12397 380266 ir. G.H. ten Bolscher ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam T.a.v. de heer A. van Wijngaarden Postbus 1269 1000 BG AMSTERDAM Kenmerk 12397DSlo380266 Uw kenmerk - Datum 24 februari 2012 Behandeld door ir. D.A. van t Slot Direct nummer 088-163 53 26 Betreft aanbieding Weteringen Duurzaam Geachte heer Van Wijngaarden, Graag voldoen wij aan uw verzoek een offerte uit te brengen voor het onderzoek naar de mogelijkheden voor het project Weteringen Duurzaam, zoals verwoord in uw e-mailbericht van 17 februari 2012. DWA kent de mogelijkheden en beperkingen voor het realiseren van energieneutraliteit in al dan niet monumentale woningbouw en zet deze graag in om ook Weteringen te verduurzamen. Hieronder vindt u onze visie en ons voorstel voor het te volgen plan van aanpak. Om een goede toelichting en onderbouwing van onze aanpak te geven hebben wij ervoor gekozen dit in een aparte offerte u aan te bieden. In bijlage I vindt u de concrete beantwoording van de door u gestelde vragen. Aanleiding en doel Weteringen Duurzaam is een bewonersinitiatief om de Weteringbuurt met circa 800 woningen te verduurzamen. Deze verduurzaming dient gerealiseerd te worden door zowel energiebesparing als duurzame opwekking. De kerngroep heeft zelf hiervoor niet de expertise in huis en vraagt hiervoor ondersteuning. Het doel van de aangeboden werkzaamheden is om de meest effectieve en efficiënte weg te volgen voor het bereiken van een energieneutrale wijk. Visie op de probleemstelling Weteringen duurzaam heeft als ambitie om de Weteringbuurt volledig te verduurzamen tot een zo veel mogelijk energieneutrale wijk. Gezien de onhoudbaarheid van ons huidige energiegebruik en de mogelijkheden om dit te veranderen onderschrijft DWA deze doelstelling volledig. Wij hebben uw vraagstelling geanalyseerd. Afgaand op de hoge ambities die zijn uitgesproken en onze ervaringen in gelijksoortige projecten zien wij een discrepantie tussen de gestelde vraag en de voorgestelde oplossingsrichting door met maatwerkadviezen hier invulling aan te geven. Het is onze stelligste overtuiging dat het op een logische wijze behalen van de energieneutraliteit alleen behaald kan worden door alleen de combinatie van woninggebonden én gebiedgebonden maatregelen.
2 ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam 12397ds380266 Het uitvoeren van individuele maatwerkadviezen per woning is in dat verband wel zinvol maar zal maar ten dele invulling geven aan de gestelde doelstelling. Indicatief verwachten wij dat bij uitvoering van alle maatregelen uit een gemiddeld maatwerkadvies een energieneutraliteit van maximaal 40-50% realiseerbaar is. Het nu onderzoeken van veel individuele woningen heeft daarom volgens ons beperkt zin en zal in relatie tot de gestelde doelstelling onevenredig veel tijd en moeite in beslag nemen. Daarbij komt dat het opstellen van een energielabel volgens BRL 9500-02 (als integraal onderdeel van het maatwerkadvies) per woning op dit moment minder relevant is. Juist na realisering van de maatregelen is dit zinvol omdat daarmee de doorgevoerde verduurzamingslag ook inzichtelijk wordt gemaakt. Op basis van bovenstaande argumenten stellen wij dan ook een enigszins aangepast voorstel voor waarmee op efficiënte en effectieve wijze invulling gegeven kan worden aan de gestelde doelstelling voor de Amsterdamse Weteringbuurt. Wij maken hierbij zoals gezegd onderscheid in woninggebonden en gebiedsgebonden maatregelen. Door het onderzoeken van een beperkt aantal representatieve woningen zullen wij ons een beeld verschaffen van de kwaliteit, mogelijkheden en onmogelijkheden op woningniveau. Op basis daarvan, aangevuld met gebiedsgerichte informatie, kunnen wij vervolgens inzichtelijk maken welke gebiedsgebonden maatregelen genomen moeten worden om klimaatneutraliteit voor de Weteringbuurt zoveel mogelijk te realiseren. Gevisualiseerd ziet dit er als volgt uit. 1 2 3 Woninggebonden mogelijkheden INPUT: opname bij representatieve woningen OUTPUT: maatwerkadvies en samenvattend beeld Gebiedsgebonden mogelijkheden INPUT: informatie uit stap 1, informatie vanuit gebied/stad Advies voor klimaatneutraliteit OUTPUT: techniek, organisatie, financiering figuur 1 Visualisatie maatregelen klimaatneutraliteit Weteringbuurt Bovenstaande aanpak/verdeling in de werkzaamheden is volgens ons nodig om de ambitieuze doelstelling van klimaatneutraliteit te kunnen realiseren. Deze aanpak kan zelfs generiek gemaakt worden en breder (via bijvoorbeeld de SEV) worden verspreid. Bewoners en andere betrokken partijen zullen alleen bereid zijn investeringen te doen als risico s beperkt kunnen worden en in verhouding staan tot het te behalen rendement. Dit rendement is voor woningeigenaren zowel maatschappelijk als financieel van aard.
3 ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam 12397ds380266 Onze visie is dat het advies zal moeten voldoen aan de volgende voorwaarden. Gedragen door alle partijen. Gezien de noodzaak van samenwerking is het zinloos om een advies op te stellen dat niet herkend wordt door alle betrokken partijen. Het gevoel samen de schouders eronder moet gaan leven. Een voorwaarde voor het creëren van dit gevoel is volledige transparantie in het proces. Bewoners moeten het gevoel hebben gekend te worden in hun specifieke situatie. Concreet. Er zijn al genoeg studies en beleidsplannen op strategisch niveau over energieneutraliteit. Steeds blijkt weer dat er voor het in beweging brengen van de actoren meer nodig is dan het stellen van ambitieuze doelen. Het is tijd voor actie. Het advies zal daarom een heldere beschrijving van de mogelijkheden en onmogelijkheden zijn zodat alleen daar energie in wordt gestopt wat ook bijdraagt aan het behalen van de doelstelling. Realistisch. Er moet onderbouwd kunnen worden dat de gestelde doelen realiseerbaar zijn met de beschikbare middelen. Het heeft geen zin om bewoners alleen vanuit morele overwegingen proberen te overtuigen tot het doen van investeringen. Het is belangrijk het financiële belang en de risico s van alle partijen te erkennen. De samenwerking heeft juist tot doel deze onzekerheden te verminderen en partijen ervan te overtuigen dat het met elkaar wél kan. Communicatief. Communicatie naar de bewoners en andere betrokkenen is een zeer wezenlijk element in het proces. Uiteindelijk is de roep om een duurzamere woning vanuit de bewuste consument de drijfveer om partijen in beweging te brengen. Plan van aanpak Op basis van onze visie stellen we voor het project als volgt te fasen. 1 Startoverleg met de kerngroep Wetering Duurzaam 2 Opname van circa tien representatieve panden 3 Uitwerken van de mogelijkheden op gebouwniveau voor deze tien woningen 4 Uitwerken van de collectieve mogelijkheden 5 Presentatie van de resultaten aan de kerngroep Wetering Duurzaam Werkzaamheden Onze werkzaamheden binnen de verschillende fasen zijn als volgt omschreven. 1 Startoverleg met de kerngroep Wetering Duurzaam a Wij starten de werkzaamheden met een overleg met de kerngroep Wetering Duurzaam. Deze kerngroep bestaat uit vertegenwoordigers van de initiatiefgroep, PBM en eventueel personen van de SEV. Tijdens deze bespreking wordt onder andere ingegaan op de volgende aspecten: i ambitie voor de wijk; ii omvang van het project; iii fasering; iv motivatie en voorkeuren van deelnemers; v financiële kaders; vi proces van het traject; vii aanwezige informatie. b Aanvullend aan dit gesprek dient de projectgroep tien representatieve woningen aan te wijzen die zullen worden opgenomen in het onderzoek. Deze woningen dienen voldoende verschillend van elkaar te zijn, zodat met deze woningen een goed beeld gevormd wordt van de woningen in de buurt.
4 ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam 12397ds380266 2 Opname van de tien woningen a De tien aangewezen woningen worden door DWA zowel bouwkundig als installatietechnisch opgenomen. Hierbij wordt gekeken naar zowel de huidige staat van het gebouw en de installaties, als ook de mogelijkheden voor toepassing van energiebesparende maatregelen. b Een kort gesprek met de bewoners van deze woningen, waarin zij hun beperkingen/voorwaarden aan maatregelen kunnen opgeven. c Opvragen van het energiegebruik van deze woningen aan de bewoners van de woningen. d Het invoeren van de woningen in de EPA-software, zodat inzichtelijk wordt wat het energielabel van de huidige woningen is. 3 Uitwerken van individuele maatregelen a Het vaststellen van de realistische, energiebesparende of duurzame maatregelen. Realistische maatregelen zijn maatregelen die technisch mogelijk zijn, passen binnen de kaders van de gemeente en de bewoner en zichzelf binnen de levensduur van de maatregel terugverdienen. b Het beoordelen van de verschillende maatregelen op: i investering; ii exploitatiekosten besparing; iii aandachtspunten voor uitvoering; iv CO 2 -reductie. c Het samenstellen van twee realistische pakketten, waarbij één pakket gericht is op het maximaal haalbare qua energiebesparing en één pakket op een economisch optimum aan maatregelen binnen de woning. In beide pakketten wordt het waarborgen van een goed binnenklimaat integraal meegenomen. d Het doorrekenen van de pakketten op de hierboven genoemde aspecten. e Het bepalen van het energielabel bij toepassing van de pakketten. 4 Uitwerken van collectieve maatregelen a Een substantieel deel van de verduurzaming komt uit collectieve maatregelen, zoals warmtepompen, WKO, biomassa, rioolwarmte et cetera. DWA zal deze in kaart brengen. b Het voeren van een overleg met de gemeente om te bepalen wat de mogelijkheden zijn voor het gebruik van openbare ruimte voor het aanleggen van leidingen, gebruik van oppervlaktewater in het concept et cetera. c Het uitwerken van de realistische maatregelen op de volgende aspecten: i investering; ii exploitatiekosten/besparing; iii exploitatievormen (eigen beheer/uitbesteden et cetera); iv kansen/risico s bij de uitvoering; v CO 2 -reductie. Het samenstellen van mogelijke pakketten voor de verduurzaming van de wijk, bestaande uit een mix van individuele en collectieve maatregelen. Van deze pakketten zal worden aangegeven wat de financiële consequenties zijn en in hoeverre deze invulling geven aan de ambitie om energieneutraal te worden. 5 Presentatie aan de stuurgroep a Presentatie van de totaalresultaten aan de stuurgroep. Hierbij ligt de focus enerzijds op de mogelijkheden die er zijn en anderzijds op het vervolgtraject. b Verwerken van eventuele vragen in de definitieve rapportage.
5 ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam 12397ds380266 Planning De planning zal in overleg met u worden vastgesteld en is afhankelijk van de beschikbaarheid van de stuurgroep en de gemeente voor het inplannen van overleggen. De verwachte doorlooptijd bedraagt circa twaalf weken. Honorarium Het honorarium voor de genoemde werkzaamheden bedraagt 20.486,- inclusief btw. Voor reis- en bureaukosten wordt standaard een vast bedrag van 4% van het honorarium in rekening gebracht. Het honorarium en de kosten zijn als volgt gespecificeerd. tabel 1 Fase Honorarium- en kostenspecificatie Bedrag Fase 1: Startpresentatie 1.578,- Fase 2: Opname tien woningen 5.806,- Fase 3: Uitwerking individuele maatregelen 2.564,- Fase 4: Uitwerking collectieve maatregelen 4.792,- Fase 5: Eindpresentatie 2.104,- Bureaukosten 674,- Totaal 17.518,- Totaal inclusief btw 20.846,- Referenties Enkele relevante referentieprojecten zijn de volgende. tabel 2 Referentieprojecten Project Waterweg Wonen te Vlaardingen Verbeter en Bespaar, Deventer Latijnse school, Middelburg Paleiskwartier Den Bosch Omschrijving werkzaamheden Uitvoeren van maatwerkadviezen voor circa 20.000 woningen van Waterweg Wonen. Stadsbreed project Verbeter en Bespaar voor het verduurzamen van particuliere woningen in de gemeente Deventer. Zie ook www.verbeterenbespaar.nl. Renovatie van een monumentale school tot een woon-werkgebouw op passiefhuis niveau. Grootschalige duurzame energievoorziening voor 1.250 appartementen en kantoren met warmtepompen, energieopslag en oppervlaktewater als zonnecollector. Zie bijlage III. 2 MW te Haarlem 70% energiebesparing bij renovatie van 382 appartementen door toepassing van isolatiemaatregelen, warmtepompen, hoog temperatuur opslag en zonnecollectoren. Stadsdeelkantoor Westerpark De Phoenix te Bodegraven Oostelijk handelskade te Amsterdam Renovatie van het monumentale stadsdeelkantoor met specifiek aandacht voor verbetering van het comfort. Renovatie en herbestemming van een monumentaal pakhuis tot woonbestemming waarbij voldaan wordt aan de nieuwbouweisen. Collectieve energievoorziening met warmtepompen en energieopslag in de bodem voor de Oostelijke Handelskade met utiliteit, woningen en een hotel. Zie bijlage III.
6 ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam 12397ds380266 Betalingscondities Facturering vindt plaats aan het einde van elke vierwekelijkse periode naar rato van de verrichte werkzaamheden. De betalingstermijn is dertig dagen na factuurdatum. Iedere factuur zal door middel van een voortgangsrapportage worden toegelicht, waarin de gereedheid per fase is weergegeven. Condities De bedragen zijn gebaseerd op het prijspeil van het jaar 2012. De kosten voor de werkzaamheden na het jaar 2012 worden gecorrigeerd met het CBS-prijsindexcijfer voor commerciële dienstverlening, CAO-lonen per uur, inclusief bijzondere beloningen. Voor zover daarvan in deze aanbieding niet expliciet is afgeweken, zijn op al onze overeenkomsten en op alle (overige) (rechts)handelingen de algemene voorwaarden zoals neergelegd in de Rechtsverhouding opdrachtgever-architect, ingenieur en adviseur DNR 2005 van toepassing. Deze DNR 2005 treft u hierbij aan. Opdrachtverlening op basis van deze offerte impliceert dat de opdrachtgever een exemplaar van deze voorwaarden heeft ontvangen, daarvan kennis heeft genomen en daarmee akkoord gaat. De toepasselijkheid van enige algemene voorwaarde van de zijde van de opdrachtgever wordt door ons uitdrukkelijk van de hand gewezen. Deze aanbieding is geheel vrijblijvend en is geldig tot twee maanden na dagtekening. Wij vertrouwen erop u hiermee een passende aanbieding te hebben gedaan en zien uw reactie met belangstelling tegemoet. Voor verdere informatie kunt u contact opnemen met de heer Karels van ons bureau via telefoonnummer 06 519 860 94. Met vriendelijke groet, DWA installatie- en energieadvies i.o. Ir. G.H. ten Bolscher, manager energiestrategie en conceptontwikkeling Bijlagen: I Antwoordformulier II Bedrijfsprofiel III Projectinformatiebladen zoals genoemd in tabel 2 IV Voorbeeldrapportages maatwerkadvies V Rechtsverhouding opdrachtgever-architect, ingenieur en adviseur DNR 2005
7 ProjectManagement Bureau Gemeente Amsterdam 12397ds380266 I Antwoordformulier Nr. Vraag Antwoord 1 Bent u gecertificeerd volgens BRL 9500-02? DWA is gecertificeerd voor BRL 9500-00;03 en 04. DWA werkt volledig volgens de BRL 9500-02, maar maakt voor het afmelden van energielabels gebruik van de diensten van een ander bureau. DWA is wel volledig verantwoordelijk voor de inhoud en kwaliteit van het energielabel. 2 Heeft u reeds eerder maatwerkadviezen uitgebracht die uitgaan boven het niveau van de BRL en aansluiten bij het gevraagde advies voor de Weteringbuurt? (Graag voorbeelden bijsluiten.) 3 Welke methodiek hanteert u bij de berekeningen? 4 Heeft u ervaring met geavanceerde oplossingen als warmtepompen, warmte- /koudeopslag, pv-cellen en collectieve systemen? 5 Heeft u uitgaande van het Programma van Eisen voorstellen voor de opbouw van het advies? 6 Is uw maatwerkadvies inclusief de berekening ten behoeve van het energielabel? 7 Hoe is uw bureau samengesteld en wat is de doorlooptijd van een advies? 8 Bent u bereid deel te nemen aan bespreking van de resultaten met de bewonersgroep Wetering Duurzaam en met vertegenwoordigers van andere steden uit het SEV-programma Lokaal alle lichten op groen? 9 Wat is uw tarief (inclusief btw) per pand voor het omschreven maatwerkadvies bij opdrachtverlening (binnen een maand). Ja, zie referenties. DWA maakt gebruik van de meest actuele software van Vabi. Ja, zie referenties. Ja, zie plan van aanpak. Het maatwerkadvies is inclusief het berekenen van het oude en nieuwe label. Aanbevolen wordt om nu geen kosten te maken voor het afmelden van de labels, omdat de woningen gerenoveerd zullen worden. Het afmelden kan dan het beste gebeuren na het voltooien van de renovatie. Zie bedrijfsprofiel en planning. Zie omschrijving van de werkzaamheden. Hierin is zowel een startoverleg als een eindpresentatie en een bespreking met de tien bewoners opgenomen. Het honorarium is voorgaand opgenomen. Dit is gebaseerd op tien representatieve woningen. Omdat collectieve maatregelen een substantieel deel van de kosten uitmaken, hebben wij dit niet onderscheiden naar het aantal panden. Of de totale opdrachtsom wordt betaald door de bewonersgroep of door de tien aparte woningbezitters, is voor de prijs niet van invloed.