Complete Zangtechniek in vier bladzijden Zingen is niet moeilijk en iedereen kan het leren. Ik heb zangtechniek ingedeeld in vier onderwerpen, zoals je hieronder kunt lezen. Door het combineren van elementen hieruit kun je leren om precies die klank te produceren die je wilt. Je zult ook je problemen en fouten kunnen vaststellen. Je kunt in de technieken duiken waar je wilt; van daaruit vind je je weg door de rest van het boek. Hier heb ik Complete Zangtechniek samengevat op vier bladzijden. Je kunt ze op elk gewenst moment raadplegen om jezelf een overzicht te geven van de inhoud van dit boek. De vier onderwerpen in dit hoofdstuk zijn: de drie basisprincipes (voor een gezonde klankvorming) de vier stemfuncties (om de versnelling te kiezen waarin je wilt zingen) klankkleuren (om de klank lichter of donkerder te maken) effecten (om specifieke klankresultaten te bereiken) De drie basisprincipes De drie basisprincipes vormen het fundament van de zang, dus is het belangrijk om ze onder de knie te krijgen. Ze maken het mogelijk om alle tonen binnen de stemomvang van de zanger te halen, om lange frasen te zingen, om een helder en krachtig stemgeluid te krijgen en om heesheid te vermijden. de rug de neiging om een beetje hol te gaan staan, terwijl de buikspieren de rug juist recht proberen te trekken. Zo ontstaat een waardevolle strijd tussen buikspieren en lendenspieren: een belangrijk aspect van de ademsteun. De beweging van de ademsteun moet constant zijn, alsof je werkt tegen een weerstand zolang de klank wordt geproduceerd. Als de beweging van de ademsteun niet constant is (als je bijvoorbeeld de buikspieren rond de navel niet verder kunt intrekken of de spieren van het middel of de zonnevlecht niet verder naar buiten kunt duwen), is de ademsteun meestal niet langer aanwezig. Bewaar je energie, zodat je niet te vroeg vermoeid raakt. Gebruik geen ademsteun voordat het nodig is met andere woorden voordat het zingen zwaar wordt, zoals op hoge tonen of aan het eind van een frase. Ademsteun betekent hard werken, dus moet je in goede lichamelijke conditie zijn. 2. Noodzakelijke twang Het gebied boven de stembanden is de strotkleptrechter. Als je twang toepast, maak je de opening van deze trechter kleiner doordat je de bekerkraakbeentjes dichter bij het onderste deel van het strotklepje brengt. De klank wordt dan helderder, zonder toegevoegde lucht, en je kunt het volume versterken. De noodzakelijke twang is altijd vereist voor een correcte techniek en onbelemmerd gebruik van de stem, ongeacht de stemfunctie, de klankkleur en het gebruikte effect. De noodzakelijke twang maakt het zingen op alle manieren gemak- De basisprincipes moeten in acht worden genomen, ongeacht de stemfunctie, de klankkleur en het effect. 1. Ademsteun Ademsteun houdt in: het tegenwerken van de natuurlijke neiging van het middenrif om de ingeademde lucht los te laten. Dat doe je door de beweging ervan tegen te gaan. Tijdens het zingen worden de schuine buikspieren en de zonnevlecht (plexus solaris) naar buiten geduwd; de buikspieren worden rond de navel geleidelijk ingetrokken en de rugspieren worden aangespannen. Door de werking van de lendenspieren heeft Complete Zangtechniek 2009 Cathrine Sadolin www.completevocalinstitute.com 15
kelijker. Bij velen klinkt de noodzakelijke twang helemaal niet typisch getwangd. 3. Vermijd een vooruitgestoken kaak en lipspanning Zowel het naar voren brengen van de kaak als het spannen van de lippen veroorzaakt vaak spierspanning rond de stembanden. Zorg voor een losse kaak door je hoofd iets naar achteren te buigen en een vinger achter de voortanden tussen de boven- en onderkaak te plaatsen. Houd deze kaakstand vast bij het zingen. De onderkaak moet iets ingetrokken zijn ten opzichte van de bovenkaak. Open je mond bij hoge en lage tonen verder dan bij tonen in je middenstem. Voor het vermijden van spanning in de lippen is het belangrijk om de klinkers te vormen met je tong, zonder de stand van de mond veel te veranderen. Medeklinkers worden echter geproduceerd door vernauwing van het spraakkanaal en spanning op de lippen maar aangezien je ze niet lang vasthoudt, belemmeren ze de zang niet. Het is van belang dat je na een medeklinker meteen kunt ontspannen op de klinker die volgt. De vier stemfuncties Elk gebruik van de stem kunnen we indelen in vier functies: Neutral, Curbing, Overdrive en Edge (voorheen Belting). De stemfuncties onderscheiden zich van elkaar door een meer of minder metalig karakter. De meeste zangproblemen zijn terug te voeren op onjuist gebruik van de stemfuncties. Elke functie heeft een karakteristieke klank en haar eigen voordelen en beperkingen. Om fouten en technische problemen te vermijden is het belangrijk om de stemfuncties met hun voor- en nadelen te kennen en te beheersen. Ook moet je ze gemakkelijk kunnen afwisselen om de voordelen ervan te kunnen uitbuiten. Je kunt snel en vloeiend overschakelen of juist abrupt wisselen om breaks in de zang te krijgen. Oefen de vier stemfuncties afzonderlijk en op verschillende manieren. Vergeet nooit de drie basisprincipes, ongeacht de stemfunctie. Neutral Neutral is de niet-metalige stemfunctie. Er zit geen metaal of scherpte in de stem. Deze functie heeft vaak een zacht karakter, zoals bij het zingen van een wiegelied. Neutral is de enige stemfunctie waarbij je lucht kunt toevoegen zonder de stem te beschadigen. De twee uitersten van Neutral zijn Neutral met lucht 55 en Neutral zonder lucht 56. Voor de duidelijkheid worden beide uitersten soms afzonderlijk gepresenteerd. Neutral kun je vinden door te zingen met een losse kaak. Neutral met lucht wordt in alle stijlen gebruikt voor rustige passages en waar ruis wordt toegevoegd, behalve in de klassieke muziek. Daar komt Neutral met lucht alleen als zeldzaam effect voor. In het dagelijks leven gebruik je Neutral met lucht als je fluistert of met ruis spreekt. Neutral zonder lucht komt veel voor in muziekstijlen als rock, pop, jazz, enz. waar de tonen niet metalig moeten klinken, maar wel helder en zonder ruis. In de klassieke muziek wordt Neutral zonder lucht door zowel mannen als vrouwen gebruikt bij het zacht zingen, bijvoorbeeld bij pianissimo en het uitdunnen van de toon. Verder gebruiken vrouwen in de klassieke muziek Neutral zonder lucht in de hoogte van hun stem, ongeacht het volume. In het dagelijks leven gebruik je Neutral zonder lucht als je zacht spreekt zonder ruis. Alle onderdelen van de stem, alle klinkers en alle klankkleuren kunnen door zowel mannen als vrouwen in Neutral worden gebruikt. In het algemeen is Neutral een stemfunctie met een laag volume, van heel zacht (pp) tot middelsterk (mf). Zeer krachtige volumes kunnen alleen tot stand komen in Neutral zonder lucht in de hoge regionen van de stem. In de westerse wereld is Neutral de meest gebruikte stemfunctie in het zangonderwijs; ze wordt bijvoorbeeld gebruikt in jeugdkoren. (zie Neutral, bladzijde 87) 16 Complete Zangtechniek 2009 Cathrine Sadolin www.completevocalinstitute.com
Curbing 72 Curbing is de halfmetalige stemfunctie. In de klank zit een beetje metaal of scherpte. Curbing is de mildste van de metalige stemfuncties en klinkt licht klagend of ingehouden, zoals het geluid dat je kunt maken bij buikpijn. Deze stemfunctie ontstaat door een hold op de klank. Curbing komt voor in muziekstijlen als soft soul en R&B wanneer het volume middelsterk is en een bepaalde hoeveelheid metaal op de tonen gewenst is. In de klassieke muziek komt Curbing voor bij mannen die middelsterk (mf) en vrouwen die sterk (f) zingen in hun middenstem en soms in de laagte. Je gebruikt Curbing in het dagelijks leven als je jammert of klaagt. Mannen en vrouwen gebruiken Curbing op alle toonhoogten. De klankkleur kan behoorlijk worden gevarieerd. Alle klinkers zijn mogelijk. In de hoogte moeten de klinkers echter neigen naar de I (als in dit ), de O (als in koor ) of de UH (als in hun ) om binnen de stemfunctie te blijven. Het volume in Curbing ligt meestal tussen middelzacht (mp) en middelsterk (mf). Heel zachte volumes of heel sterke volumes zijn niet mogelijk in deze stemfunctie. (zie Curbing, bladzijde 96) Overdrive 97 Overdrive is een geheel metalige stemfunctie. In de klank zit veel metaal of scherpte. Het karakter van Overdrive is vaak direct, luid en roepend, zoals je iemand kunt naroepen: hé! Overdrive komt tot stand met een bite. Bij het luid spreken of zingen in de laagte en middenstem wordt meestal Overdrive gebruikt. Overdrive wordt gebruikt waar het volume sterk moet zijn en veel metaal op de tonen is gewenst, zoals in de rockmuziek. Overdrive wordt door mannen in de klassieke muziek toegepast voor een sterk tot zeer sterk volume (f-ff). Vrouwen gebruiken Overdrive in de klassieke muziek niet, behalve sommigen in de laagte van de stem. Overdrive gebruik je in het dagelijks leven als je schreeuwt of roept. hoogte van je stem kun je alleen EE (als in mee ) of OO (als in zo ) gebruiken. De klankkleur kan licht verschillende nuances hebben. Het volume is bij Overdrive meestal sterk, maar in de middenstem en in de laagte is zowel een middelsterk als een relatief zacht volume mogelijk. Hoe hoger de gezongen tonen, hoe opvallender en luider het roepende karakter naar voren komt. (zie Overdrive, bladzijde 106) Edge 120 Edge (voorheen Belting) is ook een geheel metalige stemfunctie. In de klank zit veel metaal of scherpte. Het karakter van Edge is helder, agressief, scherp en krijsend, alsof je de duikvlucht van een vliegtuig imiteert. Edge krijg je door een opvallende twang te realiseren in de strotkleptrechter. Edge wordt in bijvoorbeeld heavy rock en gospel gebruikt, vooral in de hoogte bij een sterk volume en veel metaal op de tonen. Edge komt voor in de klassieke muziek waar mannen zeer sterk (ff) zingen in de hoogte van hun stem; denk maar eens aan de hoge c van een tenor. Vrouwen gebruiken Edge niet in de klassieke muziek. Edge gebruik je in het dagelijks leven als je krijst. Edge kan door zowel mannen als vrouwen op alle toonhoogten worden gebruikt. Alleen scherpe klanken met twang zijn mogelijk, aangezien twang een voorwaarde is voor Edge. Dit betekent dat je in de hoogte van de stem alleen I (als in dit ), EE (als in mee ), E (als in cent ) en EU (als in deur ) kunt gebruiken. De klankkleur kan slechts een beetje worden genuanceerd. In de hoogte van je stem mag je het heldere en scherpe geluid niet veranderen. Het volume blijft meestal sterk bij Edge. Hoe hoger de gezongen tonen, hoe opvallender het krijsende karakter wordt. (zie Edge, bladzijde 116) Overdrive is de meest beperkte stemfunctie als het gaat om de omvang, vooral voor vrouwen. De bovengrens is d2/ es2 voor vrouwen en c2 voor mannen. Er is geen grens in de laagte. Je kunt in de laagte alle klinkers gebruiken, maar in de Complete Zangtechniek 2009 Cathrine Sadolin www.completevocalinstitute.com 17
Klankkleur Effecten Alle stemfuncties kunnen lichter of donkerder worden gekleurd, maar de ene stemfunctie is daarvoor geschikter dan de andere. De klankkleur wordt gecreëerd in het spraakkanaal: het hele deel tussen de stembanden tot de lippen en de neusholte. De vorm en grootte van het spraakkanaal zijn van grote invloed op de klankkleur. Zangers hebben verschillende spraakkanalen en dus hun eigen persoonlijke klankkleur. Als het spraakkanaal groot is, zal de klankkleur donker en vol zijn. Een klein spraakkanaal produceert een lichte en fijne klank. Het spraakkanaal kan in verschillende richtingen bewegen (de vorm wordt steeds aangepast), dus zijn er veel manieren om je stem en de klankkleur te beïnvloeden. Leef altijd de drie basisprincipes na en zorg ervoor dat je de stemfunctie beheerst voor je de klankkleur verandert. gehemelte neusholte lippen spraakkanaal (rood) strotklepje Dit zijn klanken die geen verband houden met melodie of tekst, maar de expressie of de stijl van een zanger onderstrepen. Veel effecten worden geproduceerd in het spraakkanaal. Zangers zijn verschillend. Wat er nodig is om een effect te creëren kan van zanger tot zanger variëren. Daarom moet elk effect zijn toegesneden op een individuele zanger, waarbij de anatomie, de fysiologie, de conditie, de energie en het temperament een rol spelen. Voordat je met effecten gaat werken, moet je de drie basisprincipes, de gebruikte stemfunctie en de klankkleur beheersen. Effecten kunnen zijn: distortion 222 creak 234 en creaking 240 rattle 245 growl 252 grunt 270 krijsen 276 277 278 breaks 284 toegevoegde lucht 67 vibrato 295 296 ornamentatietechniek (snelle fraseringen) 316 tong stembanden strottenhoofd Je kunt de vorm van het spraakkanaal aanpassen door het veranderen van: de vorm van de strotkleptrechter 163 164 de stand van het strottenhoofd 165 166 de vorm van de tong 167 168 de vorm van de mond 169 170 de stand van het gehemelte 171 172 de opening of sluiting van de neusholte 173 174 Vertrouw op jezelf Deze vuistregels blijven steeds van kracht: Zingen moet altijd goed aanvoelen. De techniek moet het beoogde effect meteen hebben, anders doe je iets niet goed. Als een oefening zeer doet of verkeerd aanvoelt, IS die ook verkeerd. Jij bent de enige die weet hoe het voelt; vertrouw op dat gevoel. Je kunt elke factor afzonderlijk trainen om de klankkleur te beïnvloeden. Als je eenmaal alle factoren beheerst, kun je ze combineren om diverse klankkleuren te verkrijgen. 18 Complete Zangtechniek 2009 Cathrine Sadolin www.completevocalinstitute.com
3 basis principes ademsteun noodzakelijke twang geen vooruitgestoken kaak en/of lipspanning STEMFUNCTIE KIEZEN NEUTRAL CURBING OVERDRIVE EDGE KLANKKLEUR KIEZEN DONKER LICHT eventueel EFFECT KIEZEN distortion creak en creaking rattle growl grunt krijsen breaks toegevoegde lucht vibrato ornamentatie Complete Zangtechniek 2009 Cathrine Sadolin www.completevocalinstitute.com 19