fauna-akkers 1 Fauna-akkers in Rivierenland REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel v z w
2 Regionaal Landschap Rivierenland Wat is een fauna-akker? Fauna-akkers zijn akkers en akkerranden die worden ingezaaid met een mengsel van akkerkruiden, akkerbloemen, grassen en/of oude landbouwgewassen. Het doel is niet de gewasopbrengst, maar de natuurwaarde. Fauna-akkers bieden immers voedsel en schuilmogelijkheden aan heel wat diersoorten.daarnaast krijgen ook de natuurlijke akkerkruiden en planten opnieuw een kans om te kiemen en bij te dragen tot een gevarieerd, erg kleurrijk en biodivers landschap.
Waarom een fauna-akker? fauna-akkers 3 Vandaag neemt vooral maïs veel akkerland in. Maïs is nuttig als voedselgewas voor veetelers, maar in het wild levende dieren en insecten maken er weinig gebruik van. Nochtans zijn naar schatting 84% van de landbouwgewassen en een veelvoud aan wilde planten net afhankelijk van insecten voor hun bestuiving. Door het monotone landschap, het gebruik van pesticiden en de toenemende vervuiling gaan de populaties bijen en vlinders de laatste jaren bovendien sterk achteruit. De oplossing voor dit probleem ligt in een biodiverser landschap. Een fauna-akker is een interessant instrument om bestuiving te stimuleren en biedt dankzij zijn structuur en samenstelling het hele jaar door voedsel en beschutting aan heel wat diersoorten. Landschappelijk verandert de monotone maïsakker in een aantrekkelijke bloemenruigte die gonst van insectengeluiden.
4 Regionaal Landschap Rivierenland Wie maakt gebruik van fauna-akkers? Tal van vogelsoorten, zoals de fazant en de patrijs, doen zich tegoed aan het insectenaanbod in de fauna-akkers. Ze brengen er tevens hun jongen groot. Tijdens het winterseizoen zie je in de fauna-akkers ook vaak grote groepen vogels op zoek naar zaden. Hazen, konijnen en andere kleinere zoogdieren eten de knollen en gewassen en gebruiken de fauna-akkers als schuilplaats. Verder tref je er af en toe een ree aan op zoek naar jong groen. Doordat er het hele jaar door bloemen, kruiden en grassen in bloei staan, is de fauna-akker de ideale locatie voor vlinders, wilde bijen, hommels en andere stuifmeel- en nectarzoekende insecten.
fauna-akkers 5 Tijdelijk of permanent Fauna-akkers zijn een tijdelijk natuurelement. In de winter blijven ze staan zodat de dieren nog kunnen profiteren van beschutting en zaden. Maar na één of enkele jaren, afhankelijk van de samenstelling, is het onheroepelijk gedaan. De akker wordt omgeploegd, waarbij de vegetatie inwerkt als groenbemesting. Deze regelmatige bewerking is net wat akkervegetaties nodig hebben om optimaal te groeien. Door de akkers relatief ijl in te zaaien, krijgen ook natuurlijke akkerkruiden en oude gewassen als boekweit, haver en tarwe de kans om te kiemen. Zo draagt de fauna-akker bij aan de plantendiversiteit en krijgt hij bovendien een cultuurhistorische waarde. tarwe haver boekweit
6 Regionaal Landschap Rivierenland Natuurverbinding Ondanks het tijdelijk karakter hebben fauna-akkers waarde als klein landschapselement. Net als hagen, houtkanten, (knot)bomenrijen en poelen fungeren ze als natuurverbinding. Ze hebben hierbij ook een praktisch nut. Zo dienen ze als schaduwplek, grensaanduiding tussen percelen, voedselbron of schuilplaats. Vele kleine landschapselementen zijn permanent van karakter waardoor het aanleggen ervan niet zo vaak meer gebeurt. Een fauna-akker wordt jaarlijks omgeploegd, kan verlegd worden of kan periodiek in de tijd worden ingezaaid.
Hulp uit onverwachte hoek? fauna-akkers 7 Niet echt! Wanneer Regionaal Landschap de Voorkempen in 2010 startte met het fauna-akker project namen jagers mee het initiatief. Ze hebben als gebruikers van de openbare ruimte een belangrijke rol als landschapsbeheerder. Ze beheren vaak grote terreinen en werken nauw samen met landeigenaars. In 2010 stapten twaalf wildbeheereenheden mee in het project en zaaiden met de steun van de Provincie Antwerpen en het Agentschap voor Natuur en Bos gezamelijk 50ha fauna-akker in op plaatsen waar traditioneel maïs werd ingezaaid. Ondertussen tonen vele andere landschapsbeheerders interesse waardoor het project jaar na jaar groeit. In de zomer van 2012 werd er al 150ha fauna-akker ingezaaid.
8 Regionaal Landschap Rivierenland De verschillende mengsels In 2012 verdeelden de regionale landschappen drie mengsels: klavermengsel, gras-kruidenmengsel en landbouwmengsel. Door de combinatie van verschillende soorten staan de fauna-akkers zowat het hele jaar in bloei. De samenstelling van de mengsels wordt elk jaar aangepast aan praktijkervaringen. LANDBOUWMENGSEL Het landbouwmengsel is een ruig éénjarig mengsel met landbouwgewassen en groenbemesters. Het wordt in het voorjaar ingezaaid en kent een bloeipiek in de zomer. Deze fauna-akker groeit tot heuphoogte en is geschikt voor wild soorten, kleine zoogdieren en insecten. GRAS-KRUIDENMENGSEL Het gras-kruidenmengsel is een meerjarig mengsel dat best in het voorjaar wordt ingezaaid. De meeste kruiden bloeien pas het volgende jaar en blijven optimaal vijf jaar staan. Het heeft een grasachtig uitzicht en de bloeiperiode spreidt zich uit over het hele jaar. Het mengsel wordt gezaaid in functie van wildsoorten, solitaire bijen en grondbroedende akkervogels. KLAVERMENGSEL Het klavermengsel is eveneens een meerjarig mengsel dat in het voorjaar wordt ingezaaid, optimaal drie jaar blijft staan en tweemaal per jaar moet worden gemaaid. Het heeft een lager grasachtig uitzicht en doet dienst als groenbemester en als voedselbron voor allerhande insecten, in het bijzonder hommels. Het wordt gebruikt voor het inzaaien van wildakkers in functie van wildsoorten.
Samenstelling van de mengsels fauna-akkers 9 gras-kruidenmengsel (80% grassen, 20% kruiden) rood zwenkgras gewoon struisgras veldbeemdgras gewone rolklaver duizendblad gewone margriet muskuskaasjeskruid boerenwormkruid wilde cichorei rode klaver vogelwikke klavermengsel gewone rolklaver (25%) luzerne (25%) rode klaver (25%) witte klaver (25%) landbouwmengsel zonnebloem (10%) sierkool (2%) koolzaad (5%) bladrammenas (1%) gele mosterd (5%) facelia (7%) boekweit (8%) gele lupine (5%) dille (5%) radijs (3%) gerst, haver (32%) kropaar (5%) bernagie (5%) vlas (7%)
10 Regionaal Landschap Rivierenland FAUNA-AKKERS: DE VIER SEIZOENEN LENTE Vogels gebruiken fauna-akkers als schuil- en broedplaats. Insecten zoeken de eerste bloemen op.
fauna-akkers 11 ZOMER Hommels, bijen en vlinders vinden volop stuifmeel en nectar in de weelderig bloeiende fauna-akkers.
12 Regionaal Landschap Rivierenland HERFST Vogels profiteren van de zaden en gewassen die op de fauna-akkers blijven staan.
fauna-akkers 13 WINTER In het gure winterweer vormt de overgebleven vegetatie van een fauna-akker een belangrijke schuilplaats voor tal van dieren.
14 Regionaal Landschap Rivierenland Geïnteresseerd? Ben ook jij geïnteresseerd om een fauna-akker in te zaaien? Neem dan contact op met ons. Regionaal Landschap Rivierenland vzw Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen 015 21 98 53 info@rlrl.be www.rlrl.be Als landbouwer heb je recht op een vergoeding voor het beheer van akkerranden en kleine landschapselementen via de beheerovereenkomsten van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). De regionale bedrijfsplanner van de VLM adviseert je hierover. Vlaamse Landmaatschappij 014 25 83 00 www.vlm.be
Regionaal Landschap Rivierenland fauna-akkers 15 Regionaal Landschap Rivierenland is een jong regionaal landschap, dat op 3 juli 2008 opgericht is in het zuidwesten van de provincie Antwerpen. Het werkingsgebied bestaat uit de gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Mechelen, Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver, Lier, Putte, Heist-op-den-Berg, Berlaar en Nijlen. Zoals de naam al doet vermoeden, zijn de opvallende landschappelijke dragers in het werkingsgebied de benedenlopen van enkele grote rivieren, met name Dijle, Nete, Zenne en Rupel. Naast de riviervalleien typeren kleinere beekvalleien, uitgestrekte land- en tuinbouwlandschappen, oude bossen, forten en diverse kleiputtencomplexen het landschap.
16 Regionaal Landschap Rivierenland Colofon Deze brochure is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland en kwam tot stand met de steun van de Provincie Antwerpen. V.erantwoordelijke uitgever: Ankatrien Boulanger - Regionaal Landschap Rivierenland vzw - Hombeeksesteenweg 264-2800 Mechelen 015 45 13 80 - info@rlrl.be - www.rlrl.be Lay-out: Regionaal Landschap Rivierenland Foto s: Regionaal Landschap de Voorkempen, Hilde Frateur, Frank Renard Gedrukt op papier met FSC label met plantaardige inkt D/2012/12.253/4 REGIONAAL LANDSCHAP v z RIVIERENLAND w Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel