Bestuurlijke arrangementen voor stadsregionale vraagstukken in Vlaanderen Pieterjan Schraepen, Filip De Rynck en Joris Voets UGent ABB Academie 22 Maart 2018
Het onderzoeksproject ONDERZOEKSMOTIEVEN: Stadsregio als bestuurlijk thema ontleden, in perspectief plaatsen van de Vlaamse context en reliëf aanbrengen voor de bestuurlijke praktijk Hoe in Vlaanderen nu en straks omgaan met belangrijke maatschappelijke problematieken die op een stadsregionale schaal bestaan en hoe op dat niveau tot betere beleidsvoering komen? In concrete Vlaamse context plaatsen en oplossingsstrategieën uitwerken, voor drie regio s als testgebieden (Gentse regio, Kortrijkse regio, Turnhoutse regio) maar ook met oog voor wat elders gebeurt
Het onderzoeksproject 1. VRAAGSTUKKEN: Wat zijn stadsregionale beleidsvraagstukken in Vlaanderen, wie definieert ze als stadsregionaal en waarom? 2. SCHALEN: Welke schalen tekenen zich hier af en wat is de ratio achter een (impliciete) schaalkeuze? Elk probleem = een aparte schaal, of niet? 3. BELEID: In hoeverre is er al sprake van stadsregionaal beleid en hoe krijgt dat dan vorm, met welke effecten? 4. OPLOSSINGEN: Welke oplossingsrichtingen voor welke problematieken bestaan en zijn in Vlaanderen denkbaar? 5. CAPACITEIT: Welke verzamelde capaciteit is aanwezig of vereist om stadsregionale thematieken aan te pakken?
Selectie Regio s Focus op Gentse regio, de regio rond Kortrijk en de Antwerpse Kempen (Turnhout) 3 regio s met een verschillend profiel, andere padafhankelijkheden Ook oog voor ruimere ontwikkelingen in andere regio s: - Vb. Regionet Leuven - Vb. Discussie rond de vervoersregio s - Toekomstverbond voor bereikbaarheid en leefbaarheid (Antwerpen) -
Overzicht van bestuurlijke modellen Institutionele hervormingen 1. Wijzigingen in de schalen van de gemeenten a. Centrumstad en één aanpalende gemeente b. Gemeenten rond de centrumstad c. De uitgebreide centrumstad met een groep gemeenten 2. Oprichting van stadsregionale bestuursvormen a. Rechtstreeks verkozen stadsregionale bestuursvorm b. Federatieve vormen van samenwerking tussen gemeenten Instrumentele hervormingen 3. Het wijzigen van financiële of fiscale stromen tussen gemeentebesturen 4. Bevoegdheidsverschuivingen (decentraliserend of centraliserend) binnen het huidige bestuurlijke model a. Verschuivingen tussen de bestuursniveaus b. Verschuivingen tussen de publieke sector en de private sector Flexibele arrangementen 5. Intergemeentelijke vrijwillige samenwerking 6. Project of programmagerichte interbestuurlijke of publiek private arrangementen 7. Permanente interbestuurlijke of publiek private arrangementen / functionele bestuursvormen
1) Schaalaanpassingen van gemeentebesturen Meerdere types mogelijk: Fusie van de centrumstad met één gemeente in functie van het aanpakken van specifieke grensoverschrijdende problematieken Fusie van meerdere gemeenten in de rand van de stad tot grotere gemeenten rond de stad Fusie van een grote groep aanpalende gemeenten met de centrumstad tot een nieuwe grotere stad (~fusie 1976) Meerdere organisatorische varianten: De vrijwillige fusie (met of zonder incentives vanuit de Vlaamse overheid); De opgelegde fusie vanuit de Vlaamse overheid (met of zonder extra middelen of bevoegdheden); Een selectieve toepassing van een bepaald type van fusie in een of meerdere stadsregio s; Een veralgemeende fusie in alle stadsregio s
Vrijwillige fusies vanaf 1 januari 2019 kaart DS
2) Stadsregionale bestuursvormen Juridische nota in opdracht van de Vlaamse overheid (januari 2018) over deze vormen Rechtstreeks verkozen bovenlokaal bestuur in plaats van de provinciebesturen; federaties van gemeenten; intergemeentelijke samenwerking; andere bestuursvormen, A) Rechtstreeks verkozen stadsregionale bestuursvorm Creatie van een nieuw bestuur met eigen rechtstreekse verkiezingen en eigen bevoegdheden en middelen Ter vervanging van de provinciebesturen (Grondwet art. 41) Af te wegen bestuurlijke parameters: Vrijwillig of niet Gebiedsdekkend of niet Welke bevoegdheden worden gedecentraliseerd? Overdracht van bevoegdheden vanuit gemeenten? Fiscale bevoegdheden? (zie juridische opdracht)
2) Stadsregionale bestuursvormen B) Federaties van gemeenten Samenstelling van het bestuur van de federatie op basis van de inliggende gemeenten (met rechtstreekse verkiezing) Zowel toegewezen taken vanuit Vlaanderen als overgedragen bevoegdheden van gemeenten zijn mogelijk Verplichte schaal en een verplichte samenwerking Federale politiezones en hulpverleningszones als voorbeeld Doordenken van leereffecten van deze federale bestuursvormen naar Vlaamse federatieve kaders
3) Financiële of fiscale aanpassingen Gericht op het veranderen van financiële stromen of verdelingen van geldstromen tussen gemeenten: Compensaties voor het vervullen van bepaalde stadsregionale functies (zoals dat nu al in een bepaalde mate via het gemeentefonds gebeurt voor de centrumfuncties); Het wijzigen van de fiscale basis voor de inkomsten van lokale besturen; Het opleggen van fiscale gelijkvormigheid om concurrentie in een regio te vermijden; Het invoeren van systemen van verevening voor stadsregionale diensten of infrastructuur tussen gemeenten (Vermeersch, Wayenberg & De Rynck 2009); Het werken met regionale fondsen met verdiensleutels en verdeelsleutels;
4) Verschuiven van formele bevoegdheden tussen overheidsniveaus Meerdere varianten mogelijk: Decentralisatie van bevoegdheden naar gemeenten Specifieke bevoegdheden voor centrumgemeenten Toekennen van grondgebonden bevoegdheden aan provinciebesturen voor stadsregionale materies Vlaamse overheid houdt alle bevoegdheden in eigen handen en organiseert zich daarop flexibel naar gebied en naar opdrachten/programma s (eventueel via deconcentratie van diensten; samenwerking in regio s tussen Vlaamse diensten en lokale actoren) Verschuiven van taken tussen publieke en private actoren
Cluster flexibele arrangementen 5) Vrijwillige intergemeentelijke samenwerking Al dan niet binnen IGS decreet Vb. positie intercommunales voor streekontwikkeling voor stadsregionale beleidsvoering 6) Projectgerichte arrangementen Gericht op de realisatie van specifieke afgebakende projecten of programma s (vb. Gentse Kanaalzone, Rekover Kortrijk, Regionet Leuven, ) Interbestuurlijke en publiek private constellaties, uitvoeringsgericht 7) Permanente arrangementen Functionele bestuursvormen voor specifieke thema s Vlaamse vervoersregio s als typevoorbeeld
Stand van Zaken 1. Problematiek van de schaal 2. Drie hoofdlijnen in stadsregionale problematieken 3. Werken met groepen gemeenten
1. De problematiek van de schaal Schalen uit studies Schalen uit beleidsacties Schalen uit maatschappelijke dynamiek
Stadsgewesten ( Van Hecke et al., 2007)
Geclusterde pendelbewegingen. Thomas, Adams en Verhetsel, 2017
Bevolkingsgroei 1990-2017 Gent Turnhout Kortrijk
Groei gemeenteinkomens per regio Gent Turnhout Kortrijk
Clusters van gemeenten Gent Turnhout Kortrijk
Regio Gent: Oost Vlaams Kerngebied Samenwerkingsverband tussen provincie Oost Vlaanderen, stad Gent en Intercommunale Veneco
Visie regio Kortrijk en openbaar vervoer (REKOVER) 21
Stadsregio Turnhout Stadsregio Turnhout als intergemeentelijk samenwerkingsverband: samenwerking tussen Turnhout en drie omliggende gemeenten
2. Stadsregionale problematieken in drievoud? Een eerste typologie op hoofdlijnen Zorgvraag en zorgaanbod: netwerken tussen diensten en voorzieningen (eerste lijn, eerste en tweede lijn, al sterk regionaal georganiseerd veld) Ruimtelijke Ordening & Mobiliteit: de kern van de stadsregionale problematiek (wonen, infrastructuur, bedrijfsinfrastructuur, zorginfrastructuur, ) binnen kerntaken van overheden Economische innovatie: triple helix en quadruple helix sterk ingebed in Vlaams beleid
3. Tendens naar werken met groepen van gemeenten Zorgregio s eerste lijn en regionaal stedelijke zones Versterkt streekbeleid Wijkwerking en sociale economie Vervoersregio s Federaal: Hulpverleningszones (en opgeschaalde politiezones?)? Regionaal cultuurbeleid?? Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en gebiedsprogramma s?
Mobiliteit: vervoersregio s Vervoersregio s zijn gebieden waarvan de gemeenten en/of delen van de gemeenten een samenhangend geheel vormen inzake mobiliteit met een vervoerskern en een invloedsgebied; De vervoersregioraad bewaakt, stuurt en evalueert de realisatie van basisbereikbaarheid onder regie van MOW; Het zijn de lokale besturen die binnen de vervoersregio tot mobiliteitsvoorstellen komen en beslissen over het aanvullend net en het vervoer op maat; Het kernnet zal nog steeds top-down vastgelegd worden (wel adviesbevoegdheid voor de vervoersregio s) Op dit moment lopen vier proefprojecten: Aalst, Mechelen, Westhoek en Antwerpen Zie ook opdracht vanuit MOW aan VRP voor afstemming mobiliteit ruimtelijke ontwikkeling in het kader van de vervoersregio s