IERDE WERELD Samen met jou werken aan een wereld zonder extreme armoede Juni 2011 Nr 133 Werk weggooien of recyclen? De afgelopen maand zag ik een documentaire, die me erg aan het denken heeft gezet. Het ging over een wijk in Cairo waar een complete bevolking leefde van het vuil van de stad. Stukje voor stukje ging alle afval door de handen van de mensen die daar leefden en werkten. De bevolking bestond uit vuilophalers, plastic verzamelaars, voddensorteerders en andere beroepen, die te maken hadden met wat je met vuilnis kunt doen. Het gesorteerde plastic was zelfs een exportartikel geworden. Hier in Nederland noemen we dat recycling. Dat is een nieuwe industrie waar veel geld in verdiend wordt. Recycling is noodzakelijk, omdat we niet weten waar we anders met ons vuil moeten blijven, en het is nodig omdat grondstoffen opraken. In Cairo besloot het stadsbestuur dat het afvalsysteem anders moest. Maar in plaats van de mensen te raadplegen die leefden van het vuil je zou ze vuilnisspecialisten kunnen noemen -, kozen ze voor een oud Europees model. Er kwamen een paar grote vuilniswagens, die afval wegbrachten naar een plek buiten de stad. Uit het verhaal bleek dat de meeste mensen uit de wijk, waar iedereen zijn neus voor ophaalt en die niemand voor vol aanziet, nu zonder werk komen te zitten en nog armer worden dan ze al waren. Dit bracht mij terug naar Nederland. Wat is er eigenlijk met Nederlandse voddenboeren en schillenboeren gebeurd? Zijn deze mensen rijker geworden toen dit werk werd vervangen door andere beroepen? Hoe kunnen wij recycling doen? En wat is er gebeurd met de uit overlevingsdrift geboren creativiteit van mensen in armoede? Anneke van Elderen ATD Vierde Wereld wint op 28 mei 2011 met het lied Vuile was de juryprijs tijdens het 15 e Alternatieve Smartlapfestival voor minima. In Tilburg werd op 28 mei 2011 het 15 e Alternatieve Smartlapfestival voor minima gehouden. ATD Vierde Wereld deed met een 9-koppige groep (8 zang en 1 accordeon) voor het eerst mee en viel meteen in de prijzen! De zangers kwamen vanuit het hele land, Hollandscheveld, Veenoord, Dalfsen, Utrecht, Oss en Heerlen. Het lied "Vuile was" is tijdens de Vierde Wereld Forumdagen samen bedacht en geoefend. Mooi is het, dat we van een negatief, vernederend moment in iemands leven een lied hebben kunnen maken dat ze met trots met anderen kan zingen! Volgend jaar organiseert ATD Vierde Wereld het Smartlappenfestival voor minima. Maak ook een lied en help mee met stem geven aan mensen in armoede!! Inhoud: Vierde Wereld Forum Creatieve mensen op de Forumdag Nieuws Internationale beweging ATD Vierde Wereld in Nederland Tips www.atd-vierdewereld.nl
Vierde Wereld Forum Jaarthema Denken, delen en doen met mensen in langdurige armoede Vierde Wereld Forum Het Vierde Wereld Forum is vanaf 2009 de hoofdactiviteit van de Vierde Wereldbeweging in Nederland. Mensen die (lange tijd) in armoede leven staan er centraal. Samen met anderen denken zij na over hun ervaringen, de samenleving en mensenrechten. Drie keer per jaar is er in Wijhe een Forumdag. Dit seizoen staat in het teken van de vraag: Welke steun helpt ons verder? Bij het Vierde Wereld Forum van 5 maart 2011 lag de focus bij mensenrechten en onrecht in de hulpverlening. Naast een delegatie uit België, waaronder zes jongeren, waren er een tiental nieuwe deelnemers. Zij noemden in de microfoon hun naam en woonplaats en kregen applaus uit de zaal voor hun aanwezigheid. Samen met alle deelnemers worden de namen genoemd van iedereen die het (nog) niet was gelukt om te komen. Na de Forumdiscussie in de ochtend, zijn er s middags workshops gehouden en gepresenteerd. Aan het eind van de dag presenteerden ook de kinderen en jongeren wat ze hadden gemaakt en gedaan. Met deze reacties kunnen we onze inzichten verrijken over mensenrechten en hulpverlening in Nederland. Mensenrechten in het dagelijks leven Tijdens de dialoog bleek duidelijk dat mensenrechten heel direct in het geding zijn in het dagelijks leven: Het recht op privé. Als je onder bewind staat, wordt heel vaak je post opengemaakt. En ook als er verjaardagsdingen inzitten, zoals geld, wordt het afgepakt en ook niet gezegd. Als je een akkefietje hebt gehad en je komt niet meer op de rails, dan word je je hele leven achtervolgd door dat akkefietje. Of dat nou de GGZ (geestelijke gezondheidszorg) is of je hebt een taakstraf gehad of wat dan ook... je wordt in een hokje geplaatst. ( ) Als je dan bij de woningstichting komt: Sorry, maar je zit in een GGZ -instelling, we kunnen je niet aan een woning helpen. Mensen met een klein inkomen en een kleine schuld kunnen nergens hulp krijgen als ze een onvoorziene rekening niet kunnen betalen. Zo stapelen schulden en problemen zich op. De logica van de instanties kan problemen verergeren. Iemand was de vorige forumdag positief over zijn lifecoach. Hij vertelde nu: Ik heb mijn lifecoach aangesproken( ): ik hoor van iemand anders dat je gaat stoppen? Toen zei die man van ik wil niet stoppen maar mijn contract wordt beëindigd door de gemeente. Ik zeg: ja en nu? Ik heb gezegd: joh, trek de stekker d r uit. Ik heb er geen zin in. Het wordt eigenlijk alleen maar slechter. De groep Breda speelde het toneelstukje van het kastje naar de muur, als voorbeeld van hun ervaring met instanties. Een man wordt steeds doorverwezen door allerlei instanties. De ambtenaren stoppen steeds meer formulieren in zijn rugzakje. Het kleine rugzakje dat het oorspronkelijk probleem symboliseert, wordt steeds voller. Uiteindelijk krijgt de man een grote, zware rugzak en valt erbij neer! Een bijstandmoeder laat haar meerderjarige zoon inwonen. De uitkering van de moeder werd daarom 10% gekort. Maar die moeder kan toch niet haar kind zomaar op straat laten? De consulent zei: dat is de wet, wij moeten dit. Gelukkig heeft de moeder de rechtszaak gewonnen maar ondertussen is het wel gebeurd. Ik pas in geen enkel hokje! De hulpverleners zitten echt met hun handen in het haar. Mijn psychiater zegt: ja, mevrouw, ik vind het zelf ook vervelend, want ik moet ook met die hokjes werken. Zo is het systeem. Nou, die gaat dan voor mij me in een hokje wringen, zodat er een hokje is waar ik in pas, zodat ik geholpen kan worden. En dat is heel aardig, want er zijn natuurlijk ook goede hulpverleners, dat moeten we niet vergeten. Voor dit artikel hebben we een bundeling gemaakt van bijdragen van de Forum deelnemers. De reacties en verhalen zijn letterlijk weergegeven. Daardoor doen we zo goed mogelijk recht aan elke persoonlijke bijdrage. 2 Nr 133 Juni 2011 Vierde Wereld
5 Maart 2011 Forumdag Forumdag Het effect van niet-werkende hulp : wantrouwen en afhankelijkheid En het jaar erop krijg je weer huurtoeslag en zorgtoeslag die je terug moet betalen, dus ze zorgen wel dat je in de schuldsanering blijft. Bij het inkomensbeheer zeggen ze dan: dat is een leuk spaarpotje, want je hebt 4 jaar de gelegenheid om het weer terug te betalen. Ik krijg het gevoel dat het in hun belang is om je zo lang mogelijk vast te houden. Want hun krijgen geld omdat ze jou hulp verlenen. Ik heb het gevoel dat ik anderen aan het werk houd. Anderen zijn op zich op een bepaalde manier met mij bezig, maar ik zie mijn leven niet heel erg veel veranderen of verbeteren. Ik heb via internet gekeken naar de instructies van de sociale recherche, die komen controleren op uitkeringsfraude. Helemaal onderaan de lijst staat dat het niet strijdig is met de rechten van de mens. Maar vanaf de eerste regel lijkt het wel alsof ze iedereen zien als fraudeur. Ik heb verhalen gehoord dat het vaak heel onfatsoenlijk toegaat. Als je weet dat het onrechtvaardig is of tegen de regels in, dan moet jij dat als klant bewijzen. Een moeder vindt het vernederend dat zij haar IQ moet laten testen. Ik moet een IQ-test gaan doen om hulp te krijgen bij de opvoeding van mijn zoon, moet ik dat doen of niet? Doorzetten, ook als het fout is gegaan Positieve ervaringen met (rechts-) instanties zijn er ook, maar vooral doordat mensen de kracht vinden om zelf te reageren. Ook al zal er een advocaat bij moeten komen, je moet doorvechten. Zo gauw dat je je laat afschrikken, dan grijpen ze weer de kans terug. Wij doen dat samen met de Stadsbank, we hebben het allemaal weer geregeld. t Is eigenlijk heel positief wat je doet. Je kunt wel zeggen dit en dat, ja, het is soms niet leuk, maar je komt niet meer in de schulden. Dat is de positieve kant van een schuldsanering en dat soort dingen. Ik heb gezegd: kindergeld is voor de kinderen en niet voor de schulden te betalen. En daar heb ik (via de rechter red) gelijk in gekregen. Het heeft wel even geduurd, maar door de ATD was ik een doorzetter en heb ik het voor elkaar gekregen. Ik ben nu wel al bijna 2 jaar onder bewind uit. Ik ben nu zelf bij de Sociale Dienst en er was iets mis gegaan met de papieren. Ik heb gebeld, de persoon heeft meteen teruggebeld en heeft gezegd wat ik moest doen. Zij zag ook hoeveel geld ik had en probeerde meteen of ik voor een langdurigheidtoeslag in aanmerking kon komen. Dus het is in onze gemeente wel heel erg vooruit gegaan. Van onrecht naar mensen recht doen Onze gast Edmond Haffmans, voorheen werkzaam bij de Raad voor de Kinderbescherming, reageerde aan het eind van de ochtend op wat hij had gehoord. Hoe komen we aan de kennis om precies te weten: wat zijn mijn rechten? Hoe kun je samen naar een instantie gaan om je recht te horen? Wat ik bij de Kinderbescherming heel veel herken is: eenmaal een stempel, altijd een stempel. Als in een rapport iets is neergeschreven dan komt dat steeds terug.(. ) Hoe kun je daar nou je recht halen? Er is onlangs een motie in de Tweede Kamer aangenomen, dat er geen kinderbeschermingsmaatregel meer uitgevaardigd mag worden, voordat er een Eigen Kracht Conferentie wordt gehouden. Met kennissen, familie, met vrienden maak je een hulpverleningsplan of geef je aan wat je nodig hebt. Iemand die voorheen ook in de jeugdzorg werkte, riep: Maak gebruik van je klachtrecht, zet de organisaties maar aan het werk. Want dan wordt u wel gehoord, dan heeft u de wet achter u. Maar dat is niet makkelijk. Volontair Niek sprak over het recht op ontplooiing: Soms zijn we verschrikkelijk bezig met weer dat formuliertje, dat rugzakje, als we zo door gaan hebben we zelf niet eens meer door dat er ook nog andere dingen zijn waar we ons eigenlijk mee bezig zouden moeten houden. Het recht op ontplooiing is zo ontzettend belangrijk, dat je als mens in staat wordt gesteld je te ontwikkelen. Als afsluiting van de forumdiscussie heeft Toon van de Bruêle een tekst voorgelezen uit het maandblad van het Leger des Heils. Vierde Wereld Juni 2011 Nr 133 3
Creatieve mensen op de Forumdag: William en Grada over Theater en Schrijven 5 Maart Wie zijn William en Grada? De één, een 25-jarige student aan de Theaterschool in Zwolle, de ander een 62-jarige vrouw die in Utrecht een theatergroep van (voormalig) dakloze mensen opgericht heeft: Spotlicht. Toen Grada dakloos was speelde ze mee in een Rotterdamse theaterproductie en besloot toen dat er ook zoiets in Utrecht moest komen. William regisseert op dit moment het inmiddels derde theaterstuk van Spotlicht. William is erg gedreven om theater met eigen inhoud te maken, op basis van de levenservaringen van de spelers. Grada is sinds ruim een half jaar lid van het landelijk forumteam. In Utrecht hoorde ze via medestander Annelies af en toe over de Vierde Wereldbeweging. Ze ging een aantal keren mee naar de Forumdag en voelde al snel dat ze achter de beweging kan staan. Theater maakt iets los Via persoonlijke contacten raakte William geïnteresseerd om de workshop theater te verzorgen tijdens drie Forumdagen in Wijhe. Aan de hand van het thema en de inbreng van de deelnemers weet hij in korte tijd spelers tot verrassende scènes uit te dagen. Elke Forumdag eindigt met energieke en boeiende scènes, die moeilijke zaken op een originele manier zichtbaar en voelbaar maken. Minder opvallende mensen komen los, de machtsverhoudingen worden omgedraaid, er wordt veel gelachen en er wordt al snel ook door publiek meegedaan. (Tijdens de theater workshop op 5 maart: man met hoge stem: Oeoeoeoeoeoeoe! U heeft een fout gemaakt! Dat kost geld ). William: Elke keer kom je bekende gezichten tegen, maar ook nieuwe. Iedereen kan en mag meedoen en we delen persoonlijke ervaringen met elkaar. Elke keer vertrek ik met een lach op mijn gezicht. Ik lach omdat ik weer veel heb geleerd vanuit de ervaringen die met mij gedeeld zijn. En ik lach omdat de acteurs mij hebben laten genieten van hun eigen creativiteit. Schrijven maakt bewust Grada deed al meerdere keren mee aan de schrijfworkshop tijdens de Forumdag onder begeleiding van Christine, volontair in het forumteam. Ook hebben zij in Amersfoort vorig jaar samen theaterworkshops georganiseerd voor mensen van de straat. Zij zijn vertrouwd met elkaar. De schrijfopdrachten maken het mogelijk in korte tijd heel gericht iets, dat je wezenlijk bezig houdt, op papier te zetten. Het gaat er niet om alles in prachtige perfecte taal te schrijven, maar recht uit het hart, van binnenuit. De opdracht op 5 maart is een dialoog te schrijven met je held of heldin. Grada denkt aan de vrouw die ze in Wijhe heeft ontmoet en die met zoveel lichamelijke inspanning de reis helemaal vanuit Zuid- Limburg maakte. Ze is weinig mobiel en snel vermoeid en met het programma kan ze uiteindelijk weinig echt meedoen. Grada schrijft: Voor de ene persoon is het 1 uur wat ze kan geven, voor de ander is het 10 uur. Maar het ligt aan de hoeveelheid inspanning die je als persoon erin stopt.( ) Het kost haar zoveel moeite, maar het is haar zoveel waard. Maar ik wil ook voor haar dat ze zich niet zo ziek hoeft te voelen, dat ze blij kan zijn. Dat ze samen groente hebben gesneden en lekker hebben gepraat is veel waard, maar Grada gunt het haar om meer happy te zijn. Het schrijven hierover raakt Grada diep, want het gaat tegelijk ook over haar eigen leven. Het ligt eraan hoeveel inspanning je als persoon in een opdracht stopt. Voor de ene persoon is het 1 uur wat ze kan geven, voor de ander is het 10 uur. Via theater en schrijven (maar ook via tekenen en muziek) leren de deelnemers elkaar op andere manieren kennen en zichzelf ook creatief te uiten. Dat smaakt naar meer. 4 Nr 133 Juni 2011 Vierde Wereld
Nationaal en Internationaal Nieuws Armoede neemt toe: Van de 6,9 miljoen Nederlandse huishoudens hadden er in 2009 bijna 500.000 (7%) een inkomen onder het sociale minium. In 2008 was dat 6,4%. Ook groeide de groep die langdurig in armoede verkeert en is het aantal kinderen, dat opgroeit in gezinnen onder de armoedegrens, toegenomen. Dit heeft het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) berekend. Europees platform tegen armoede: ATD neemt deel aan het plan van de Europese Unie om het aantal armen voor 2020 met 20 miljoen terug te brengen. We hebben ons echter behoorlijk verzet tegen het standpunt van het Europees platform. Ons standpunt blijft dat alle allerarmsten voor moeten gaan en dat niet gesproken mag worden over eerst de ene helft ondersteunen en dan de andere helft, zoals het platform wil. Wij denken dat Europa wel de krachten heeft om de armoede voor iedereen de wereld uit te helpen Klussendagen t Zwervel: NL Doet. Op zaterdag 19 maart jl. was er een goed bezochte klusdag op t Zwervel. Met vereende krachten is er gewerkt in de tuin, aan de parkeerplaats en aan het beter toegankelijk maken van de boerderij voor invaliden. Deze klusdagen vinden regelmatig plaats en ook u kunt daar aan deelnemen. Foto: Het voorbereiden van het te leggen pad naar de parkeerplaats Gezin in armoede krijgt te laat hulp: Hulp aan arme gezinnen komt te laat op gang en dat heeft grote gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen. Dat blijkt uit onderzoek van Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ), dat op 6 april verscheen. ITJ is een samenwerkingsverband van vijf rijksinspecties. Van coördinatie en één plan per gezin is vaak geen sprake. De hulp aan volwassenen is vaak gescheiden van de hulp aan kinderen, ook als duidelijk is dat de situatie van ouders consequenties heeft voor hun kinderen. Vaak gaat armoede samen met andere problemen in het gezin. Daarom is coördinatie van zorg belangrijk, aldus ITJ. Joseph Wresinski de rebel: Op 4, 5 en 6 maart hebben tussen de 4500 en 5000 mensen in Parijs deelgenomen aan het door ATD georganiseerde Forum van engagementen tegen de armoede. De nieuwe speelfilm Joseph de rebel over de beginjaren van de beweging in Noisy le Grand werd er exclusief vertoond en er was een debat met medestander Régis Felix naar aanleiding van zijn boek over zijn ervaringen met armoede als hoofd van een school. Tentoonstellingen waren er te zien over ons werk in Haïti: Haïti 2010. Djynamo, de jongeren van de Vierde Wereld in Europa, vroegen aandacht voor hun petitie: We hebben moeite de wereld te begrijpen, maar we willen er onze plaats hebben. ATD Vierde Wereldbeweging ver nieuwt zichzelf: Twintig deelnemers aan het interne vernieuwingsproces hebben elkaar op 26 maart in Wijhe ontmoet om te zien of er voortgang is geboekt met de aanbeveling "dieper te gaan door minder te doen". Frans Polen, ervaringsdeskundige, vertelde dat we de schoonheid moeten laten zien van wat we samen doen, om erkenning te krijgen en om niet gestigmatiseerd te worden. Vlaamse jongeren in Nederland: boeiend, plezant en vermoeiend Zo typeerde de Vlaamse jongerendelegatie de jongerenontmoeting in maart op boerderij t Zwervel. We leerden nieuwe mensen kennen en zagen bekenden van 17 oktober in Brussel terug. We hoorden over situaties van anderen, die soms hard waren, maar wel leerrijk.' Er was tijd voor ontspanning (carnaval) en inspanning: werken met de dieren op de boerderij en kijken naar de film Eur hope en de Oproep van jongeren aan de burgers en politici van Europa. 'We dachten na over hoe we ons ook in kunnen zetten. Het was allemaal wennen, vooral de verschillende dialecten. Zelfs al spreken we allemaal Nederlands, dan kan er nog spraakverwarring zijn. Vierde Wereld Juni 2011 Nr 133 5
Om naar toe te gaan.. 10 September: Ontmoetingsdag in Wijhe. Eenieder is van harte uitgenodigd om de schoonheid van de boerderij te proeven. Maar vooral om in alle vrijheid aan de activiteiten deel te nemen en eens lekker bij te praten. TIPS Om te lezen.. Jaarverslag ATD Vierde Wereld Nederland. Eind mei is in Den Haag de Jaarvergadering gehouden en het verslag van 2010 gepresenteerd. Er was extra aandacht voor fondsenwerving en voor het succes van het Landelijke Forum in Wijhe door de groeiende activiteiten in de locale groepen. U kunt het verslag bestellen bij het Landelijk Centrum in Den Haag of via www.atd-vierdewereld.nl. CONTACT Bezoek onze website www.atd-vierdewereld.nl ledenadministratie@atdvierdewereld.nl informatie@atdvierdewereld.nl Landelijk Centrum Regentesseplein 13 2562 EV Den Haag 070-3615787 Ontmoetingscentrum t Zwervel Raalterweg 19 8131 SB Wijhe 0570-521999 Bank ING: 275.22.00 t.n.v. Stichting ATD Vierde Wereld Nederland, Den Haag Bestellingen (inclusief verzendkosten) ο Een wandeling met mevrouw Socratine, Christine Béhain 10,50 ο Over zelfgemaakte drempels, John Habets 20,20 ο Het geheim van een nieuwe wereld, Ingrid Hutter 19,70 ο Een echte dialoog verandert ons leven 9,25 Schrijnende armoede, participatie, fundamentele rechten voor een ieder ο En waar is schildpad? 6,80 Een sprookje geschreven door kinderen uit Burkina Faso Lidmaatschap 2011 en Giften ο lidmaatschap: 10 /jaar (of lager, naar draagkracht) ο steunlidmaatschap: 20 /jaar (of meer) ο gift: Dhr/Mw :... Adres:... Postcode:... Plaats:. Ik verleen de Stichting ATD Vierde Wereld de toestemming éénmalig het bedrag van... af te schrijven van mijn giro/bankrekening:... Handtekening: Datum:......... Deze gehele coupon (of fotokopie) in een gesloten enveloppe sturen naar: Stichting ATD Vierde Wereld Nederland, Regentesseplein 13, 2562 EV Den Haag Vragen? 070 361 57 87 COLOFON VIERDE WERELD Kwartaalblad van de internationale beweging ATD Vierde Wereld in Nederland ISSN 0921-0555 - Oplage: 5000 Toezending kwartaalblad Vierde Wereld is gratis. Overname van onze artikelen wordt aanbevolen, indien met bronvermelding en toezending van het elders geplaatste artikel. Wij ontvangen graag reacties op het blad; artikelen in overleg met de redactie. KOPIJ: septembernummer 2011 vóór 8 augustus 2011 REDACTIE: Leonie Hoksbergen, Niek Tweehuysen, Annelies Neutel, Greet van Schaik m.m.v Carla van Jaarsveld, Christine Behain, Kees Bleijenberg, Eefje Halfwerk, Johan en Christina Tamerus FOTO S: ATD Vierde Wereld tenzij anders vermeld CORRESPONDENTIEADRES: Blad Vierde Wereld, Raalterweg 19, 8131 SB Wijhe, informatie@atd-vierdewereld.nl ABONNEMENTS-WIJZIGINGEN: Regentesseplein 13, 2562 EV Den Haag 6 Nr 133 Juni 2011 Vierde Wereld