Algemeen Competentieprofiel en Specifieke Deelprofielen Verpleegkundig Specialist If we cannot name it, we cannot control it, finance it, research it, teach it, or put it into public policy. (Norma Lang, 1991) Project Verpleegkundig Specialist Werkgroep competentieprofiel verpleegkundig specialist Utrecht, 16 januari 2008
Inhoud Voorwoord...- 3-1 Algemeen competentieprofiel...- 4-1.1 Klinisch handelen...- 8-1.2 Communicatie... - 10-1.3 Samenwerking... - 11-1.4 Organisatie... - 12-1.5 Maatschappelijk handelen... - 13-1.6 Kennis en wetenschap... - 14-1.7 Professionaliteit... - 15-2 Specifieke deelprofielen... - 16-2.1 Preventieve zorg (somatische aandoeningen)... - 17-2.2 Preventieve zorg (psychische aandoeningen en gedragsstoornissen)... - 19-2.3 Acute zorg (somatische aandoeningen)... - 21-2.4 Acute zorg (psychische aandoeningen en gedragsstoornissen)... - 23-2.5 Intensieve zorg (somatische aandoeningen)... - 25-2.6 Intensieve zorg (psychische aandoeningen en gedragsstoornissen)... - 27-2.7 Chronische zorg (somatische aandoeningen)... - 29-2.8 Chronische zorg (psychische aandoeningen en gedragsstoornissen)... - 31 - Bijlage 1 Competenties wat betreft het indiceren van voorbehouden handelingen... - 33 - Bijlage 2 Begrippenlijst... - 36 - Bijlage 3 Samenstelling van de werkgroep... - 39 - - 2 -
Voorwoord Op 11 mei 2006 is het advies over de toekomstige verpleegkundige beroepsstructuur en het opleidingscontinuüm Verpleegkundige toekomst in goede banen 1 aangeboden aan minister Hoogervorst van VWS. In dit VBOC-advies wordt een nieuwe beroepsstructuur voorgesteld. Verticaal worden twee niveaus onderscheiden: de verpleegkundige zoals bedoeld in artikel 3 van de Wet BIG en de verpleegkundig specialist zoals bedoeld in artikel 14 van de Wet BIG. Horizontaal worden vier deelgebieden onderscheiden: preventieve zorg, acute zorg, intensieve zorg en chronische zorg. Binnen elk deelgebied wordt gedifferentieerd naar patiënten met somatische aandoeningen en patiënten met psychische aandoeningen en gedragsstoornissen. Op basis van deze indeling worden acht deelprofielen uitgewerkt. In het kader van de implementatie van het VBOC-advies heeft de werkgroep Profiel een algemeen competentieprofiel van de verpleegkundig specialist opgesteld en, hiervan afgeleid, acht deelprofielen die corresponderen met de deelgebieden en differentiaties uit het VBOC-advies. Dit document is op 16 januari 2008 door de stuurgroep VBOC vastgesteld en vervolgens aan het bestuur van V&VN opgeleverd. Op 26 januari 2008 heeft het bestuur van V&VN het algemeen competentieprofiel en de acht specifieke deelprofielen aan het College Specialismen Verpleegkunde aangeboden. Het CSV (College Specialismen Verpleegkunde) is het orgaan dat belast wordt met het aanwijzen van specialismen. In het Algemeen Besluit omschrijft het CSV de regelgeving voor de opleiding tot specialist, voor de registratie en herregistratie van specialisten, evenals de eisen voor erkenning van opleidingsinstellingen en opleiders (www.verpleegkundigspecialismen.nl). Het is de bedoeling dat de onderhavige competentieprofielen als richtsnoer zullen gelden bij het aanwijzen van verpleegkundige specialismen. Naast voornoemd richtsnoer voor het CSV zijn het algemeen competentieprofiel en de acht deelprofielen bedoeld voor iedereen die op enigerlei wijze betrokkenen is bij de verdere ontwikkelingen rond de verpleegkundig specialist artikel 14 wet BIG. Mevr. dr. P.F. Roodbol Voorzitter van de werkgroep 1 AVVV (2006) Verpleegkundige toekomst in goede banen. AVVV. - 3 -
1 Algemeen competentieprofiel In dit algemeen competentieprofiel wordt eerst een aantal uitgangspunten genoemd. Ook wordt kort ingegaan op de samenhang tussen de competentieprofielen, de regelgeving van het CSV en de wettelijke regelgeving (in voorbereiding), voor zover opportuun. Naast een omschrijving van de verpleegkundig specialist wordt het algemeen competentieprofiel uitgewerkt aan de hand van definities, beschrijvingen en algemene competenties voor de zeven taakgebieden van de verpleegkundig specialist. Uitgangspunten bij het algemeen competentieprofiel verpleegkundig specialist Bij het opstellen van het algemeen competentieprofiel van de verpleegkundig specialist is als uitgangspunt gehanteerd dat het aanvullend is op het competentieprofiel van de verpleegkundige art. 3 van de wet BIG, aangezien het competentieprofiel van de verpleegkundige art. 3 van de wet BIG onverkort van toepassing is op de verpleegkundig specialist art.14 van de wet BIG. Het juridisch kader voor de verpleegkundig specialist bestaat onder meer uit de wet BIG, de WGBO, de Kwaliteitswet zorginstellingen en de BOPZ. Wellicht ten overvloede: het algemeen competentieprofiel is bedoeld voor álle verpleegkundig specialisten, die een wettelijke titelbescherming krijgen conform art. 14 Wet BIG. Het algemeen competentieprofiel en de deelprofielen (zie hoofdstuk 2) zullen vervolgens worden uitgewerkt in opleidingsprofielen en functieprofielen. De verpleegkundige houdt zich met name met vier belangrijke taken bezig: (1) het bevorderen van gezondheid, (2) het voorkomen van ziekten, (3) het herstellen van gezondheid en (4) het verlichten van het lijden 2. Een verpleegkundig specialist richt zich daarnaast op de ziekte zelf en gaat een behandelrelatie aan met de patiënt. De verpleegkundig specialist is verantwoordelijk voor de werkzaamheden binnen deze behandelrelatie, binnen het eigen deskundigheidsgebied. Zij is daarvoor verantwoordelijk en legt ook indien nodig verantwoording af aan collega s, artsen en leidinggevenden. Samenhang competentieprofielen - regelgeving CSV - wettelijke regelgeving Het verschil in wettelijke bevoegdheden tussen de verpleegkundige ex art. 3 en verpleegkundig specialist ex art. 14 zit met name in de bevoegdheid tot het zelfstandig indiceren en uitvoeren van een aantal voorbehouden handelingen. Deze zelfstandige bevoegdheid is een novum. Op dit moment (januari 2008) wordt gewerkt aan een experimenteerartikel in de Wet BIG. De kern van dit artikel is dat bepaalde categorieën van professionals op basis van hun competenties, onder duidelijke voorwaarden en voor een bepaalde periode zelfstandig bevoegd zijn voor het verrichten van bepaalde voorbehouden handelingen. In de daaronder hangende Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) zullen voornoemde eisen voor de verpleegkundig specialist (en de physician assistant) nader worden uitgewerkt. De omschrijving van het deskundigheidsgebied van de verpleegkundig specialist geeft de grenzen van de zelfstandige bevoegdheden aan. Dit benadrukt het belang om de inhoud van de AMvB af te stemmen op de regelgeving van het College Specialismen Verpleegkunde (CSV). De 2 International Council of Nurses. (2006). The ICN code of ethics for nurses. - 4 -
competentieprofielen worden aangeboden aan het CSV en het CSV wijst uiteindelijk de verpleegkundig specialismen aan. Het algemeen competentieprofiel geldt als richtsnoer en wordt onderdeel van het zogeheten Algemeen Besluit. Hierin omschrijft het CSV de regelgeving voor de opleiding tot specialist, voor de registratie en herregistratie van specialisten, evenals de eisen voor erkenning van opleidingsinstellingen en opleiders. Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor de deelprofielen en de specifieke besluiten waarin de verpleegkundige specialismen nader worden omschreven. De profielen zijn dus belangrijke input voor het College om het deskundigheidsgebied van de verpleegkundig specialist te omschrijven. Het deskundigheidsgebied biedt houvast bij het bepalen van de grenzen van bevoegdheid en bekwaamheid, het afbakenen van verantwoordelijkheden in samenwerkingsrelaties en bij geschillen over de vraag of de verpleegkundig specialist verantwoord heeft gehandeld. Het is van groot belang dat artsen en verpleegkundig specialisten met elkaar regelen wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook voor patiënten is dit belangrijke informatie, die in een protocol moet zijn vastgelegd. Een en ander laat onverlet dat de verpleegkundig specialist zelfstandig werkt binnen haar deskundigheidsgebied en hierop ook aanspreekbaar is. 3 Omschrijving van de verpleegkundig specialist Zoals in het VBOC-advies is verwoord (pag. 22) onderscheidt een verpleegkundig specialist artikel 14 van de wet BIG zich van een verpleegkundige artikel 3 van de wet BIG door: a. Zelfstandigheid (= mogen): De verpleegkundig specialist geeft zelfstandig vorm aan het zorgproces van de patiënt door het aangaan van een behandelrelatie binnen het eigen deskundigheidsgebied. Dit betekent dat de verpleegkundig specialist binnen het eigen deskundigheidsgebied zelfstandig beslist over de uit te voeren interventies. De verpleegkundig specialist verwijst waar nodig de patiënt door en andere hulpverleners kunnen ook rechtstreeks doorverwijzen naar de verpleegkundig specialist. Waar nodig beschikt de verpleegkundig specialist over de bevoegdheid tot het zelfstandig indiceren en uitvoeren van voorbehouden handelingen. b. Deskundigheid (= kunnen): De verpleegkundig specialist is expert op een deelgebied van de verpleegkundige beroepsuitoefening en maakt daarbij gebruik van inzichten uit andere deskundigheidsgebieden. c. Beroepsontwikkeling (= willen) De verpleegkundig specialist is verantwoordelijk voor een proactieve (niet-volgende maar zelfsturende) houding in haar beroepsontwikkeling. Beroepsontwikkeling betekent enerzijds reflectie op de beroepsuitoefening en protocollen, anderzijds houdt het wetenschappelijke beroepsontwikkeling in. Een innovatieve beroepshouding is een noodzakelijke voorwaarde voor het uitoefenen van het beroep op het niveau van verpleegkundig specialist. 3 Zie ook rapport IGZ: Staatstoezicht op de volksgezondheid Taakherschikking blijkt positief voor de kwaliteit van zorg, Den Haag, december 2007. - 5 -
Deze combinatie van zelfstandigheid (behandelrelatie binnen deskundigheidsgebied en zelfstandige bevoegdheid conform de Wet BIG), deskundigheid (expert) en beroepsontwikkeling (proactieve houding), aangevuld met de overige eisen die in het VBOC-advies worden genoemd, leidt tot de volgende algemene omschrijving van de verpleegkundig specialist: Een verpleegkundig specialist is een verpleegkundige die, op basis van een door de NVAOgeaccrediteerde masteropleiding en ervaring op het niveau van expert 4, wordt ingezet voor een omschreven groep patiënten waarmee zij individuele behandelrelaties aangaat. Vanuit het perspectief van de patiënt worden care en cure geïntegreerd aangeboden ter bevordering van de continuïteit en kwaliteit van zowel de verpleegkundige zorg als de medische behandeling. Het vermogen tot zelfmanagement en de kwaliteit van leven staan hierbij centraal. Op basis van klinisch redeneren (anamnese, lichamelijk en/of psychiatrisch onderzoek, aanvullende diagnostiek) komt de verpleegkundig specialist tot aanvullende diagnostiek. In aansluiting hierop past zij zowel evidence-based 5 interventies toe, en indiceren en verrichten zij voorbehouden handelingen 6. Als verpleegkundig leider vervullen verpleegkundig specialisten een voortrekkersrol in de innovatie van het beroep en de zorg, onderbouwd door onderzoek en door implementatie van onderzoeksresultaten. Zij leveren een bijdrage aan de deskundigheidsbevordering van eigen en andere disciplines en aan de kwaliteit van de zorg. Competentieprofiel In het onderhavige competentieprofiel wordt gebruik gemaakt van de Canmeds-systematiek om de volgende doelstelling te realiseren: - samenhang en aansluiting competenties verpleegkundig specialisten en medisch specialisten; - de ontwikkeling van een gemeenschappelijk begrippenkader in het beschrijven van competenties voor verpleegkundig en medisch specialisten; - samenhang en aansluiting competenties verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten; - de ontwikkeling van een gemeenschappelijk begrippenkader in het beschrijven van competenties voor verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten; - de aansluiting bij internationale ontwikkelingen. 2 Zie ook rapport IGZ: Staatstoezicht op de volksgezondheid Taakherschikking blijkt positief voor de kwaliteit van zorg, Den Haag, december 2007. 4 Benner, P. C., Tanner, C., Chesla, C. (1992) From beginner to expert: Gaining a differentiated clinical world in critical care nursing. Advanced Nursing Science, vol. 14 (3), p. 13-28. 5 Volgens Sackett e.a. (1996) gaat het hier om drie invalshoeken: wetenschappelijke kennis, de beroepservaring van de professional en de voorkeuren van de patiënt. 6 De KNMG en V&VN hebben VWS in juni 2007 schriftelijk (kenmerk: V&VN 200701210/MJW-LW-RvdP) laten weten overeenstemming te hebben bereikt over de voorbehouden handelingen en de voorwaarden waaronder deze zelfstandig door de verpleegkundig specialist geïndiceerd en uitgevoerd mogen worden. VWS heeft laten weten dit standpunt bij de uitwerking van het experimenteerartikel te betrekken. In de brief worden zeven voorbehouden handelingen genoemd: heelkundige handelingen, catheterisaties, injecties, puncties, electieve cardioversie, defibrillatie en geneesmiddelen voorschrijven. - 6 -
Op basis van de Canmeds-systematiek 7 worden zeven taakgebieden onderscheiden die aan de hand van definities, omschrijvingen en algemene competenties verder worden ingevuld en van elkaar afgebakend. Deze taakgebieden zijn: 1. klinisch handelen; 2. communicatie; 3. samenwerking; 4. organisatie; 5. maatschappelijk handelen; 6. kennis en wetenschap; 7. professionaliteit. Deze taakgebieden worden achtereenvolgens uitgewerkt aan de hand van een definitie, een beschrijving en de bijbehorende kerncompetenties. Aangezien de competenties wat betreft het indiceren en uitvoeren van voorbehouden handelingen, inclusief het voorschrijven van geneesmiddelen, deelgebiedoverstijgend zijn, zijn ze in globale termen geformuleerd (onder het taakgebied klinisch handelen ). Voor een integraal overzicht van deze competenties verwijzen we naar de bijlage 1. In dit profiel definiëren we het begrip kerncompetentie als volgt: het vermogen en de wil van een persoon om effectief gedrag in een werksituatie te tonen. Gezien het algemene karakter van het competentieprofiel en om te voorkomen dat voor iedere patiëntencategorie een eigen profiel geschreven moet worden is bewust gekozen voor een niet al te grote mate van detaillering. 7 In de jaren 90 zijn in Canada op basis van breed onderzoek zeven rollen of taakgebieden geformuleerd (Canmeds-systematiek). Dit zijn de eisen waaraan de medisch specialist moet voldoen en daarmee vormen zij de leidende indeling voor de eindtermen van de opleidingen. Deze rollen of taakgebieden zijn in Nederland inmiddels ook de standaard in de medische en verpleegkundige vervolgopleidingen. - 7 -
1.1 Klinisch handelen Definitie Klinisch handelen is het centrale taakgebied van verpleegkundig specialisten. Binnen dit taakgebied combineren verpleegkundig specialisten alle taakgebieden en maken ze gebruik van wetenschappelijke kennis, klinische vaardigheden en een professionele attitude om binnen hun specialisme patiëntgerichte zorg te verlenen. Beschrijving Verpleegkundig specialisten beschikken over de wetenschappelijke kennis, klinische vaardigheden, technische vaardigheden en professionele attitudes die nodig zijn voor patiëntgerichte zorg op expertniveau. Binnen het taakgebied klinisch handelen benutten zij hun competenties: - om doelgericht informatie te verzamelen; - om op basis van klinisch redeneren de juiste beslissingen te nemen; - om diagnostische en therapeutische interventies uit te voeren; - om te evalueren of de gestelde doelen bereikt zijn. Verpleegkundig specialisten gaan met hun patiënten een behandelrelatie aan. Zij doen dit binnen de grenzen van de patiëntencategorieën waarin zij deskundig zijn, hun persoonlijke bekwaamheid, de zorgsetting alsmede de voorkeuren en de leefsituatie van de patiënt. De zorg die zij verlenen wordt gekenmerkt door een wetenschappelijk, economisch en ethisch verantwoorde praktijkvoering en door doelmatige communicatie met patiënten en allen die direct of indirect bij de zorg voor de patiënt betrokken zijn. De competenties binnen het taakgebied klinisch handelen staan centraal in het functioneren van verpleegkundig specialisten en worden gecombineerd met de competenties uit de andere taakgebieden. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist bezit adequate kennis en vaardigheden overeenkomstig de stand van kennis binnen het specialisme waarin zij werkzaam is. 2 Binnen het desbetreffende specialisme past de verpleegkundig specialist het diagnostisch, therapeutisch en preventief arsenaal waar mogelijk evidence-based toe. Hierbij maakt zij gebruik van een combinatie van verpleegkundige en medische methodieken. Daarnaast kan zij zelfstandig voorbehouden handelingen indiceren en uitvoeren. 8 8 Dit impliceert dat de verpleegkundig specialist dient te beschikken over de hiervoor vereiste competenties zoals beschreven in: Buijse, A.M. & Plas, G.M. (2007) Inventarisatie van competenties en voorwaarden voor het indiceren van voorbehouden handelingen door Verpleegkundig Specialisten en Physician Assistants. Utrecht: Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging. Opdrachtgever: College voor de Beroepen en Opleidingen in de Gezondheidszorg. - 8 -
3 De verpleegkundig specialist levert zowel effectieve en efficiënte als ethisch verantwoorde patiëntenzorg. 4 Vanuit de zorgvraag van de patiënt integreert de verpleegkundig specialist cure en care met als doel de bevordering van de continuïteit en kwaliteit van de verpleegkundige zorg en de medische behandeling, het vermogen tot zelfmanagement van de patiënt en de kwaliteit van leven. - 9 -
1.2 Communicatie Definitie Binnen het taakgebied communicatie dragen verpleegkundig specialisten zorg voor een effectieve communicatie en interactie met patiënten en andere betrokkenen. Beschrijving Verpleegkundig specialisten onderhouden contacten met patiënten, familieleden of wettelijk vertegenwoordigers, zorgverleners en andere betrokkenen. De competenties binnen dit taakgebied zijn essentieel voor het opbouwen van een goede verstandhouding en een vertrouwensrelatie, het stellen van een diagnose, het geven van informatie, het opbouwen van wederzijds begrip en het uitvoeren van een gezamenlijk gedragen zorg/behandelplan. Effectieve communicatie is essentieel voor optimale behandelresultaten. De toepassing van deze communicatieve competenties en de aard van de verpleegkundig specialist-patiëntrelatie variëren naargelang het specialisme waarin de verpleegkundig specialist werkzaam is. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist bouwt een samenwerkingsrelatie op met de patiënt gericht op de verpleegkundige zorg en de medische behandeling. Zij communiceert vanuit het perspectief van de patiënt en interpreteert informatie in de juiste context. 2 De verpleegkundig specialist informeert patiënten dusdanig dat hij beschikt over de kennis die nodig is om keuzes te kunnen maken in de verpleegkundige zorg en de medische behandeling, inclusief mogelijke alternatieven. 3 De verpleegkundig specialist draagt bij aan de continuïteit van zorg in de keten door (de organisatie van) adequate mondelinge, schriftelijke en/of elektronische overdrachten. - 10 -
1.3 Samenwerking Definitie Binnen het taakgebied samenwerking werken verpleegkundig specialisten met anderen samen om optimale patiëntenzorg te realiseren. Beschrijving Verpleegkundig specialisten werken samen met anderen die betrokken zijn bij de zorg voor individuele patiënten of specifieke patiëntengroepen. In een multidisciplinaire omgeving, waar de doelstelling van patiëntgerichte zorg breed gedeeld wordt, wordt dit steeds belangrijker. Zorgteams bestaan niet alleen uit een groep professionals die op een locatie samenwerkt, bijvoorbeeld een afdelingsteam, maar ook uit teams die met uiteenlopende deskundigheden en vaardigheden op verschillende plaatsen in de zorgketen of het zorgnetwerk werkzaam zijn. Het is daarom erg belangrijk dat verpleegkundig specialisten dusdanig kunnen samenwerken met patiënten, hun familieleden en de leden van het multidisciplinaire team zodat optimale patiëntenzorg wordt gerealiseerd. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist overlegt (en brengt zo nodig een overlegstructuur aan) met andere betrokkenen zodat er continuïteit van zorg voor de patiënt ontstaat. De verpleegkundig specialist bevordert de intercollegiale samenwerking en de afstemming tussen de leden van het multidisciplinaire en interdisciplinaire zorgteam zodat de patiënt optimaal kan profiteren van de totale deskundigheid van het team. 2 De verpleegkundig specialist heeft inzicht in de grenzen van de eigen deskundigheid en verwijst zo nodig door met in achtneming van wetgeving en regelgeving en zorgt ervoor dat de continuïteit van zorg is gegarandeerd. 3 De verpleegkundig specialist geeft intercollegiale consulten en handelt hierbij vanuit het patiëntenperspectief ter bevordering van de continuïteit en kwaliteit van de verpleegkundige zorg en de medische behandeling, het vermogen tot zelfmanagement van de patiënt en de kwaliteit van leven. - 11 -
1.4 Organisatie Definitie Binnen het taakgebied organisatie participeren verpleegkundig specialisten in het organiseren van zorgprocessen. Beschrijving Verpleegkundig specialisten functioneren in hun werk als individuen, als leden van een team of een groep en als participanten in het zorgsysteem of -proces op lokaal, regionaal of nationaal niveau. De mate waarin deze drie niveaus relevant zijn varieert naar gelang het specialisme, maar voor alle specialisten geldt dat organisatorische taken een wezenlijk onderdeel van de beroepsuitoefening zijn. Zij zijn bij uitstek degenen die het totale zorgproces vanuit het perspectief van de patiënten in kaart brengen en dit kunnen beoordelen op kosten, continuïteit, kwaliteit, service en snelheid en dit zo nodig kunnen herontwerpen. Door middel van innovatieprojecten leveren zij een bijdrage aan verbetering van de zorg. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist stelt prioriteiten en weet een balans te vinden tussen alle aspecten van de functie: patiëntenzorg, organisatie van de zorg, alsook onderwijs en onderzoek. 2 De verpleegkundig specialist (her)ontwerpt het zorgproces (process redesign) op basis van een zorgvraag om een blijvende verbetering te realiseren vertaald in indicatoren als kosten, continuïteit, kwaliteit, service en snelheid. 3 De verpleegkundig specialist is op de hoogte van de mogelijkheden van informatie- en communicatietechnologie voor optimale organisatie van het zorgproces en past deze ook toe. - 12 -
1.5 Maatschappelijk handelen Definitie Binnen het taakgebied maatschappelijk handelen maken verpleegkundig specialisten op een verantwoorde manier gebruik van hun deskundigheid en invloed om de gezondheid en het welzijn van individuele patiënten, groepen patiënten en bevolkingsgroepen te bevorderen. Beschrijving Verpleegkundig specialisten zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid en hun mogelijkheden om de gezondheid van patiënten en burgers in de maatschappij waarin ze werken te verbeteren. Verpleegkundig specialisten helpen individuele patiënten en patiëntengroepen hun weg te vinden binnen het gezondheidszorgsysteem en op de juiste tijd toegang te krijgen tot de juiste zorg. Zij helpen met hun specifieke deskundigheid bevolkingsgroepen gezamenlijk gezondheidsrisico s te signaleren en aan te pakken. Deze belangenbehartiging manifesteert zich in individuele en gezamenlijke activiteiten van verpleegkundig specialisten om invloed uit te oefenen op de gezondheidszorg en het beleid. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist signaleert factoren die patiënten en/of specifieke groepen bedreigen, doet beleidsvoorstellen op het gebied van preventie en voert deze uit. 2 De verpleegkundig specialist stimuleert de patiënt om zich als kritische consument op te stellen en stelt gerelateerde thema s ter discussie. 3 De verpleegkundig specialist draagt bij aan patiëntveiligheid, zowel op het individuele niveau van de patiënt als op het niveau van de organisatie en/of zorgketen. 4 De verpleegkundig specialist concretiseert de kwaliteiteisen uit wet- en regelgeving die aan het behandel- en zorgproces worden gesteld. - 13 -
1.6 Kennis en wetenschap Definitie Binnen het taakgebied kennis en wetenschap geven verpleegkundig specialisten blijk van een commitment ten aanzien van levenslang leren en leveren ze een bijdrage aan de ontwikkeling en implementatie van klinische en wetenschappelijke kennis en de verspreiding van hun deskundigheid. Beschrijving Verpleegkundig specialisten streven er constant naar om de stand van kennis binnen het vakgebied te vergroten. Ze erkennen de noodzaak van levenslang leren en zijn hierin een rolmodel voor anderen. Door hun activiteiten dragen ze bij aan de ontwikkeling en de implementatie van klinische en wetenschappelijke kennis. Daarnaast leveren ze een bijdrage aan de deskundigheidsbevordering van andere hulpverleners. Verpleegkundig specialisten zijn in staat onderzoeksresultaten te implementeren en op hun effecten te evalueren. Zij kunnen zelfstandig een onderzoeksvraag formuleren, een onderzoeksdesign uitwerken en in een onderzoeksproces participeren. Zij kunnen de resultaten zowel mondeling presenteren als schriftelijk publiceren. Zij kunnen een bijdrage leveren aan het verwerven van fondsen en subsidies voor praktijkonderzoek en innovatieprojecten. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist beschikt over actuele deskundigheid en heeft een kritisch vermogen dat tot uitdrukking komt bij de beoordeling van nieuwe kennis, onderzoeksresultaten, nieuwe procedures. 2 De verpleegkundig specialist bevordert de ontwikkeling en verdieping van wetenschappelijke vakkennis door middel van praktijkonderzoek en innovatieprojecten. 3 De verpleegkundig specialist geeft zelfstandig en pro-actief invulling aan zijn of haar deskundigheidsbevordering en ontwikkeling. 4 De verpleegkundig specialist bevordert de deskundigheid van studenten, collegae, patiënten en andere betrokkenen bij de gezondheidszorg en vervult hierin een voortrekkersrol. - 14 -
1.7 Professionaliteit Definitie Professionalisering (in relatie tot klinisch handelen) impliceert een toenemende oriëntatie op de kennis, waarden en normen van het beroep. Binnen het taakgebied professionaliteit laten verpleegkundig specialisten aan de hand van hun dagelijks handelen zien dat zij het vertrouwen van de patiënt waard zijn. Beschrijving De professionaliteit van de verpleegkundig specialist omvat het geheel van waarden, gedragingen en verhoudingen met de samenleving, dat het vertrouwen van mensen in verpleegkundig specialisten ondersteunt en rechtvaardigt. Dit vormt de basis voor de overeenkomst van de beroepsgroep met de samenleving. Voor de patiënt is de professionaliteit van de verpleegkundig specialist de basis van zijn vertrouwen in de beroepsgroep, vertrouwen dat dagelijks opnieuw verdiend moet worden en waarvoor de verpleegkundig specialist verantwoording aflegt. Professionaliteit vereist, naast het nemen van eigen verantwoordelijkheid, het delen en verdelen van verantwoordelijkheden met anderen. Er moet daarbij bewaakt worden dat de gedeelde en verdeelde verantwoordelijkheden op elkaar aansluiten. Er moeten duidelijke en sluitende afspraken worden gemaakt, vastgelegd en nagekomen over taken, verantwoordelijkheden en regie. Verantwoording afleggen behoort tot de professionele verantwoordelijkheid en habitus. Het is voor de verpleegkundig specialist vanzelfsprekend dat zij wil zien hoe ze zorginhoudelijk handelt en presteert ten opzichte van de standaard en haar collega s. Systematische kwaliteitsbewaking en verbeteringen zijn vanzelfsprekende onderdelen van het werk en verpleegkundig specialisten geven hier gestalte aan. Algemene competenties 1 De verpleegkundig specialist levert excellente patiëntenzorg, op integere, oprechte en betrokken wijze. Hierbij gaat zij uit van het zelfbeschikkingsrecht van patiënten, bevordert hun autonomie en hanteert als principes niet schaden, weldoen en rechtvaardigheid. 9 2 De verpleegkundig specialist vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. 3 De verpleegkundig specialist kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daar binnen. 4 De verpleegkundige neemt verantwoordelijkheid voor en is aanspreekbaar op haar professioneel handelen. 9 Handelen dat tot doel heeft het goede te doen: geen schade toe brengen, schade en kwaad te voorkomen, kwaad herstellen, het goede doen en bevorderen. Eventuele schade moet afgewogen worden tegen over andere belangen. Lasten en lusten behoren eerlijk te worden verdeeld. - 15 -
2 Specifieke deelprofielen In het eerder genoemde advies over de toekomstige verpleegkundige beroepsstructuur en het opleidingscontinuüm Verpleegkundige toekomst in goede banen 10 worden vier deelgebieden onderscheiden, te weten preventieve zorg, acute zorg, intensieve zorg en chronische zorg. Binnen elk deelgebied wordt gedifferentieerd naar patiënten met somatische aandoeningen en patiënten met psychische aandoeningen en gedragsstoornissen. Op basis van deze indeling worden acht deelprofielen uitgewerkt. Bij het opstellen van de deelprofielen is als uitgangspunt gehanteerd dat het aanvullend is op het algemeen competentieprofiel. In dit algemeen competentieprofiel staat het taakgebied klinisch handelen centraal. Binnen dit taakgebied combineren verpleegkundig specialisten alle taakgebieden. Verder is de werkgroep ervan uitgegaan dat alle taakgebieden van de verpleegkundig specialist met uitzondering van het taakgebied klinisch handelen dusdanig generiek zijn, dat deze in de deelprofielen geen nadere uitwerking behoeven. Het discriminerende verschil tussen de verschillende deelgebieden zit namelijk in het taakgebied klinisch handelen. Daarom zijn in de acht deelprofielen alleen de definitie, de beschrijving en de algemene competenties binnen het taakgebied klinisch handelen uitgewerkt. Voor de andere taakgebieden wordt verwezen naar het algemeen competentieprofiel. 10 AVVV (2006) Verpleegkundige toekomst in goede banen. AVVV. - 16 -