Duurzame energie Juridische kansen en belemmeringen Onder redactie van drs. B. Krot en mr. L. Smorenburg-van Middelkoop Inleidingen op en verslag van een studiedag georganiseerd door het Centrum voor Milieurecht van de Universiteit van Amsterdam op 10 december 2009
INHOUDSOPGAVE Redactioneel Inhoudsopgave V xi HFDST i Duurzame energie Prof. dr. L. Reijnders i 1 Wat is duurzame energie? 3 2 Waarom doet Nederland het niet goed op het gebied van duurzame energie? 4 3 De uitdaging 6 HFDST 2 Duurzame energie volgens de EU: het juridische kader Mr. W. Vandenberghe 7 1 Inleiding 9 2 Klimaatverandering en energieafhankelijkheid: een Europese uitdaging 9 3 Duurzame energie in de EU u 3.1 Definitie van duurzame energie n 3.2 Duurzaamheid in het V WE U-Verdrag 12 3.3 Overzicht van de belangrijkste EU-regelgeving 13 3.3.1 Energie-efficiëntie: verstandiger consumeren en betere producten 14 3.3.2 Hernieuwbare energie 21 3.3.3 Duurzaam vervoer 22 4 Conclusie 24 HFDST 3 Het Europeesrechtelijk kader voor financiële instrumenten ter stimulering van energietransitie W. Jonker en dr. H.H.B. Vedder 25 1 Inleiding 27 2 De plaats van energie uit hernieuwbare energiebronnen binnen het Europees milieurecht. Een beleidshistorisch overzicht 28 2.1 Van Rio via Kyoto naar Kopenhagen 29 2.2 De Europese Strategie ten aanzien van Hernieuwbare Energie 30 2.2.1 Van 1986 tot het Witboek inzake duurzame energiebronnen 31 2.2.2 European Climate Change Programme 32 2.2.3 Klimaat-en Energiepakket 2008 33 2.2.4 Het Verdrag van Lissabon 34 2.3 De Huidige Europese Richtlijn ter bevordering van hernieuwbare energie 35
DUURZAME ENERGIE - JURIDISCHE KANSEN EN BELEMMERINGEN 3 De (on)mogelijkheden voor milieusteun voor het gebruik van energie uit hernieuwbare energiebronnen 39 3.1 Het begrip staatssteun 40 3.1.1 Steunmaatregelen van de Lidstaten 40 3.1.2 Bekostiging met staatsmiddelen 41 3.1.3 (Potentiële) mededingingsvervalsing 42 3.1.4 Ongunstige beïnvloeding van het handelsverkeer russen de Lidstaten 45 3.2 Verenigbare staatssteun 46 3.2.1 De Algemene Groepsvrijstellingsverordening (hierna: AGV) 47 3.2.2 De Richtsnoeren Milieusteun 50 4 Conclusie 53 Toegang voor duurzame energie tot netwerken - EU en Nederland Mr. B. de Wit en mr. I. Sucur 55 1 Inleiding 57 2 Toegang: aansluiting, transport & tarief; juridisch kader 57 3 Enige praktijkvoorbeelden 59 3.1 Aansluitplicht voor duurzaam kan beperkter zijn dan voor conventionele bronnen 60 3.2 Het aansluittarief dekt niet altijd alle kosten voor de netbeheerder 60 3.3 Afstand tot het land werkt in het nadeel van (verdergelegen) windparken op zee 62 3.4 Aansluitplicht op particuliere netten beperkter dan op openbaar net 62 4 Voorrang voor duurzaam/congestiemanagement 64 5 Conclusie 65 HFDST 5 Juridische mogelijkheden en beperkingen voor windenergie op land Dr. S. Pront-van Bommel 67 1 Inleiding 69 2 Milieu- en klimaatdoelstellingen nader bezien 7 3 Stroomlijning van besluitvormingsprocedures 7 2 3.1 Uitbreiding van het vergunningsvrije (milieu)domein 75 3.2 Meer efficiëntie? 76 4 Materieel toetsingskader 77 4.1 Algemeen 77 4.2 Radar en ecologie 78 4.3 Veiligheid 8i
INHOUDSOPGAVE 4.4 Overlast 5 Is er voldoende ruimte? 5.1 Algemeen 6 Slotbeschouwingen HFDST 6 Duurzame energie: aanpassing van het juridische landschap op zee R. Hallo 1 Inleiding 2 Aansluiting op het net 3 Governance 4 Europese ontwikkelingen 5 Conclusie 82 84 84 86 89 91 91 92 94 95 HFDST 7 Meer wortels en stokken: duurzame energie en energieemtiëntie in de (bestaande) gebouwde omgeving Mr. L. van Middelkoop 1 Inleiding: potentie versus realiteit 99 2 De juridische kansen en belemmeringen in het bestaande Nederlandse recht 99 2.1 Financiële instrumenten 100 2.2 Toestemmingen in de Bouw-en milieuregels 104 2.3 Het civiele recht uo 2.4 Toepassing van kansen en belemmeringen 112 3 De Nederlandse en Europese doelstellingen voor de gebouwde omgeving 113 3.1 Nederlandse doelstellingen voor energieverbruik en productie door gebouwen 113 3.2 Europese doelstellingen voor energieverbruik en productie door gebouwen 115 3.3 De specifieke Europese regelgeving inzake gebouwen 117 3.3.1 Richtlijn 2002/91/EG en de Nederlandse implementatie 118 3.3.2 Knelpunten bij de Nederlandse implementatie 125 3.4 De herziene Europese regelgeving vereist meer en andere stokken/wortels 126 3.4.1 De herschikkingrichtlijn 2010/31/EU 126 3.4.2 De Hernieuwbare energierichtlijn 2009/28/EG 134 3.4.3 Voortgangsrapportage Nederlandse doelstellingen noopt tot actie 136 4 Suggesties voor extra/andere juridische instrumenten 138 4.1 Positieve verplichtingen? 139 4.2 Financiële instrumenten 143 97
DUURZAME ENERGIE - JURIDISCHE KANSEN EN BELEMMERINGEN HFDST 8 4-3 4-4 5 I I.I 1.2!-3 1.4 2 3 Versoepeling en vereenvoudiging van bouw- en milieuregelgeving Voortrekkersrol overheid Conclusies Duurzame energie en afval Drs. mr. S. Yildiz-Kargin Het Nederlands afvalbeleid Wettelijke kader (LAP) Voorkeurs volgorde Afvalbeleid Doelstellingen van het afvalbeleid Afvalcijfers Duurzame energie (DE) en bijdrage afvalbeleid: Europese ontwikkelingen rondom bioafval 144 146 M7 149 15 1 152!5 2 154 156 159 HFDST 9 De oprichting van een lokaal duurzaam energiebedrijf en het recht. Casus energieweb Zuidplaspolder Dr. G.M.A. van der Heijden 161 Inleiding 163 1 De Energiecentrale Zuidplaspolder 164 2 Het ontwerp van het bedrijf 166 2.1 Algemeen 166 2.2 Privaat geld 166 2.3 Publiek geld 168 2.4 Risico 168 3 Samenwerkingsovereenkomst en statuten 169 4 Aanbesteding van de bouw van het energieweb door de ECZ 170 5 Het Bestemmingsplan 171 6 Conclusie en vooruitblik 173 7 Bijlage: Energiewetgeving 176 HFDST 10 Recente ontwikkelingen op Europees en Nederlands niveau inzake de relatie duurzame energie en afval Mr. L. van Middelkoop 179 1 Mogelijke dilemma's 181 1.1 Voor- en nadelen bij waste-to-energy 183 1.2 De duurzame energiedoelstelling versus de afvalhiërarchie 184 1.3 Een tekort aan (bio)afval: oplossen via import 186 2 De gewijzigde status van AVI's 187 2.1 Bron van de nieuwe status: Kaderrichtlijn afval 2008/98/EG 188 2.2 Een vervroegde R-i status voor Nederlandse AVI's 190 xiv
INHOUDSOPGAVE 3 Europese regelgeving voor bioafval en vaste biomassa? 193 3.1 Geen specifieke Europese regelgeving voor bioafval 193 3.2 Duurzaamheidcriteria voor vaste biomassa? 196 4 De algehele implementatie van de nieuwe Kaderrichtlijn afval 200 5 Geen duidelijkheid over grootschalige bij- en meestook van biomassa 201 6 Slotbeschouwing 203 HFDST 11 Verslag van de paneldiscussies Verslag ochtenddiscussie 209 Verslag middagdiscussie 213 Auteurs 220