Veehouderij en Gezondheid Omwonenden De VGO-studie
De gezondheid van mensen die in de buurt van veehouderijen wonen staat in de belangstelling. Discussies over eventuele gezondheidsrisico s zijn in een stroomversnelling gekomen door de Q-koorts-epidemie en de toename van het aantal bacteriën dat ongevoelig is voor antibiotica en mogelijk aan vee gerelateerd zijn zoals MRSA en ESBL-vormende bacteriën. 2 In 2011 is een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen gezondheidsklachten zoals geregistreerd bij huisartsen en afstand tot veehouderijen en in de lucht gemeten concentraties van bacteriën en fijnstof in de buurt van een aantal veehouderijen. De resultaten daarvan zijn aanleiding voor een uitgebreid onderzoek naar de blootstelling van omwonenden van veehouderijen en de gezondheidsrisico s van deze blootstelling. Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de minister van Economische Zaken. Daarnaast wordt dit onderzoek financieel gesteund door een subsidie van het Longfonds (voorheen Astmafonds). Doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek is om de gezondheid van omwonenden van veehouderijen in kaart te brengen. In het begin van 2014 is een groot gezondheidsonderzoek gestart bij 2500 mensen die in Oost-Brabant en Noord-Limburg wonen. Dit gebied heeft de hoogste dichtheid van veehouderijen in Nederland. Het onderzoek zal zich richten op: 1) de gezondheid van de luchtwegen, 2) ziekten die van dier op mens kunnen overgaan, zogenaamde zoönoses, zoals Q-koorts en 3) dragerschap van antibioticaresistente (ongevoelige) bacteriën (o.a. MRSA en ESBL-vormende bacteriën). De gezondheid van mensen die op relatief korte afstand wonen van veehouderijen zal vergeleken worden met de gezondheid van mensen die op grotere afstand van veehouderijen wonen. Aangezien u in ons onderzoeksgebied woont, kunt u een belangrijke bijdrage leveren aan ons onderzoek. De kennis uit dit onderzoek zal bijdragen aan de bescherming en bevordering van de gezondheid van omwonenden van veehouderijen. Hoe wordt het onderzoek uitgevoerd? Voorafgaand aan het onderzoek zal een vragenlijst worden opgestuurd en materiaal om thuis een ontlastingmonster op te vangen. Op verschillende plekken in Oost-Brabant en Noord-Limburg
zullen tijdelijke onderzoekscentra worden opgezet. Het onderzoek bestaat uit een longfunctiemeting, afname van een neusswab, bloedafname en afname van neus- en wangcellen. Van een aantal medische testen kunt u aangeven dat u de persoonlijke uitslag wilt ontvangen. Hieronder wordt per onderdeel meer informatie gegeven. VRAGENLIJST Wanneer u zich aanmeldt voor het onderzoek, dan ontvangt u per post een pakket met daarin een vragenlijst, een toestemmingsverklaring en onderzoeksmateriaal. De vragenlijst bevat vragen over uw beroep, gezondheid, contact met dieren, voeding, vrijetijdsbesteding en uw woonomgeving nu en tijdens uw jeugd. De gemiddelde invultijd is 35 minuten. Bij het bezoek aan het onderzoekscentrum neemt u de vragenlijst mee en wordt deze nog kort met u doorgenomen. U kunt dan eventuele problemen bij het invullen bespreken. Het is ook mogelijk om de vragenlijst voorafgaand aan het bezoek via internet in te vullen. ONTLASTINGMONSTER Voorafgaand aan het onderzoek ontvangt u per post materiaal en instructies om bij uzelf één ontlastingmonster af te nemen en dit op te sturen naar het laboratorium van het RIVM. In dit ontlastingmonster wordt o.a. gekeken naar de bacterie Clostridium difficile en darmbacteriën die Extented Spectrum Beta-Lactamases (ESBL s) kunnen produceren. Dit zijn stoffen die antibiotica af breken waardoor de bacteriën ongevoelig zijn voor antibiotica. In de persoonlijke uitslagen zal gerapporteerd worden of deze bacteriën wel of niet gevonden zijn in de ontlasting. Wanneer één of beide bacteriën worden aangetroffen in uw ontlasting heeft dit, zover wij weten, voor gezonde volwassenen geen gevolgen. Wel is bekend dat Clostridium difficile voornamelijk ziektes veroorzaakt bij mensen met een verminderde weerstand en bij mensen die antibiotica gebruiken waartegen de Clostridium difficile bacteriën juist ongevoelig zijn. Als een persoon een infectie krijgt met een ESBL-producerende bacterie, dan is deze infectie moeilijker met antibiotica te behandelen en zouden er complicaties op kunnen treden. Op dit moment zijn er echter geen aanwijzingen dat de aanwezigheid van deze bacteriën in de darmen leidt tot een verhoogde kans op een infectie. Wanneer u drager bent van ESBL-producerende bacteriën, dan wordt u mogelijk benaderd voor aanvullend onderzoek. U ontvangt te zijner tijd meer informatie over dit vervolgonderzoek waarna u kunt beslissen of u hieraan wilt deelnemen. LONGFUNCTIE Met een longfunctietest wordt de gezondheid van uw luchtwegen onderzocht. Bij deze test ademt u volledig in en blaast u alle lucht zo snel en krachtig mogelijk uit in een zogenaamde spirometer. Deze 3
spirometer meet de hoeveelheid lucht en de snelheid waarmee u kunt uitademen. Dit geeft ons informatie over de longinhoud en de doorgankelijkheid van de luchtwegen. Vervolgens krijgt u een pufje salbutamol toegediend. Dit kan de luchtwegen wijder maken. Na 10 minuten wordt opnieuw een longfunctietest uitgevoerd. Mensen met astma kunnen na toediening van een luchtwegverwijder een betere longfunctie hebben. De uitslagen van de longfuncties in combinatie met zelf-gerapporteerde luchtwegklachten worden bekeken door een longarts. De persoonlijke uitslag van de beoordeling van de longarts zal aan u worden opgestuurd. Bij een afwijkende longfunctie zal, mits u hiervoor toestemming heeft gegeven, ook de huisarts een brief hierover ontvangen. Wanneer uit de vragenlijst en / of de longfunctiemeting blijkt dat u een mogelijke longpatiënt bent, dan kunt u benaderd worden voor een vervolgonderzoek. U ontvangt te zijner tijd meer informatie hierover waarna u kunt beslissen of u aan het vervolgonderzoek wilt deelnemen. NEUS-SWAB Om na te gaan of u drager bent van MRSA wordt er een neus-swab afgenomen. De afkorting MRSA staat voor Longfunctiemeting: een blaastest om de longinhoud te bepalen 4
Methicilline Resistente Staphylococcus Aureus, een bacterie die ongevoelig is voor veel antibiotica. In dit onderzoek kijken we naar de MRSA-variant die voornamelijk voorkomt bij vee. In de persoonlijke uitslag zal gerapporteerd worden of deze bacterie wel of niet is gevonden in de neus. Op dit moment zijn er geen aanwijzingen dat het dragen van deze bacterie bij gezonde mensen tot nadelige gezondheidseffecten zal leiden. Wel is bekend dat deze bacterie ziektes kan veroorzaken bij mensen met een verminderde weerstand. BLOEDAFNAME Tijdens het onderzoek worden twee buisjes van elk 10 ml bloed en één buisje van 5 ml bloed afgenomen. In uw bloed wordt bepaald of u allergisch bent voor bepaalde stoffen, zoals huisstofmijt, graspollen, berkenpollen honden en katten. U kunt aangeven dat u uw persoonlijke resultaten van de allergietest wilt ontvangen. Een positieve uitslag voor één of meerdere allergenen hoeft niet te betekenen dat u ook klachten heeft. In het bloed wordt ook onderzocht of u in het verleden een infectie heeft doorgemaakt met ziekten die afkomstig zijn van dieren. We willen onderzoeken of het aantal mensen dat zo n infectie heeft doorgemaakt, te relateren is aan bepaalde omstandigheden (bijv. het wonen dichtbij veehouderijen). Het laboratoriumonderzoek in bloed is niet geschikt om uw gezondheidstoestand op dit moment te bepalen. Zo kan het onderzoek niet aangeven of er bij u sprake is van een huidige dan wel een chronische infectie. Omdat informatie over in het verleden doorgemaakte infecties niets zegt over uw gezondheidstoestand op dit moment, is besloten om deze persoonlijke uitslagen niet aan u op te sturen. De resultaten zullen alleen op groepsniveau worden gerapporteerd. Ook wordt in uw bloed gekeken naar bepaalde genen in uw DNA (stukjes erfelijk materiaal) die mogelijk betrokken zijn bij het ontwikkelen van longaandoeningen. Bij een kleine groep deelnemers zal 5 ml extra bloed worden afgenomen. In dit bloed zal gekeken worden naar de immuunrespons van bloedcellen tegen endotoxine. Endotoxines zijn bestanddelen uit de cel-wand van gram-negatieve bacteriën. Van deze onderzoeken ontvangt u geen persoonlijke uitslag. NEUS- EN WANGCELLEN Met een borsteltje worden neus- en wangcellen verzameld. De cellen worden afgenomen om te kijken naar het aanwezig zijn van bepaalde genen in uw DNA (stukjes erfelijk materiaal) die betrokken kunnen zijn bij het ontwikkelen van longaandoeningen, zoals astma, en allergieën. Van dit onderzoek zult u geen persoonlijke uitslag ontvangen. 5
6 ELEKTRONISCH PATIËNTENDOSSIER De onderzoekers willen graag inzicht krijgen in uw gezondheid van de afgelopen jaren. Daarom willen we informatie over uw gezondheid en medicijngebruik uit het elektronisch patiëntendossier van uw huisarts koppelen aan de gegevens die verzameld worden tijdens dit onderzoek. De onderzoekers gebruiken alleen informatie uit uw elektronisch patiëntendossier die relevant is voor het onderzoek. Het zal alleen gaan om informatie over infectieziekten en aandoeningen van het maag- darmkanaal, de luchtwegen en de huid. Op de toestemmingsverklaring die u ontvangt nadat u zich heeft geregistreerd voor het onderzoek, kunt u aangeven of de onderzoekers deze informatie mogen gebruiken. Het gebruik van uw elektronisch patiëntendossier gebeurt met een versleutelde code. Hierdoor hebben de onderzoekers die toegang hebben tot de gegevens uit het patiëntendossier, nooit toegang tot uw naam en adres. Deze versleutelde code wordt bewaard bij een onafhankelijke derde partij. Wat gebeurt er met de resultaten van het onderzoek? Persoonlijke resultaten worden alleen naar u toegestuurd als u hiervoor toestemming heeft gegeven via het toestemmingsformulier dat u na aanmelding per post ontvangt. Al uw persoonlijke testresultaten (longfunctiemeting, uitslag ontlastingmonster en neus-swab) zullen enkele maanden na de gezondheidsmeting naar uw huisadres worden opgestuurd. De allergie-uitslag van uw bloed zal na ongeveer een jaar worden opgestuurd. Alle resultaten van het onderzoek worden gerapporteerd op groepsniveau. Dit betekent dat in de gerapporteerde resultaten geen namen van deelnemers of individuele uitslagen worden gemeld. Alle rapportages, maar ook tussentijdse resultaten kunt u inzien via de website: http://www.rivm.nl/ Onderwerpen/V/Veehouderij_en_gezondheid. Ook kunt u op de toestemmingsverklaring aangeven of u per e-mail op de hoogte gehouden wilt worden. Aan het einde van het gehele onderzoek zullen de resultaten van het onderzoek op groepsniveau naar de Ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Ministerie van Economische Zaken, waar Landbouw is ondergebracht, worden gerapporteerd. Ook zullen professionals die verantwoordelijk zijn voor de volksgezondheid op regionaal en lokaal niveau over de uitkomsten van het onderzoek worden geïnformeerd. Verder zullen de resultaten door de onderzoekers openbaar gemaakt worden op wetenschappelijke congressen en in wetenschappelijke tijdschriften. Een paar andere mensen kunnen de onderzoeksgegevens inzien. Mensen die uw gegevens in kunnen zien zijn monitors of auditors van de Medisch Ethische Toetsingscommissie. Zij controleren of het onderzoek goed en betrouwbaar wordt uitgevoerd maar kunnen nooit de koppeling
maken tussen de naam- en adresgegevens en de medische gegevens. Meer informatie hierover is te lezen in de algemene brochure: Medisch-wetenschappelijk onderzoek die is te vinden op de website van de rijksoverheid. Uw onderzoeksgegevens worden na afloop van het onderzoek nog enige tijd bewaard. Misschien kunnen we daar later een ander onderzoek mee uitvoeren binnen hetzelfde onderzoeksgebied. Als u dat niet wilt, kunt u dit aangeven op het toestemmingsformulier. Na 15 jaar worden alle niet-anonieme onderzoeksgegevens vernietigd. Ook is het mogelijk dat wij u in de toekomst opnieuw willen benaderen voor onderzoek binnen hetzelfde onderzoeksgebied. Als u niet opnieuw benaderd wilt worden, respecteren wij dat natuurlijk. U kunt uw keuze op het toestemmingsformulier aangeven. Wat zijn mogelijke voor- en nadelen van deelname aan dit onderzoek? U heeft zelf geen voordeel van deelname aan dit onderzoek. Maar door uw deelname kunt u een belangrijke bijdrage leveren aan ons onderzoek en daarbij ook aan de volksgezondheid. De kennis uit dit onderzoek zal bijdragen aan de bescherming en bevordering van de gezondheid van omwonenden van veehouderijen. De risico s van deelname aan dit onderzoek zijn minimaal. Bij de intake van het onderzoek wordt iedereen gecontroleerd op bepaalde kenmerken waarbij de longfunctiemeting mogelijk risicovol kan zijn. Deelnemers die één of meerdere risico-kenmerken hebben, mogen niet deelnemen aan de longfunctiemeting. Deze selectie zorgt ervoor dat de risico s voor longfunctiemeting nihil zijn. Het bloed afnemen kan wat pijnlijk zijn en op de plaats van de bloedafname kan een blauwe plek ontstaan. De hoeveelheid afgenomen bloed is zo gering dat u hier geen last van heeft. De risico s van het bloedprikken zijn verwaarloosbaar. Het afnemen van neusen wangcellen kan mogelijk een onaangenaam gevoel geven, net als de afname van de neus-swab, maar er zijn geen risico s aan verbonden. Vrijwilligheid en privacy Deelname is vrijwillig. U beslist zelf of u meedoet aan het onderzoek. Als u besluit niet mee te doen, hoeft u verder niets te doen. U kunt ook na toestemming op elk moment besluiten uw medewerking alsnog te beëindigen. Uw gegevens zullen dan op verzoek uit het onderzoek worden gehaald en vernietigd. De onderzoeksgegevens zullen worden gehanteerd met inachtneming van de Wet Bescherming Persoonsgegevens en de privacy regelgeving. De verkregen gegevens worden gecodeerd opgeslagen. Alle onderzoeksgegevens worden gecodeerd verwerkt en zijn door de onderzoekers niet terug te leiden naar een persoon. 7
Is er een vergoeding wanneer u besluit aan dit onderzoek mee te doen? Als dank voor uw deelname ontvangt u een waardebon van 10,-. Tevens dient deze bon ter compensatie voor de eventuele reiskosten die u maakt. Verzekering Voor iedereen die meedoet aan dit onderzoek is een verzekering afgesloten. De verzekering dekt schade als gevolg van het onderzoek. In de bijlage bij de brief vindt u de verzekerde bedragen, de uitzonderingen en de adresgegevens van de verzekeraar. Welke Medisch Ethische Toetsingscommissie heeft dit onderzoek goedgekeurd? De Medisch Ethische Toetsingscommissie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht heeft dit onderzoek goedgekeurd. Deze commissie controleert of dit onderzoek goed en betrouwbaar wordt uitgevoerd. Vragen Hebt u na het lezen van de informatie nog vragen over het onderzoek, dan kunt u contact opnemen met de VGO-servicedesk. U krijgt dan één van de medewerkers van de onafhankelijke derde partij, Stichting Informatie Voorziening Zorg in Houten, aan de telefoon. Zij zijn bereikbaar op werkdagen tussen 9.00-14.00 uur op telefoonnummer: 030 63 58 244 en per email: vgo@sivz.nl Indien u medische vragen heeft of twijfelt over deelname kunt u een onafhankelijk arts raadplegen die zelf niet bij het onderzoek betrokken is, maar wel deskundig op het gebied van dit onderzoek. Dr. Frits van Rooy, telefoonnummer: 06-52502391 en email: f.vanrooy@uu.nl Klachten Als u klachten heeft kunt u dit melden bij de VGO-servicedesk (zie bovenstaande contactgegevens).