Gezondheidsbeleid Maasdriel 2013-2016 December 2013
INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 Inleiding 4 Kaders gezondheidsbeleid 5 Gezondheidssituatie in Rivierenland en Maasdriel 7 Evaluatie lokaal gezondheidsbeleid 2009-2011 9 Wat gaan we doen? 12 Bronnen en verder lezen 15 Pagina 2 van 15
VOORWOORD Voor u ligt de nota lokaal gezondheidsbeleid 2013-2016 voor de gemeente Maasdriel. Deze nota wordt iedere vier jaar opgesteld en geeft aan op welke manier we binnen de gemeente willen werken aan de verbetering van de gezondheid van onze inwoners. We werken hierin nauw samen met alle andere gemeenten in de Regio Rivierenland en verschillende instanties die werken aan de gezondheid. De ontwikkelingen op het gebied van de gezondheid worden zoveel mogelijk gezamenlijk uitgewerkt. De meeste thema's die daarom regionaal spelen vindt u daarom ook terug in deze lokale nota. De komende jaren wordt er een steeds groter appèl gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van inwoners. Dit gaat ook doorwerken in de manier waarop gezondheidsverschillen worden aangepakt. Door de eigen keuze van leefwijzen bepaald men zelf hoe zwaar men een gezonde keuze daarin mee laat wegen. De rol van de gemeente is het om hierin te faciliteren en inwoners te stimuleren gezonde keuzes te maken. Binnen onze gemeente zijn alle bouwstenen aanwezig om een goede gezondheid te stimuleren. Van gezonde voeding van eigen bodem, een prachtige omgeving die uitdaagt tot fiets- en wandeltochten tot een uitgebreid netwerk van faciliteiten en verenigingen die uitnodigen tot sportieve activiteiten. Mijn uitdaging is het om deze mogelijkheden optimaal te laten benutten. Ik wil u graag uitnodigen om samen met mij te werken aan een gezonde levensstijl en een goede gezondheid voor alle inwoners van onze gemeente. J.J.T.M. Leijdekkers Wethouder Pagina 3 van 15
INLEIDING Gemeenten hebben de wettelijke taak om de gezondheid van burgers te bevorderen en te beschermen. Deze taak is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Onderdeel hiervan is dat gemeenten iedere vier jaar een lokale gezondheidsnota maken waarin aangegeven wordt op welke manier de gemeente de gezondheid van zijn inwoners wil stimuleren en hoe dat uitgevoerd wordt. De vorige lokale nota 'Gezondheidsbeleid Maasdriel 2009-2011', dateert van 2009 en is vastgesteld in de gemeenteraad van 17 december 2009. Het gezondheidsbeleid heeft raakvlakken met het beleid dat gemeenten voeren op het gebied van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Vanuit de Wmo wordt het belang benadrukt dat burgers mee (blijven) doen in de maatschappij. Lokaal gezondheidsbeleid ondersteunt de uitvoering van de Wmo en voorkomt dat burgers niet meer mee kunnen doen aan de samenleving en sneller dan gewenst afhankelijk worden van zorg. Het Wmo-beleid ondersteunt op haar beurt de gezondheidsbevordering van de burger. Het belang van gezonde burgers is evident. Gezonde burgers voelen zich beter en zijn productiever. De participatiegraad van gezonde burgers is daarmee groter, wat van belang is in ontwikkeling naar een participatie samenleving. Gezonde burgers vormen het kapitaal van deze samenleving. Als voorloper op de lokale nota is er een regionale nota geschreven. Deze nota 'Gezond verder: Regionaal gezondheidsbeleid Rivierenland 2012-2015' is in september 2011 vastgesteld in de programmaraad Zelfredzaam. Deze nota is de regionale invulling van de landelijke gezondheidsnota 'Gezondheid dichtbij'. In de voorliggende lokale nota worden de uitgangspunten zoals vastgelegd in de regionale nota overgenomen en wordt hier een lokale invulling aan gegeven. Pagina 4 van 15
KADERS GEZONDHEIDSBELEID De definitie van gezondheid is door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) omschreven als: "Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken." Gezondheid wordt hiermee in een breed kader geplaatst en bestrijkt daarmee het algehele welbevinden van personen. Publieke gezondheid is vooral gericht op het bevorderen van de algemene gezondheid en het voorkomen van ziekten bij risicogroepen. Wet Publieke Gezondheid Gemeenten zijn op basis van de Wet publieke gezondheid (Wpg) bestuurlijk verantwoordelijk voor de collectieve preventie (publieke of openbare gezondheidszorg) in hun gemeente. Zij hebben de taak de gezondheid van hun inwoners te beschermen en te bevorderen, ziekten te voorkomen en vroegtijdig op te sporen. De taken van de gemeenten zijn: Jeugdgezondheidszorg tot 19 jaar (artikel 5) Ouderengezondheidszorg vanaf 65 jaar (artikel 5a) Infectieziektebestrijding (artikel 6) In stand houden van een GGD (artikel 14) Het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen (artikel 2c) Algemene bevorderingstaken (artikel 2), onder meer: De afstemming van de publieke gezondheidszorg met de curatieve gezondheidszorg. Epidemiologie, gezondheidsbevordering (preventieprogramma's en voorlichting). Medische milieukunde In 2010 is in de Wpg artikel 5a opgenomen, inzake de preventieve gezondheidszorg voor ouderen. Hiermee dragen gemeenten zorg voor het monitoren, signaleren en voorkomen van gezondheidsproblemen bij ouderen. Gemeenten dienen zich in hun lokale beleid te richten op het verbinden en faciliteren van lokale initiatieven. Activiteiten op het gebied van preventieve gezondheidszorg voor ouderen dienen daarom meegenomen te worden in het lokale gezondheidsbeleid. De Wet Publieke gezondheid schrijft voor dat GGD regio's congruent zijn aan de veiligheidsregio's. Daarom zijn op 1 juli 2013 GGD Rivierenland en GGD Regio Nijmegen gefuseerd tot GGD Gelderland-Zuid. Ontwikkelingen in het sociaal domein In juli 2013 is de Maasdrielse visie op het sociale domein 'Samen in beweging' vastgesteld, waarin wordt ingegaan op de betekenis van de verschillende transities in het sociale domein en de gevolgen hiervan voor de gemeente. Hierin wordt aangegeven dat er een belangrijke uitdaging voor de toekomst ligt in het meer inzetten op de eigen kracht van burgers. Er is in het verleden teveel teruggevallen op aanwezige structuren en voorzieningen. Het vertrouwen in het terugvallen op de eigen kracht van burgers is aanwezig, maar het wordt voor de gemeente een noodzaak om dit beter te faciliteren en te ondersteunen. Enerzijds omdat het beter is de problemen aan te pakken dichter bij de bron. Anderzijds omdat dit leidt tot een kostenbesparing op de lange termijn. Het zorgmodel zal moeten worden verlaten en er wordt ingestoken op het eigen initiatief en de verantwoordelijkheid van de burger. Er moet een omslag komen naar het terugleggen van de verantwoordelijkheid terug naar daar wat kan (0de lijn) en zorg leveren daar waar moet (1e en 2e lijn). De gezondheid moet gestimuleerd worden door gebruik te maken van de lokaal aanwezige krachten, faciliteiten en initiatieven op het gebied van gezondheid. Hiervoor moet aansluiting gezocht worden bij krachten die zich binnen de kernen verenigen (dorpsraden, welzijnsinitiatieven, lokale netwerken) en moeten activiteiten ontplooid worden die een wijkgerichte aanpak voorstaan. Pagina 5 van 15
In de visie wordt geconstateerd dat er aandacht moet zijn voor: vergrijzing; de slechtere gezondheidssituatie en de lagere levensverwachting van inwoners van Maasdriel; de versterking van de nulde en eerste lijn; het inzetten van laagdrempelige en lichte ondersteuning om zwaardere zorg te voorkomen. Pagina 6 van 15
GEZONDHEIDSSITUATIE IN RIVIERENLAND EN MAASDRIEL In dit hoofdstuk beschrijven we de gezondheidssituatie in de regio in algemene zin en voor Maasdriel specifiek. Veel onderzoek naar gezondheid vindt plaats op regionaal niveau. Gezondheidsmonitors Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het verkrijgen van inzicht in de lokale gezondheidssituatie. De lokale gezondheidssituatie in de gemeente Maasdriel wordt onderzocht middels een cyclus van monitors die door de GGD worden uitgevoerd. Jaarlijks wordt hiervoor de gezondheidssituatie van een andere leeftijdscategorie onder de loep genomen. Door middel van enquêtes wordt in beeld gebracht hoe de gezondheid beleefd wordt op het gebied van fysieke en psychosociale kenmerken. De monitorcyclus is als volgt: Onderzoek onder ouders naar de gezondheid van 0-12 jarigen (GGD, 2010) E-MOVO Jeugd in Rivierenland, onderzoek onder 2e en 4e klassers van het voortgezet onderwijs (GGD, 2012) Ouderen in Rivierenland (GGD, 2011) Gezondheidsonderzoek volwassenen en ouderen 2012/2013 (GGD, 2013) Deze onderzoeken zijn uitgevoerd in regionaal verband. Slechts ten dele zijn de gegevens gespecificeerd naar de Maasdrielse situatie. In de regionale nota 'Gezond verder' wordt aangegeven dat in de regio Rivierenland: 1. veel psychosociale problematiek is. Psychosociale aandoeningen zorgen voor veel verlies van kwaliteit van leven en ziektelast. Depressie en angststoornissen staan in de top 5 van ziekten die de meeste ziektelast veroorzaken. 2. grote verschillen in gezondheid en risicofacturen zijn tussen hoog- en laagopgeleiden; 3. de regio ongunstig afsteekt bij Oost-Nederland, maar de verschillen kleiner lijken te worden ten opzichte van vier jaar geleden; 4. leefstijl- en omgevingsfactoren voor verbetering vatbaar zijn; 5. de vergrijzing sterk zal toenemen, met daarbij (ook) het aantal (chronisch) zieken; 6. aandacht voor infectieziekten van belang blijft. De uitbraak van mazelen in de zomer van 2013 heeft laten zien dat bestrijding van infectieziekten een belangrijk punt van aandacht blijft. De GGD heeft in deze uitbraak haar centrale rol opgenomen, actief ingespeeld op de signalen en hierover gecommuniceerd. Door een programma van voorlichting en vaccinatie is de aanpak van de GGD bij deze uitbraak effectief geweest en moet derhalve geconsolideerd worden. Specifiek voor Maasdriel Uit de gezondheidsmonitors zijn, naast de trends die gelden voor Rivierenland, ook aandachtspunten aan te wijzen die specifiek gelden voor de gezondheidsituatie in Maasdriel. Kinderen (2010) Het aantal kinderen in Maasdriel dat borstvoeding krijgt is lager dan regionaal (20% vs 31%). Verder is het opmerkelijk dat in Maasdriel door de jeugd minder dagelijks groenten gegeten worden. Veel kinderen zijn lid van een sportclub. Hierin is het percentage hoger dan in andere gemeenten. Wel gaan er verhoudingsgewijs minder kinderen lopend of op de fiets naar school. In het onderzoek wordt aandacht gevraagd voor het buitenspelen. Door de respondenten wordt aangegeven dat er minder gelegenheid is tot buitenspelen. Hiervoor worden voldoende voorzieningen in de buurt (zoals een veilige speelplek, grasveld of park) gemist. Ouderen (2011) Enkele opvallende zaken uit het onderzoek onder ouderen in Maasdriel is dat zij dagelijks minder groenten en een warme maaltijd eten dan in vergelijkbare gemeenten. De oudere Maasdrielenaar is minder beweeglijk in de zin van het actief zijn met sport, wandelen of fietsen. Over het algemeen is de afstand tot voorzieningen groter. Dit heeft te maken met zowel fysieke bereikbaarheid tot als ook een grotere onbekendheid met de beschikbaarheid van de aanwezige voorzieningen. Pagina 7 van 15
Geadviseerd wordt om meer in te zetten op het versterken en verbinden van al lopende of nieuwe initiatieven op het gebied van preventieve gezondheidszorg. Hierbij moet de samenwerking tussen instanties en voorzieningen gestimuleerd worden, die daarbij meer vraaggericht moeten gaan werken Volwassenen en ouderenmonitor (2013) In 2012-2013 is de volwassen en ouderenmonitor samen uitgevoerd, dit gebeurde in het hele land. Analyse van de gegevens laat een kleine toename van ernstig overgewicht zien. Net als bij de jongeren voldoen ook minder volwassenen aan de norm gezond bewegen. Ook wordt er verhoudingsgewijs minder groente en fruit gegeten. Er is bij de volwassenen sprake van meer chronische aandoeningen en meer mensen zijn hiervoor onder behandeling. Voor Maasdriel wordt geconstateerd dat het opleidingsniveau gemiddeld een stuk lager is dan in de regio of de rest van het land. Doordat lager opgeleiden minder gezond en bevattelijker voor gezondheidsrisico's zijn, ontstaan er veel achterstanden en gezondheidsverschillen tussen hoog- en laagopgeleiden. Van de volwassenen in Maasdriel geeft 83% aan wel eens alcohol te drinken. Negen procent van de volwassenen is een zware drinker met minstens zes (mannen) of vier (vrouwen) glazen per dag. Er is in Maasdriel meer bereidheid iets voor de buren te doen en actieve mantelzorg te verlenen dan in de rest van het Rivierenland. Gezien de landelijke ontwikkelingen waarbij een steeds groter appèl op het inzetten van mantelzorgers en eigen kracht wordt verwacht, is dit een constatering die perspectief biedt. In vergelijking met de rest van het land verschilt de gezondheid op andere gebieden niet noemenswaardig met de trend. Conclusies monitoren De analyse van de conclusies uit de verschillende monitoren en onderzoeken leidt tot de volgende aandachtspunten: 1. Overgewicht en goede voeding blijven een aandachtspunt. Ondanks dat de onderzoeken aantonen dat de inwoners van Maasdriel meer op het niveau van de rest van het land komen, blijft overgewicht een belangrijke bron van gezondheidsrisico's bij kinderen, jeugd en volwassenen. Het verhogen en verbeteren van het bewegings- en voedingspatroon is hiertegen een passende remedie. 2. Inwoners met een lagere sociaal economische status blijven een groep met een verhoogd risico op gezondheidsachterstanden. 3. Het gebruik van genotmiddelen is hoog, maar wel gedaald ten opzichte van eerdere onderzoeken. De dalende trend in het roken stagneert. 4. Maasdriel ligt op niveau met mantelzorg en inzet van vrijwilligers op het terrein van zorg. Gezien de landelijke ontwikkeling waarbij een groeiend aandeel van de verantwoordelijkheden op het gebied van zorg richting de burger verschuiven, is dit een punt waar de komende jaren in geïnvesteerd moet worden. 5. Het voorzieningenniveau is een aandachtspunt. Met name voor ouderen is een goed netwerk van voorzieningen belangrijk en deze wordt als onvoldoende ervaren. Het betreft hier niet altijd de beschikbaarheid van de voorzieningen, maar ook de bekendheid daarvan. Pagina 8 van 15
EVALUATIE LOKAAL GEZONDHEIDSBELEID 2009-2011 In de nota 'Gezondheidsbeleid Maasdriel 2009-2011' zijn als lokale speerpunten overgewicht en overmatig alcoholgebruik benoemd. Hieronder beschrijven we welke activiteiten zijn uitgevoerd en wat het resultaat daarvan is. Overgewicht In het project Rivierenland in Balans is in de periode 2008-2011 invulling gegeven aan de doelstellingen uit het gezondheidsbeleid. Dit project maakte onderdeel uit van de Regionale Sociale Agenda (RSA). Het doel hiervan was het voorkomen en tegengaan van overgewicht bij kinderen van 0-19 jaar in Rivierenland. Dit wilde het project bereiken door: De omgeving van kinderen zo in te richten dat zij gestimuleerd worden om gezonder te eten en voldoende te bewegen. Te stimuleren dat kinderen (langer) borstvoeding krijgen. Te zorgen dat kinderen die al overgewicht hebben, tijdig en effectief gesignaleerd, doorverwezen en begeleid worden. Activiteiten die in dit kader onder meer zijn uitgevoerd zijn: De organisatie van een tweewekelijks borstvoedingscafé, waarin laagdrempelig informatie over borstvoeding 1 gegeven wordt. Dit heeft voor Maasdriel onder meer geleid tot het predicaat 'borstvoedingsvriendelijke gemeente' door het Voedingscentrum. De training Beweegkriebels voor peuterspeelzaalleidsters, waardoor meer actieve activiteiten binnen het peuterspeelzaalwerk plaatsvinden. Het programma Lekker Fit! is uitgevoerd op zes basisscholen. Kookworkshops voor kinderen Resultaat Middels deze activiteiten is blijvende aandacht gevraagd voor het belang van gezonde voeding, bewegen en borstvoeding. Kinderen zijn (in beperkte mate) meer gaan bewegen en gezonder gaan eten en kinderen met overgewicht kunnen beter worden gesignaleerd en doorverwezen naar een effectief ondersteuningsaanbod. Alcoholmatiging Het overmatig en regelmatig gebruik van alcohol is schadelijk voor de ontwikkeling van de jonge hersenen en leidt tot andere gezondheidsproblemen (bv. alcoholvergiftiging, coma, levercirrose, hartritmestoornissen, kanker). Daarnaast zorgt overmatig alcoholgebruik voor een verhoogde kans op onveiligheden als (huiselijk) geweld, vandalisme en overlast. Door Iriszorg en de gemeenten in Rivierenland is het alcoholmatigingsproject Niks mis met fris uitgevoerd. Daarnaast is middelengebruik een prominent onderdeel van het straathoekwerk, waarbij jongeren actief opgezocht en benaderd worden in horecagelegenheden of grote evenementen. Er is een horecaconvenant opgezet die voor de hele gemeente geldend is. Hierin zijn afspraken gemaakt voor de horeca over de wijze van aanpak van alcoholgebruik en uitgaansgeweld in de horeca. Resultaat In vergelijking met eerdere onderzoeken naar het alcoholgebruik in de regio en gemeente laat de trend in het alcoholgebruik een positieve trend zien. Over het alcoholgebruik onder jongeren laten de gegevens uit E-MOVO (2012) een positief lagere trend zien ten opzicht van de eerdere onderzoeksperioden en de vergelijkingsregio. Zo is bijvoorbeeld het percentage jongeren dat vier weken voorafgaand aan het onderzoek heeft meegedaan aan 'binge-drinken' (het consumeren van vijf of meer drankjes per gelegenheid) gedaald van 34% naar 27%. Desalniettemin blijft het alcoholgebruik hoog en blijft sprake van gezondheids- en veiligheidsrisico's door het gebruik van alcohol. De investering in alcoholmatiging de afgelopen jaren heeft geloond, maar gezien de risico's moet de inzet op preventie en terugdringen van het alcoholgebruik wel worden gehandhaafd. Hierin wordt aangesloten bij de acties die binnen de Regio geïnitieerd worden door Iriszorg. 1 borstvoeding draagt bij aan het voorkomen van overgewicht. Pagina 9 van 15
Sociaal Economische Gezondheidsverschillen Op het gebied van Sociaal Economische Gezondheidsverschillen zijn twee projecten uitgevoerd. Er is een onderzoek uitgevoerd naar de achtergronden van sociaaleconomische gezondheidsverschillen in Rivierenland. De gemeente Maasdriel nam het initiatief tot dit onderzoek. De uitkomsten van het onderzoek worden vaak gebruikt als onderbouwing voor en als achtergrondinformatie over gezondheidsverschillen in de regio. In opdracht van de gemeente Tiel en Geldermalsen is een instrument ontwikkeld waarmee per wijk of kern in kaart kan worden gebracht hoe de lokale sociaaleconomische status van invloed is op de gezondheid van de inwoners. Aan de hand van indicatoren worden de risico's op het gebied van gezondheid in kaart gebracht. Het gebruik van dit instrument vergt veel inzet en is tot nu toe nog niet concreet in Maasdriel ingezet. Wel kan het als instrument dienen in de bepaling van risicowijken in de toekomst. Aandachtspunten In de gezondheidsnota 2009-2011 zijn een aantal aandachtspunten benoemd. De volgende acties zijn hierop ondernomen: Logopedie: de inzet van de GGD op plusproducten logopedie is gestopt en overgeheveld naar reguliere logopediepraktijken. Hiermee is aan de bezuinigingstaakstelling op het gebied van logopedie voldaan. Openbare Geestelijke Gezondheidszorg: op het gebied van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz) is aansluiting gezocht bij centrumgemeente Den Bosch voor de invulling van de maatschappelijke opvang en de bemoeizorg van zorgwekkende zorgmijders. De rol van het Meldpunt Bijzondere Zorg in Tiel is overgenomen door het Meldpunt Bijzondere Zorg Bommelerwaard (MBB) dat bestaat uit een samenwerkingsverband tussen het Centrum voor Trajecten en Bemoeizorg (CvTB) in Den Bosch, Stichting Thuiszorg en Maatschappelijk werk Rivierenland (STMR) en MEE. Zij verzorgen de bemoeizorg van multiproblemgezinnen en werken samen in het netwerk om deze doelgroep toe te leiden naar de reguliere zorg. Conclusie Samenvattend wordt geconcludeerd dat er positieve resultaten zijn behaald op de speerpunten uit de gezondheidsnota 2009-2011. Verschillende negatieve spiralen zijn doorbroken en omgezet naar een positieve ontwikkeling op gezondheidsgebied. Wel blijft het nodig om blijvend te investeren in het doorzetten van deze trend om te voorkomen dat er terugval plaatsvindt. De in de nota benoemde aandachtspunten zijn aangepakt en afgewerkt. Pagina 10 van 15
REGIONAAL GEZONDHEIDSBELEID Waarom regionale samenwerking? De gemeenten in de Regio Rivierenland werken intensief samen op het gebied van gezondheid. Van de meeste gezondheidsaspecten en -problemen kan gesteld worden dat deze gelden voor de gehele regio. Daarnaast werken veel organisaties die betrokken zijn bij de gezondheid van burgers regionaal. Via de Gemeenschappelijke Regeling van GGD Gelderland-Zuid worden de uitvoeringstaken op het gebied van volksgezondheid belegd bij de GGD Gelderland-Zuid. Ook de afspraken met bijvoorbeeld Iriszorg zijn regionaal. Speerpunten De speerpunten van het regionaal gezondheidsbeleid zijn: Overgewicht Roken Schadelijk alcoholgebruik Depressie Seksuele gezondheid Doelgroepen De belangrijkste groepen waar het regionaal gezondheidsbeleid zich op richt zijn de jeugdigen en ouderen. Bij de jeugd zijn ouders, scholen en sportverenigingen belangrijke intermediaire doelgroepen. Dat betekent dat via deze doelgroepen de jeugd bereikt wordt. Voor de ouderen zijn dit bijvoorbeeld de huisarts, dementieconsulent of de wijkverpleegkundige. De speerpunten overgewicht, roken, alcoholmatiging en seksuele gezondheid richten zich met name op jongeren. Depressiepreventie richt zich op jeugdigen en ouderen met als doel het verbeteren van de psychische gezondheid. Binnen preventie en aanpak van overgewicht en depressie ligt het accent op bewegen. Doelstelling De doelstelling van het regionaal gezondheidsbeleid is mensen met gezondheidsachterstanden extra aandacht te geven, om zo gezondheidsverschillen terug te dringen. In Rivierenland hebben veel inwoners een laag opleidingsniveau, juist zij hebben vaker gezondheidsachterstanden. Het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV) is een aangrijpingspunt om de algehele gezondheidssituatie in de regio te verbeteren. Regiocontract Rivierenland Gezond Een van de opdrachten aan de GGD is het periodiek opstellen van een regionaal gezondheidsbeleid. In deze nota 'Gezond verder' worden de regionale kaders geschetst en aandachtspunten benoemd. De regionale nota is uitgewerkt in het uitvoeringsprogramma. Hierin zijn de beoogde resultaten opgesteld. Dit wordt weer gebruikt als basis voor de verdere uitwerking van het regiocontract Rivierenland Zelfredzaam 2012-2015. In het onderdeel Rivierenland Gezond is dit verder uitgewerkt voor het onderdeel Gezondheid, Sport en Bewegen. Het doel van het project Rivierenland Gezond is het terugdringen van sociaal economische gezondheidsverschillen door het voorkomen van overgewicht, depressie, (overmatig)genotmiddelengebruik en het bevorderen van de seksuele gezondheid bij kwetsbare burgers met extra aandacht voor jeugdigen en ouderen in Rivierenland. Dit wordt nader uitgewerkt in verschillende programma's die in samenwerking met de gemeenten van Rivierenland uitgewerkt worden. Het regiocontract biedt de financiële mogelijkheid om de programma's uit te voeren. Er is binnen Rivierenland 875.000 beschikbaar voor de realisatie van de doelstellingen van de projecten. Voorwaarde hierbij is dat de GGD, gemeenten en maatschappelijke partners voor de programma's cofinanciering leveren door inzet van mensen of middelen. Pagina 11 van 15
WAT GAAN WE DOEN? Visie In deze nota wordt uitgegaan van de visie dat de inwoners van Maasdriel in eerste instantie zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen gezondheid. De gemeente ondersteunt de inwoners hierbij en stelt hen in staat om de eigen gezondheid te bevorderen. De bijdrage die de gemeente daaraan kan leveren bestaat uit: Bevorderen dat inwoners van Maasdriel optimale kansen op gezondheid hebben; Een bijdrage leveren aan het verkleinen van gezondheidsverschillen die ontstaan door verschil in sociaal economische status van inwoners Regionaal uitvoeringsprogramma Voor een vertaling van wat gemeente Maasdriel gaat doen om de gezondheid van de burgers te bevorderen baseren we ons op de regionale aandachtspunten, aangescherpt door de lokale bevindingen zoals hiervoor geschetst. Daarom worden de speerpunten zoals ze zijn vastgesteld in het landelijk en regionaal gezondheidsbeleid onverkort overgenomen. Landelijke en regionale speerpunten zijn: Overgewicht Roken Schadelijk alcoholgebruik Depressie Seksuele gezondheid De regionale nota is vertaald in een regionaal uitvoeringsprogramma 'Gezond verder 2012-2015'. Het doel van het uitvoeringsprogramma is om de regio te adviseren op welke wijze vanuit verschillende partners en invalshoeken gewerkt kan worden om effect te hebben op de doelstelling van het regionaal gezondheidsbeleid: het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen door middel van het stimuleren van een gezonde leefstijl en gezond gedrag. Hieraan wordt uitvoering gegeven door de GGD en de maatschappelijke partners, in opdracht van de gezamenlijke gemeenten in Rivierenland. Vanuit de gemeente Maasdriel wordt aangesloten bij de activiteiten zoals deze vanuit het regionale programma uitgevoerd worden en worden geen aanvullende activiteiten opgezet. Binnen de uit te voeren programma's wordt indien nodig en noodzakelijk een lokale invulling gegeven. Ondanks de blijvende risico's en gevaren op het gebied van gezondheidsproblemen in de gemeente en de regio, is er op verschillende gebieden ook een positieve trend waarneembaar of wordt een toenemende verslechtering een halt toegeroepen. Hieruit blijkt dat de aanpak de afgelopen jaren met een inzet op voorlichting en preventie een vruchtbare is. De ondersteuning op de preventieve activiteiten door de zorgpartners als GGD, Iriszorg, STMR, e.a. wordt daarom onverkort doorgezet. Overgewicht In de periode 2012-2015 wordt vanuit het regioproject Rivierenland Gezond verder ingezet op het aanpakken van overgewicht. Dit gebeurt binnen de thema's de Gezonde school, Gezondheid in de buurt en Aangepast sporten. Binnen de Gezonde School is overgewicht een van de speerpunten naast genotmiddelen, depressie en seksuele gezondheid. De GGD brengt samen met de school de gezondheid en leefstijl van leerlingen in kaart en wat er op school op dit gebied gebeurt. Op basis daarvan wordt bekeken welke activiteiten de school op gaat pakken, wie dat kan uitvoeren en hoe het gefinancierd wordt. De bedoeling is dat de school werkt aan structureel beleid rondom gezondheid en daarmee een Gezonde School wordt/blijft. Voorbeelden van activiteiten die door scholen uitgevoerd kunnen worden zijn: Het implementeren van een lesmethode, zoals 'Lekker Fit!' of 'Leefstijl'; Het aanscherpen van beleid, zoals traktatie- / fruitbeleid; Het uitvoeren van (naschoolse) kookprojecten om zo te werken aan het bewustzijn over en meer verantwoord omgaan met gezonde voeding; Pagina 12 van 15
Het aanpassen van de omgeving, zoals herinrichting van het schoolplein (gezond schoolplein, groenschoolplein), aanleg watertappunten, naschoolse sport- en beweegactiviteiten; Het betrekken van ouders, bijvoorbeeld een workshop traktaties maken; Losse ondersteunende activiteiten, zoals deelname EU-schoolfruitprogramma, sportclinics, schoolontbijt. Buiten de regionale aanpak worden er geen lokale investeringen gedaan om overgewicht aan te pakken. Hiervoor zijn in de gemeentelijke begroting geen aanvullende middelen gereserveerd. Genotmiddelen: alcohol roken en drugs Door Iriszorg wordt vanuit het regiocontract de activiteiten uitgevoerd op het gebied van preventie en verslavingszorg voor de gemeente. Zij zoeken vanuit het straathoekwerk actief de plaatsen op waar het gebruik van genotmiddelen aan de orde is en middels voorlichting wordt gewezen op de risico's en gevaren van het middelengebruik. Voor de komende jaren worden de acties, die vanuit de regio hierin geïnitieerd worden, gevolgd. Depressie Voor het onderwerp depressiepreventie is de gemeente gekoppeld aan de centrumgemeente 's-hertogenbosch. De uitvoering van de activiteiten op het gebied van preventie worden uitgevoerd door de Reinier van Arkel Groep. De aanpak bestaat uit: Voorlichting: publieksactiviteiten gericht op het bekend maken van bv. zelfhulpprogramma's Signalering en advies: deskundigheidsbevordering van verwijzers, vrijwilligers en professionals in het signaleren en bespreekbaar maken van psychische klachten Preventie: activiteiten gericht op kinderen van psychiatrische patiënten en verslaafde ouders en ouderen in verzorgingstehuizen Seksuele gezondheid De gezondheidsbevorderende activiteiten op het gebied van seksuele gezondheid worden door de GGD uitgevoerd. Dit behelst bv. soa spreekuur en behandeling of voorlichtingsactiviteiten voor doelgroepen. Daarnaast wordt samengewerkt met intermediairs als docenten en welzijnswerkers. Deze activiteiten vanuit het regiocontract worden de komende periode voortgezet. Aandacht voor ouderen Voor Maasdriel zijn een ouderenadviseur en een dementieconsulent werkzaam. Doel van de ouderenadviseur is ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. De ouderenadviseur helpt ouderen d.m.v. informatie, advies, begeleiding en bemiddeling bij het verkrijgen van voorzieningen op het terrein van welzijn, wonen en zorg. Daarnaast worden vrijwillige ouderenorganisaties ondersteund bij hun werkzaamheden. De volgende activiteiten worden hierin ondernomen: Huisbezoeken; In 2012 zijn bij 86 ouderen met de inzet van vrijwilligers preventieve huisbezoeken afgelegd. Dit met als doel hen te informeren over zaken die voor hen van belang zijn. Signaleren: Onderhouden van contact met lokale ouderenorganisaties en inventariseren wat nodig is om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Samenwerken: Coördinerende rol in de drie woonservicezones. Doel is leemtes op het gebied van wonen, welzijn en zorg te signaleren en deze op te vullen in samenwerking met woningbouwcorporaties en zorginstellingen als Brabantzorg en STMR. Informeren: In samenwerking met zorgaanbieders zijn informatiebijeenkomsten gehouden over verschillende woonvormen voor ouderen en domotica. Versterken eigen verantwoordelijkheid De uitwerking van de transities in het sociale domein is momenteel in volle gang om in 2015 geïmplementeerd te worden. Een belangrijk uitgangspunt binnen de transities is het versterken van de zorgbasis in de nulde lijn van hulpverlening. Inwoners zullen in eerste instantie voor zichzelf en elkaar zorgen. De eigen verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid komt hiermee ook voorop te staan. Om de burgers hierin te ondersteunen is er een lijn van hulpverlening in de eerste lijn die van dichtbij de burger ondersteunt in hun zorgtaak en de poortfunctie vormt naar specialistische zorg in Pagina 13 van 15
de tweede lijn. Op het gebied van gezondheid liggen er nadrukkelijk kansen in de ontwikkeling van gebied/wijkteams, waarin professionals op het gebied van zorg, welzijn en gezondheid elkaar vinden en middels afstemming meer zorg op maat weten te bieden. Door de laagdrempeligheid van zorgaanbieders in de nabijheid worden mantelzorgers beter ondersteund en kan beter afgestemde zorg geboden worden. Vanuit het Regiocontract 2012-2015 van de provincie Gelderland is budget beschikbaar om sociaal economische gezondheidsverschillen terug te dringen. Hierop wordt aangesloten met activiteiten vanuit het programma 'Gezondheid in de buurt', dat onderdeel uitmaakt van het regiocontract. Het doel van dit programma is het terugdringen van sociaal economische gezondheidsverschillen door een wijkgerichte benadering. Lokale en regionale initiatieven die gezondheidsproblemen aan willen pakken dicht bij de burger kunnen vanuit dit programma (financieel) ondersteund worden. Hiermee kan aangesloten worden bij de wijkgerichte aanpak van de zorg in de wijkteams. Als activiteiten wordt gedacht aan: Stimuleren van samenwerkingsactiviteiten van hulpverlening in de eerste lijn (huisartsen, verloskundigen) met regionale zorgpartners (maatschappelijk werk, verslavingszorg, maar ook bv de woonstichting); Versterken aanbod van huisartsen; denk bv aan het project Welzijn op recept; Versterken van lokale initiatieven op het gebied van het organiseren van (mantel)zorg; Sportontwikkeling, beweegprogramma's; Deskundigheidsbevordering van professionals en lokale initiatieven. In samenwerking met zorgpartners die betrokken zijn bij Maasdriel zal uitgewerkt worden op welke wijze invulling gegeven zal worden aan dit programma. Voorzieningenniveau In de gemeente wordt momenteel gewerkt aan een accommodatiebeleid. Hierin wordt op een integrale manier gekeken naar het aanbod van maatschappelijke activiteiten binnen de gemeente en de wijze waarop deze gehuisvest zijn. Het aanbod op het gebied van voorzieningen voor zorg en welzijn wordt hierin meegenomen. Verder draagt een goed en slim aanbod van voorzieningen van bijvoorbeeld sportaccommodaties bij aan het stimuleren tot sport en bewegen en daarmee tot gezondheidsbevorderend gedrag. Financiën Alle activiteiten worden gefinancierd vanuit de middelen die hiervoor gereserveerd zijn in de gemeentelijke begroting. De uitvoering van de activiteiten vanuit het Regionaal Uitvoeringsprogramma vinden plaats vanuit de financiering aan de GGD en de Regionale Sociale Agenda ten behoeve van de volksgezondheid. In de begroting 2 zijn hiervoor in 2013 de volgende bedragen opgenomen: Bijdrage regio Rivierenland Algemene gezondheidszorg 165.600 Bijdrage regio Rivierenland Verslavingszorg 22.210 Collectieve preventie GGZ 12.710 Er zullen vanuit de gemeente geen aanvullende programma's uitgevoerd worden, aangezien hiervoor geen middelen zijn gereserveerd in de begroting. Daar waar mogelijk zal aanvullende financiering vanuit subsidies of anderszins aangesproken worden. Evaluatie en monitoring Het effect van de uitvoeringsmaatregelen wordt gemeten in de jaarlijkse cyclus van gezondheidsmonitoren die door de GGD worden uitgevoerd. Deze monitoren bestrijken ieder jaar een andere doelgroep: kinderen van 0-12 jaar, jeugd, volwassenen en ouderen. De gegevens voor de monitoren worden meestal regiobreed gegenereerd en geven niet altijd een beeld van de lokale gemeentelijke situatie. 2 Productenbegroting 2013/2016 Pagina 14 van 15
BRONNEN EN VERDER LEZEN Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Gezondheid dichtbij: Landelijke nota gezondheidsbeleid, 2011 GGD Rivierenland Gezond verder: Regionaal gezondheidsbeleid Rivierenland 2012-2015, 2011 Gezond verder: Regionaal uitvoeringsprogramma 2012-2015, 2012 Eindrapport Rivierenland in Balans, 2012 Onderzoek onder ouders naar de gezondheid van 0-12 jarigen, 2010 Ouderen in Rivierenland 2011, 2011 Jeugd in Rivierenland E-MOVO, 2012 Hoe gezond zijn de volwassenen in Rivierenland, 2013 Gezondheidsachterstanden Rivierenland, 2010 Seksuele gezondheid: thermometer 2012, 2013 Gemeente Maasdriel Gezondheidsbeleid Maasdriel 2009-2011, 2009 Samen in beweging: Visie op het sociale domein 2013-2016, 2013 Pagina 15 van 15