stiekem gaat luisteren naar Engelse of Russische radio, want dat is landverraad. Dossierbron 26 De maker van deze bron is onbekend maar de bron zelf is rond 1942 gemaakt. Pagina 7 van 18

Ook deze afbeelding is erg donker, dus misschien zie ik dingen verkeerd. Op de afbeeldings is een Duitse soldaat te zien die twee bliksemschichten in zijn hangen heeft. Hij steekt die bliksemschichten in een draak (daar lijkt het op), en doodt hem daarmee. Linksachter zie je een man met een paard rennen. Het onderschrift luidt: Duitslands overwinning, Europa s vrijheid. Het gaat hier wederom om de grootste vijand van Hitler, namelijk de communisten en het gevaar dat zij met zich meebrengen. De boodschap is dat als Duitsland de Bolsjewieken verslaat en Europa dus in handen neemt, Europa vrij zal zijn van het monster (de draak) dat het communisme heet. De soldaat staat in het midden en is op deze manier de eyecatcher. De draak is erg donker, en de bliksemschichten erg licht, de soldaat zit tussen licht en donker in. De achtergrond zelf is erg donker, waardoor je de draak erg slecht ziet. Links zie je een lichte plek, waardoor het paard en de man die rennen erdoor opvallen. Deze afbeelding is bedoeld voor het Duitse volk, zodat ze erin zouden geloven dat alleen Duitse heerschappij leidt tot vrijheid. Ook is dit voor de soldaten, om hen moed in te spreken. 4 Propaganda van de Sovjetunie Nu zijn de bronnen uit de Sovjetunie aan de beurt. Dossierbron 2 Deze poster is uit 1919, de maker is onbekend. Je ziet twee afbeeldingen, boven de eerste staat dat dat de heerschap van de tsaar was. Bij de tweede afbeelding staat dat de afbeelding slaat op het Rode Leger. Op de linkerafbeelding zie je de tsaar op zijn troon zitten, om hen heen staan zijn volgelingen, rechts de tsaar zijn leger en links hovelingen. Voor de tsaar staat een godsdienstige en daarnaast zie je een boekhouder op een berg geld zitten. Vooraan staat het leger er ongelukkig bij, ze krijgen de les gelezen door hun leider terwijl ze kijken naar een dode soldaat die voor ze ligt. Links en rechts boven staan woorden als imperialisme en pogrom. Op de troon van de tsaar staat diefstal en op zijn kroon staat bloederige. Op de rechter afbeelding zie je op de achtergrond vijf gebouwen staan, waaronder een fabriek, een bakkerij en een universiteit. Dat kan ik dan toevallig zien omdat er boven de fabriek vrije arbeid staat, boven de bakkerij brood staat, en boven de universiteit wetenschap. Vooraan zie je twee soldaten uit het Rode Leger staan, ze hebben een rode vlag waarop CCCP staat en een bajonet vast. In het midden staat een marinier die ook een bajonet vastheeft. Rechts zie je twee boeren die met hun bajonet in de lucht staan. Op de achtergrond zie je een stralende zon. Het gaat hier over dat de heerschap van de tsaar slecht en machtsbelust was, terwijl het Rode Leger door en voor het volk is. De heerschap van de tsaar was slecht voor het volk, want hij hield zich niet bezig met het volk, hij hield zich bezig met geld. Hij liet mensen doden ervoor. Het Rode Leger daarentegen zorgt ervoor een goede Pagina 8 van 18

economie en educatie, daarom is het Rode Leger veel beter. De tekenaar zorgt ervoor dat de linkerafbeelding nogal chaotisch is, terwijl de rechterafbeelding wat meer geordend is. Verder werkt de maker met twee kleuren, namelijk geel en rood. Het rood wordt vooral gebruikt bij de rechterafbeelding, want dat is die van het Rode leger. De boodschap is bedoeld voor het volk, om te laten weten dat de tsaren slechte heersers waren, maar dat is alles nu is veranderd en dat die verandering goed is voor het volk. Dossierbron 4 Dit is een propagandaposter gemaakt door Gustav Klutsis in 1930. Je ziet Lenin afgebeeld in het midden, achter hem staat Stalin. Om de portretten heen zien we allerlei technische verbeteringen, zoals de trein en betere fabrieken. De vooruitgang in de techniek die zorgt voor een betere economie. Onder Lenin en Stalin gaat de techniek met grote stappen vooruit, waardoor de economie er beter voor gaat staan. Dit is een collage. De maker maakt gebruikt van schuine lijnen, hij zorgt ervoor dat Lenin Stalin overlapt, omdat het hier gaat over Lenin. Lenin springt meteen in het oog, daarna beginnen je pas de ontwikkeling eromheen afgebeeld op te vallen. De boodschap is bedoeld voor het volk, om te laten zien door wie de technische ontwikkelingen zo snel zijn gegaan. Dossierbron 6 Deze bron is gemaakt in 1942 door V. Ivanov en O. Burova. Op de voorgrond zie je soldaten met kanonnen schieten en rennen. Er staat een obelisk met een adelaar bovenop, iemand rent met een rode vlag van de CCCP. Er vliegen vliegtuigen rond. Op de achtergrond is in de lucht een belangrijk persoon afgebeeld, van wie ik niet weet wie het is. Vlak achter de voorste soldaten staat een monument, met daarop woorden als geheugen, vooruitgang, eer, vreugde en moed. Het onderschrift luidt: Moge het voorbeeld van onze voorvaderen u inspireren in deze oorlog. Het gaat hier om het leger en de manier waarop zij vecht. De soldaten zouden een voorbeeld moeten nemen aan de vroegere soldaten die blijkbaar vol overgave hebben gevochten voor hun land. De soldaten van de CCCP zouden hetzelfde moeten doen. De maker heeft bijna alles in donkere en zachte tinten geschilderd, waardoor de rode vlag ergens op het Pagina 9 van 18

slagveld extra opvalt. De eyecatcher in dit geval is het monument dat rechts in beeld staat, daarna ga je pas naar de rest kijken. De boodschap is bedoeld voor de soldaten die aan het front staan en soldaten die er nog heen moeten, zodat zij de moed niet verliezen. Dossierbron 7 Deze poster is van ca. 1942 en is gemaakt door Toidze. Je ziet een soldaat met een pistool in de lucht naar rechts kijken. Achter hem zie je een soldaat uit vroegere tijden die met zijn zwaard in de lucht naar links kijkt. Links onder wordt er geschoten met kanonnen of pistolen. Rechtsonder zie je een aantal bajonetten op een rij. De tekst luidt als volgt: Voorwaarts helden, voor het Vaderland! Het gaat hier om vaderlandse trots. Iedereen zou moeten vechten voor het vaderland. De soldaten moeten trots zijn om te vechten voor het vaderland. Zij doen dat ook met alle mogelijke inzet, net zoals hun voorvaderen ooit hebben gevochten en daarom zijn zij helden. De moderne soldaat is zwart/wit getekend, ook de wapens die ik eerder heb genoemd zijn zwart/wit. De soldaat uit vroegere tijden is rood. De rode kleur valt meer op dan het grijsachtige, waardoor de rode soldaat meteen in het oog springt. Rood is de kleur van het communisme en rood hitst op, daar maakt de tekenaar dankbaar gebruik van. De soldaat is grijs, zodat hij op de rode achtergrond niet veel later ook in het oog springt. De twee figuren staan allebei redelijk naar het midden toe. De boodschap is bedoeld voor het leger, om de soldaten aan te moedigen en ze te laten herinneren voor wie ze vechten. Dossierbron 10 De afbeelding is gemaakt door G. Klutsis uit 1932. Je ziet Stalin rechtsboven groot afgebeeld, Stalin kijkt tevreden in de verte. Achter Stalin staat het volk afgebeeld, dat met allerlei vlaggen hem steunt. De vlaggen zijn natuurlijk CCCP vlaggen. Voor Stalin staat een industrieterrein. Het onderschrift luidt: De zege van het socialisme in ons land is gewaarborgd. Daaronder staat een uitspraak van Stalin: De realiteit achter ons produceerplan is dat er miljoenen mensen werken voor een nieuw bestaan. Het gaat hier om de collectieve arbeid die Stalin doorvoerde. De boodschap is dat dankzij miljoenen mensen en dankzij Stalin de industrie goed en sterk is en dat daardoor de Sovjetunie sterk op de markt komt te staan. Het resultaat daarvan is dat het socialisme blijft bestaan. Pagina 10 van 18

Dit is in eerste plaats een collage. Verder zorgt de maker ervoor dat Stalin meteen opvalt door hem heel groot af te beelden. Hij zorgt ervoor dat alles één tint heeft, zodat de rode vlakken erg goed opvallen. De boodschap is bedoeld voor het volk, zodat ze Stalin blijft steunen, want dankzij Stalin komt alles goed. Dossierbron 11 Deze bron is gemaakt door een onbekende in 1927. Links zie je een man die zeer bevelend wijs op de tekst Wij bouwen het socialisme op. De man is een fabriekarbeider, want hij is vies en hij heeft alleen een broek aan en een handschoen aan. Op de achtergrond zie je een fabriek waar arbeiders aan het werken zijn. Door het raam in de fabriek zie je een spoorweg, waarschijnlijk is het een staalfabriek. Het gaat hier om de mensen die massaal in de fabrieken zijn gaan werken. De boodschap is dat de fabriekarbeiders keihard werken, en daardoor de industrialisatie versneld wordt. De industrialisatie is nodig om een sterke economie te hebben, om zo het socialisme nog beter en verder door te voeren. De maker van deze poster heeft geen echte eyecatcher, zijn hele afbeelding is één geheel. Hij heeft de soldaat niet in het midden gezet en de fabriek in donkere kleuren gelaten. We zien weer veel rood terug, dat natuurlijk voor het communisme staat. Op de achtergrond gebruikt hij geel, waardoor het rood nog meer opvalt. De boodschap is bedoeld voor fabriekarbeiders, om ze te laten weten dat ze een hele belangrijke taak op zich hebben. Dossierbron 12 A. Kokerekin heeft deze poster in 1942 gemaakt. Op de afbeelding is een jonge man te zien, die vastberaden naar degene die de poster bekijkt kijkt, terwijl hij een arm met de rode vlag in de lucht heeft. Op de vlag staan Lenin en Stalin afgebeeld. Met zijn andere hand wijst hij naar een luchtmachtbasis, waar ze net bezig zijn vliegtuigen gereed te maken om te vertrekken. In de verte zie je ze wegvliegen. Achter de jongen staan schoorstenen te roken en daarnaast staan gebouwen met een legerprint. Volgens de auteurs van het boek staat er Volg het voorbeeld van deze arbeider onder de poster, maar er staat Bied de beste hulp die je hebt aan aan het front. Het gaat hier om het vaderland, dat dat alle inzet van het volk verdient. De boodschap van deze afbeelding is dat elke arbeider zich moet inzetten voor het vaderland, op welke manier dan ook. Zelfs het dragen van een vlag is al goed. Pagina 11 van 18

De maker zorgt dat de gehele achtergrond een beige tint heeft, zodat de jongen en zijn vlag goed tegen de achtergrond afsteken. De jongen heeft namelijk een zwarte broek en een blauwe trui aan, de vlag is uiteraard rood. De jongen staat in het midden zodat hij meteen in het oog valt zodra je naar de poster kijkt. De boodschap is bedoeld voor het volk, de arbeiders, zij moeten namelijk vechten voor hun vaderland. Dossierbron 14 V. Deni maakte in 1930 deze poster. Op de afbeelding zie je een silhouet van een arbeider, hij heeft geen duidelijke gezichtskenmerken, dus het zou eigenlijk iedereen kunnen zijn. De rode arbeider heeft een bijl vast. Achter de rode arbeider staat een man met een hoed op die nogal nors en boos kijkt. Hij steekt zijn hand op, op de palm van zijn hand staat een hakenkruis. Boven staat: Het fascisme komt eraan en onderaan staat Bij de proletarische tegenaanval zullen de fascistische beesten worden verslagen. Het gaat hier om de aartsvijand van het communisme. De Duisters hebben aangevallen en ze moeten worden bestreden. De boodschap van deze afbeelding is dat iedereen moet vechten tegen het fascisme, want het is gevaarlijk. De Duitsers hebben aangevallen en het volk moet terugvechten. Iedereen moet zijn steentje bijdragen in de bestrijding van het fascisme. De maker heeft de arbeider als een silhouet getekend, zodat de arbeider anoniem is. Het silhouet is rood, omdat dat de kleur van het communisme is. De fascist is helemaal zwart, omdat dat de vijand is. De arm en de hand zijn erg vertekend, zodat het allemaal groter lijkt. De achtergrond is wit, zodat er alleen aandacht is voor de afbeelding en zodat de afbeelding goed afsteekt tegen de achtergrond. De boodschap is bedoeld voor het volk, want zij zijn uiteindelijk degenen die het fascisme moeten zien als een vijand en het moeten bestrijden. Dossierbron 16 Een propagandatrein gemaakt door S. Tikchonov in 1920 Je ziet een trein, waarom een tekening is gemaakt. Het is een beetje een onduidelijk plaatje, vooral omdat alles zwart/wit is. Helemaal rechts staat iemand met een hark naar een ander tw wijzen terwijl hij lacht. Degene naar wie gewezen wordt heeft een riem om als een hond en krijgt zweepslagen van een derde persoon. Weer verder naar links staan nog twee mensen met harken naar de mishandeling te kijken. Nog verder naar links zie je een rijk persoon langslopen. Daarna wordt het plaatje erg onduidelijk en kun je niet meer zien wat er wordt afgebeeld, dat komt waarschijnlijk doordat de afbeelding in perspectief is. Op de Pagina 12 van 18

achtergrond is het platteland te zien. Het gaat hier over dat iedereen gelijk moet zijn in de samenleving, en dat degenen die rijk zijn ervoor worden gestraft, omdat ze niet delen met de armen. De boodschap is dat de regering ervoor zorgt dat iedereen gelijk is. Degenen die rijk zijn worden gestraft, op welke manier dan ook. De boeren hebben nu de macht, niet de rijken. De rijken krijgen hun verdiende loon. De maker schilderde dit op een trein, waardoor de trein sowieso al opviel. Het is voor zover ik kan zien erg gedetailleerd getekend. Ik kan niet zien welke kleuren de maker gebruikte want de afbeelding is zwart/wit. De trein was rood, gezien het feit dat de naam van de trein Red Kozak is. De boodschap is voor het volk, en dan vooral de boeren, dat hun onderdrukkers eindelijk hun verdiende loon krijgen. Dossierbron 17 Deze bron is gemaakt door Kukrinski in 1941. Op de afbeelding zie je een rij soldaten die geconcentreerd in de verte kijken, ze hebben allemaal bajonetten vast. Verderop zie je tanks rijden en schieten. Dit moet dus het front voorstellen. Achter de soldaten zie je in de lucht drie silhouetten zweven. Ze hebben alledrie zwaarden vast, die ze in de lucht houden en zo laten merken dat ze klaar zijn voor het gevecht. Het onderschrift luidt: Vecht hard, zonen van Sovorov en Tsjapajev. Ik heb even uitgezocht wie Sovorov en Tsjapajev waren. Sovorov was een belangrijke man voor het leger, hij heeft voor de overwinning van Rusland op Napoleon gezorgd. Tsjapajev was een belangrijke leider voor het leger tijdens de Revolutie onder leiding van Lenin. Het gaat hier over het leger dat vecht tegen de Duitsers, immers de afbeelding is gemaakt in 1941 en toen was WOII in volle gang. De boodschap is dat de soldaten die aan het front staan net zo hard moeten vechten als hun voorgangers, die grote veldslagen hadden gewonnen. De soldaten moesten laten zien dat Rusland nog steeds niet klein te krijgen was. De afbeelding is voor zover ik kan zien in werkelijkheid ook zwart/wit geweest. De kunstenaar creëert diepte door de soldaten kleiner te laten worden in de verte. De soldaten vallen meteen op omdat er frontaal licht op hun schijnt. De silhouetten achter vallen niet meteen op, maar dat is ook de bedoeling, want het moet schimmen uit het verleden voorstellen die de soldaten aandrijven. De boodschap is duidelijk bedoeld voor de mannen in het leger, om ze aan te moedigen. Dossierbron 18 Pagina 13 van 18

Deze afbeelding is gemaakt in de jaren 30, de maker is onbekend. Op de voorgrond zien we Stalin die in zijn handen klapt en neerkijkt op de juichende menigte die speciaal voor hem is gekomen. De mensen lachen en juichen allemaal, men heeft borden met Stalins foto s in de lucht. Op de achtergrond zien we het Kremlin, dat wil zeggen dat het schilderij zich afspeelt in Moskou. Het onderschrift luidt: Geliefde Stalin Geluk van het volk. Het gaat hier over de grote leider van Rusland, die voor vele verbeteringen zorgt. Stalin is een goede leider, het volk aanbidt hem en staat volledig achter hem. De maker zorgt ervoor dat Stalin groot op de voorgrond staat, want het gaat hier om Stalin natuurlijk. Ondanks dat Stalin niet in het midden van de afbeelding staat valt hij toch meteen op. Rechts zien we het volk, dat vele malen kleiner is getekend. Wederom kan ik niks over de kleur zeggen. De boodschap is voor het volk bedoeld, Stalin is een groot man en iedereen moet hem aanbidden (groepsdrukking). Dossierbron 20 Dit beeld is gemaakt door Sergei Merkurov in 1939. We zien een standbeeld van Lenin, hij staat waarschijnlijk op een verhoging (alle beelden van Lenin en Stalin staan op een verhoging). Hij heeft een hand voor zijn buik, zijn andere hand in zijn zak. Hij kijkt met opgeheven kin in de verte. Het lijkt alsof hij een stap naar voren doet. Het beeld staat in een nis. Het gaat hier over dat Lenin een groot leider was, hij verdient het om overal beelden van hem te hebben. Lenin was een groot leider, hij heeft ervoor gezorgd dat het volk daar is waar het nu is. Lenin heeft Rusland verbeterd. Het volk staat achter Lenin. Lenin verdient de status die hij heeft. De maker geeft Lenin een chique indruk door zijn arm gebogen uit het steen te houwen. Zijn andere hand heeft hij nonchalant in zijn zak, zodat hij toch een beetje gewoontjes lijkt. De maker zorgt ervoor dat Lenin niemand aankijkt, maar een beetje een filosofische blik in de verte werpt. Het beeld is niet dynamisch. De boodschap is bedoeld voor het volk, het volk heeft veel te danken aan Lenin. Dossierbron 21 Gustav Klutsis maakte deze bron in 1930. Op de afbeelding zien we één grote hand met de binnenkant naar ons toe. De hand wordt overlapt door allerlei kleinere handen. Helemaal in het hoekje zien een hele menigte met hun hand op deze manier in de lucht. Voor een van de kleinere handen staat 100%. De tekst bij het plaatje luidt: Arbeiders en Pagina 14 van 18

arbeidsters, alleen naar de nieuwe verkiezingen voor de raden. Het gaat hier om de verkiezingen, het volk moet een leider uitkiezen. De boodschap van deze afbeelding is dat iedereen moet gaan stemmen. Het gaat hier om arbeiders en arbeidsters, dus ik neem dat het de raad van Stalin is, want Stalin vond dat de arbeiders en arbeidsters het belangrijkste waren. 100% staat voor dat 100% van de kiesgerechtigden ook moet gaan stemmen. Dit is een collage. De maker zorgt ervoor dat ondanks dat de grootste hand overlapt wordt, het de belangrijkste eyecatcher is. Verder maakt hij gebruik van een diagonale compositie. De tekst staat in een tegenovergesteld diagonaal. De boodschap is bedoeld voor allen die kiesgerechtigd zijn, zodat ze gaan stemmen. Dossierbron 24 Dit ontwerp is gemaakt in 1930, de ontwerper wordt niet genoemd. JE ziet een patroon voor stof. Linksboven zien we een fabrieksarbeider in het patroon verwerkt. Linksonder is een boer op een tractor te zien, hij bewerkt zijn land. Rechtsboven zijn een rij arbeiders te zien. Rechtsmidden toont een industriestad. Rechtsonder zien we twee keer een boer achter een os aanlopen, hij bewerkt zijn land. Het gaat hier om de arbeiders, het werk dat zij doen. De boodschap is dat het werk van de arbeiders erg belangrijk is, belangrijk genoeg om er een patroon voor stof van te maken. Allemaal werken ze voor hun staat. De maker van het patroon zorgt ervoor dat het niet meteen opvalt wat er nou afgebeeld staat. Hij doet dat door afbeeldingen zodanig te vervormen dat ze in het ronde patroon passen. Overal staan bomen of struiken afgebeeld, die ook ervoor zorgen dat de echte afbeeldingen niet meteen opvallen. Over de kleur valt niks te zeggen omdat de afbeelding zwart/wit is. De boodschap is bedoeld voor het volk, en dan vooral de arbeiders, wiens werk wordt afgebeeld. Dossierbron 25 De afbeelding is gemaakt in 1928 door een onbekende kunstenaar. We zien vier arbeiders aan het werk op de voorgrond, ze zijn gezamenlijk een staaf ergens naartoe aan het duwen. Het zijn fabrieksarbeiders. Op de achtergrond zie we nog twee arbeiders die een kar vooruit duwen. Weer daarachter zien we de fabriek zelf. Het onderschrift is Toon wat je kan!. Er staat echter een hele tekst onder de afbeelding, die kun je samenvatten als volgt: Elke dag leren miljoenen arbeiders nieuwe dingen, deze arbeiders zijn erg waardevol voor onze samenleving. Elke van zichzelf bewuste Pagina 15 van 18

proletariër moet zich actief bezighouden met productie. Beste arbeiders en arbeidsters, help door middel van hard werken mee aan de opbouw van een socialistische staat. Doe goed je best, let op elk detail en controleer alles. Doe mee aan de nationale bezichtiging van fabrieken onder begeleiding van de krant De Waarheid! Het gaat hier wederom om de arbeiders die de economie draaiende houden. De boodschap is dat iedereen heel hard moet werken aan de opbouw van een socialistische staat, elke bijdrage eraan telt. Arbeiders zijn ontzettend belangrijk voor de economie. De maker treedt niet al te veel in detail in zijn tekening. Hij zorgt dat de vier fabriekarbeiders in het midden op de voorgrond staan, zodat je ze meteen in het oog hebt. Hij zorgt er ook voor dat de twee arbeiders achter hen niet ongezien worden door ze iets meer naar links te plaatsen. Op de achtergrond heeft hij de fabriek zo getekend dat ze niet afleidt van de arbeiders. Ik denk dat de afbeelding in het echt ook zwart/wit is. De boodschap is bedoeld voor het volk, van wie het merendeel arbeider is. 5 De overeenkomsten In de propagandaplaatjes van de Sovjetunie en Duitsland zien we veel overeenkomsten. Zo werden zowel Hitler als Stalin (en Lenin) altijd veel groter afgebeeld dan het volk, of de mensen om hen heen. Hiermee wordt de indruk gewekt dat ze veel groter en belangrijker zijn dan het gewone volk, ze worden gebracht als grote leiders. Allebei de leiders kijken nooit recht naar degene die de afbeelding bekijkt. Meestal staren ze ergens in de verte of kijken ze naar het volk. Het volk kijkt altijd juichend, lachend en opgewekt naar haar leider. Het wordt zo afgebeeld dat het lijkt alsof het een grote eer is om het staatshoofd te mogen zien. Dit werd gedaan om de status van de leider te verduidelijken. Verder zien we de nationale vlaggen vaak terug, dit is om het nationalisme te benadrukken. Het vaderland was het belangrijkst, en dat moest worden afgebeeld. Verder zien we de kleur rood in beide systemen veel terug, terwijl de kleur rood eigenlijk de kleur van het communisme is. De kleur kan op verschillende manieren worden opgevat. Het kan staan voor het goede en de overwinning van je vaderland. Het kan ook een propagandatechniek zijn om het volk een beetje op te hitsen. Allebei de functies van de kleur rood zien we terug in de hierboven beschreven afbeeldingen. Ook vinden we bij beide systemen propaganda terug voor verschillende doelgroepen. Zowel in Duitsland als in de Sovjetunie was er speciale propaganda voor de soldaten in het leger. Ze moesten allemaal hard vechten voor hun land. Daarnaast zien we dat de Duitse nationaal-socialisten het communisme zwart maken en dat de communisten hetzelfde doen bij nationaal-socialisten. De vijand wordt afgeschilderd als een soort monster, een ongedierte dat snel uitgeroeid moest worden. Het volk moest een haat ontwikkelen voor de vijand. Kortom, er zijn nogal wat overeenkomsten tussen de propaganda van twee tegenovergestelde overtuigingen. 6 De verschillen Naast overeenkomsten zijn er natuurlijk verschillen in de propaganda van Hitler en Stalin. Zo maakte Hitler Pagina 16 van 18

veel meer propaganda voor de jeugd. De jeugd is de toekomst en daar was Hitler zich van bewust. Hij zorgde met zijn propaganda ervoor dat kinderen bij de Hitlerjugend gingen en zo opgroeiden met nationaal-socialistische ideeën. Stalin daarentegen concentreerde zich meer op de arbeiders, hij maakte veel meer propaganda van en voor de gewone arbeider, want dat was degene die de economie draaiende hield. Op de vlag van Hitler staat het hakenkruis, dat staat voor het nationaal-socialisme, het antisemitisme, maar ook het antibolsjewisme. Bij Stalin vinden we het hamer- en sikkelsymbool vaak terug op zijn vlaggen. Dat staat symbool voor de arbeid. Daarnaast vinden we de portretten van Lenin en Stalin vaak terug in vlaggen. Hier gaat het meer om vaderlandsliefde en voor de leider van het vaderland, men moest vechten voor zijn of haar vaderland, want dat was het belangrijkste. Op Hitlers poster zien we vaak Ariërs afgebeeld, de Übermensch in Hitlers ogen. Hij wilde dat het Arische ras het belangrijkste zou worden, en hij wilde laten merken dat het ras verheven was. Op Stalins propaganda-afbeeldingen zien we anonieme arbeiders terug, zodat iedereen zich ermee kon identificeren. De Russische posters bevatten veel kleur en zijn erg chaotisch. Je moet eerst goed en geconcentreerd kijken om het uiteindelijke doel van de poster te zien. Bij Hitler is er wat meer orde, zo wordt er meestal gewerkt met één kleur in verschillende tinten en het belangrijkste figuur staat in het midden. Op deze manier is zijn propaganda veel simpeler en overzichtelijker. Daarnaast vinden we bij Stalins propaganda veel meer tekst in de afbeeldingen, terwijl bij Hitler vaak alleen een persoon wordt afgebeeld. Men moest door goed naar het plaatje te kijken de boodschap ontcijferen, bij Stalin werd de boodschap alvast ontcijferd door de afbeelding te verklaren in de tekst op de afbeelding. De makers zijn in de Duitse propaganda vaak onbekend, hetzelfde geldt voor het jaar waarin de propaganda is gemaakt. Bij Stalin zien we dat dat veel beter werd bijgehouden, de maker en het precieze jaartal waarin de afbeelding werd ontworpen zien we veel meer terug. Stalin vergelijkt vaak het verleden met het heden in zijn propaganda, vooral bij de propaganda bedoeld voor het leger wordt de soldaten op het hart gedrukt vooral te vechten zoals hun voorvaderen dat ook deden. Hitler is er meer voor om met het tegenwoordige volk een nieuw rijk op te bouwen, het verleden heeft er weinig mee te maken. 7 Beantwoording hoofdvraag Na alle bronnen te hebben verklaard en de verschillen en overeenkomsten tussen de propagandaafbeeldingen te hebben benoemd, kan ik de hoofdvraag beantwoorden. De hoofdvraag luidt: Wat is de rol van de propaganda in een totalitair systeem en wat waren de verschillen en overeenkomsten tussen de propaganda van het nationaal-socialisme in Duitsland en die van het communisme in Rusland? Propaganda heeft een zeer belangrijke rol gehad in de totalitaire systemen van zowel Hitler als Stalin. Beiden hebben het volk zo van hun idealen kunnen overtuigen en zo de steun die ze nodig hadden om datgene wat ze wilden uitvoeren ook daadwerkelijk uit te voeren. In totalitaire systemen gaat het om het collectief, niet om het individu en propaganda zorgt ervoor dat iedereen dezelfde overtuiging heeft en daardoor een collectief vormt. De leiders hadden er veel voor over om het volk te overtuigen van hun ideeën. In Duitsland werd de geschiedenis op scholen in het voordeel van de staat onderwezen, kinderen groeiden op bij de Hitlerjugend, iedereen had thuis een radio om de Duitse radiostations te kunnen ontvangen, overal hingen posters van Hitler, Hitler hield toespraken om het volk van zijn overtuigingen te overtuigen en ga zo maar door. Stalin zorgde ervoor dat alle kunstenaars voor de staat werkten en alleen Pagina 17 van 18

propaganda publiceerden, de arbeiders gingen geloven dat zij heel belangrijk werk deden, door het hele land reden propagandatreinen, overal hingen posters van Stalin, de mensen werden geïndoctrineerd met Stalins idealen etc. Kortom, zowel de Russen als de Duitsers zetten alles in om het volk overtuigd te krijgen van hun eigen overtuigingen. De overeenkomsten in de propaganda van beide totalitaire staten zijn: Zowel Hitler als Stalin worden altijd groter dan het volk afgebeeld. Allebei staren ze vaak in de verte. Het volk is altijd juichend en blij afgebeeld. We zien de nationale vlaggen veel terug in de afbeeldingen. De kleur rood is vaak terug te vinden in de afbeeldingen. In beide systemen is er propaganda voor bepaalde bevolkingsgroepen. De leiders van de totalitaire staten maken elkaars systemen belachelijk. De verschillen in de propaganda van beide totalitaire staten zijn: Hitler concentreert zich op de jeugd en Stalin op de arbeiders. De symbolen en de ideeën achter deze symbolen op de nationale vlaggen verschillen. Bij Hitler zien we vaak Ariërs terug op afbeeldingen, bij Stalin zijn het vooral anonieme arbeiders die we terug zien. Op de propaganda-afbeeldingen van Stalin is er veel kleur en het is chaotisch, bij Hitler wordt er vaak maar één kleur in verschillende tinten gebruikt. Bij Stalins propaganda staat er veel meer tekst bij een afbeelding, terwijl we dat bij Hitler niet terug vinden. Duitse propagandamakers zijn vaak onbekend, terwijl de Russische kunstenaars wel bekend zijn. Stalin vergelijkt het heden met het verleden, terwijl Hitler zich alleen concentreert op het heden. Pagina 18 van 18