3 0 j anuari 2014 Aula TU Delft Aanmelden via otb.tudelft.nl/agenda Tijdens de Dag van de Koopwoningmarkt informeren wij u over de laatste ontwikkelingen op de koopwoningmarkt en nodigen wij politici uit hun licht hierover te laten schijnen. Verder staan op deze dag nieuwe initiatieven en innovaties op de koopwoning- en hypotheekmarkt centraal. In de eerste helft van 2013 is het vertrouwen van consumenten in de koopwoningmarkt sterk toegenomen. Dit vertaalt zich in het derde kwartaal van 2013 ook daadwerkelijk in een stijgend aantal woningverkopen en een min of meer stabiel prijsverloop. De vraag is echter: zet dit broze herstel de komende tijd door? Daarvoor is allereerst inzicht nodig in de factoren die tot de recessie op de koopwoningmarkt hebben geleid. Wanneer hier duidelijkheid over is, kan ook de invloed van toekomstige ontwikkelingen worden ingeschat: Welke gevolgen hebben veranderingen in de inkomenstabellen, de loan to value (verhouding tussen de hoogte van de lening en waarde van de woning), de beperking van de Nationale Hypotheekgarantie en de inkomensontwikkeling op het functioneren van de koopwoningmarkt? Vervolgens is het de vraag hoe een aantal toekomstige markt- en beleidsontwikkelingen de markt beïnvloeden. Programma: De Dag van de Koopwoningmarkt brengt toonaangevende visies en sprekers bij elkaar. Peter Boelhouwer (OTB, TU Delft) licht allereerst de Monitor Koopwoningmarkt van het vierde kwartaal 2013 toe in een tweegesprek met Roland Koopman (RTL). Vervolgens schetst Dylan Dresens (NHG) de toekomst van de garantiestructuur en spreekt Kees van Dijkhuizen (ABN AMRO) over Nico Rietdijk (NVB) praat u bij over de ontwikkelingen op de markt van de nieuwbouwkoopwoningen. In een forumdiscussie geven Peter Hein van Mulligen (CBS), Peter van den Bosch (BKR), Rob Mulder (Vereniging Eigen Huis), Dylan Dresens (NHG), Ger Hukker (NVM) en Nico Rietdijk (NVB) hun visie op de resultaten van de monitor Koopwoningmarkt en de toekomst van de koopwoningmarkt. In een aantal parallelle middagsessies passeren innovatieve ideeën en producten op de koopwoningmarkt de revue. U kiest twee thema s waarin u zich verder wilt verdiepen. In het slotdebat laten politici hun licht schijnen over de onderwerpen die tijdens deze dag aan de orde zijn gekomen. Voor wie? Tijdens de Dag van de Koopwoningmarkt ontmoeten professionals elkaar die werkzaam zijn op de woningmarkt: beleidsmakers en beslissers bij gemeenten, overheid, bankwezen, woningcorporaties, projectontwikkelaars, bouwondernemingen, belangenorganisaties en in - seerde bewoners zijn ook van harte welkom. Live verslag RTL Z Op deze dag licht het OTB van de Faculteit Bouwkunde, TU Delft haar Monitor Koopwoningmarkt van het vierde kwartaal 2013 toe en wordt de RTL Z Huizenindex gepresenteerd. Deze geven in één oogopslag de stemming op de huizenmarkt weer. RTL Z doet live verslag van deze dag.
Dagprogramma Dagvoorzitter: Roland Koopman, financieel journalist en anchorman van RTL Z 09.00 09.30 Inloop met koffie/thee Opening en welkom Dirk Jan van den Berg, voorzitter College van Bestuur TU Delft 13.30 Verdiepende middagsessies - Ronde 1 In dit middagprogramma worden nieuwe ideeën, producten en innovaties in de koopwoning- en hypotheekmarkt gepresenteerd in een keur aan verdiepende themasessies. 09.40 10.00 Monitor Koopwoningmarkt 4e kwartaal 2013 In een tweegesprek licht Peter Boelhouwer de Monitor Koopwoningmarkt van het laatste kwartaal 2013 toe. Roland Koopman, RTL, in gesprek met Peter Boelhouwer, hoogleraar Housing Systems TU Delft NHG: meerwaarde in tijden van economische crisis Risico s herkennen en gedwongen verkopen voorkomen: wat leren we van deze crisis? Dylan Dresens, directeur Nationale Hypotheek Garantie 14.30 14.45 15.45 16.10 Wisseling van sessie Verdiepende middagsessies - Ronde 2 Pauze Middagdebat: nieuw beleid voor verder herstel? Onder leiding van Roland Koopman geven verschillende fractieleden van de Tweede Kamer hun mening over de toekomst van de koopwoningmarkt. Zijn structurele veranderingen wenselijk? En zijn de politici er voorstander van om de aanbevelingen van de parlementaire commissie Huizenprijzen daadwerkelijk te implementeren? Jacques Monasch (PvdA), Paulus Jansen (SP), Kees Verhoeven (D66), Barbara Visser (VVD), Raymond Knops (CDA) 10.20 10.50 Pauze Financiering van de koopsector en aanpassing van de fiscale behandeling van de eigen woning 16.50 Borrel Kees van Dijkhuizen, Lid Raad van Bestuur ABN AMRO, heeft in opdracht van minister Blok gesproken met de financiële sector over de vraag hoe pensioenfondsen en verzekeraars een grotere rol kunnen krijgen bij het financieren van hypotheken en heeft leiding gegeven aan een commissie die een voorstel voor vereenvoudiging van het belastingstelsel heeft opgesteld. 11.10 Ontwikkeling op de markt van nieuwbouwkoopwoningen Het broze herstel op de markt van bestaande woningen heeft zich nog niet vertaald in een opleving van de nieuwbouwmarkt. De vraag is of dit de komende tijd toch gaat gebeuren en welke belemmeringen nog overwonnen moeten worden. Informatiestands 11.30 Nico Rietdijk, directeur NVB Forumdiscussie over de ontwikkelingen op de koopwoningmarkt;hoe duiden de panelleden de resultaten van de Monitor Koopwoningmarkt en hoe ziet de toekomst van de koopwoningmarkt eruit? Komen oude tijden terug of moeten we ons voorbereiden op een langdurige periode van stagnatie? Nico Rietdijk, directeur NVB Peter Hein van Mulligen, woordvoerder economische cijfers CBS Peter van den Bosch, directeur BKR Dylan Dresens, directeur Nationale Hypotheek Garantie Ger Hukker, voorzitter Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM) Rob Mulder, directeur Strategie en belangenbehartiging Vereniging Eigen huis Wij bieden organisaties de mogelijkheid om zich tijdens deze dag te presenteren middels een informatiestand. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het OTB-Congresbureau (Eveline Vogels, e.m.vogels@tudelft.nl). Wij informeren u graag over de kosten en de mogelijkheden. Er is een beperkt aantal plekken voor stands beschikbaar. 12.20 Lunchpauze
Verdiepende middagsessies 1 Nieuwe statistieken over woningen in verkoop Afgelopen jaren heeft het CBS gewerkt aan een nieuwe statistiek die de spanning op de koopwoningmarkt probeert te meten. Hierbij is gekozen voor een techniek om rechtstreeks op internet de te koop staande woningen waar te nemen. Over de eerste 3 kwartalen zijn nu landelijke cijfers beschikbaar gemaakt met een prototype verwerkingssysteem. In deze sessie wordt er onder meer ingegaan op: de uitdagingen van waarneming via internet; de methodologische keuzes; de eerste resultaten over 2013; de relatie tot andere relevante statistieken. Aan het eind van de sessie heeft u meer inzicht in de wijze waarop de cijfers over te koop staande woningen worden samengesteld, een beter overzicht van de cijfers die bij het CBS beschikbaar zijn rond dit thema en bent u geïnspireerd om deze cijfers in uw eigen situatie toe te passen. Spreker: Karine Tanis, statistisch onderzoeker CBS 3 Kansen en bedreigingen voor de nieuwbouw van koopwoningen Als gevolg van de economische crisis zijn prijzen op de markt van koopwoningen in de afgelopen jaren fors gedaald en staan er nog veel bestaande woningen te koop. De eerste signalen van een aantrekkende markt zijn zichtbaar. Maar hoe gaat die nieuwe markt er uit zien? En wat betekent dat voor de markt van nieuwe koopwoningen? Hoe kan de nieuwbouw concurreren met de sterk gedaalde prijzen van bestaande koopwoningen? Wat zijn de bedreigingen voor de bouw van nieuwe koopwoningen en waar liggen de kansen? Sprekers: Harry van der Heijden, senior onderzoeker woning- (bouw)markt OTB, TU Delft en een vertegenwoordiger van een marktpartij 2 Energielabel, energiegebruik en woningwaarde In het energiebesparingsbeleid wordt vooral naar de woningvoorraad gekeken. Daar ligt een groot besparingspotentieel. De benodigde renovatie van de schil en de installatie van bijvoorbeeld zonnepanelen vergt echter grote investeringen van eigenaar-bewoners. Door middel van aantrekkelijke leningen en het revolverend fonds van het energieakkoord moet dit voor meer mensen bereikbaar worden. Maar gaat het ook gebeuren? Geeft het energielabel een goede indicatie van het energiegebruik en besparingspotentieel? Wat is de relatie van de labels met de woningwaarde? Of is er een andere motivatie nodig? Sprekers: Henk Visscher, hoogleraar Housing Quality & Process Innovation TU Delft en Daŝa Majcen, onderzoeker OTB, TU Delft 4 De makelaar: dealmaker of ontzorger? De woningmarkt was jarenlang een luilekkerland waarin de traditionele woningmakelaar goed gedijde. De transacties waren snel, veelvuldig en werden standaard door - niek en crisis hebben de woningmarkt voorgoed veranderd. De makelaar die nu niet innoveert en strategische keuzes maakt over het onderscheidend vermogen, wordt ingehaald. Totaaladvies of specialiseren? Huur of koop? Wel of niet marktkennis delen? Met welke marketingacties de markt benaderen? In een interactieve middagsessie met brancheorganisatie VBO Makelaar worden mogelijk succesvolle concepten en producten bediscussieerd. Spreker: Hans van der Ploeg, directeur VBO Makelaar
5 (dis)functioneren van de hypotheekmarkt Het kon niet op op de hypotheekmarkt. Al te scheutige kredietverstrekking in het verleden heeft er mede toe geleid dat de huizenprijzen hoog zijn opgelopen en de in vergelijking met hun buitenlandse counterparts. De crisis leidde echter tot een scherpe draai in de inschatting van van de Nederlandse hypotheekmarkt als geheel en van woningaankopen in individuele gevallen. De (internatio- 7Woningmakelaar van het Jaar 2013 Eind 2013 zijn de awards voor de Woningmakelaar van het Jaar 2013 uitgereikt. Winnaars en genomineerden van deze vakprijs presenteren in deze middagsessie hun innovatieve cases op het gebied van Marketing, Specialisatie en Klantwaarde. Gespreksleider: Sef Heldens, hoofdredacteur Vastgoed / Peter Boelhouwer, hoogleraar Housing Systems TU Delft (overgebleven) hypotheekaanbieders waren opeens niet meer zo happig om hun marktaandeel te vergroten. Integendeel. Huizenkopers moesten maar zien dat ze een hypotheek kregen en als dat al zo was, lag de hypotheekrente aanzienlijk hoger dan in de ons omringende landen. Hoe kwam dat zo, wat was het gevolg, wat is er inmiddels aan gedaan en zijn de vooruitzichten nu beter? Sprekers: Maarten Pieter Schinkel, hoogleraar mededingingseconomie en regulering UvA en Nico Stolwijk, manager strategie en belangenbehartiging Vereniging Eigen Huis 6 Gemeentelijke grondexploitatie; en hoe dan verder? Door de ingestorte woningmarkt staan gemeentelijke - en zwaar onder druk. Tijdens deze sessie worden verschillende strategieën besproken die bij kunnen dragen aan het verlagen van het gemeentelijke risico bij het voeren van grondexploitaties. Het gaat dan bijvoorbeeld over risicomanagement, monitoren van lopende exploitaties, hoe omgaan met reserves en sturing op resultaten. Ook kan er vanuit diverse perspectieven gediscussieerd worden over de vraag of een gemeentelijke grondexploitatie wenselijk is. Gespreksleider: Daniëlle Groetelaers, universitair docent grondbeleid & grondeconomie OTB, TU Delft 8 Starters en doorstromers op de koopwoningmarkt Veel aandacht gaat uit naar de positie van starters op de koopwoningmarkt. Immers: het lijkt waarschijnlijk dat vermogelijkheden voor starters inperken. Tegelijkertijd zijn het juist de starters die de dynamiek terug in de markt moeten brengen. Of is het beeld toch anders en hebben de starters niet gehinderd door restschulden - de afgelopen jaren hun kans gegrepen vanwege de lage woningprijzen? Kadaster en CBS ontwikkelden beide het afgelopen jaar nieuwe gegevens over de situatie van starters. Daar komen interessante resultaten uit, die we graag met u delen en bespreken. Sprekers: Michiel Pellenbarg, coördinator Segmentteam Woningmarkt/Stedelijk gebied Kadaster en Gelske van Daalen, statistisch onderzoeker Vastgoed & Woningmarkt CBS
9 De waarde van de Eigen Huis Marktindicator Het kopen van een woning is van een geheel andere orde dan het aanschaffen van luxe goederen. Omdat de ontwikkelingen op de koopwoningmarkt eind jaren negentig en begin deze eeuw nauwelijks samenhang vertoonden met de algemene consumentenvertrouwensindex van het CBS, is de Vereniging Eigen Huis in koopwoningmarkt, gestart: de Eigen Huis Markt-indicator. Na bijna tien jaar willen we weten wat de waarde is van dit maandelijks panelonderzoek voor de VEH en meer algemeen voor het onderzoek naar de ontwikkelingen op de koopwoningmarkt. Hoe is de Markindicator opgebouwd? Hoe verhoudt het verloop van de Marktindicator zich tot de dynamiek op de koopwoningmarkt? En welk belang hebben (toekomstige) eigenaar-bewoners bij het bestaan van dit VEH-instrument? Sprekers: Rob Mulder, directeur Strategie en belangenbehartiging Vereniging Eigen Huis en Harry Boumeester, onderzoeker woonpreferenties en woning(bouw)markt OTB, TU Delft 10 Hervorming op de hypotheekmarkt Hoe wonen, werken en leven wij in het jaar 2030? Hoe hebben we onze leefomgeving ingericht? Zijn wonen en zorg geïntegreerd? Is het kopen van een eigen huis straks nog net zo belangrijk of maken we andere keuzes? Zijn er nieuwe producten en diensten rondom het wonen en het huishouden ontstaan? Op welke wijze en via welke kanalen sluiten consumenten hun hypotheek af? En wat gebeurt er vandaag de dag en morgen om naar dat toekomstbeeld toe te werken? Geldverstrekker Obvion, De Hypotheker en het Hypotheken Data Netwerk (HDN) maken u deelgenoot van hun visie. Gespreksleider: Dorine van Basten, directeur HDN Sprekers: Paul van der Meijs, directievoorzitter De Hypotheker en Rolf Rozestraten, manager sales en intermediaire zaken Obvion Hypotheken NV 11 De trends van Real Estate Connect 2014 Half januari wordt in New York het vastgoedcongres Real Estate Connect 2014 gehouden. Dit event staat bekend als de internationale ontmoetingsplaats van vastgoedprofessionals waar trends in vastgoed worden gedeeld. Vastgoed-hoofdredacteur Sef Heldens brengt verslag uit van de belangrijkste trends van dit toonaangevende, internationale vastgoedcongres. Spreker: Sef Heldens, hoofdredacteur Vastgoed 12 Van aanbieden wat niet gewenst is naar verkopen waar vraag naar is Vroeger bepaalden stedenbouwers en projectontwikkelaars welke woningtypen, -kwaliteiten en prijsklassen op de markt werden gebracht. De woonconsument mocht, als het prijsniveau haalbaar was, de woning slechts kopen via de makelaar. Het is iedereen inmiddels duidelijk dat nieuwbouwwoningen als gevolg hiervan worden geboycot door de consument. Transformatie naar vraaggestuurd ontwikkelen is dus noodzakelijk om nieuwbouwwoningen en -projecten te verkopen. De NVM Nieuwbouwspecialist heeft de handschoen opgepakt. Als er vanaf het prilste stadium constructief wordt opgesteld waarmee het ontwikkeltraject kan starten. Wie ze zijn? Hoe ze werken? Op welke wijze ze toegevoegde waarde creëren? Het resultaat, snelle verkoop en een gecalculeerd risico tellen! Gespreksleider: Leo Bosch, projectleider Nieuwbouw NVM 13 Verzilveren van vermogen in de woning De hoge hypotheekschuld en het onder water staan komen momenteel veel in het nieuws. De woningmarkt als probleem. Echter, de koopwoningmarkt is ook een markt waarin veel vermogen is opgeslagen. Vermogen dat via oplossing kan zijn voor andere problemen. Het zogenaamde verzilveren van woningvermogen kan bijvoorbeeld een oplossing zijn voor ouderen die hun huis moeten aanpassen of die geld nodig hebben voor zorg. Dit heeft de Task force Verzilveren onder leiding van Paul Tang bestudeerd. Is dit een goed idee? Wat zijn voor- en nadelen hiervan? Meer in het algemeen, de woning kan worden beschouwd als privévangnet dat uitkomst kan bieden in noemen ze dat asset based welfare. Is dit ook de toekomst van Nederland? Sprekers: Paul Tang, voorzitter verkiezingsprogrammacommissie PvdA Amsterdam, heeft als zelfstandig adviseur het initiatief voor de Taskforce Verzilveren genomen, Marja Elsinga, hoogleraar Housing Institutions and Governance TU Delft en Johan Conijn, directeur Ortec Finance 14 Financiering van funderingsherstel In Nederland staan circa 750.000 woningen, waarvan een groot deel in particulier bezit is, op houten palen. Naar schatting lopen ongeveer 400.000 daarvan het risico van slechte fundering of vertonen binnen afzienbare tijd gebreken. Het herstel van slechte fundering kost tienduizenden euro s. Bij de woningaankoop houden nieuwe eigenaren daarmee vaak geen rekening en worden hierdoor later onaangenaam verrast. In deze sessie besteedt het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) aandacht aan de volgende vragen: Wat zijn de achtergronden van de funderingsproblematiek? Waarom komt het herstel van funderingen niet sneller van de grond? in het funderingsherstel? Gaan makelaars bij de verkoop van een woning op de juiste wijze om met funderingsproblemen? Spreker: Peter Ligthart, adviseur KCAF
Meer informatie Datum en tijdstip Locatie Deelnamebedrag Donderdag 30 januari 2014 Aanvang: 09.30 uur. Einde: 16.50 uur Aula Congrescentrum Mekelweg 5 2628 CC Delft 015 2788022 www.aulacongrescentrumtudelft.nl Het deelnamebedrag is 345,- per persoon (over dit bedrag is geen BTW thee, lunch en de borrel zijn bij het deelnamebedrag inbegrepen. Sessievoorkeur In het programma worden 14 verschillende verdiepende sessies aangeboden. Afhankelijk van de belangstelling worden sommige sessies één keer en andere twee keer gehouden. U kunt tijdens het congres deelnemen aan 2 sessies. U kunt bij uw inschrijving 3 voorkeuren aangeven. Uiteraard probeert de organisatie bij de indeling zo veel mogelijk rekening te houden met uw eerste en tweede voorkeur. Tijdens de dag zelf wordt u Aanmelding en betaling U kunt zich voor het congres aanmelden via de website www.otb.tudelft. nl/agenda. De registratie sluit op 29 januari 2014. Bij de e-mailbevestiging van uw inschrijving ontvangt u tevens een routebeschrijving. Indien u kiest voor betaling per factuur, wordt deze sepadeelnamebedrag dient 10 werkdagen voor aanvang van het congres ontvangen te zijn. Indien vanwege onjuist ingevulde gegevens de factuur opnieuw verzonden dient te worden, wordt 25,- aan administratiekosten doorberekend. Annulering Informatie Mailing OTB Onderzoek voor de gebouwde omgeving Afmelding zonder verplichting tot betaling kan slechts indien de annulering schriftelijk is ontvangen vóór 16 januari 2014. Bij afmelding tussen 16 en 23 januari 2014 is 50% van de kosten verschuldigd. Daarna wordt het gehele deelnamebedrag in rekening gebracht. Bij verhindering is het mogelijk een collega gebruik te laten maken van uw reservering. De organisatie behoudt zich het recht voor bij onvoldoende belangstelling de bijeenkomst te annuleren. Hiervan ontvangt de deelnemer tijdig bericht. Bij annulering van het congres door de organisatie ontvangen de deelnemers direct het deelnamebedrag terug. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Angélique Dersjant van het OTB-Congresbureau, tel. (015) 278 3005, e-mail: a.d.dersjant@ tudelft.nl. Mochten de adresgegevens niet juist zijn, dan verzoeken wij u vriendelijk de wijziging door te geven aan Angélique Dersjant van het OTB-Congresbureau (a.d.dersjant@tudelft.nl). Het OTB, onderdeel van de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft, verricht onderzoek en verleent adviezen op het gebied van het bouwen en de gebouwde omgeving. Het onderzoek van het OTB is multidisciplinair, beleids- en oplossingsgericht. Ook aan kennisoverdracht wordt veel aandacht besteed in de vorm van onderwijs, beleidsrapporten, publicaties en het organiseren van studiedagen, congressen en cursussen.