Quickscan Inclusief beleid

Quickscan Inclusief beleid KAFT Op weg naar inclusief beleid voor mensen met een beperking Q1 Rapportage Gebaseerd op het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking

Wij zijn Zet. Wij werken aan een samenleving waarin iedereen meetelt en mee kan doen. Omdat we geloven in gelijke kansen en de meerwaarde van diversiteit, maar ook omdat het nodig is. Een vitale, leefbare en toekomstbestendige samenleving vraagt om actieve participatie van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Zet is een cruciale schakel in deze beweging. Wij signaleren, jagen aan, realiseren doorbraken, nemen drempels weg. We komen op voor kwetsbare groepen en brengen de juiste partijen en inzichten bij elkaar. We verenigen belangen, mobiliseren betrokkenheid en zetten spelers in hun kracht. We maken verbinding met andere sectoren, vanuit het besef dat sociale innovatie steeds vaker uit crossovers wordt geboren. Zo vertalen we beleid in maatschappelijk rendement. Als dat ook uw streven is, bent u aan Zet.

COLOFON Quickscan Inclusief Beleid is een uitgave van Stichting Zet. Datum: juni 2015 Auteur: Francis Meulendijks Referentie: frme-z14039-351k15 Postbus 271 5000 AG Tilburg Telefoon: 013 5441440 E-mail: info@wijzijnzet.nl Website: www.wijzijnzet.nl De activiteiten van Zet worden (mede) mogelijk gemaakt door subsidie van de provincie Noord-Brabant. Samen werken aan een sociaal en cultureel sterk Brabant. Daar is het beleid van de provincie op gericht. Dat vraagt ruimte en respect voor elkaar en oog voor degenen die de aansluiting dreigen te missen. Zij verdienen ondersteuning bij het zelf aanpakken van hun problemen en het beter benutten van hun capaciteiten. We willen onze samenleving bijeen houden door een leefomgeving te creëren waarin iedereen zich thuis kan voelen. Dat doen we bijvoorbeeld door zorg voor jong en oud, het leefbaar houden van kleine kernen en het op peil houden van sociale en culturele voorzieningen. Het realiseren van deze doelen is een zaak van alle Brabanders, voor alle Brabanders. Want als ieder z n plek vindt in onze provincie, wordt het leven voor iedereen aangenamer. Brabant voor iedereen Zet juli 2015

INHOUDSOPGAVE Quickscan Inclusief Beleid... 1 Inleiding... 1 Hoe werkt het... 1 Algemeen... 2 Bewustwording... 2 Toegankelijkheid... 3 Beleidsvorming... 4 Participatie... 5 Veiligheid... 6 Wmo... 7 Voorzieningen... 7 Vervoer... 8 Activiteiten en diensten... 8 Jeugd... 9 Ondersteuning... 9 Beleid... 10 Onderwijs... 10 Arbeid... 11 Arbeidsmarkt... 11 Ondersteuning... 12 Bijlage: Verklarende woordenlijst... 13

1 Quickscan Inclusief Beleid Quickscan Inclusief Beleid Op weg naar Inclusief beleid voor mensen met een beperking Inleiding Nederland heeft het voornemen om voor eind 2015 het VN-verdrag voor gelijke kansen voor mensen met een beperking te ratificeren. Hiermee komt een inclusieve samenleving een stap dichterbij. De landelijke en lokale overheid moeten er de komende tijd voor zorgen dat het landelijke en gemeentelijke beleid voldoet aan dit VN-verdrag. Hiervoor dienen de volgende zaken te gebeuren: 1. De landelijke overheid moet wetten en regels veranderen zodat wordt voldaan aan het VN-verdrag en mensen met een beperking gelijke rechten geeft. 2. Gemeenten, organisaties voor zorg en welzijn, bedrijven en scholen moeten hun regels veranderen om te zorgen dat iedereen mee kan doen en welkom is. 3. Mensen met een beperking moeten zelf hun stem en verhaal laten horen om duidelijk te maken waarom het VN-verdrag zo belangrijk is. Hoe werkt het In deze quickscan zijn de artikelen uit het VN-verdrag vertaald naar concrete vragen over het gemeentelijk beleid. De quickscan geeft inzicht in hoeverre het gemeentelijk beleid voldoet aan het VN-verdrag en op welke punten actie moet worden ondernomen. Niet alle artikelen uit het VN-verdrag komen aan de orde. Indien ze niet voor Nederland, of niet lokaal, relevant zijn, worden ze achterwege gelaten. De onderwerpen uit het verdrag zijn verdeeld in een gedeelte met algemene vragen, vragen die samenhangen met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Jeugdwet, Wet Passend Onderwijs (jeugd) en de Participatiewet (arbeid).

2 Quickscan Inclusief Beleid Algemeen Uit het VN-verdrag volgt een aantal verplichtingen waaraan moet worden voldaan om voor mensen met een beperking gelijke rechten te garanderen. Bewustwording De gemeente moet actie ondernemen om de samenleving bewust te maken van het feit dat er mensen met beperkingen zijn en daarmee van hun rechten, behoeften, mogelijkheden en bijdragen. 1. Heeft de gemeente een visie op de deelname van mensen met een beperking? Draagt zij deze uit? 2. Laat de gemeente in haar uitingen de diversiteit (mensen met een beperking, ouderen, allochtonen) van de samenleving zien? Ook bij onderwerpen die niet specifiek over deze doelgroep(en) gaan? 3. Faciliteert de gemeente organisaties en netwerken (van mensen met een beperking) om bewustwording van de inwoners en medewerkers van de gemeente te bevorderen? 4. Heeft de gemeente bij de voorwaarden voor subsidies en vergunningen waar de burgers een aanbod aan diensten en activiteiten wordt gedaan, opgenomen dat deze toegankelijk moeten zijn voor mensen met een beperking? Wordt hierop ook getoetst? 5. Worden gemeentelijke medewerkers getraind over de problemen waar mensen met een beperking in het dagelijks leven mee te maken kunnen hebben? 6. Stimuleert de gemeente acties op scholen om meer begrip en bewustwording te creëren onder kinderen? 7. Houdt de gemeente in de communicatie en bij de ondersteuning van mensen met een beperking rekening met laaggeletterden en mensen met een allochtone achtergrond?

3 Quickscan Inclusief Beleid Toegankelijkheid De gemeente moet maatregelen treffen om de omgeving toegankelijk te maken voor mensen met een beperking. 1. Wordt in de gemeentelijke budgets rekening gehouden met de kosten die gemaakt moeten worden om voor publiek toegankelijke ruimten en gebouwen daadwerkelijk toegankelijk te maken voor mensen met een beperking? Impliciet (op voorhand) bij nieuwbouw en expliciet bij renovatie en verbouw? 2. Worden aanvragen voor vergunningen voor bouw en verbouw van voor publiek toegankelijke gebouwen getoetst op toegankelijkheid? 3. Wordt na oplevering van nieuwbouw, renovatie en verbouw gecontroleerd op de naleving van de gestelde toegankelijkheidseisen? 4. Is de gemeente op de hoogte van de toegankelijkheid van voorzieningen binnen haar gemeente en heeft zij een actieprogramma/een procedure om deze toegankelijk te maken voor mensen met een beperking? Het betreft de volgende voorzieningen. a. Gemeentelijke voorzieningen b. Gezondheidsvoorzieningen c. Speel- en sportvoorzieningen d. Scholen e. Toeristische attracties f. Infrastructuur g. Informatiebronnen 5. Worden gemeentelijke medewerkers periodiek getraind in de bejegening van mensen met een beperking? 6. Stimuleert de gemeente het respectvol en gastvrij omgaan met mensen met een beperking (sociale bejegening) bij andere organisaties (denk aan musea, horeca, et cetera)?

4 Quickscan Inclusief Beleid Beleidsvorming De gemeente dient ervoor te zorgen dat rekening gehouden wordt met mensen met een beperking bij alle beleidsvorming en planning. 1. Verzamelt de gemeente statistische informatie over de samenstelling van hun inwoners? 2. Verricht de gemeente onderzoek naar leefsituaties van haar inwoners? En specifiek naar de situatie van mensen met een beperking? 3. Bestaat er een trainingsprogramma binnen het gemeentelijk apparaat voor het ontwikkelen van nieuw beleid om te zorgen dat dit inclusief is? 4. Wordt het gemeentelijk beleid in samenwerking met lokale vertegenwoordigers van mensen met een beperking geformuleerd? 5. Worden bij de ontwikkeling van beleid de consequenties voor mensen met een beperking in kaart gebracht? Worden lokale vertegenwoordigers van mensen met een beperking hierbij betrokken? 6. Wordt beleid voor mensen met een beperking, en de uitvoering, geëvalueerd en aangepast (waar nodig)? Worden daarbij lokale vertegenwoordigers van mensen met een beperking betrokken? 7. Werkt de gemeente samen met andere (regionale of vergelijkbare) gemeenten bij het ontwikkelen van beleid dat de participatie kan vergroten? 8. Heeft de gemeente een actuele databank met regelgeving én adressen van belangenorganisaties van mensen met een beperking?

5 Quickscan Inclusief Beleid Participatie De gemeente moet zorgen voor integratie en deelname van mensen met een beperking aan educatieve, (sociaal) culturele activiteiten, sport en recreatie op gelijke voet. 1. Stimuleert de gemeente verenigingen, clubs, netwerken en aanbieders van voorzieningen om zich open te stellen voor mensen met een beperking, zodat zij kunnen deelnemen? Op het gebied van: a. Educatie b. Natuurbeleving c. Recreatie d. (Sociaal) culturele activiteiten e. Sport 2. Worden verenigingen, clubs, netwerken en aanbieders van voorzieningen gestimuleerd en mogelijk gefaciliteerd om diensten of activiteiten te ontwikkelen waar mensen met een beperking ook aan deel kunnen nemen? Op het gebied van: a. Educatie b. Natuurbeleving c. Recreatie d. (Sociaal) culturele activiteiten e. Sport 3. Zijn in de regels en voorwaarden voor (sport-)voorzieningen voorschriften opgenomen gericht op de bevordering van de participatie van mensen met een beperking? Op het gebied van: a. Educatie b. Natuurbeleving c. Recreatie d. (Sociaal) culturele activiteiten e. Sport 4. Stimuleert de gemeente in samenwerking met zorgaanbieders participatie van mensen met een beperking in hun woonomgeving?

6 Quickscan Inclusief Beleid Veiligheid De gemeente is verantwoordelijk voor een veilige leefomgeving en de privacy van mensen met een beperking. Fysieke veiligheid Mensen met een beperking moeten zowel thuis, maar ook in openbare ruimten en gebouwen veilig zijn. 1. Houdt de gemeente in de ontwikkeling en aanpassing van de infrastructuur rekening met de veiligheid (voor mensen met een beperking)? 2. Wordt bij ontruimings- en rampenplannen rekening gehouden met mensen met een beperking? Heeft de brandweer informatie over de aanwezigheid van mensen met een beperking? 3. Heeft de gemeente maatregelen genomen om uitbuiting, geweld en misbruik van mensen met een beperking te voorkomen? Digitale veiligheid Door de grotere verantwoordelijkheid van gemeenten komen steeds meer gegevens van burgers samen. Door de toename van multidisciplinaire vraagstukken vindt uitwisseling van gegevens vaker plaats. Hierbij is het niet noodzakelijk om over alle informatie te beschikken om de juiste ondersteuning te bieden. 4. Wordt gegarandeerd dat voor mensen met multidisciplinaire vraagstukken wordt voldaan aan de wet op bescherming persoonsgegevens? 5. Wordt de veiligheid van de (digitale) gegevens van burgers gegarandeerd?

7 Quickscan Inclusief Beleid Wmo Maatschappelijke ondersteuning bestaat uit drie onderdelen: 1. Bevorderen van sociale samenhang, de mantelzorg en vrijwilligerswerk, de toegankelijkheid van voorzieningen, diensten en ruimten voor mensen met een beperking, de veiligheid en leefbaarheid in de gemeente, alsmede voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld. 2. Ondersteunen van de zelfredzaamheid en de participatie van personen met een beperking of chronische psychische of psychosociale problemen in de eigen leefomgeving. 3. Bieden van beschermd wonen en opvang 1. Voorzieningen Het aanbod van diensten of activiteiten moet gericht zijn op het versterken van de zelfbeschikking, zelfredzaamheid en participatie. 1. Wordt bij de verstrekking van voorzieningen en hulpmiddelen in het kader van de Wmo ook rekening gehouden met nieuwe technologische ontwikkelingen? 2. Wanneer iemand met een beperking om een voorziening of hulpmiddel vraagt, wordt dan het belang van maatschappelijke participatie meegenomen? 3. Wordt het gebruik van voorzieningen en hulpmiddelen via voorlichting en instructie door de gemeente gestimuleerd? 4. Zorgt de gemeente voor een snelle levering van zorg door passende communicatie met zorgaanbieders? 5. Zorgt de gemeente voor de toegankelijkheid van de woning en de benodigde ondersteuning en zorg aan huis, zodat de inwoner met een beperking (zo lang mogelijk) thuis kan blijven wonen? 6. Staat in het programma van eisen voor nieuwe woningbouw dat nieuwe woningen levensloopbestendig (of aanpasbaar) opgeleverd moeten worden? 7. Kunnen sporters met een beperking (indien nodig) ruimere vervoersvoorzieningen en -frequenter- passend materiaal (bijvoorbeeld een sportrolstoel) aanvragen? 1 Bron: Wet maatschappelijke ondersteuning 2015

8 Quickscan Inclusief Beleid Vervoer Het aanbod van mobiliteitsondersteuning dient gericht te zijn op het versterken van de zelfredzaamheid en participatie. 1. Speelt de gemeente een actieve rol in het toegankelijk maken van het openbaar vervoer? 2. Biedt de gemeente begeleiding in het gebruik van het openbaar vervoer? 3. Ondersteunt de gemeente het gebruik van aanvullend vervoer? 4. Maakt de gemeente aanpassingen mogelijk aan de huidige/reeds bestaande persoonlijke vervoersmiddelen? Activiteiten en diensten De gemeente moet garant staan voor het beschikbaar zijn van doeltreffende medische zorg voor mensen met een beperking. 1. Bewaakt de gemeente dat er een voldoende dekking en diversiteit is aan gezondheidszorgvoorzieningen? 2. Stimuleert de gemeente in de aanbesteding voor gezondheidsvoorzieningen technologische ontwikkelingen die de zelfredzaamheid bevorderen? 3. Stimuleert de gemeente de ontwikkeling en uitvoering van programma s voor een gezonde leefstijl? 4. Heeft de gemeente een toegankelijk overzicht van revalidatie- en re-integratievoorzieningen voor mensen met een beperking en wordt dit regelmatig aangepast? 5. Zorgt de gemeente voor ondersteuning van mantelzorgers en biedt zij respijtzorg?

9 Quickscan Inclusief Beleid Jeugd Gemeenten zijn bestuurlijk en financieel verantwoordelijk voor de uitvoering van jeugdhulp. Deze bestaat uit: 1. Ondersteuning van hulp en zorg, niet zijnde preventie, aan jeugdigen en hun ouders bij het verminderen, stabiliseren, behandelen en opheffen van of omgaan met de gevolgen van psychische problemen en stoornissen, psychosociale problemen, gedragsproblemen of een verstandelijke beperking van de jeugdige, of opvoedingsproblemen van de ouders of adoptiegerelateerde problemen. 2. Het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijk verkeer en van het zelfstandig functioneren van jeugdigen met een somatische, verstandelijke of zintuiglijke beperking, een chronisch psychisch of psychosociaal probleem en die de leeftijd van achttien jaar nog niet hebben bereikt. 3. Het ondersteunen bij of overnemen van activiteiten op het gebied van de persoonlijke verzorging, gericht op het opheffen van een tekort aan zelfredzaamheid bij jeugdigen met een somatische, verstandelijke of zintuiglijke beperking, die de leeftijd van achttien jaar nog niet hebben bereikt2 Ondersteuning De gemeente dient zorg te dragen voor activiteiten waarmee jeugdigen worden ondersteund bij het uitvoeren van dagelijkse levensverrichtingen en het aanbrengen en behouden van structuur in en regie over het persoonlijk leven 1. Is er een duidelijk en eenduidig loket voor vragen met betrekking tot ondersteuning voor ouders, jongeren en kinderen? 2. Zijn er afdoende doorverwijsmogelijkheden naar gespecialiseerde ondersteuning? 3. Zijn er diverse diensten en activiteiten, in zowel soort en aantal, voor de verschillende problemen? 4. Is in de aanpak van wijken door de gemeente expliciet aandacht voor kinderen? 5. Heeft de gemeente speelbeleid? En is hier ook aandacht voor kinderen met een beperking? 6. Neemt de gemeente passende maatregelen om de positie van het kind in de gezinsaanpak te beschermen? 2 Bron: Jeugdwet

10 Quickscan Inclusief Beleid Beleid De gemeente dient ervoor te zorgen dat rekening gehouden wordt met de belangen van jeugdigen bij de beleidsvorming en planning. 1. Wordt het beleid opgesteld in samenspraak met professionals en gebruikers van de zorg? 2. Vindt er controle plaats op de uitvoering van de jeugdzorg (niet de instantie maar werksoort), worden de uitkomsten geëvalueerd? 3. Wordt er getoetst op ervaringen van ouders en jongeren? 4. Vindt er op basis van deze controle en evaluatie een aanpassing plaats in beleid en/of aansturing? 5. Coördineert de gemeente de samenwerking tussen de jeugdreclassering, jeugdzorg en onderwijs? Onderwijs De gemeente dient gelijke kansen als uitgangspunt te nemen voor onderwijs voor alle kinderen, jongeren en volwassenen. Zij moeten waarborgen dat ook mensen met een beperking deel kunnen nemen aan het onderwijs 1. Heeft de gemeente bij de uitvoering van de regie over de onderwijsinstellingen aandacht voor leerlingen/studenten met een beperking? 2. Verbetert de gemeente -via de inzet op de onderwijshuisvesting en multifunctionele accommodaties (onder andere onderwijs, zorg, welzijn, opvang, informatievoorziening)- de toegankelijkheid voor mensen met een beperking? 3. Stimuleert de gemeente onderwijsinstellingen om bij de inrichting ook rekening te houden met gebruikers en bezoekers met een beperking? 4. Wordt bij de ontwikkeling en het onderhoud van de studentenhuisvesting gestreefd naar beschikbaarheid van een bepaald percentage wooneenheden voor studenten met een beperking?

11 Quickscan Inclusief Beleid Arbeid De gemeente heeft de opdracht mensen met arbeidsvermogen te ondersteunen. Deze mensen waren aangewezen op de WWB, Wsw en Wajong. De gemeente heeft voor deze nieuwe doelgroep dezelfde taken als voor mensen met een bijstandsuitkering, namelijk het bieden van ondersteuning gericht op arbeidsinschakeling en waar nodig, inkomensondersteuning 3. Arbeidsmarkt De gemeente heeft een verantwoordelijkheid wat betreft het in dienst nemen en houden van mensen met een beperking. Daarnaast dient zij (regionaal) de arbeidsmarkt te stimuleren en beïnvloeden voor mensen met een beperking. 1. Is in het gemeentelijk personeelsbeleid expliciet beleid over het in dienst nemen en houden van personeel met een beperking? 2. Vervult de gemeente een voorbeeldfunctie ten aanzien van de wettelijk gestelde eisen over het percentage werknemers met een beperking? 3. Wanneer medewerkers van de gemeente belast zijn met zorgtaken, werkt de gemeente dan mee aan het vinden van een passende combinatie tussen werk en privé? 4. Heerst binnen de gemeente een cultuur waarin mensen met een beperking zich welkom voelen en worden aangemoedigd te komen werken? 5. Stimuleert de gemeente dat werkgevers arbeidsplaatsen beschikbaar stellen voor mensen met een beperking? 3 Bron: Participatiewet

12 Quickscan Inclusief Beleid Ondersteuning De gemeente dient zorg te dragen voor activiteiten waarmee mensen met een beperking worden ondersteund bij het aanbrengen en behouden van structuur in, en regie over, het persoonlijk leven, gericht op zelfredzaamheid en participatie. 1. Worden mensen met een beperking actief gestimuleerd en ondersteund bij het verwerven van een arbeidsplaats? 2. Heeft de gemeente een traject ontwikkeld om jongeren die uit de Wajong komen te begeleiden naar passend werk?. 3. Heeft de gemeente met (welzijns)organisaties afspraken gemaakt om de sociale activering en participatie van mensen met een beperking te bevorderen op het gebied van educatie en vrijwillige inzet? 4. Voert de gemeente een jaarlijkse bestandsanalyse Wwb uit waarbij expliciet ook gescreend wordt op het aantal mensen met een beperking, zodat hun passende toeleidingtrajecten aangeboden kunnen worden? 5. Wordt zorgvuldig en integer omgegaan met de belangen die de gemeente heeft met betrekking tot de (her)keuring van mensen met een Wajong-uitkering?

13 Quickscan Inclusief Beleid Bijlage: Verklarende woordenlijst Beperkingen Het gaat om mensen met een (verstandelijke, motorische of zintuiglijke) stoornis, ouderen met beperkingen, chronisch zieken en mensen met een psychische aandoening. De omvang van deze groep is afhankelijk van de ernst van de beperkingen; meestal wordt een getal tussen 10 en 15 procent van de Nederlandse bevolking gehanteerd. Eigen kracht Dit verwijst naar de talenten en mogelijkheden van mensen om zelf oplossingen te vinden. Men geeft ruimte en aandacht aan de kwaliteiten en talenten van de mensen om deze kracht te benutten en vergroten. Eigen verantwoordelijkheid Hier gaat het over wat men zelf mag of moet doen. De burger moet actief bedenken welke oplossingen en mogelijkheden er zijn en welke inspanningen hij zelf kan leveren om dit te realiseren. Zelf en binnen zijn netwerk. Gelijke behandeling Dit is een uitwerking van artikel 1 van de Grondwet. In de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (Wgbh/cz) is aangegeven dat de plicht tot gelijk behandelen en het verbod op het maken van onderscheid ook inhoudt, dat daar waar een nadelige positie dreigt, een redelijke aanpassing noodzakelijk kan zijn of beter nog deze nadelige positie moet worden voorkomen. Gehandicapten Het woord gehandicapt wordt door velen als stigmatiserend ervaren. Liever spreekt men van mensen met een beperking. Inclusief beleid Inclusief beleid is beleid, waarbij in alle fasen van de beleidscyclus rekening wordt gehouden met verschillen tussen mensen met en zonder beperkingen. Participatie Deelnemen aan het maatschappelijk verkeer Voorzieningen Aanbod van diensten of activiteiten dat toegankelijk is en gericht op het versterken van zelfredzaamheid en participatie, of op opvang Zelfredzaamheid Iemand is zelfredzaam als hij zonder compenserende voorzieningen mee kan doen in de samenleving. Mensen die verminderd zelfredzaam zijn hebben recht op compenserende voorzieningen. Het doel van deze voorzieningen is om mensen zelfredzaam te maken. Zelfregie Het gaat hier om het organiseren en coördineren van het eigen leven. Het gaat dus niet om het zelf doen, maar over het zelf beslissen over het leven en eventuele ondersteuning daarbinnen.

14 Quickscan Inclusief Beleid Ziekten, stoornissen en beperkingen Dit zijn kenmerken van personen. Iemand lijdt aan reuma (de ziekte), mist een been (de stoornis), heeft (mede) daardoor problemen met lopen en problemen om ergens te komen (beperkingen). Het doel van inclusief beleid is te bereiken dat de maatschappij geen onnodige drempels opwerpt; mensen met een stoornis of beperking kunnen zo volwaardig in de samenleving participeren.